 |
|
معيار شرك در قرآن آية الله سيد عزالدين حسينى زنجانى - ۱ -
نام كتاب : معيار شرك در
قرآن با مطالعه بيش تر و تعمق در مطالب ارزنده كتاب ، آن را اثر نفيسى يافتم كه حق مطلب در آن ادا شده و با محوريت قرآن كه مورد قبول طرفين است نظريات و اشكال هاى طرفين را مطرح و پاسخ داده است ، به طورى كه اگر هر مسلمان منصفى آن را بخواند و تدبر و تعمق داشته باشد، به خوبى به حقيقت مطلب پى مى برد، ليكن چون از طرفى مطالب كتاب استدلالى و در سطح علمى نوشته شده و از طرف ديگر، ادعاهاى نابه جا و غلط طرفداران چنين طرز تفكر در قالب كلمات و جملات و سر فصل هاى به ظاهر فريبنده و زيبا، چون ((توحيد خالص و كامل )) و ((جنگ در مقابل شرك و بت پرستى )) و امثال اين جملات وسوسه انگيز عرضه مى شود، چه بسا كششى در مرحله نخست ايجاد مى كند، بنابراين ، فهم كامل پاسخ علمى آن براى همه مقدور نبوده و شايد با اشكالاتى مواجه گردد. از اين رو فهم و درك موضوع نياز به مقدماتى دارد و بايد با زبانى ساده و قابل درك براى غير متخصصان عنوان شود تا احتمال القا در انديشه افرادى كه براى بار اول با موضوع برخورد مى كنند از بين برود كه غلو در هر دو مكتب ويران گر است و بايد حقيقت امر دور از هرگونه تعصب و يك سو نگرى روشن گردد. با اين نيت و پس از مشاوره با اهل نظر بر آن شديم پژوهشى اجمالى در تاريخ پيدايش چنين طرز تفكرى به عمل آيد و مقدمه اى بر كتاب نوشته شود تا معلوم گردد: آيا توسل به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت و اوليا در صدر اسلام ، روا و عملى بوده ، يا ساخته و پرداخته افراطيون مخالف در مكتب شيعه و يا تفسير نادرست آيات قرآن و تاءويل غلط پاره اى از روايات نادر و ضعيف در نزد تسنن است كه با كمك معاندان اسلام راستين كه از هر فرصتى براى ايجاد تفرقه ميان امت اسلامى به طور مستمر سود مى جويند، به وجود آمده است ؟ دشمنان اسلام در سده هاى اخير به حقيقتى پى برده اند و آن اين است كه ، پياده شدن اسلام راستين در جهان بزرگ ترين سد راه سودجويى و بهره كشى آنها از انسان ها و مانع بقاى تفكر سرمايه سالارى حاكم در جهان است . از اين رو با ايجاد تفرقه بين مسلمانان به خيال خودشان ، به هر وسيله اى دست مى يازند تا اسلام را تضعيف نموده و از بين ببرند. غافل از اين كه خداوند مى فرمايد: (نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون )؛ حافظ و نگهدارنده اسلام و قرآن خود خداوند متعال است . اينك با پژوهش در اين مسئله مورد اختلاف اميد داريم دايره تفرقه مسلمانان تنگ تر شود تا ان شاء الله روزى از بين برود و تفرقه امت اسلامى به اتحاد و شوكت ، و ناتوانى شان به قدرت تبديل گردد. در طى اين طريق ، چراغ راهنما را قرآن و رواياتى كه مورد قبول طرفين است قرار داديم تا فرمان الهى را نيز اجرا كرده باشيم و به سندى غير قابل انكار (كلام وحى ) اتكا كنيم ، آن جا مى فرمايد: (ان تنازعتم فى شى ء فردوه الى الله و رسوله )؛ اگر در امرى اختلاف و نزاع داشتيد (حكم ) آن را به خدا و رسول خدا بازگردانيد. نخستين سؤ ال در اين مقطع ، اين است كه آيا توسل و تبرك جستن به قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله و عبادت گاه قرار دادن قبر آن بزرگوار و اهل بيت نبوت و اوليا و صلحا، چه در حال حيات و چه پس از رحلت آنان و به عبارت بهتر، متوسل شدن به درگاه حضرت حق جل جلاله با وسيله قرار دادن غير خدا طبق موازين قرآنى شرك است ؟ كه دشمنان اسلام نه تنها شيعه اثنا عشرى ، بلكه همه فرق اسلامى را به اين سبب به مشرك بودن متهم و محكوم نموده اند. پاسخ اين سؤ ال را نخست در نگرش و عقيده دانشمندان اهل سنت جست وجو مى كنيم و آن را در سه قسمت ((پيش از آفرينش ))، و ((در حال حيات )) و ((پس از رحلت رسول اكرم )) بررسى مى نماييم . پيش از آفرينش توسل حضرت آدم عليه السلام بيهقى در دلائل النبوة ؛ طبرانى در معجم صغير و حاكم در مستدرك روايت مى كنند كه خليفه دوم (عمر بن خطاب ) گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه آدم عليه السلام در بهشت مرتكب خطا گرديد، به درگاه الهى چنين متوسل شد: بار خدايا! مرا به حق محمد صلى الله عليه و آله بيامرز. خداوند فرمود: اى آدم ! تو از كجا محمد را شناختى در صورتى كه من هنوز او را نيافريده ام ؟ آدم عليه السلام عرض كرد: بار خدايا! هنگامى كه مرا آفريدى و روح در كالبدم دميدى ، سر خود را بالا بردم و ديدم كه بر ساق عرش عظمتت نوشته شده است : ((لا اله الا الله محمدا رسول الله )) دانستم كه تو اسم كسى را در كنار اسم خويش قرار نمى دهى و به آن اضافه نمى كنى جز اين كه او را از همه موجودات عالم بيش تر دوست مى دارى . خداوند فرمود: اى آدم ! راست گفتى ، محمد گرامى ترين انسان نزد من است ، اينك كه او را واسطه قرار دادى و به حق او از من مسئلت كردى ، از تو گذشتم و اگر محمد نبود، تو را نمى آفريدم . زمان حيات پيامبر صلى الله عليه و آله 1. ترمذى در صحيح خود و حاكم در مستدرك از عثمان بن حنيف روايت كرده اند كه : مرد نابينايى به رسول خدا صلى الله عليه و آله متوسل شد و عرض كرد: يا رسول الله ! از خداوند بخواهيد چشمان مرا بهبودى بخشد، رسول اكرم فرمود: اگر بخواهى دعا مى كنم تا خداوند تو را عافيت دهد و شفا بخشد، ولى اگر صبر كنى و با همين وضع بسازى برايت بهتر است . آن مرد عرض كرد: اى رسول خدا! من راهنمايى ندارم تا دستم را بگيرد و زندگى براى من مشكل است ، دعايى در حق من بفرما تا بهبودى حاصل كنم . رسول خدا صلى الله عليه و آله به آن مرد امر فرمود تا وضو بسازد و دو ركعت نماز بگزارد و سپس با قرائت اين دعا حاجت خود را از خدا طلب كند: اللهم إ نى اسئلك و اءتوجه إ ليك بنبيك محمد نبى الرحمة يا محمد إ نى اءتوجه بك إ لى ربى فى حاجتى هذه لتقضى لى ، اللهم فشفعه فى ؛ خدايا! از تو مى خواهم به واسطه پيامبرت محمد پيامبر رحمت ، به سوى تو رو آوردم ؛ يا محمد! من در اين حاجت و نيازى كه دارم به وسيله تو به پروردگارم رو كرده ام تا حاجتم برآورده شود، خدايا! او را شفيع من قرار ده . عثمان بن حنيف ، راوى حديث مى گويد: به خدا سوگند! ما هنوز مجلس را ترك نكرده بوديم كه آن مرد نابينا وارد شد در حالى كه هيچ گونه اثرى از نابينايى در او نبود. 2. ابو نعيم در كتاب معرفت و ديلمى در مسند فردوس از ابن عباس و حاكم نورالدين هيثمى از انس بن مالك روايت مى كنند: هنگامى كه فاطمه بنت اسد مادر على عليه السلام درگذشت رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد منزل شد و در بالاى سر فاطمه نشست و فرمود: ((اى مادر! خداوند تو را رحمت كند. تو بعد از مادرم براى من مادر بودى و مرا سير مى كردى در حالى كه خود گرسنه بودى . بر من لباس مى پوشاندى و خوشبويم مى كردى در حالى كه آنها را بر خود پيش از من روا نمى داشتى و نيت و قصد تو جلب رضاى خداوند متعال و كسب ثواب آخرت بود.)) پس از آن پيامبر دستور داد فاطمه را سه بار غسل دهند؛ چون آب آغشته به كافور رسيد رسول خدا صلى الله عليه و آله آن را روى بدن فاطمه ريختند و سپس پيراهن خود را درآوردند و بر بدن فاطمه پوشانيدند. هنگامى كه قبر آماده گرديد خود وارد قبر گرديدند و در قبر دراز كشيدند و فرمودند: ((اى خداوندى كه جان هاى مردم در دست توست مادرم فاطمه بنت اسد را به حق پيامبرت و انبيايى كه پيش از من رسالت داشتند، بيامرز و حق را بر زبان او جارى گردان و آرامگاه او را فراخ گردان ، كه تو مهربان ترين مهربانانى .)) پيامبر سپس چهار تكبير گفتند و جسم فاطمه را وارد قبر كردند. 3. احمد بن حنبل ، حافظ بن خزيم ، طبرانى ، ابو نعيم و ابن ماجه از ابوسعيد خدرى ، روايت كرده اند: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: ((هر كس براى اداى نماز از منزلش بيرون رود و بگويد: بار خدايا به حق سؤ ال كنندگان (1) و حاجت طلبان از درگاهت من نيز از تو مسئلت مى كنم كه مرا در اين راه موفق بدارى و هر چه خير من است به من عطا كنى . بار خدايا! من براى تظاهر، خودخواهى و دنياطلبى در اين راه گام بر نمى دارم ، پس از تو مى خواهم مرا از آتش دوزخ مصون دارى و گناهانم را بيامرزى كه غير از تو كسى گناهان را نمى بخشد)). در اثر چنين دعايى خداوند به او توجه مى كند و فرشتگان بر او طلب آمرزش مى نمايند. 4. در حديث صحيح از قتاده روايت شده است : تيرى به چشم او اصابت كرد و نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله رفت و گفت : يا رسول الله ! ديدگانم آسيب ديده است . پيامبر او را به صبر و شكيبايى يا به دعا براى بهبودى چشم او فرا خواند. او عرض كرد: دعا كنيد تا چشم من بهبود يابد و خوب شود. پيامبر دعا كرد و خداوند ديدگان او را شفا داد. پس از رحلت پيامبر انس بن مالك از عمر بن خطاب روايت مى كند كه گفت : ((به هنگام خشك سالى به عباس بن عبدالمطلب عموى پيامبر اكرم متوسل مى گرديد و مى گفت : بار خدايا! ما در زمان پيامبر در مشكلات به او متوسل مى شديم و حاجت روا مى گرديديم اكنون به عموى پيامبرت عباس بن عبدالمطلب متوسل مى شويم . بار خدايا! باران رحمت خود را بر ما نازل كن )). همين روايت از طريق راويان ديگر از عبدالله بن عمر نقل شده است كه : عمر بن خطاب در سال قحطى و خشك سالى در طلب باران خطابه اى خواند و در آن چنين گفت : ((اى مردم ! به عموى پيامبر عباس متوسل شويد و او را وسيله اى در پيشگاه خدا قرار دهيد...)) و بدين ترتيب بارانى باريد و زمين خشك سيراب و مردم آرام و راحت شدند. 2. اوس بن عبدالله روايت مى كند: در مدينه باران نباريد و مردم گرفتار قحطى شديد شدند، شكايت به عايشه بردند. او گفت : راهى از پشت بام پيامبر رو به آسمان باز كنيد. مردم اين كار را كردند و خداوند باران شديدى نازل فرمود و شتران فربه شدند و مزارع سر سبز و خرم گرديد. با عنايت به روايات فوق كه همه از دانشمندان و بزرگان اهل سنت نقل شده است و خود آنها در كتاب هايشان موضوع توسل به رسول الله صلى الله عليه و آله و اهل نبوت و صلحا و اولياى الهى ، چه در حياتشان و چه پس از درگذشت آنان نه فقط مهر تاءييد زده اند، بلكه متفقا آن را از كارهاى استحبابى شريعت ذكر كرده و بر عمل آن تاءكيد نموده اند و اضافه كرده اند: چون چنين واسطه قرار دادن پيامبر و اهل بيت نبوت كار و عادت اصحاب پيامبر اكرم و تابعين و صلحا و بزرگان علما بوده و آنها اسوه هستند، ما نيز از آنان تبعيت كنيم . از آن جا كه بنابر تطويل كلام نيست پايان بخش اين سخن را با نقل عين كلمات و جملات خود اين بزرگان قرار مى دهيم : 1. زرقاوى در شرح الواهب مى گويد: ان الله تبارك و تعالى قد جعل فى اسمه بركة فما الظن بمسماه ؛ خداوند تبارك و تعالى در اسم او (پيامبر اكرم ) بركت قرار داده است تا چه رسد به صاحب اسم و خود او. 2. درباره عمل صحابه در حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله مى نويسد: اما ما كان فى حياته الدنيا فهو مشهور مستفيض بل متواتر امتلات به كتب الا حاديث كلها، لا يرتاب فيه سنى و لا مبتدع ، و قد كانوا رضى الله عنهم يفزعون إ ليه عند النوائب ؛ عمل صحابه در زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله نه فقط بر اساس احاديث مشهور و مستفيض ، بلكه رواياتى متواتر است و كتاب هاى احاديث مملو از آنها مى باشد به طورى كه هيچ كس ولو هر قدر هم شكاك باشد در آنها ترديد نتواند كرد و عادت آنها (صحابه ) بر اين بوده كه در مشكلات و سختى ها به او (پيامبر) متوسل مى شدند. و همو مى نويسد: ...اءفيعقل اءن يكون فيه ما اءشرك ماءثورا عن الصحابة و التابعين عن وضع تلك الا حاديث و الا ثار! حاشا و كلا، فالتوسل بالنبى صلى الله عليه و آله و الصالحين لم يزل بين العلماء متعارفا سلفا و خلفا...؛ آيا از ديدگاه عقل و خرد مى توان فكر كرد كه در آنها (احاديث ) كه از صحابه و تابعين نقل شده اندك بوى شركى استشمام شود و چگونه قابل تصور است درباره جعل چنين احاديث (علما و دانشمندان ) در طول تاريخ ساكت بنشينند؟ هرگز و هيچ گاه ، پس چنين نتيجه مى گيريم كه توسل به پيامبر و اولياى صالح از گذشته و حال در ميان آنان معمول بوده است . على رغم آن چه در روايات و احاديث آمده و صفحات تاريخ از آن سخن مى گويد، متاءسفانه طرفداران تفكر سلفيه براى به كرسى نشاندن عقايدشان كه مخالفت محض با شيوه عمل گذشتگان از اصحاب ، تابعين و علماى بعد از آنهاست ، به جنگ و خون ريزى ، قتل و غارت مسلمانان و مخالفان خود پرداخته اند. شگفتا كه آنان چه قدر وجه مشترك با عقايد خوارج نهروان در اوايل شكوفايى اسلام دارند كه اميرمؤ منان صلوات الله عليه درباره آنان فرمود: ((كلمة حق يراد بها الباطل ؛ مطالب شان سخن درستى است كه براى به كرسى نشاندن باطل و نادرستى مى گويند)). و ايجاد تفرقه در ميان آحاد امت اسلامى مى افكنند كه افكندند و از اين اختلاف امت چه كسى جز استعمار كهنه كه در جهان امروز با شعارهاى فريبنده دفاع از حقوق بشر، مبارزه با تروريسم و ايجاد حكومت دموكراسى ، مشغول غارت ثروت بى پايان مادى و معنوى مسلمانان سود مى برند؟ چه قدر به جا و مناسب است كه به جاى زياده روى در عقايد فرقه هاى اصيل اسلامى ، به منظور برطرف كردن اختلافات امتى كه خداى واحد را مى پرستند و كتاب واحدى دارند، گرد هم آيند و قرآن را، سپس سنت رسول اكرم صلى الله عليه و آله را روشنگر راه خود قرار دهند و در نيل به حقيقت امر در مسائل مورد اختلاف شتاب به خود راه ندهند و از تعصب جاهلانه دورى گزينند تا به اذن خداى متعال وحدت كلمه و يك پارچگى امت اسلامى كه دشمنان امروز اسلام سخت از آن ترس و واهمه دارند، دوباره حاصل گردد و معاندان حق يا به حقيقت بگروند، يا خوار و ذليل گردند. آن چه در اين باره مربوط به سنت در روايات بود اشاره شد و خوانندگان گرامى را براى استدلال قرآنى و استفاده بيش تر از سنت به مطالعه دقيق كتاب دعوت مى كنيم و از خداوند توفيق فهم معارف جهانى و ابدى اسلام را براى همگان آرزومنديم . مترجم . انگيزه نگارش انگيزه تاءليف كتاب حاضر آن بود كه در سال 1405 قمرى يكى از دانش جويان دانشكده ادبيات دانشگاه مشهد به ديدار اين جانب آمد و با ناراحتى اظهار داشت : يكى از استادان ما در كلاس به شدت از خواندن بعضى دعاها و زيارت ها در مشاهد مشرفه ، يا مجالس و محافل دينى انتقاد مى كند و مى گويد: ((در اثر بى توجهى دانشمندان ، خواندن اين قبيل دعاها و زيارت ها مخصوصا زيارت جامعه و دعاى فرج كه مضامين آنها شرك و دوگانه پرستى است ، سخت شايع شده است )). اين جانب نيز بلافاصله گفتم : لابد تاءكيد كلامش عبارت ((و إ ياب الخلق إ ليكم و حسابهم عليكم )) است ، كه آنها را شرك تصور مى كند؛ زيرا خداى متعال فرموده است : (إ ن إ لينا إ يابهم ثم إ ن علينا حسابهم ) دانش جوى مزبور گفت : ((بله ، همين گونه استدلال كرد كه شما الان مى فرماييد)). استاد مذكور اضافه كرد: مردم به سوى خدا مى روند، نه به طرف امامان معصوم و حساب مردم در اختيار خداى متعال است كه فرموده : (و كفى بنا حاسبين )، نه در اختيار امامان . پس از اين جريان به اين دانش جو گفتم : من با يكى از فضلاى حوزه مختصرى در جواب مى نويسم و به وسيله همان فاضل روحانى براى آن استاد مى فرستم . اين كار انجام شد تا بعد از سه چهار روز آن استاد همراه دانش جوى ادبيات به منزل ما آمدند پس از تعارف هاى معمولى به استاد گفتم : دعاهايى كه از ائمه ما روايت شده و بسيارى از آنها شامل اين گونه تعبيرات هستند و چه بسا در حد تواتر معنوى قرار دارند، اگر فرمايش شما را قبول كنيم ، يكى از دو محذور، يا يكى از دو تالى فاسد زير لازم مى آيد: 1. يا بزرگان علماى ما مانند شيخ طوسى و سيد بن طاووس و امثال آنان از اصحاب معاصر ائمه اطهار و راويان اين گونه احاديث اصولا متوجه اين معنا نشده اند كه مضامين اين دعاها شرك آور است . 2. يا اين كه العياذ بالله متوجه شده اند، ليكن براى حفظ جاه و موقعيت ، مردم را آگاه نكرده اند. حال شما استاد محترم دانشگاه كدام يك از دو محذور را به اين بزرگان روا مى داريد؟ پس چه نيكوست كه با احتياط فراوان و انديشه عميق در اين گونه موارد قدم برداريد و سخن بگوييد. جلسه اول ملاقات ما با اين گفت وگو پايان يافت . پس از گذشت زمانى استاد نامبرده اوراقى را تنظيم و براى اين جانب ارسال داشت . اوراق مزبور پر بود از آيات قرآنى مانند (اءليس الله بكاف عبده ) و... . آيات در يك نگاه سطحى و به تنهايى دلالت به مطلب اين استاد داشت و موجب وسوسه مى گرديد، اما در تاءمل و سنجش آيات مزبور با ساير آيات قرآن روشن مى شد كه نه زيارت جامعه و نه دعاى فرج هيچ كدام مدعاى ايشان را اثبات نمى كند، اما چگونه ؟ توضيح اين چگونگى و عدم دلالت آياتى كه ايشان به آنها استشهاد مى كرد مستلزم شرح مبسوطى بود كه بايد انجام مى پذيرفت . لازم ديدم به هر ترتيبى شده اين وظيفه را انجام دهم با آن كه در آن زمان ، كسالت مزاجى داشتم ، با توكل به ساحت ربوبى و استمداد از ارواح طيبه ائمه اطهار عليهم السلام جواب نامه استاد در اندك زمانى تهيه و به محضر ايشان ارسال گرديد. از آن جايى كه استاد از عراق به عنوان استاد ادبيات عرب به ايران آمده بود و خود يكى از شعراى برجسته آن سامان و در كمال تقوا و ديانت و حق جويى بود و اغلب در نماز جماعت شركت داشت ، روزى پس از اتمام نماز نزد اين جانب تشريف آورده و فرمودند: نوشته ها را منصفانه مطالعه كردم و بحمدالله در اثر مطالعه و تفكر و تحقيق در جوابيه شما متوجه شدم كه خواندن اين قبيل دعاها لطمه به يگانه پرستى و توحيد نمى زند و حق به جانب شماست و اينك خدا را هزاران بار سپاس مى گويم كه به اين جانب عنايت فهم اين مطالب را مرحمت فرمود. پس از مدتى دست نوشت مزبور در لبنان به چاپ رسيد. دليل نگارش جواب به زبان عربى اين بود كه استاد، عرب زبان بودند و ناچار جواب كه اينك به صورت كتاب درآمده به زبان عربى تنظيم گرديده است و اكنون جناب فاضل ارجمند، برادر گرامى آقاى سيد ابوالفضائل مجتهدى دام بقاه زحمت ترجمه آن را به فارسى قبول فرموده و خدمت برادران دينى به ضميمه مقدمه اى از بيهقى (يكى از علماى برجسته اهل سنت ) تقديم مى گردد. از ساحت مقدس حضرت بقية الله ارواحنا لتراب مقدمه الفداء انتظار دارم كه اين خدمت ناقابل را به كرم و بزرگوارى شان كه ، ((عادتكم الاحسان و سجيتكم الكرم )) است قبول فرمايند و اسم ما را نيز ان شاءالله در طومار خدمت گزاران و جان بازان خود قرار دهند. با اين اميد، گلبانگ سربلندى بر آسمان توان زد. محمد عزالدين الحسينى الموسوى مشهد مقدس سخنى در معرفى كتاب كتابى كه پيش رو داريد، حاصل بحث و گفت وگويى است كه بين من و برادر دانشمند و پرهيزكار... در موضوع توسل ، كمك طلبيدن ، يارى جستن و طلب كفايت از ذوات مقدسه پيشوايان معصوم شيعه اثنا عشرى عليهم السلام بر اساس آن چه در متون دعاها و زيارت هاى آن بزرگواران ، مانند دعاى فرج با روايت مستفيض (2) و زيارت جامعه وارد شده است و تحقيق در اين كه ، آيا آنها (دعا و زيارت ) با مسئله توحيد خداوند متعال منافات دارد و احيانا شرك محسوب مى شود يا خير؟ اين گفت وگو و مصاحبه زمانى اتفاق افتاد كه به من خبر رسيد شيخ دانشمندى خواندن اين دو دعا و نظاير آن را به نقد كشيده و بر حسب گمان وى ، چنين كارى شرك و بر خلاف قرآن است و اين چنين نيز به شاگردان خود تعليم داده است . قسمت اول نظر ايشان بخشى است كه معتقدند: جملات ((يا محمد يا على و يا على يا محمد وانصرانى فإ نكما ناصران ؛ اى محمد! و اى على ! مرا يارى كنيد كه شما يارى كنندگان هستيد.)) در دعاى فرج حضرت صاحب الامر عجل الله فرجه مخالف كلام وحى و فرموده خداوند در قرآن است كه مى فرمايد: (و ما النصر الا من عندالله العزيز الحكيم ؛ يارى جز از جانب خداوند با عزت و دانا نيست ) و آيات مشابه ديگر. قسمت دوم نظرشان درباره جملات : ((و إ ياب الخلق إ ليكم و حسابهم عليكم ؛ مراجعه مردم به سوى شما و بررسى و حساب اعمال شان توسط شما انجام مى پذيرد)). از مضامين زيارت جامعه كه آن را نيز بر خلاف فرموده خداوند در قرآن تصور كرده اند؛ آن جا كه در سوره غاشيه مى فرمايد: (إ ن إ لينا إ يابهم ثم إ ن علينا حسابهم ؛ برگشت آنها به سوى ما و بررسى حسابشان بر عهده ما مى باشد). پاسخ مختصرى در خور مجال بر اين اشكال ها تهيه و براى ايشان فرستادم ، ليكن آن جواب مختصر، پاسخ گوى تمام ايرادها و اشكال هاى فاضل ارجمند نبود. از اين رو، ايشان نامه مفصلى در اين موضوع تهيه و براى من فرستادند. اينك در اين كتاب ، نخست تمام نامه و سپس پاسخ آن را در پنج بخش ملاحظه مى فرماييد: 1. مفهوم شرك و معناى آن ؛ 2. شرح مصداق و صغراى شرك ؛ 3. شرك و دعا در قرآن ؛ 4. شرك و دعا در سنت (گفتار و كردار و تقرير معصوم عليه السلام )؛ 5. انتقادها و پاسخ ها. بارالها! اگر اين كوشش ناچيز از اين غلام پير آستان قدس رضوى ، هشتمين اختر تابناك آسمان ولايت مورد قبول ذات مقدس تو قرار گيرد و موجبات شادى قلب رئوف مخدوم معظم و مولايم على بن موسى الرضا و نيز فرزندش ، قطب عالم امكان ، ولى عصر روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء را فراهم آورد، آيا اين خادم خاسر، اين نيك بختى را خواهد يافت كه مصداقى از مصاديق دعاى هميشگى اش : ((الهى وفقنى لما تحب و ترضى ؛ پروردگارا! مرا توفيق انجام آن ده كه ذات مقدس تو آن را دوست دارد.)) قرار گيرد؟ بار خدايا! اين بنده پاسخ خود را در روايت نبوى : ((اَحسنوا الظن إ لى الله ؛ به خداوند هماره گمان نيك داشته باشيد.)) يافته و چشم انتظارم . متن نامه بسم الله الرحمن الرحيم حضور حضرت آية الله سيد عزالدين موسى زنجانى دامت بركاته سلام و درود خداوند متعال به شما و به وابستگانتان و به بهره مندان از دانش شما باد. آقاى بزرگوارم ! مرقومه عالى كه نام شريف تان در آن نوشته نشده بود واصل گرديد. آورنده نامه ، برادر صالح (ابراهيمى ) آگاهم كرد كه نامه از جانب شما نوشته شده است . به سپاس گزارى در برابر بزرگوارى و ارشادهاى بزرگوارانه جناب عالى نمى پردازم . جز اين كه از خداوند بزرگ و توانا بخواهم عمر پر بركت شما را با سلامتى و خير، طولانى فرمايد تا با بيان نيكويتان ، دانش اسلامى فرزندان اين امت به پا خواسته انقلابى را با رهبرى اميد مستضعفان جهان و نايب قائم آل محمد صلى الله عليه و آله امام خمينى كه خداوند با بقا(3) و طول عمر ايشان مسلمانان را بهره مند سازد و ما را از ياران و ياوران او قرار دهد، افزون كنيد و به پيش ببريد. اما درباره نامه مى گويم : موضوع ((زيارت )) از يك ديدگاه حايز اهميت نيست و آن اين كه ، زيارت ها و دعاها جزء مستحبات هستند و همين قدر براى شخص زائر كافى است كه در پيشگاه امام معصوم حضور پيدا كند و اداى سلامى بنمايد؛ چنان كه درباره دعا كردن نيز چنين است كه صاحب دعا و دعا كننده با خواندن يك آيه از قرآن كريم دعا مى كند؛ همان گونه كه بعضى از پيامبران و اولياى خدا و بندگان صالح چنين مى كردند و چنين مى گفتند. در عين حال اگر بنده اى كه مى خواهد مناجات با پروردگارش را طولانى كند و پيوند معنوى خود را با خدا به بيش ترين درجه و مدت برساند، بايد با دعاهايى كه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و اهل بيت رحمت از فرزندان او بر حسب ماه ها و روزها، يا مناسبت ها و زمان ها رسيده و نقل شده است خدا را بخواند. از جمله ، دعاهاى صحيحى كه در صحت اسناد آنها اتفاق نظر وجود دارد، مانند: ((دعاى افتتاح )) كه در ماه رمضان ، يا ((دعاى كميل )) كه در شب هاى جمعه خوانده مى شود و يا ((دعاى صباح )) منقول از اميرمؤ منان على صلوات الله عليه و دعاهايى به مناسبت روزها و دعاهاى صحيفه سجاديه از امام زين العابدين سلام الله عليه و امثال آن كه فراوانند و زيارت ((امين الله )) كه در مشاهد همه ائمه معصومين هدايت عليهم السلام خوانده مى شود و دعاها و زيارت هاى ديگر، كه در سبك نگارش و اسلوب ، مشابه دعاهاى مذكور مى باشند. در اين گونه دعاها و زيارت ها، خضوع و خشوع و اظهار عجز در برابر آفريدگار جهان و توحيد خالص آن چنانى ، كه هيچ گونه شائبه تاءويل و ابهام و پيچيدگى در آنها نيست ، نمايان است . بيش ترين الفاظ اين گونه دعاها از كلمات قرآن گرفته شده و بلكه خود آنها نوعى تفسير و توضيح آيات قرآن هستند و با عبارت هاى محكم و تركيب هاى زيبا و روشى متين ، ممتازند و نشان از فصاحت قرآن دارند و نسيم پيام الهى (نبوت ) و كلام معصوم (امامت ) از آنها به مشام مى رسد و روحانى و معنويت آنها آشكار و رايحه عصمت از كلمات و جملات شان استشمام مى گردد. پاره اى از دعاها نيز هستند كه صرف نظر از قوت يا ضعف سند داراى اسلوبى زننده با معانى غير مرتبط به هم و هدفى سست مى باشند و در آنها از اصول بلاغت و فصاحت چشم گير اثرى ديده نمى شود، به اين نوع دعاها حكم مى كنيم كه دست نوشت بشر عادى است و نمى تواند كلام و اثر امام معصوم باشد و چه بسا دعاهايى نيز هست كه صحيح و ماءثور و منقول مى باشند، ولى عبارت هايى بيگانه در آنها ديده مى شود كه هم آهنگى لازم با جملات قبل و بعد عبارت هاى آنها ندارد و جوينده خود در مى يابد كه آن دعاها حذف و اضافاتى در بر دارد. از اين رو به هنگام دعا و توجه ، حال دعا از انسان گرفته مى شود. زيارت ها و دعاهاى نامعتبرى از اين قبيل دقيقا كمين گاهى و ميدانى براى حمله دشمنان و مخالفان سر سخت آل محمد عليهم السلام مى گردد و از آن براى بدنام كردن آرا و عقايد اماميه و ضربه زدن به تشيع چه در حال حاضر و چه در گذشته ، به عنوان وسيله و ابزارى سوء استفاده مى شود، براى مثال ، در گذشته مى توان به كتاب هايى از قبيل : الصواعق المحرقة ابن حجر هيثمى و كتاب عبدالرزاق الحصان در كشور عراق و كتاب فرق الاسلاميه كيالى و فجر الاسلام احمد امين مصرى و... در عصر ما وجاء دور المجوسى و جزوه هايى مثل : الخطوط العريضة و الصحف المصرية روزنامه هاى مصرى كه منتشر مى شود و مجلاتى كه بر عليه شيعه از هر جهت حمله مى كنند اشاره كرد و نام برد. اين قلم هاى مزدور معلومات اندك خود را از كتاب هاى غلاة (4) شيعه به دست مى آورند و به اين وسيله همه مذهب شيعه را متهم مى كنند و زير سؤ ال مى برند، و يا از كتاب هاى ضعيف و بى اساس شيعى كه در آن عبارات كم مايه و بى پايه وجود دارد چنان كه ذكر شد استفاده مى كنند. بر ما اگر شيعيان حقيقى باشيم بايسته و واجب است كه از اسلام و قرآن و پيشوايمان امام صادق عليه السلام چهره اى راستين ، زنده و منطقى ، كه بر اساس دانش صحيح استوار است و نور خدايى از آن مى درخشد، معرفى كنيم ؛ اسلامى دور از خرافات و تهى از مطالب بى اساس كه دشمنان اسلام عموما و دشمنان شيعه خصوصا با نيرنگ و تقلب در كتاب ها وارد كرده اند تا بدين وسيله چهره اى مسخ شده و صورتى كه حقيقت در آن دگرگون گرديده از دين و عقايد ما به جهانيان معرفى كنند. به تحقيق و يقين پيشواى ما امام صادق سلام الله عليه به ما سفارش كرده اند كه موجب سربلندى او شويم كونوا لنا زينا و لا تكونوا علينا شينا؛(5) با رفتار و گفتار خود موجب زينت و افتخار ما باشيد، نه سبب ننگ و بدنامى ما گرديد. نيز امام عليه السلام فرموده اند: آيا كافى است كسى خود را به مكتب تشيع نسبت دهد و فقط به زبان بگويد: من اهل بيت را دوست دارم ؟ نه ، به خدا سوگند چنين نيست . شيعه ما نيست ، مگر كسى كه تقواى الهى پيشه سازد و پرهيزكار باشد. سرور من ! شما در نامه گرانمايه خود چنين فرموده ايد كه من عين آن را نقل مى كنم : استناد به ... (كمك طلبيدن از كسى و تكيه كردن به ) كسى كه خداوند مرتبه او را رفيع و بلند گردانيده و به دليل واسطه بودنش ، مقام او را به سوى خود نزديك فرموده ، بلكه كار او را چون كار ذات مقدس خود گردانيده و نشانه اى از نشانه هاى خود و نمودى از مظاهر شئون خويش قرار داده است كمك خواستن و توجه به غير خداوند سبحان نمى باشد. منظور جناب عالى از كلمه ((استناد)) چيست ؟ آيا مقصود و منظور استمداد و توكل است ؟ به اين معنا آيا جايز است كه ما از اهل بيت كمك بخواهيم ، يا به آنان توكل كنيم ؟ به اين چنين استمداد و توكل در قرآن و سنت دليلى نيست ، بلكه دليل بر عكس و خلاف آن وجود دارد. يا از استناد، مقصود و معنايى ديگر در نظر داريد؟ سپس فرموده خداى تعالى را گواه گرفته ايد، آن جا كه مى فرمايد: (و ما رميت اذ رميت ولكن الله رمى )(6)؛ اين تو نبودى اى پيامبر كه خاك و ريگ به صورت آنها پاشيدى ، بلكه خدا پاشيد. فرموده ايد: اين است غايت و كمال نزديكى به خداوند سبحان و كسى و موجود ديگرى جز او (خداوند) در چنين مقامى نمى تواند باشد تا توجه و توسل به غير او (خداوند تبارك و تعالى ) شرك محسوب شود. من مى گويم : آن جا كه خداوند مؤ منان را مخاطب قرار داده و در سوره انفال مى فرمايد: (فلم تقتلوهم ولكن الله قتلهم )؛ اين شما نبوديد كه آنها را كشتيد، بلكه خداوند آنها را كشت . كار آنها را، بنابر تعبير شما، مانند كار خود قرار داده است ، آيا اين براى آنها تقرب و نزديكى به خداوند است يا نه ؟ پاسخ اين سؤ ال در همان سوره انفال است ، آن جا كه مى فرمايد: (يا ايها الذين امنوا اذا لقيتم الذين كفروا زحفا فلا تولوهم الادبار، و من يولهم يومئذ دبره الا متحرفا لقتال او متحيزا الى فئة فقد باء بغضب من الله و ماءواه جهنم و بئس المصير، فلم تقتلوهم ولكن الله قتلهم و ما رميت اذ رميت ولكن الله رمى و ليبلى المومنين منه بلاء حسنا ان الله سميع عليم )؛(7) اى كسانى كه ايمان آورده ايد هنگامى كه با انبوه كافران در ميدان نبرد روبه رو شويد به آنها پشت نكنيد و هر كس در آن هنگام به آنها پشت كند مگر در صورتى كه هدفش كناره گيرى از ميدان براى حمله مجدد و يا به قصد پيوستن به گروهى (از مجاهدان ) بوده باشد (چنين كسى ) گرفتار غضب پروردگار خواهد شد و جايگاه او جهنم و چه بد جايگاهى است . امام المفسرين شيخ طبرسى اعلى الله مقامه و نور الله مرقده نويسنده تفسير جامع الجوامع در تفسير آيه اى كه شما به آن استناد كرده ايد چنين مى گويد: (فلم تقتلوهم ): فاء جواب شرط محذوف است ، تقدير آن چنين است : ((اِن افتخرتم لقتلهم فاءنتم لم تقتلوهم ولكن الله قتلهم )). اگر شما به كشتن آنها فخر مى فروشيد، شما آنها را نكشتيد، بلكه خداوند با فرستادن فرشتگان و ايجاد ترس در دل هاى آنان و بخشيدن نيرو به دل هاى شما آنها را كشت . (و ما رميت ) انت يا محمد إ ذ رميت ؛ يعنى چون قريش با گروهى از سركشان آمدند، جبرئيل نازل شد و گفت : اى محمد! مشتى از خاك برگير و به سوى آنها پرتاب كن . پيامبر به على عليه السلام فرمود: كمى از ريگ هاى صحرا به من بده . على عليه السلام چنين كرد و پيامبر آن خاك و ريگ ها را به صورت هاى آنان پاشيد و فرمود: ((چهره ها سياه باد)) پس مشركان همه مشغول چشم خود كه خاك آلود شده بود شدند و پراكنده گرديدند. مؤ منان برگشتند و توانستند آنان را بكشند يا اسيرشان نمايند. (ولكن الله رمى ) چون پرتاب ريگ و خاك چنين اثر بزرگى گذاشت ، رمى (پرتاب ) براى رسول خدا صلى الله عليه و آله ثابت و شناخته شد؛ زيرا او ظاهر و صورت كار را انجام داد و حقيقت امر از او نفى مى گردد؛ زيرا آن چنان اثر عظيم كار، از توان و قدرت بشر خارج است ؛ يعنى اصل كار، فعل خداوند عزوجل مى باشد و چنين مى نمايد كه فاعل پرتاب ، حقيقتا خداوند است و اصولا نمى تواند از رسول خدا باشد. اما استفاده و استشهاد شما به فرموده خداوند متعال كه مى فرمايد: (قل يتوفاكم ملك الموت الذى وكل بكم ثم إ لى ربكم ترجعون )(8)؛ بگو فرشته مرگ كه بر شما ماءمور شده (روح ) شما را مى گيرد، سپس به سوى پروردگارتان باز مى گرديد.
|
