 |
|
تفسير كوثر جلد اول يعقوب جعفرى مراغى - ۳۰ - تفسير و توضيح آيات (130-131) و من يرغب عن ملة ابراهيم... : پس از ذكر خيرى كه از ابراهيم به ميان آمد، اينك درباره آيين او سخن گفته مى شود همان آيين توحيدى كه تمام اديان آسمانى بعد از او و از جمله دين اسلام ادامه همان آيين است و اين پيامبران همواره مردم را به آيين توحيدى ابراهيم دعوت كرده اند و آن را تقويت نموده اند بخصوص دين اسلام و آنچه بر محمد(ص) نازل شده دقيقاً ادامه آيين حنفى ابراهيم است كه طبق آيه قبلى با دعاى ابراهيم به وجود آمده است اكنون در اين آيه درباره كسانى كه از آيين توحيدى ابراهيم روى برگردانيده اند ، چنين اظهار مى دارد كه جز افراد نادان و نابخرد هيچ كس از اين آيين پاك و توحيد ناب روى بر نمى گرداند. طبق اين سخن، اعراض از توحيد چه به صورت شرك و بت پرستى باشد و چه به صورت ماديگرى و الحاد باشد، ناشى از جهل و نادانى است و اگر كسى اندكى علم و آگاهى داشته باشد و در جهان آفرينش به درستى بينديشد، بدون شك به وجود آفريننده يگانه دانا و توانا پى مى برد وبه او ايمان مى آورد. بنابراين كفر و الحاد ناشى از جهل و در مقابل، ايمان به خدا ناشى از علم و آگاهى است. اين سخن، درست برعكس سخن بعضى از جامعه شناسان است كه درباره منشأ دين گفته اند و دين و خداشناسى را ناشى از جهل بشر به عوامل طبيعى پديده ها دانسته اند. سخن اين گروه از جامعه شناسان بسيار سست و بى پايه است زيرا آگاهى از عوامل طبيعى و قانونمندى جهان خلقت، انسان را به نيروى نهفته در پشت سر اين عوامل و اين نظم استوار رهبرى مى كند و انسان با مشاهده اين نظم بديع بى چون و چرا به وجود خداوندى كه دانا و تواناست پى مى برد مشروط بر اينكه سابقه ذهنى او خراب نشده باشد وتحت تأثير تبليغات منفى قرار نگرفته باشد. شاهد صدق اين معنا، ايمان و اعتقادى است كه بسيارى از فلاسفه و متفكران به وجود خداوند دارند. آيا همه آنها را مى توان متهم به جهل و نادانى كرد؟
از نظر قرآن، شناخت خدا نتيجه علم و آگاهى و شرك به او نتيجه جهل و نادانى است به
اين چند آيه توجه فرماييد: آيه (132) ووصى بها ابراهيم... : آيين ابراهيم، آيين توحيد ناب و مبارزه بى امان با شرك و مظاهر آن بود از اين رو، هم ابراهيم و هم نوه اش حضرت يعقوب پيامبر همواره فرزندان خود را به سوى اين آيين مى خواندند و به آن وصيت مى كردند و در جمله وصيتهاى خود مى گفتند كه اى فرزندان من! خداوند اين آيين را براى شما برگزيده است شما بايد تا پايان عمر از اين آيين پاسدارى كنيد و هنگام مرگ ، با اسلام و تسليم بميريد.
از اين آيه فهميده مى شود كه نام آيين ابراهيم هم اسلام بود; چون در آغاز آيه ضمير
«بها» به ملت ابراهيم كه در آيه پيش آمده ، برمى گردد و در پايان آيه كه توضيحى
براى آغاز آن است ، گفته شده كه با اسلام بميريد كه اشاره به همان آيين ايراهيم
است. البته در آيات ديگر به اين معنا تصريح شده است كه اسلام همان ادامه آيين
ابراهيم است و ابراهيم خود، پيروان اين آيين را «مسلم» ناميده است:
طبق اين آيه يعقوب پس از وصيتى كه در بالا نقل شد، براى تأكيد بيشتر، مى خواهد از
فرزندانش اقرار و اعتراف بگيرد و لذا از آنها مى پرسد: پس از من چه چيزى را پرستش
خواهيد كرد؟ و آنها مى گويند: همان خداى تو و خداى پدرانت ابراهيم و اسماعيل و
اسحاق را پرستش خواهيم نمود و مادر مقابل او تسليم هستيم. مى بينيد باز صحبت از
اسلام و تسليم است. و فرزندان يعقوب در برابر او متعهد مى شوند كه «مسلم» باشند و
خداى او و پدرانش را پرستش كنند.
آيه (134) تلك امة قد خلت... : پس از بيان آيين ابراهيم و سفارش او و يعقوب به اين
آيين، اكنون حقيقتى را بيان مى كند كه بسيار مهم و كارساز است و آن اينكه پيشينيان
هر چه بودند گذشتند و شما نبايد خوبيهاى آنها را به حساب خود بگذاريد. اگر ابراهيم
مقام تسليم داشت و يا اسماعيل و اسحاق و يعقوب پيامبران بزرگى بودند، نفعى به حال
شما ندارد و همين طور اگر در ميان گذشتگان كسانى بد بودند شما مسؤل
اعمال آنها نيستيد آنها در گرو اعمال خود و شما در گرو اعمال خويشتن هستيد و از شما
راجع به كارهاى آنان پرسيده نخواهدشد. وَ قالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصارى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ اِبْراهيمَ حَنيفًا وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكينَ (*)قُولُوا آمَنّا بِاللّهِ وَ مآ أُنْزِلَ اِلَيْنا وَ مآ أُنْزِلَ اِلى اِبْراهيمَ وَ اِسْماعيلَ وَ اِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ مآ أُوتِىَ مُوسى وَ عيسى وَ مآ أُوتِىَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَد مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (*)فَاِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مآ آمَنْتُمْ بِه فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ اِنْ تَوَلَّوْا فَاِنَّما هُمْ فى شِقاق فَسَيَكْفيكَهُمُ اللّهُ وَ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ (*)صِبْغَةَ اللّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ(*) و گفتند: يهودى يا نصرانى باشيد تا هدايت يابيد. بگو بلكه از آيين خالص ابراهيم (پيروى مى كنم) و او از مشركان نبود (135) بگوييد: به خدا ايمان آورديم و به آنچه به ما نازل شده و آنچه به ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب و اسباط (از نسل يعقوب) نازل شده و آنچه به موسى و عيسى داده شده و آنچه به پيامبران از جانب پروردگارشان داده شده است. ميان هيچ يك از آنها فرق نمى گذاريم و ما به خدا تسليم هستيم (136) پس اگر آنها نيز به چيزى مانند آنچه شما ايمان آورده ايد، ايمان بياورند، همانا هدايت شده اند و اگر روى برگردانند به يقين آنها در ستيز هستند پس خداوند تو را در برابر آنها كفايت خواهد كرد و او همان شنونده و داناست (137) رنگ خدايى، و چه كسى از لحاظ رنگ دادن از خدا نيكوتراست؟ نكات ادبى
1 ـ علت مجزوم بودن «تهتدوا» اين است كه جزاء براى شرط مقدر است به اين صورت: ان
كنتم هودا او نصارى تهتدوا. تفسير و توضيح آيه (135) و قالوا كونوا هودا او نصارى... : بار ديگر سخن از يهود و نصارى است و اينكه آنها مسلمانان را به دين خود دعوت مى كردند. يهوديها مى گفتند: يهودى شويد تا هدايت پيدا كنيد و نصارى مى گفتند: نصرانى شويد تا هدايت يابيد. اساساً دين يهود و نصارى دين تبشيرى هستند و آنها همواره در تلاشند كه ديگران را به دين خود وارد كنند. در عصر پيامبر اسلام اين دو دين در جزيرة العرب مطرح بودند و آنها سعى داشتند كه با تبليغات خود مسلمانان را وادار به ترك اسلام و پذيرش دين آنها كنند. هم يهود و هم نصارى به طور جداگانه دست به اين كار مى زدند.
قرآن كريم پس از نقل اين مطلب به پيامبر دستور مى دهد كه در پاسخ تبليغات آنها بگو
بلكه ما از آيين حنيفيت ابراهيم پيروى مى كنيم كه از مشركان نبود در اينجا قرآن
كريم به دو مطلب مهم اشاره مى كند: در اين آيه حساب موسى و عيسى از حساب يهود و نصارى جدا مى شود و آنها در رديف پيامبران ابراهيمى قرار مى گيرند كه همچون ابراهيم به توحيد ناب دعوت مى كردند در واقع اين آيه تفصيل جمله اى است كه در آيه قبلى آمده و آن «ملة ابراهيم» است. در آيه قبلى خطاب به شخص پيامبر بود و در اين آيه خطاب به همه مسلمانان است و از آنها خواسته مى شود كه در پاسخ يهود و نصارى بگويند كه ما به خدا ايمان آورده ايم همچنين به چيزى ايمان آورده ايم كه بر ما نازل شده كه همان قرآن است و چيزى كه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط يعقوب و موسى و عيسى و پيامبران ديگر نازل شده است ما به همه اينها ايمان داريم و تفاوتى ميان پيامبران نمى گذاريم و به هر حال تسليم پروردگار هستيم. چنين برمى آيد كه دين خدا يكى بيش نيست و همه پيامبران ، مبلغان آن بوده اند منتهى هر پيغمبرى مطابق با نيازهاى زمان و هماهنگ آيين خاص خود، آن دين را به مردم عرضه كرده است تا وقتى كه انسان به رشد فكرى و بلوغ فكرى خود رسيده وشايستگى آن را يافته است كه پذيراى كاملترين اديان يعنى دين اسلام باشد و اسلام در واقع همان آيين ابراهيم و موسى و عيسى و ساير پيامبران است كه در سطح بالا و كاملترى براى بشر عرضه شده است. مى توانيم عمر بشريت را به عمر يك انسان تشبيه كنيم همانگونه يك كودك در جهت يادگيرى علوم، نخست مسائل بسيار ابتدايى را يادمى گيرد و به تدريج كه انديشه و فكر او رشد مى كند مطالب سطح بالا را مى آموزد تا وقتى كه ديگر شايستگى مى يابد كه پيچيده ترين مسائل علمى و رياضى به او القاء گردد، بشريت نيز چنين مراحلى را پشت سر نهاده و به وسيله پيامبران گوناگون تربيت يافته تا زمانى كه به عصر دين پايانى كه همان اسلام است رسيده و لياقت آن را پيدا كرده كه اسلام را پذيرا باشد.
بنابراين هدف تمام اديان آسمانى و پيامبران الهى يكى بود و از اين نظر فرقى ميان
آنها وجود نداشته است و همه آنها مردم را به سوى خدا و كمال مطلق و عدل و قسط دعوت
كرده اند. اگر تفاوتى هست تنها در روشها و سطح بيان مطالب است كه مطابق با نيازهاى
زمان بوده است و گرنه دين خدا يكى است و آن اسلام است:
در اين آيه نام «اسباط»هم ذكر شده و منظور از آن دوازده نفر از نوادگان حضرت يعقوب
است كه هر كدام در رأس قبيله اى قرار گرفتند و از جانب خداوند به آنها وحى نازل شد
البته آنها بيشتر دين پيامبران گذشته را تبليغ مى كردند. خداوند جهت تسلاى دل پيامبر اسلام و اينكه از توطئه هاى آنان بيم و هراس نداشته باشد، مى فرمايد: خداوند تو را از گزند و آسيب آنها حفظ خواهد كرد و خدا كفايت تو را خواهد نمود و به اين وسيله پيامبر خود را از نگرانى بيرون مى آورد تا با آرامش و اطمينان و اعتماد به نفس كامل ، هدفهاى خود را دنبال كند. آيه (138) صبغة الله و من احسن... : پيروى از آيين ابراهيم وروى آوردن به توحيد خالص كه آيين همه پيامبران است، به زندگى انسان معنا و مفهوم خاصى مى دهد و زندگى انسان رنگ خدايى مى گيرد رنگى كه زيباتر و قشنگ تر از تمام رنگهاست. خداوند در اين آيه، آيين ابراهيم را به رنگ خدايى تشبيه مى كند و اينكه هر كس به اين آيين بگرود، رنگ خدايى دارد يعنى همان رنگ توحيد و عدل و مساوات و وحدت كه آيين ابراهيم منادى آن است، سپس مى پرسد: چه كسى نيكوتر از خدا مى تواند به زندگى رنگ بدهد؟ انسانى كه با جهان بينى توحيدى زندگى مى كند و تنها خداوند را مؤثر در عالم وجود مى داند و تمام قدرتهاى غير خدايى را نفى مى كند، زندگى او رنگ شاد خدايى دارد او با آرامش و اطمينان و به دور از هر گونه اضطراب و نگرانى و دلهره زندگى مى كند. او عزت نفس دارد و شخصيت خود را باور كرده است و هرگز در مقابل زورمداران سرخم نمى كند و رنگ خدايى در تمام شئون زندگى او آشكار است. اينكه خداوند در اين آيه صحبت از رنگ مى كند، ناظر به مراسم خاص مسيحيان است كه آنها كودكان خود را غسل تعميد مى دادند و به آب آن رنگ زردى مخلوط مى كردند و چون كودك را با آن مى شستند و كودك رنگ زرد پيدا مى كرد، مى گفتند: او رنگ نصرانيت به خود گرفت و نصرانى شد. و اينك خداوند به آنها گوشزد مى كند، رنگ خدايى و دينى مربوط به ظاهر و تن انسان نيست بلكه رنگ خدايى گرفتن، در پيروى كردن از آيين ابراهيم وحقيقت توحيد است. قُلْ أَتُحآجُّونَنا فِى اللّهِ وَ هُوَ رَبُّنا وَ رَبُّكُمْ وَ لَنآ أَعْمالُنا وَ لَكُمْ أَعْمالُكُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُخْلِصُونَ (* )أَمْ تَقُولُونَ اِنَّ اِبْراهيمَ وَ اِسْماعيلَ وَ اِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطَ كانُوا هُودًا أَوْ نَصارى قُلْ ءَأَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللّهُ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللّهِ وَ مَا اللّهُ بِغافِل عَنْ ما تَعْمَلُونَ (* )تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَها ما كَسَبَتْ وَ لَكُمْ ما كَسَبْتُمْ وَ لا تُسْأَلُونَ عَنْ ما كانُوا يَعْمَلُونَ (*) بگو آيا درباره خداوند با ما ستيزه مى كنيد در حالى كه او پروردگار ما و پروردگار شماست و كارهاى ما از آنِ ما و كارهاى شما از آنِ شماست و ما به او اخلاص داريم (139) يا مى گوييد كه ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط (از نسل يعقوب) يهودى يا نصرانى بودند؟ بگو: شما داناتريد يا خداوند ؟ و خدا از آنچه كه انجام مى دهيد غافل نيست (140) آنها گروهى بودند كه درگذشتند آنچه آنها انجام داده اند براى آنهاست و آنچه شما انجام داده ايد براى شماست و شما از آنچه آنها انجام داده اند پرسيده نخواهيد شد (141) نكات ادبى
1 ـ «محاجّه» احتجاج كردن، جدال و خصومت ، دليل آوردن. تفسير و توضيح آيات (139-140) قل اتجاجّوننا فى الله ... : يهود و نصارى درباره خداو دين ، با مسلمانان مناظره و مباحثه و جدال مى كردند آنها مى گفتند: دين فقط دين ماست و خدا فقط خداى ماست. در اين آيه خداوند به پيامبرش دستور مى دهد كه به آنها بگويد: چرا درباره خدا با ما جدال مى كنيد در حالى كه او هم پروردگار ماست و هم پروردگار شماست. به چه دليل شما خدا را به خود اختصاص داده ايد و خود را نزديكتر به او مى دانيد در حالى كه ما بايد چنين بگوييم زيرا كه ما نسبت به خدا اخلاص داريم. يعنى توحيد ما بى شائبه و خالص و ناب است اما شما قائل به تجسيم و تشبيه و تثليث هستيد و توحيد را آلوده به شرك نموده ايد.
علاوه بر عقيده و شناخت خدا، از لحاظ عمل نيز شما برترى نداريد. اعمال شما از آنِ
شماست و اعمال ما از آنِ ماست و هر گروهى در گرو اعمال خويشتن است شايد منظور اين
باشد كه چون شما اعمال شرك آلود داريد، با اعمال ما كه ناشى از توحيد خالص است قابل
مقايسه نيست. اعمال شما موجب غضب خدا و عذاب او و اعمال ما باعث خوشنودى خداوند است
البته بدى اعمال شما به ما نخواهد رسيد و خوبى اعمال ما نيز به شما واصل نخواهد شد.
|
