26- محقق خوانسارى

(متوفى 1098 يا1099 ه.ق)

گفتار استاد:

«آقا سيد حسين خوانسارى معروف به‏«محقق خوانسارى‏».او نيز در مكتب فقهى‏اصفهان پرورش يافته است و جامع معقول و منقول بوده است.شوهر خواهرمحقق سبزوارى است. كتاب معروف او در فقه به نام‏«مشارق الشموس‏»است كه‏شرح كتاب‏«دروس‏»شهيد اول است.

محقق خوانسارى در سال 1098 درگذشته است.او با محقق سبزوارى معاصربوده است و همچنين با ملا محسن فيض كاشانى و ملا محمد باقر مجلسى كه هردو از اكابر محدثين مى‏باشند،به شمار مى‏روند.» ⁽¹⁾

آية الله حسين بن جمال الدين محمد خوانسارى،از فقهاى بزرگ و نامدار قرن‏يازدهم هجرى است كه از او به عنوان‏«استاد الكل في الكل‏»تعبير آورده‏اند.در فلسفه وحكمت‏يد طولانى داشته است.ابتدا در رشته فلسفه و حكمت اشتغال داشته است.

اتفاقا با يكى از فقهاى عصر،شب در يك جا مهمان مى‏شوند.صاحبخانه در احترام وتجليل فقيه،سعى و تلاش نموده است و در موقع خواب براى او رختخواب و بسترى مهيامى‏نمايد و براى آقا حسين خوانسارى چيزى نمى‏آورد.(شايد اين عمل عمدى و براى‏تنبيه بوده است.) پس آن فقيه به آقا حسين مى‏گويد:«تو هيولى را زير و«صورت‏»را روبيفكن و استراحت كن.»آقا حسين صبح آن روز حضور محقق سبزوارى صاحب‏ذخيره مى‏رود و در درس فقه او حضور پيدا مى‏كند و مدت 12 سال در حضور اومداومت‏به تحصيل فقه مى‏كند و از او اجازه مى‏گيرد و دخترش را نيز به حباله نكاح‏خويش در مى‏آورد كه آقا جمال از او متولد مى‏گردد.پسرش آقا جمال و ميرزا محمدبن حسن شيروانى از شاگردان او مى‏باشند.

از تاليفات او شرح كتاب شهيد اول است،به نام‏«مشارق الشموس في شرح‏الدروس‏»و صاحب وسائل اجازه از او دارد. ⁽²⁾

صاحب امل الآمل و معاصر او،شيخ محمد اردبيلى صاحب‏«جامع الرواة‏»،او را باالقاب و اوصافى چون عالم،فاضل،حكيم،محقق و...توصيف نموده‏اند. ⁽³⁾

اساتيد او:

او تحصيلات خود را در حوزه اصفهان به انجام رسانيد و در مدرسه خواجه‏ملك،جنب مسجد شيخ لطف الله مشغول تحصيل گرديد.معقول را از مير فندرسكى،ومنقول را نيز از ملا محمد تقى مجلسى اول(ره)و خليفة السلطان و محقق سبزوارى وديگر اكابر وقت تكميل نمود و به مقام عالى علمى نائل آمد.

شاگردان او:

او شاگردان نامدارى داشته است كه هر كدام به نوبت‏خود مشعل‏داران فقه وفقاهت در جامعه اسلامى بوده‏اند.از آن ميان:

1-سيد نعمت الله جزائرى

2-شيخ جعفر قاضى

3-ملا ميرزا شيروانى

4-آقا جمال خوانسارى،فرزند برومندش و جمعى ديگر از افاضل وقت كه دركتابهاى تراجم و رجال،بيوگرافى آنان آمده است.

تاليفات او:

او تاليفات متعددى داشته است كه صاحب ريحانة الادب اسامى برخى از آنها رابه اين ترتيب ذكر مى‏كند:

1-ترجمه صحيفه سجاديه

2-ترجمه قرآن كريم

3-تفسير سوره فاتحه

4-تواريخ وفيات العلماء

5-الجبر و الاختيار

6-الجزء الذى لا يتجزى

7-حاشيه الهيات شفا كه در دو فقره است و نسخه خطى يكى از آنها به شماره 1333 در كتابخانه مدرسه شهيد مطهرى(سپهسالار سابق)موجود است.

8-حاشيه شرح اشارات خواجه

9-شرح تجريد قوشجى

10-شرح لمعه

11-محاكمات قطب الدين رازى

12-معالم الاصول

13-شرح كافيه ابن حاجب

14-شرح هيات فارسى قوشجى

15-مشارق الشموس في شرح الدروس.در تهران چاپ سنگى شده است وچند جلد كتاب ديگر در حكمت و كلام دارد.او اشعارى نيز دارد. ⁽⁴⁾

صاحب جامع الرواة كتابهاى شرح مفتاح الفلاح،حاشيه بر شرح مختصرالاصول،حاشيه بر حاشيه ملا ميرزا جان را نيز افزوده‏اند.

وفات او:

وفاتش به سال 1098 يا1099 ه.ق در هشتاد و دو سالگى در اصفهان بوده است‏و در قبرستان تخت فولاد آنجا،نزديك قبر بابا ركن الدين مدفون گرديد.از طرف‏حكومت وقت،قبه بر مرقد او بناگذارى شد.مقبره او مزار عامه است.آقا جمال الدين وآقا رضى الدين،پسران آن مرحوم نيز در آنجا مدفون هستند و به تكيه خوانساريهامعروف شده است،و ماده تاريخ وفات او،مفاد جمله:«ادخل جنتى‏»( 1098)و بنابرقول دوم،«ادخل جناتى‏»(1099)،يا جمله‏«امروز هم ملائكه گفتند يا حسين‏»( 1098)مطابق مى‏باشد.

پى‏نوشتها:‌

1- آشنايى با علوم اسلامى،ص 305.

2- قصص العلماء تنكابنى،ص 265.

3- روضات الجنات،ج 2،ص 214.