آيا دردمندى ممدوح است يا مذموم ؟
حال من از شما مى پرسم : آيا اين درد داشتن بهتر است يا آن بى دردى كه آدم بر همسايه اش هم هر چه بگذرد، هيچ حس نكند، سر همسايه اش را هم ببرند، آخ نگويد.
ما آن را انسان كامل مى دانيم نه اين را. به جهت اينكه آن درد داشتن حساسيت است ، بيمارى نيست ، نقص نيست ، كمال است ، يعنى نشانه پيوند او با انسانهاى ديگراست ، نشان مى دهد كه واقعا خودش را نسبت به انسانهاى ديگر مانند يك عضو از اعضاى يك پيكر درك مى كند و به سبب بيمارى يا جراحتى كه بر عضو ديگر وارد شده است ، بيتابى مى كند.
جمله اى رسول اكرم در اين زمينه دارند كه سعدى آن را به شعر آورده است ((مثل المؤ منين فى تواددهم وتراحمهم و تعاطفهم مثل الجسد اذا اشتكى منه عضو تداعى له سائر الجسد بالسهر والحمى ⁽¹³¹⁾ فرمود: مثل مؤ منين مثل اعضاى يك پيكر است ، همينكه يك عضو به درد آيد ساير اعضا، راحت نمى خوابند، مثلا اينطور نيست كه وقتى دندان درد مى كند، ساير اعضا بگويند گور پدر دندان ، درد بكش تا جانت در آيد، دست بگويد من چرا راحتم را از بين ببرم ، چشم بگويد من چرا راحتى خودم را از بين ببرم ، و همنيطور اعضاى ديگر. نه ، يك عضو كه به درد مى آيد، ساير اعضا با او همدردى مى كنند. چگونه همدردى مى كنند؟ به تب و بيدارى . يك جا كه ناراحتى پيدا مى شود، تمام بدن يكجا تب مى كند و سهر و بيدارى دارد. مى فرمايند: مؤ منين اينجور هستند. همدردى ، حساسيت است و بنابر اين نقص نيست و عين كمال است .
بنابر اين ، اين منطق ، اگر كسى واقعا به لسان جد طرفدار لختى و بى حسى باشد و عقل و هوش را به دليل اينكه به انسان احساس مى دهد و احساس منشاء ناراحتى و درد است محكوم كند، منطق غلطى است ، بر ضد انسانيت است و اسلام هم آن را محكوم مى كند. اسلام آن جور درد داشتن را تمجيد كرده است . ولى اگر لسان ، لسان جد نباشد بلكه شخص مى خواهد مطلب را به طور كنايه بگويد، و در واقع مى خواهد بگويد كه در خارج ، چنين و چنان است ، منتها به اين عبارت مى گويد،(در اين صورت اشكالى ندارد)، مثل اين كه خودمان مى گوييم اى كاش من كور شوم و فلان چيز را نبينم . حالا اگر حادثه بدى رخ داد، من كه كور شدم و نديدم ، در واقعيت كه تغيرى رخ نمى دهد، غير از اينكه تازه من هم كور شده ام . نه ، مقصود اين است كه آن شى ء آنقدر ناراحت كننده است كه من آرزو مى كنم چشم نداشته باشم و آن را نبينم ، و در واقع مى خواهد بدى آن شى ء را بيان كرده باشد.
اين يك منطق در اشعار و ادبيات ما كه توضيحش را دادم .
تحقير عقل و علم و مسئله معاش
منطق ديگرى داريم كه اگر اين را هم جدى بگيريم ، از اين پست تر است ، و آن اين است كه عده علم و عقل و همه چيز را به چشم يك ابزار براى جلب ماديات زندگى مى نگرند. وقتى يك كسى كه فكر مى كرده از مردم ديگر عاقلتر و عالمتر است ، ديده خيلى از بى سوادها و نادانها در زندگى جلو افتاده اند، شروع كرده شلاق فحش را به جان عقل و علم كشيدن كه اينهمه معلوماتى كه اگر آدم ببرد دم دكان بقالى يك قران سبزى به او نمى دهند، فايده اش چيست ؟! در اين زمينه هم زياد داريم . آن شعر عبيد زاكانى ، معروف است و او در عمل هم همين جور شد. گفت :