27- آقا جمال خوانسارى

(متوفى 1125 ه.ق)

گفتار استاد:

«جمال المحققين معروف به آقا جمال خوانسارى،فرزند آقا حسين خوانسارى‏سابق الذكر است.مانند پدر جامع معقول و منقول بوده است.حاشيه معروفى برشرح لمعه،و حاشيه مختصرى بر طبيعيات شفاى ابو على سينا دارد كه در حاشيه‏شفاى چاپ سنگى تهران درآمده است.آقا جمال با دو واسطه،استاد سيد مهدى‏بحر العلوم است،زيرا او استاد سيد ابراهيم قزوينى است و او استاد پسرش سيدحسين قزوينى است و سيد حسين يكى از اساتيد بحر العلوم است.» ⁽¹⁾

او از فقهاى بزرگ عصر خويش است كه مرجعيت و رياست علمى و مذهبى‏مردم به او منتهى گرديده است،از اين رو ملجا و پناهگاه نيازمندان و درماندگان نيز بوده‏و در انجام مهمات محرومان و بيچارگان كوشا بوده است.

آقا محمد،فرزند آقا حسين خوانسارى،معروف به جمال الدين و موصوف به‏محقق خوانسارى، در تحقيق و تدقيق بى‏نظير بوده است.او از ملا محمد تقى‏مجلسى اجازه روايتى دارد و از ⁽²⁾ تاليفات او،تعليقه بر شرح لمعه است كه در غايت‏متانت و دقت مى‏باشد،و تعليقه‏اى بر الهيات شرح تجريد قوشجى و شرح فارسى بركتاب مفتاح الفلاح شيخ بهايى نيز از تاليفات او مى‏باشند.

دو لطيفه در زندگى او آورده‏اند كه به عنوان زنگ تفريح كتاب هم شده باشد درذيل مى‏آوريم:

1-گويند از طرف حكومت وقت،هر سال چهار هزار تومان به او به عنوان‏قضاوت داده مى‏شد تا گرفتاريهاى قضائى مردم را رفع كند.وقتى يكى از اعيان درخدمت او حاضر شد و مساله‏اى پرسيد،او جواب نگفت و گفت اكنون نمى‏دانم.

پس شخص ديگرى آمد و سؤالى كرد و همان جواب را شنيد تا چهار نفر كه‏چهار مساله پرسيدند و جواب‏«لا ادرى‏»شنيدند.آن شخص از اعيان دولت گفت كه‏شما سالى چهار هزار تومان مى‏گيريد كه بدانيد،و در اين مجلس هر كس از شماپرسيد،شما مى‏فرمائيد كه‏«نمى‏دانم‏».

آقا جمال فرمود:«من آن چهار هزار را براى آن چيزهايى كه مى‏دانم مى‏گيرم،واگر براى آنچه نمى‏دانم پول بگيرم،خزانه دولت وفا به آن نمى‏كند...» ⁽³⁾

2-شيخ بهايى مى‏نويسد كه آقا جمال در دوران طلبگى عبارتى گفت كه جاى‏تانيث‏بود و به تذكير اداء كرده بود.در اين باب به او ايراد گرفتند.در پاسخ گفت:«الامرفي التذكير و لتانيث‏سهلة‏»پس لفظ‏«سهلة‏»را نيز مؤنث آورد.روزى ملا محسن فيض‏كاشانى عازم حج‏بود و از كاشان حركت نمود و وارد اصفهان شد،و بر آقا حسين‏محقق خوانسارى مهمان شد،پس آقا جمال به حضور او شتافت.ملا محسن مساله‏اى‏از او پرسيد و آقا جمال از عهده جواب آن برنيامد.ملا محسن دست روى دست زد وگفت:«حيف كه در خانه آقا حسين بسته شد.»پس اين سخن در آقا جمال تاثير بسزانمود و تصميم بر تلاش و جد و جهد گرفت تا ملا محسن از مكه مراجعت كرد ودوباره به منزل آقا حسين وارد گرديد و با آقا جمال صحبت داشت،ديد كه صاحب‏فضيلت‏شده است و گفت:«اين آقا جمال،غير آن جمالى است كه ما پارسال او راديديم. »و باز گويند زمانى براى آقا شام حاضر كردند،در حالى كه او مشغول مطالعه‏بود،پس سفره را آنجا گذاشتند و آقا هيچ ملتفت نشد،تا آنكه يك بار اذان صبح بلندشد.او به اهل منزل گفت چرا شام را دير آورديد،گفتند آن را اول شب آورده‏ايم و شماملتفت آن نگرديده‏ايد.

اين حالت از همان حالاتى است كه دارندگان آن دائما سر مى‏دهند:«اين الملوك‏و ابناء الملوك‏»(كجايند زمامداران دنيوى و فرزندان زمامداران دنيا كه چنين لذات‏روحى و معنوى را دريافته باشند.)

تاليفات او:

او در اثر تربيتهاى خانوادگى،به عنوان فرزند عالم بزرگى مانند آقا حسين محقق‏خوانسارى،و با داشتن دايى ارجمندى چون محقق سبزوارى صاحب ذخيره،و در اثرمعاشرت و مصاحبت‏با افرادى مانند مجلسى اول و ملا محمد شيروانى،داراى كمالات‏و مراتب علمى والائى در معقول و منقول بوده است كه تاليفات و تصنيفات او نشانگراين ذخيره‏هاى علمى است:

1-حاشيه شرح لمعه كه بارها در ايران به چاپ رسيده است و مورد بهره‏بردارى‏فضلاء و طلاب علوم دينى در حوزه‏هاى علمى بوده است.

2-اختيارات الايام و السعد و النحس منها من الليالى و الساعات

3-اصول الدين في الامامة

4-ترجمة الفصول المختاره علم الهدى

5-حاشيه شرايع

6-حاشيه شرح اشارات

7-حاشيه شرح مختصر الاصول

8-حاشيه شفا

9-حاشيه من لا يحضره الفقيه

10-شرح فارسى مفتاح الفلاح

11-حاشيه تهذيب الحديث.

و جز اينها تاليفات ديگرى نيز داشته است كه به نظر نگارنده نرسيده است. ⁽⁴⁾

وفات او:

وى در سال 1125 ه.ق در26 ماه رمضان،به فاصله 25 سال پس از فوت پدروفات يافت و در مقبره پدرش در تخت فولاد اصفهان كه به دست‏حكومت روزبناگذارى شده بود،مدفون گشت. ⁽⁵⁾

رحمة الله عليه،رحمة واسعه

پى‏نوشتها:‌

1- آشنايى با علوم اسلامى،ص‏306.

2- در حق خوانسار گفته‏اند:سه فرسخ در سه فرسخ لاله‏زار است،بهشت روى دنيا خوانسار است.

3- قصص العلماء،ص‏266.

4- ريحانة الادب،ج 1،ص 54.