من مات و فى بطنه مثقال ذره من الطين ادخله النار؛
هر كس بميرد، در حالى كه ذره اى خاك در شكمش باشد، آن خاك او را به آتش وارد خواهد ساخت .
من اكل الطين فكانما اعان على قتل نفسه ؛⁽⁴¹⁵⁾
هر كس خاك بخورد، مثل اين است كه به كشتن خويش كمك كرده باشد.
پرخورى : خداوند متعال در قرآن مى فرمايد:
كلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا يحب المسرفين ؛⁽⁴¹⁶⁾
بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد، كه خداوند مسرفان را دوست نمى دارد.
تفسير ارزشمند نمونه در اين خصوص بحثى دارد، كه از نظر گرامى تان مى گذرد:
((امروز ثابت شده است كه يكى از مهمترين دستورات بهداشتى همين است ، زيرا تحقيقات دانشمندان به اين نتيجه رسيده است كه سرچشمه بسيارى از بيمارى ها، غذاهاى اضافى است كه به صورت جذب نشده در بدن انسان باقى مى ماند. اين مواد اضافى ، هم بار سنگينى است براى قلب و ساير دستگاه هاى بدن ، و هم منبع آماده اى است براى انواع عفونت ها و بيمارى ها؛ لذا براى درمان بسيارى از بيمارى ها، نخستين گام همين است كه اين مواد مزاحم - كه در حقيقت زباله هاى تن انسان هستند- سوخته شوند و پاك سازى جسم عملى گردد.
عامل اصلى تشكيل اين مواد مزاحم ، اسراف و زياده روى در تغذيه و به اصطلاح ((پرخورى )) است ، و راهى براى جلوگيرى از آن جز رعايت اعتدال در غذا نيست ؛ مخصوصا در عصر و زمان ما بيمارى هاى گوناگون ، مانند: بيمارى قند، چربى خون ، تصلب شرايين ، نارسايى هاى كبد و انواع سكته ها، فراوان شده ، افراط در تغذيه با توجه به عدم تحرك جسمانى كافى ، يكى از عوامل اصلى محسوب مى شود، و براى از بين بردن اين گونه بيمارى ها، راهى جز حركت كافى و ميانه روى در تغذيه نيست .
مفسر بزرگ ما، مرحوم ((طبرسى )) در مجمع البيان مطلب جالبى نقل مى كند، كه هارون الرشيد، طبيبى مسيحى داشت كه مهارت او در طب معروف بود. روزى اين طبيب به يكى از دانشمندان اسلامى گفت : من در كتاب آسمانى شما چيزى از طب نمى يابم ، در حالى كه دانش مفيد بر دو گونه است : علم اديان و علم ابدان . او در پاسخش چنين گفت : خداوند همه دستورات طبى را در نصف آيه از كتاب خويش آورده است :
((كلوا و اشربوا و لا تسرفوا؛ بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد))؛ و پيامبر ما نيز طب را در اين دستور خويش خلاصه كرده است :
المعده بيت الادواء الحميه راس كل دواء و اعط كل بدن ما عودته ؛
معده ، خانه همه بيمارى هاست ، و امساك سر آمد همه داروهاست و آن چه بدنت را عادت داده اى (از عادات صحيح و مناسب ) آن را از او دريغ مدار.
طبيب مسيحى هنگامى كه اين سخن را شنيد، گفت :
ما ترك كتابكم و لا نبيكم لجالينوس طبا؛
قرآن و پيامبرتان براى جالينوس (طبيب معروف ) طبى باقى نگذارده است .⁽⁴¹⁷⁾
احاديث فراوان ديگرى در مذمت پرخورى و تشويق به كم خورى وارد شده است ، كه در اين جا به برخى از آنها به عنوان نمونه اشاره مى نماييم :
اما مذمت پرخورى : پيامبر گرامى (ص ) پرخورى را شوم و باعث قساوت قلب معرفى مى كند:
كثرة الاكل شوم ؛⁽⁴¹⁸⁾
پرخورى ، شوم و نحس است .
من تعود كثره الطعام و الشراب قسا قلبه ؛⁽⁴¹⁹⁾
كسى كه به زياد خوردن و زياد نوشيدن عادت كند، سنگ دل مى شود.
حضرت على عليه السلام پرخورى را براى سلامتى زيان آور مى داند:
من كثر اكله قلت صحته ؛⁽⁴²⁰⁾
هر كس خوراكش زياد باشد، سلامتى اش اندك خواهد بود.
قل من اكثر من الطعام ، فلم يسقم ؛⁽⁴²¹⁾
كم پيش مى آيد كه كسى پرخورى بكند و مريض نشود.
آن حضرت پرخوابى را نيز همانند پرخورى ، زيان بخش معرفى مى كند:
كثره الاكل و النوم ، يفسدان النفس و يجلبان المضرة ؛⁽⁴²²⁾
پرخورى و پرخوابى ، بدن را از بين برده و ضرر و زيان را (به سوى آن ) مى كشانند.
امام باقر عليه السلام نيز خداوند را دشمن شكم پر مى داند:
ما من شى ء ابغض الى الله من بطن مملو؛⁽⁴²³⁾
هيچ چيزى در نزد خدا مبغوض تر و منفورتر از شكم پر نيست .
و اما تشويق به كم خورى : حضرت على عليه السلام كم خورى را موجب سلامتى و كاهش دردها مى داند:
من اقتصر فى اكله ، كثرت صحته ؛⁽⁴²⁴⁾
هر كس در خوراكش ميانه روى كند، سلامتى اش روزافزون مى گردد.
من قل طعامه قل آلامه ؛
كسى كه غذايش كم باشد، دردهايش كم خواهد بود.
امام رضا عليه السلام نيز ميانه روى در خوراك را موجب سلامتى بدن معرفى مى كند:
لو ان الناس قصدوا فى المطعم ، لاستقامت ابدانهم ؛⁽⁴²⁵⁾
اگر مردم در خوراكشان ميانه روى مى كردند، بدن هايشان مقاوم و معتدل مى شد.
ميزان و معيار براى خوردن : برخى از احاديث به تعيين حد براى خوردن پرداخته اند. پيامبر گرامى اسلام (ص ) مى فرمايد:
كل و انت تشتهى و امسك و انت تشتهى ؛⁽⁴²⁶⁾
بخور! در حالى كه اشتها دارى ، و (از خوردن ) دست بردار! در حالى كه (هنوز) اشتها دارى .
حضرت على عليه السلام نيز، قبل از سيرى ، دست از طعام كشيدن را سبب گوارا يافتن آن مى داند:
لاترفعن يدك من الطعام الا و انت تشتهيه فاذا فعلت ذلك فانت تستمرئه ؛⁽⁴²⁷⁾
دست از غذا مكش ، مگر در حالى كه هنوز ميل به آن دارى ، پس اگر اين كار را كردى ، آن (غذا) را گوارا و دل پذير خواهى يافت .
يك دستورالعمل بهداشتى : حضرت على عليه السلام خطاب به فرزند بزرگوارش ، امام حسن عليه السلام ، دستورالعملى صادر مى كند كه هر كس آن را به كار گيرد، هرگز نيازى به طب پيدا نخواهد كرد. وى مى فرمايد:
يا بنى الا اعلمك اربع خصال تستغنى بها عن الطب ؟
- فقال : بلى يا امير المومنين .
- قال : لاتجلس على الطعام الا و انت جائع و لاتقم عن الطعام الاو انت تشتهيه و جود المضغ و اذا نمت فاعرض نفسك على الخلا فاذا استعملت هذه استغنيت عن الطب ؛⁽⁴²⁸⁾
اى پسر جان ! آيا به تو چهار خصلت ياد ندهم كه به سبب آن از طب بى نياز شوى ؟
(امام حسن عليه السلام ) عرض كرد: آرى (ياد بده ) اى امير مؤ منان .
فرمود: (اول اين كه ) بر سر (سفره ) منشين ، مگر در حالى كه گرسنه اى ، و (دوم اين كه ) از سر (سفره ) غذا برمخيز، مگر در حالى كه (هنوز) به آن ميل دارى ، (و سوم اينكه ) خوب (غذا را) بجو؛ و (چهارم اينكه ) هرگاه خواستى بخوابى به توالت برو، پس هرگاه اين چهار عمل را انجام دهى ، از طب بى نياز خواهى شد.
نه اسراف و نه اقتار: در امر تغذيه نيز، همانند ساير امر، نه ريخت و پاش و زياده روى كردن خوب است ، و نه خسيسى و سخت گيرى نمودن ، بلكه ميانه روى بهترين شيوه مى باشد. سخت گيرى عوارض سوء تغذيه را به دنبال داشته و اسراف نيز عوارض منفى پرخورى را در بر خواهد داشت .
امام صادق عليه السلام در ضمن حديثى ، به برخى از مصداق هاى اسراف (زياده روى و افراط)، اقتار (سخت گيرى و خست ) و قصد(ميانه روى و معتدل بودن ) در تغذيه اشاره نموده و چنين مى فرمايد:
انما الاسراف فيما افسد المال و اضر بالبدن ،
قيل فما الاقتار؟
قال : اكل الخبز و الملح و انت تقدر على غيره .
قيل : فما القصد؟
قال : الخبز و اللحم و اللبن و الخل و السمن ، مرة هذا و مرة هذا؛⁽⁴²⁹⁾
اسراف ، آن جايى است كه مال را از بين برده و به بدن زيان رساند.
عرض شد: پس اقتار (سخت گيرى در خرجى دادن ) چيست ؟
فرمود: نان و نمك خوردن ، در حالى كه مى توانى (غذاى بهترى ) غير از آن تهيه نمايى .
عرض شد: پس ميانه روى چيست ؟
فرمود: نان و گوشت و شير (يا ماست ) و سركه و روغن (يا كره )، يك بار اين و يك بار اين (ديگرى ).
بنابراين ، تنوع در غذا نيز لازم است .
خانه تكانى بدن : اسلام ((روزه گرفتن )) و امساك از خوردن و آشاميدن را به مدت يك ماه در سال ، براى هر فرد بالغى كه عذر شرعى نداشته باشد، لازم و واجب مى داند. روزه گرفتن نيز، همانند تغذيه صحيح و كامل ، براى بدن مفيد و لازم است . هيچ ورزش كارى حق ندارد به بهانه اين كه مى خواهد ورزش كند، روزه واجب را ترك نمايد، در تفسير نمونه ، بحثى تحت عنوان ((اثر بهداشتى و درمانى روزه )) آمده است ، كه از نظر گرامى شما عزيزان مى گذرد:
در طب امروز و همچنين طب قديم ، اثر معجزه آساى ((امساك )) در درمان انواع بيمارى ها به ثبوت رسيده و قابل انكار نيست . كم تر طبيبى است كه در نوشته هاى خود اشاره اى به اين حقيقت نكرده باشد، زيرا مى دانيم عامل بسيارى از بيمارى ها، زياده روى در خوردن غذاهاى مختلف است . چون مواد اضافى ، جذب نشده به صورت چربى هاى مزاحم در نقاط مختلف بدن ، يا چربى و قند اضافى در خون باقى مى ماند. اين مواد اضافى در لابه لاى عضلات بدن ،در واقع لجن زارهاى متعفنى براى پرورش انواع ميكروب بيمارى هاى عفونى است ، و در اين حال بهترين راه براى مبارزه با اين بيمارى ها، نابود كردن اين لجن زارها از طريق امساك و روزه است !
روزه ، زباله ها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مى سوزاند، و در واقع بدن را ((خانه تكانى )) مى كند.
به علاوه ، يك نوع استراحت قابل ملاحظه براى دستگاه هاى گوارشى و عامل مؤ ثرى براى سرويس كردن آن هاست ، و با توجه به اين كار اين دستگاه از حساس ترين دستگاههاى بدن است و در تمام سال به طور دائم مشغول كار است ، اين استراحت براى آن ها نهايت لزوم را دارد.
بديهى است شخص روزه دار طبق دستور اسلام به هنگام ((افطار)) و ((سحر)) نبايد در غذا افراط و زياده روى كند، تا از اين اثر بهداشتى نتيجه كامل بگيرد، در غير اين صورت ، ممكن است نتيجه بر عكس شود.
((الكسى سوفورين ))، دانشمند روسى ، در كتاب خود مى نويسد:
((درمان از طريق روزه فايده ويژه اى براى درمان كم خونى ، ضعف روده ها، التهاب بسيط و مزمن ، دمل هاى خارجى و داخلى ، سل ، اسكليروز، روماتيسم ، نقرس ، استسقا، نوراستنى ، عرق النسا، خراز (ريختگى پوست )، بيمارى هاى چشم ، مرض قند، بيمارى هاى جلدى ، بيمارى هاى كليه ، كبد و بيمارى هاى ديگر دارد.
معالجه از طريق امساك ، اختصاص به بيمارى هاى فوق ندارد، بلكه بيمارى هايى كه مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول هاى جسم آميخته شده ، همانند: سرطان ، سفليس ، سل و طاعون را نيز شفا مى بخشد!))
در حديث معروفى ، پيامبر اسلام (ص ) مى فرمايد:
((صوموا تصحوا؛
روزه بگيريد، تا سالم شويد.))
و در حديث معروف ديگر نيز، از پيغمبر (ص ) رسيده است :
المعده بيت كل داء و الحميه راس كل دواء؛⁽⁴³⁰⁾
معده ، خانه تمام دردهاست و امساك بالاترين داروها.⁽⁴³¹⁾
خوراكى ها و خواص آن ها
پس از صحبت پيرامون تغذيه و آداب آن از نظر اسلام ، بد نيست مختصرى نيز درباره خوراكيها و خواص آنها از نظر اسلام و دانشمندان صحبت شود:
گوشت
گوشت يكى از اصلى ترين منابع تاءمين پروتئين بوده و مصرف آن تا اندازه معينى براى بدن ضرورى و مفيد بوده و بيش از آن ، زيان بخش خواهد بود. در اسلام از ابعاد گوناگونى درباره گوشت صحبت شده ، كه توجه شما را به برخى از آنها جلب مى نمايم :
1- قوت آفرين است
حضرت على عليه السلام در حديث معروف اربع ماءة مى فرمايد:
اذا ضعف المسلم فلياكل اللحم و اللبن فان الله عزوجل جعل القوه فيهما؛⁽⁴³²⁾
هرگاه شخص مسلمانى ضعيف شد، بايد گوشت و شير بخورد، زيرا خداى عزوجل ، قوت را در اين دو (غذا) قرار داده است .
امام حسن عسكرى عليه السلام نيز به همين خصوصيت گوشت اشاره كرده ، مى فرمايد:
يا اباهاشم ! اذا اردت القوه فكل اللحم ، فان الكعك لا قوه فيه ؛⁽⁴³³⁾
اى ابوهاشم ! اگر خواستى قوى شوى ، گوشت بخور، زيرا نان خشك روغنى (كاك ) قوتى ندارد.
2- براى بدن لازم بوده و گوشت بدن را زياد مى كند.
پيامبر اكرم (ص ) در اين خصوص مى فرمايد:
عليكم باللحم ، فان اللحم ينمى اللحم ، و من مضى به اربعون صباحا لم ياءكل اللحم ساء خلقه ، و من ساء خلقه فاطعموه اللحم .⁽⁴³⁴⁾
شما را به (خوردن ) گوشت (سفارش مى كنم )، زيرا گوشت ، گوشت را مى روياند، و كسى كه چهل روز بر او بگذرد در حالى كه گوشت نخورده باشد، اخلاقش بد مى شود، و هر كس كه اخلاقش بد شده باشد، به او گوشت بخورانيد.
3- اخلاق را نيكو مى سازد.
اين خصوصيت ، از حديثى كه گذشت به خوبى فهميده مى شود.
4- سرآمد و سرور غذاهاى دنيا و آخرت است .
پيامبر اكرم (ص ) فرمود:
سيد طعام الدنيا و الاخره اللحم ؛⁽⁴³⁵⁾
سرور غذاهاى دنيا و آخرت ، گوشت است .
5- گوشت تازه بهتر است .
در قرآن ، تعبير ((لحما طريا))⁽⁴³⁶⁾ يعنى ، ((گوشت تازه )) به كار رفته است . تكيه قرآن روى ((لحم طرى )) (گوشت تازه ) اشاره پر معنايى به فوايد تغذيه به چنين گوشت ها در برابر زيان هاى گوشت كهنه و كنسرو و امثال آن است .⁽⁴³⁷⁾
6- زياد خوردن گوشت ، زيان آور است ، همچنان كه نخوردن آن ضرر دارد.
پيامبر اكرم (ص ) همان گونه كه از چهل روز پى در پى گوشت نخوردن منع فرموده و آن را زيان آور مى دانند، از چهل روز پى در پى گوشت خوردن نيز منع فرموده و آن را نيز مضر دانسته و مى فرمايد:
من اكل اللحم اربعين صباحا قسا قلبه ؛⁽⁴³⁸⁾
هر كس چهل روز گوشت بخورد، سنگ دل خواهد شد.
امام صادق عليه السلام نيز مى فرمايد:
فاللحم فى كل ثلاثة ، فيكون فى الشهر عشر مرآت ، لا اكثر من ذلك ؛⁽⁴³⁹⁾
(پس مصرف گوشت ، يك مرتبه ) در هر سه روز (بايد باشد)؛ يعنى در هر ماه ده مرتبه ، نه بيش از آن .
7- گوشت ميش فضيلت دارد.
سعدبن سعد بن امام ابوالحسن عليه السلام عرض مى كند: خانواده من گوشت ميش نمى خوردند و مى گويند: امراض و دردها را تحريك مى كند. امام در پاسخ مى فرمايد:
لو علم الله عزوجل شيئا اكرم من الضاءن لفدى به اسماعيل ؛⁽⁴⁴⁰⁾
اگر خداوند، چيزى را گرامى تر و بهتر از ميش مى دانست ، آن را به جاى اسماعيل عليه السلام قربانى مى كرد.
8- خام خوردن گوشت ممنوع است .
امام باقر عليه السلام فرمود:
ان رسول الله (ص ) نهى ان يؤ كل اللحم غريضا. و قال : انما تاءكله السباع ؛⁽⁴⁴¹⁾
به درستى كه رسول خدا (ص ) از خوردن گوشت خام نهى نموده و فرمود: حيوانات درنده آن را مى خورند.
عن هشام بن سالم : سالت ابا عبدالله عليه السلام عن اكل اللحم النى ء فقال : هذا طعام السباع ؛⁽⁴⁴²⁾
از هشام بن سالم روايت شده كه از حضرت صادق عليه السلام درباره خوردن گوشت خام پرسيدم ، فرمود: اين غذاى درندگان است .
روغن زيتون
در روايات اسلامى از روغن زيتون به خوبى ياد شده و در قرآن كريم به ((زيتون )) سوگند ياد شده است . پيامبر اكرم (ص ) مى فرمايد:
كلوا الزيت و ادهنوا به ، فانه من شجره مباركه ؛⁽⁴⁴³⁾
روغن زيتون را بخوريد و به وسيله آن روغن مالى كنيد، زيرا از درخت مباركى است .
امام صادق عليه السلام روغن زيتون را غذاى پرهيزكاران دانسته و مى فرمايد: خوب است در همه خانه ها موجود باشد:
الزيت طعام الاتقياء؛⁽⁴⁴⁴⁾
روغن زيتون ، غذاى پرهيزكاران است .
لا ينبغى ان يفقر (الرجل ) بيته من ثلاثه اشياء... (منها) الزيت ؛⁽⁴⁴⁵⁾
شايسته نيست كه (مرد) خانه اش را از سه چيز خالى بگذارد.... (يكى از آنها) روغن زيتون است .
و امام رضا عليه السلام به خواص روغن زيتون اشاره نموده و چنين مى فرمايد:
نعم الطعام الزيت يطيب النكهة و يذهب بالبلغم و يصفى اللون و يشد العصب و يذهب بالوصب و يطفى ء الغضب ؛⁽⁴⁴⁶⁾
روغن زيتون غذاى خوبى است ، دهان را خوش بو و بلغم را بر طرف مى سازد، رنگ صورت را صفا و طراوت مى بخشد، اعصاب را تقويت كرده ، بيمارى و درد ضعف را از ميان مى برد و آتش خشم را فرو مى نشاند.
نان
اسلام و مسلمين براى نان اهميت و احترام خاصى قايلند. در واقع نان مظهر، بلكه زير بناى تغذيه است و بدون نان تغذيه صحيح و كاملى انجام نمى شود؛ بنابراين اگر نان نبود، واجبات عبادى نيز امكان انجام نداشتند.
پيامبر اكرم (ص ) در حديثى به اين مهم اشاره كرده و مى فرمايد:
فلولا الخبز ما صلينا و لا صمنا و لا ادينا فرائض ربنا عزوجل ؛⁽⁴⁴⁷⁾
اگر نان نمى بود، نماز نمى خوانديم و روزه نمى گرفتيم و واجبات پروردگارمان - عزوجل - را ادا نمى نموديم .
امام صادق عليه السلام نيز مى فرمايد:
انما بنى الجسد على الخبز؛⁽⁴⁴⁸⁾
بدن (آدمى ) بر نان بنيان گذارى شده است .
سركه
امام صادق عليه السلام يكى از سه چيزى را كه هميشه بايد در منزل موجود باشد، ((سركه )) مى داند و مى فرمايد:
لا ينبغى ان يفقر (الرجل ) بيته من ثلاثه اشياء (منها) الخل ؛⁽⁴⁴⁹⁾
شايسته نيست كه (مرد) خانه اش را از سه چيز خالى بگذارد، (يكى از آنها) سركه است .
شير
شير در ميان غذاها، غذاى كامل ترى است و براى هر كس مفيد است . جز اين كه براى اشخاص سردمزاج ، شير گاو بهتر از شير گوسفند است .
شير، بدن را فربه ، خون را زياد، قلب و دماغ و نخاع و باه را تقويت مى كند و براى سينه و سرفه ، بسيار نافع است .
شير گوسفند يك نوع ضد عفونى و دفع سم است ، چنان چه بار روغن بادام و صمغ عربى خورده شود، سرفه را بر طرف مى كند.
شير بهترين دوا و غذايى است كه براى تقويت و جبران لاغرى به كار مى رود. خصوصا لاغرى هايى كه بر اثر مسموميت غذايى يا سابقه بيمارى باشد.⁽⁴⁵⁰⁾
مواد معدنى شير عبارت است از: سديم ، پتاسيم ، كلسيم ، منيزيم ، روى ، مس و كمى آهن و همچنين فسفر و كلر، يد و گوگرد.
در شير، گازهاى اكسيژن و ازت و اسيدكربنيك نيز وجود دارد. مواد قندى شير به قدر كافى و به صورت ((لاكتوز)) مى باشد.
ويتامين هاى محلول در شير، ويتامين ((ب )) و ((پ )) و ((آ)) و ((د)) مى باشد.
امروز ثابت شده كه اگر حيوان خوب چرا شده باشد، تمام اقسام ويتامين ها در شير آن وجود دارد.⁽⁴⁵¹⁾
پيامبر اكرم (ص )، شير را بهترين غذا مى داند، امام باقر عليه السلام در اين مورد مى فرمايد:
لم يكن رسول الله (ص ) ياءكل طعاما و لايشرب شرابا الا قال : اللهم بارك لنا فيه و ابدلنا به خيرا منه الا اللبن فانه كان يقول : اللهم بارك لنا فيه و زدنا منه ؛⁽⁴⁵²⁾
هرگز رسول خدا (ص ) غذايى نمى خورد و نوشيدنى اى نمى نوشيد، مگر اين كه مى گفت : خدايا! براى ما در آن بركت قرار ده و بهتر از آن را براى ما به جاى آن مرحمت فرما، جز (در مورد) شير، كه آن حضرت عرض ‍ مى كرد: ((خدايا! براى ما در آن بركت قرار ده و روزى ما را از آن بيش تر فرما!))
پيغمبر اكرم (ص ) همچنين مى فرمود:
ثلاث يزدن فى الحفظ و يذهبن السقم : اللبان و السواك و قرائه القرآن ؛⁽⁴⁵³⁾
سه چيز قوه حافظه را افزايش داده و بيمارى را از بين مى برند: شير، مسواك و قرائت قرآن .
اطعموا حبالاكم اللبان ؛⁽⁴⁵⁴⁾
به زنان باردارتان شير بخورانيد.
على عليه السلام نيز فرموده است :
البان البقره دواء؛⁽⁴⁵⁵⁾
شيرهاى گاو، دوا و داروست .
عسل
خداوند متعال در قرآن كريم ، عسل را غذايى معرفى مى كند كه شفاى مردم در آن است ، آن جا مى فرمايد:
يخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فيه شفاء للناس ؛⁽⁴⁵⁶⁾
از درون شكم آنها (زنبوران ) نوشيدنى (خاصى ) خارج مى شود به رنگهاى مختلف ، كه در آن شفاى مردم است .
حضرت على (ع ) نيز به همين آيه استشهاد نموده ، مى فرمايد:
لعق العسل شفاء من كل داء قال الله عزوجل : يخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فيه شفاء للناس ⁽⁴⁵⁷⁾
ليسيدن (و خوردن ) عسل شفاى هر دردى است ! خداى عزوجل مى فرمايد: از درون شكم آنها نوشيدنى خاصى خارج مى شود به رنگهاى مختلف ، كه در آن شفاى مردم است .
تفسير نمونه درباره خواص عسل مى نويسد:
((عسل داراى بسيارى از خواص درمانى گلها و گياهان روى زمين به طور زنده است .
دانشمندان براى عسل ، خواص بسيار زيادى گفته اند، كه هم جنبه درمانى دارد و هم پيشگيرى و نيروبخش .
عسل زود جذب خون مى شود و به همين جهت نيروبخش است و در خونسازى ، فوق العاده مؤ ثر.
عسل از ايجاد عفونت در معده و روده جلوگيرى مى نمايد.
عسل برطرف كننده يبوست است .
عسل براى كسانى كه دير به خواب مى روند اثر بسيار مطلوبى دارد (مشروط بر اين كه كم نوشيده شود، زيرا زياد آن خواب را كم مى كند).
عسل براى رفع خستگى و فشردگى عضلات اثر قابل ملاحظه اى دارد.
عسل اگر به زنان باردار داده شود، شبكه عصبى فرزندانشان قوى خواهد شد.
عسل ميزان كلسيم خون را بالا مى برد.
عسل براى كسانى كه دستگاه گوارش ضعيفى دارند نافع است ، مخصوصا براى كسانى كه به نفخ شكم مبتلا هستند توصيه مى شود.
عسل به علت اين كه زود وارد مرحله سوخت و ساز بدن مى شود، مى تواند به فوريت انرژى ايجاد كند و ترميم قوا نمايد.
عسل در تقويت قلب مؤ ثر است .
عسل براى درمان بيماريهاى ريوى كمك كننده خوبى است .
عسل به خاطر خاصيت ميكرب كشى اش ، براى مبتلايان به اسهال مفيد است .
عسل در درمان زخم معده و اثناعشر، عامل مؤ ثرى شمرده شده است .
عسل به عنوان داروى معالج رماتيسم ، نقصان قوه نمو عضلات و ناراحتى هاى عصبى شناخته شده .
عسل براى رفع سرفه مؤ ثر است و صدا را صاف مى كند.
خلاصه ، خواص درمانى عسل بيش از آن است كه در اين مختصر بگنجد.
علاوه بر اين ، از عسل داروهايى براى لطافت پوست و زيبايى صورت ، طول عمر، ورم دهان و زبان ، ورم چشم ، خستگى و ترك خوردگى پوست و مانند آن مى سازند.
مواد و ويتامين موجود در عسل بسيار است ، از مواد معدنى : آهن ، فسفر، پتاسيم ، يد، منيزيم ، سرب ، مس ، سولفور، نيكل ، روى ، سديم و غير آن است ، از مواد آلى : صمغ ، پولن ، اسيد لاكتيك ، اسيد فورميك ، اسيد سيتريك ، اسيد تاتاريك و روغنهاى معطر، و از ويتامين ، داراى ويتامينهاى ششگانه آ، ب ، ث ، د، كا و ا مى باشد. بعضى نيز قايل به وجود ويتامين پ ب در عسل هستند.
عسل در خدمت درمان ، بهداشت و زيبايى انسانهاست .))⁽⁴⁵⁸⁾
ميوه ها و سبزيجات
خداوند متعال در قرآن كريم ، درباره بهشتيان مى فرمايد:
وامددنا هم بفاكهة و لحم مما يشتهون ⁽⁴⁵⁹⁾
با (هر نوع ) ميوه و گوشتى كه دلخواه آنهاست ، آنان را مدد و (تقويت ) مى كنيم .
چنانكه ملاحظه مى شود، در اين آيه ، ((فاكهه )) (ميوه ) بر ((لحم )) (گوشت ) مقدم شده است . مقدم داشتن ((فاكهه )) بر ((لحم )) اشاره اى است به برترى ((ميوه ها)) بر ((گوشتها)).
روايات فراوانى درباره ميوه ها، سبزيها و خواص آنها در اسلام وجود دارد. از جمله اين ميوه ها و سبزيها، مى توان از پياز، سير، بادنجان ، ترب ، هويج ، كدو، كاهو، كاسنى ، سيب ، گلابى ، انار، انجير، خرما و انگور نام برد.
ما در اينجا به بعضى از اين ميوه ها و سبزيجات ، به نحو اختصار مى پردازيم .⁽⁴⁶⁰⁾
انگور
انگور قدرت ميكروب كشى قابل ملاحظه اى دارد و حتى عامل مؤ ثرى است براى مبارزه با بيمارى سرطان .⁽⁴⁶¹⁾
به گفته دانشمندان غذاشناس ، ((انگور)) علاوه بر اين كه از نظر خواص يك غذاى كامل محسوب مى شود و مواد غذايى آن بسيار نزديك به شير مادر است ، دوبرابر گوشت ، در بدن ايجاد حرارت مى كند، گذشته از اين ، به قدرى مواد مفيد در آن وجود دارد، كه مى توان گفت : يك داروخانه طبيعى است .
انگور داراى خاصيت ضد سم ، مفيد براى تصفيه خون ، دفع رماتيسم ، نقرس ، و عامل مبارزه با افزايش اوره خون است .
اضافه بر اينها، انگور اعصاب را تقويت كرده و توليد نشاط مى كند، و به خاطر داشتن انواع ويتامينها، به انسان نيرو و توان مى بخشد.
اينها گوشه اى از آثار و خواص انگور است ، و لذا در حديثى از پيغمبر اكرم (ص ) مى خوانيم :
خير فواكهكم العنب ⁽⁴⁶²⁾
((بهترين ميوه هاى شما انگور است .))
انار
انار خون را صاف مى كند و مولد خطهاى لازم در بدن است ، انار مهياكننده دستگاه تناسلى و گشاينده سده هاى بدن و ملين شكم و مدر بول و تقويت كننده كبد است .
انار براى يرقان و طحان و خفقان قلب و سرفه حاد، سودمند است . صدا را صاف و صورت را باطراوت مى كند. بدن را سيراب و كرمهاى معده را مى كشد.⁽⁴⁶³⁾
پيامبر اكرم (ص ) انار را به عنوان ((سرور ميوه ها)) معرفى مى فرمايد:
الرمان سيد الفاكهة ⁽⁴⁶⁴⁾
((انار، (آقا و) سرور ميوه (ها) است .))
همين مضمون در فرمايش امام باقر (ع ) نيز به چشم مى خورد كه فرمود:
الفاكهة عشرون و ماءة لون سيدها الرمان ⁽⁴⁶⁵⁾
((120 رنگ ميوه وجود دارد، كه سرورشان انار است .))
حضرت على (ع ) نيز مى فرمايد:
كلوا الرمان بشحمه ، فانه دباغ للمعده ⁽⁴⁶⁶⁾
((انار را با پيه آن بخوريد كه معده را دباغى مى كند.))
اطعموا صبيانكم الرمان فانه اسرع لالسنتهم ⁽⁴⁶⁷⁾
((به كودكانتان انار بخورانيد، زيرا انار براى زبانهاى آنها سريع تر است (زبانشان را باز مى كند).))
خرما
در خرما كلسيم وجود دارد كه عامل اصلى استحكام استخوانها است ، و نيز فسفر وجود دارد كه از عناصر اصلى تشكيل دهنده مغز و مانع ضعف اعصاب و خستگى است ، و قوه بينايى را مى افزايد، و نيز پتاسيم موجود است كه فقدان آن را در بدن علت حقيقى زخم معده مى دانند، و وجود آن براى ماهيچه ها و بافتهاى بدن بسيار پرارزش است .
اين سخن ، امروز در ميان غذاشناسان معروف است كه خرما از سرطان جلوگيرى مى كند، زيرا آمارهايى كه در اين زمينه تهيه شده ، نشان مى دهد در مناطقى كه خرما بيشتر مى خورند، ابتلاى به سرطان كمتر است ، و اعراب و صحرانشينانى كه در فقر غذايى به سر مى برند، به واسطه خوردن خرما هرگز مبتلا به سرطان نمى شوند، عامل اين موضوع را وجود ((منيزيم )) مى دانند.
قند فراوانى كه در خرما وجود دارد، از سالمترين قندهاست كه حتى در بسيارى از موارد، مبتلايان به بيمارى قند نيز مى توانند به راحتى از آن استفاده كنند.
دانشمندان در خرما سيزده ماده حياتى و پنج نوع ويتامين كشف كرده اند، كه آن را به صورت يك منبع غذايى غنى و بسيار پرارزش درآورده است .⁽⁴⁶⁸⁾
به همين دليل ، در روايات اسلامى نيز روى اين ماده غذايى تاءكيد فراوان ديده مى شود، از على (ع ) نقل شده كه فرمود:
كل التمر فان فيه شفاء من الادواء
((خرما بخور كه شفاى بيماريهاست .))
و نيز روايت شده كه در بسيارى از اوقات ، غذاى على (ع ) را نان و خرما تشكيل مى داد.
و در روايت ديگر مى خوانيم : ((خانه اى كه در آن خرما نيست ، اهل آن خانه در واقع گرسنه اند.))⁽⁴⁶⁹⁾
انجير
انجير ميوه اى است كه سوره اى در قرآن به نام آن نام گذارى شده ، و در همان سوره ، خداوند به اين ميوه سوگند ياد كرده و فرمود:
والتين و الزيتون ؛
((قسم به انجير و زيتون .))
انجير داراى ارزش غذايى فراوانى است و لقمه اى است مغذى و مقوى براى هر سن و سالى و خالى از پوست و هسته و زوايد.
غذاشناسان مى گويند: از انجير مى توان به عنوان قند طبيعى جهت كودكان استفاده نمود. ورزش كاران و آنها كه گرفتار ضعف و پيرى اند، مى توانند از انجير براى تغذيه خود استفاده كنند.
مى گويند: ((افلاطون )) به قدرى انجير را دوست مى داشت كه بعضى آن را دوست فيلسوفان ناميده اند، و ((سقراط)) انجير را جذب كننده مواد نافع و دفع كننده مضار مى دانسته .
((جالينوس )) رژيم مخصوصى از انجير براى پهلوانان تنظيم كرده بود، به پهلوانان روم و يونان قديم نيز انجير داده مى شد.⁽⁴⁷⁰⁾
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام (ص ) نيز مى خوانيم كه فرمود:
كلوا التين فان على كل ناحية منه بسم الله القوى ؛⁽⁴⁷¹⁾
انجير بخوريد، زيرا هر قسمتى از آن (نوشته شده :) بسم الله القوى (يعنى به نام خداى قوى و نيرومند).
شايد اين حديث اشاره اى باشد به فوق العاده مقوى بودن انجير.
سير
از پيامبر گرامى اسلام (ص ) نقل شده كه فرمود:
كلوا الثوم فانه شفاء من سبعين داء⁽⁴⁷²⁾
((سير بخوريد كه سير شفاى هفتاد درد و بيمارى است .))
البته كسى كه سير مى خورد، بايد در مجامع عمومى حاضر نشود، زيرا بوى بد آن سبب آزار ديگران خواهد شد. امام صادق عليه السلام در اين مورد فرمود:
تداووا بالثوم و لكن لا تخرجوا الى المسجد⁽⁴⁷³⁾
با سير مداوا كنيد، ولى به سوى مسجد نرويد.
اكنون به برخى از خواص سير كه دانشمندان به آن پى برده اند اشاره مى كنيم :
سير، مدرّ و محرك قوه باه مى باشد و براى معالجه اسهال و برنشيت و سل ريوى بسيار نافع است ، و براى معالجه سردرد و زكام مزمن و ضعف حافظه و سرگيجه سودمند است .