زندگى امام حسين عليه السلام

بحث كوتاهى درباره حضرت ابى عبدالله الحسين سيدالشهداء عليه‏السّلام‏

نام آن بزرگوار حسين است و اين اسم، انتخاب پروردگار عالم است.

مشهورترين كنيه ايشان ابى عبدالله است، و مشهورترين القاب ايشان سيد الشهدا و المظوم و الشهيد است. عمر پربركت آن حضرت پنجاه و هفت سال است.(141)

در سوم شعبان سال چهارم هجرت متولد شد،(142) و در دهم محرم الحرام سال شصت و يكم از هجرت، در كربلا به دست لشكريان يزيد بن معاويه شهيد گرديد.

شش ساله بود كه جد بزرگوارش از دنيا رفت. سى سال با پدر بزرگوار خود زندگى كرد و ده سال بعد از شهادت پدر، با برادر بزرگوارش بود و ده سال هم مدت امامت آن حضرت است.

حسين عليه‏السّلام علاوه بر فضايل حسبى و نسبى كه همه اهل بيت دارا هستند، امتيازهايى هم در ميان اهل بيت عليهم السلام دارند.

اولين امتياز اين است كه ائمه طاهرين عليهم السلام همه از صلب او هستند. از اين جهت رواياتى از رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمده است كه به اين امتياز تصريح شده است.

سلمان فارسى مى‏گويد: حسين در دامن رسول اكرم نشسته بود و حضرت او را مى‏بوسيد و مى‏فرمود:

اَنتَ السَّيِّدُ اَبوالسَّادةِ اَنتَ الامام ابن الامام اَبوالاَئِمَّة اَنتَ الحجة ابن الحجة ابوالحجج تسعة مِن صلبِك و تاسِعهم قَائِمهم.(143)

تو بزرگى و پدرِ بزرگانى، تو امامى و پسرِ امامى و پدرِ امامانى، تو حجت خدايى و پسر حجتِ خدايى و پدرِ حجت‏هاى خدايى، و آن حجت‏هاى خداوند نُه نفرند كه از نسل تو هستند و نهمين آنان قائم آل محمد است.

دومين امتياز كه تداوم حيات اسلام مرهون شهادت او است اگر به تاريخ مراجعه شود، فهميده مى‏شود كه اگر قيام حسين و اسارت اهل بيت آن بزرگوار نبود، نامى از اسلام نمانده بود آن است كه رسول اكرم بدان اشاره مى‏فرمايد: حُسين مِنّى و أَنا مِن حسينِ،(144)

يعنى: حسين از من است و من نيز از حسينم. امام حسين به اين امتياز اشاره مى‏كند، وقتى مى‏خواستند بيعت با يزيد را به او تحميل كنند: لو بايَعتُ يزيدَ فَعَلَى الاسلامِ السَّلامُ؛(145)

يعنى: اگر با يزيد بيعت كنم، بايد فاتحه اسلام را خواند. و نظير اين عبارت در كلمات رسول اكرم و ائمه طاهرين و زيارات آن حضرت زياد ديده مى‏شود.

سومين امتياز حسين، شعله‏هاى محبت اوست در دل‏ها. رسول اكرم مى‏فرمود:

اءنّ الحسينِ حَرارة فِى قُلوبِ النَّاسِ لَن تَبرد اَبداً.

همانا براى حسين عليه‏السّلام، حرارتى در دلها شعله ور است كه هرگز خاموش‏شدنى نيست.

چهارمين امتياز ابى عبدالله الحسين عليه‏السّلام اين است كه در تربت او شفا است و استجابت دعا در حرم مطهر او از نظر روايات، مسلم و قطعى است.(146)

امتياز پنجم كه امتياز بزرگى است، آن است كه حسين عليه‏السّلام عشق و فداكارى و گذشت در راه خدا را عملاً معنى كرد، و بايد گفت اگر كار امام حسين در روز عاشورا نبود، بسيارى از مفاهيم و لغات را نمى‏شد معنى كرد.

حسين در روز عاشورا مى‏گويد:

اَلّلهُمَّ انتَ ثِقتى فِى كلِّ كَرب و اَنت رَجايى فِى كلِّ شدَّة و اَنتَ لى فِى كلِّ اَمرٍ نَزلَ بى ثِقةً وَ عُدَّة، كَم مِن همَّ يَضعفُ فيهِ الفؤادُ و تَقِلُّ فيه الحِليةُ و يخذُلُ فيه الصِّديقُ و يشمَتُ فيه العدُوُّ انزَلتُهُ بِكَ و شَكَوتُهُ اليكَ رغبَةً منِّى اليكَ عَمَّن سِواكَ ففرَّجتَهُ عنِّى وَ كَشفتَهُ فَانتَ ولىُّ كلِّ نعمَةٍ و صاحِبُ كلِّ حسنَةٍ وَ مُنتَهى كلِّ رَغبَةٍ.(147)

اى خدا! پناه من در هر غمى تو هستى و اميد من در هر سختى تو هستى. در هر چه بر من روى آورد، توپناه و يارى كننده من هستى. چه بسيار از غم‏هايى كه دل را به تپش در مى‏آورد و چاره را كم مى‏كند و رفيق را درمانده و دشمن را خوشنود مى‏كند، به تو واگذار نمودم و شكايت آن را به تو كردم براى رغبتى كه فقط به توداشتم نه به غير تو، و تو آن غم را دفع كردى. پس تو صاحب هر نعمت و هر خوبى هستى و منتهاى هر آرزويى تويى.

او هر چه دارد، در راه حق فدا مى‏كند؛ مال؛ عيال؛ اصحاب؛ اولاد و حتى طفل شيرخوار را، و در گودال قتلگاه چنين مى‏گويد:

تركت الخلق طراً فِى هواكا *** و ايتمت العيال لكى اركاً
و لو قطّعتنى فِى الحب ارباً *** لما حن الفؤاد الى سواكا

اى خدا! از همه كس، از همه چيز در راه تو گذشتم و براى ملاقات تو از همه وابستگان چشم پوشيدم. اى خدا! اگر در راه محبت تو پاره‏پاره شوم، دل من به سوى غير تو متمايل نخواهد كرد.

اين است حقيقت ايمان سير الى الله تعالى، حقيقت علم و عرفان به خدا، حقيقت عبوديت و فناء الى الله. اين است حقيقت تقوا و گذشت از ما سوى الله! و حقيقت زهد؛ و حقيقت شجاعت به معناى غلبه بر دشمن و غلبه بر نفس و نباختن خود در جزر و مد روزگار. اين است حقيقت فتوّت و مردانگى؛ حقيقت سخاوت؛ معناى رأفت و رحمت؛ حقيقت تواضع براى خدا و مخلوق خدا و دين خدا؛ اين مفهوم حلم، اين معناى فصاحت و بلاغت در گفتار و كردار. اين است حقيقت سياست؛ و مفهوم عدالت و حقيقت جهاد فِى سبيل الله؛ معناى رسيدن به مطلوب از هر جهت، و بالاخره اين است همه فضايل انسانيت.

از اين جا معنى روايت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود: اءنّ الحسين مصباحَ الهُدى وَ سَفينَةَ النِّجاة.(149)

يعنى: حسين چراغ هدايت و كشتى نجات است. معلوم مى‏شود و اگر رسول اكرم فرموده است: مَن احبَّ اَن ينظرُ الى احبُ اهل الْأَرْضِ و السَّماءِ فَليَنظُر اِلى الحُسَينِ.(150)

يعنى: هر كه دوست دارد نظر كند به كسى كه نزد خدا و اهل بيت محبوبترين افراد روى زمين و آسمان است، به حسين نظر كند، به همين معنى است.

مَن لَحِقَ بِى اِستشهَدَ وَ مَن تَخلَّفَ عَنِّى لَن يَبلغَ الفَلاحَ اَبَداً.(151)

هر كه به من پيوندد و با من بيايد، شهيد مى‏شود و هر كه تخلف كند و شركت در اين قيام خونين نكند، هرگز رستگار نخواهد شد.

در خطبه حسين عليه‏السّلام شب تَروِيه، كه صبح آن شب به كربلا حركت نموده مى‏خوانيم:

مَن كانَ بادِلاً مُهجَتَهُ فِينَا فَليَرحَل مَعَنا غَداً فَاءِنّا راحِلُونَ غَدَاً اِنشآءَ اللّه.(152) هر كه ميخواهد خونش را در راه ما دهد، فردا با ما حركت كند. ما به يارى خدا فردا حركت خواهيم كرد. و نظير اين جمله در كلمات امام حسين عليه‏السّلام زياد ديده مى‏شود.

بايد گفت اگر اسلام در مخاطره باشد و زمينه براى قيام مفيد باشد، قيام با علم به شهادت، يك وظيفه دينى براى همه است؛ و قيام حسين عليه‏السّلام چنين بود. از خطبه‏هاى امام حسين عليه‏السّلام روشن مى‏شود كه دين اسلام در مخاطره شديد قرار داشته است. امام همان روزى كه از مدينه حركت مى‏كند، چنين مى‏فرمايد:

الهى لَم اخرج بطراً و لا مفسداً و لا ضالماً و اءنَّما خرجتَ امر بالمعروفِ و انهى عن المنكرِ و اسير بسيرة جدى و ابى و اطلب الصلاح فِى امة جدّى.(153)

من قرآن يام نكرده‏ام براى اخلال و فساد و ظلم؛ بلكه قيام من به خاطر امر به معروف و نهى از منكر و نشان دادن راه رسول اكرم و پدرم اميرالمؤمنين و اصلاح مفاسد در امت جدم مى‏باشد.

و در كربلا وقتى كه همه مهياى شهادت بودند خطبه مى‏خواند و در آن خطبه مى‏فرمايد:

أَلا تَرونَ أَنّ الحقّ لا يعمل به و الباطل لا يتناهى عنهُ ليرغَبِ المؤمنُ فِى لقاء الله و انّى لا ارى الموت الا سعادة و الحياة مع الظالمين الا برماً.(154)

از اين گونه فرمايشات از امام حسين عليه‏السّلام فراوان داريم كه روشن است كه اسلام در مخاطره بوده است. از طرفى زمينه و اقتضا، چنان كه سابقاً درباره صلح امام حسن عليه‏السّلام گفتيم، براى قيام امام حسين فراهم بوده است. پس بايد گفت قيام آن حضرت يك وظيفه الهى است.

بررسى علل قيام امام حسين عليه‏السّلام نياز به كتابى مفصل دارد. اما از آن چه به طور اجمال گفته شد، علت قيام آن بزرگوار روشن گرديد و ما براى توضيح مقصود، چند سطرى اضافه مى‏كنيم.

سفقيفه بنى ساعده، ابى بكر را به جاى اميرالمؤمنين نهاد و چون روايات رسول اكرم، مغاير با اين كار بود، شعار حسبُنا كِتابَ اللهِ مستمسك قرار گرفت و از طرفى از نقل روايات از رسول الله شديداً ممانعت مى‏شد. حتى نقل مى‏كنند كه ابى بكر پانصد روايت از رسول اكرم داشت كه آن را در ميان مردم آتش زد. پس از آن مى‏ديدند اگر به قرآن بسنده شود، كار سقيفه بنى ساعده خنثى مى‏شود، از اين جهت شعار: نُهينَا عَنِ التَّعمُّق و التّكلّف فِى القرآنِ، شايع شد؛ يعنى نهى شده‏ايم كه در قرآن تأمل و تفكر كنيم و خود را به زحمت اندازيم. معلوم است كه اين روش، چه امت بى تفاوت، بى فكر و بى اراده‏اى مى‏سازد. مصيبت ديگرى كه براى اسلام پيش آمد، اختلاف طبقاتى بود كه در خلافت عثمان به اوج خود رسيد و اميرالمؤمنين در خطبه شقشقيه به آن اشاره مى‏كند:

و قام معه بنو ابيه يخضمون مالَ الله خضمة الابلِ نبته الرِّبيع.(155)

بنى اميه اطراف عثمان را گرفتند و بيت المال مسلمانان را را نظير شترى كه علفها را مى‏بلعد، بلعيدند.

مصيبت ديگرى كه پيش آمد، جعل روايات از روحانى نماهاى دربارى بود كه پايه اسلام را مى‏زد، ما يك نمونه روايت از ميان آن روايات بسيار را مى‏آوريم:

اذا نزلت سورة النجم فقرأها رسول الله للمشركين فاذا قرأ افرأيتم اللات و العزى و منات الثلاثة الاخرى القى الشيطان فِى فمه و قال تلك الغرانيق العُلى شفاعتهن لترجى فالمشركون سرّوا بذلك فسجد رسول الله و سجد الشمركون معه.(156)

وقتى سوره النجم نازل شد، رسول اكرم سوره را براى مشركين خواند و وقتى آيه اَفَرأيتم اللّات و العزّى را خواند، شيطان در دهن پيامبر نهاد كه بگويد كه شيرهاى عالى بتها شفاعت آن‏ها روز قيامت مورد آرزو است. مشركين از اين گفته خشنود شدند و چون پيامبر سجده كرد، آنان نيز سجده كردند.

معلوم است اينگونه روايات چگونه پايه اسلام و قرآن و پيامبر را از بين مى‏برد. مسأله ديگر ارعاب عجيبى بود كه بر مسلمانان حكمفرما شد، مخصوصاً در زمان معاويه كه هر كه نفس مى‏كشيد، او را مى‏كشتند. كم كم در اثر وقوع اين مسايل، زمينه آماده شد كه شخصى مثل يزيد با كمال صراحت در ميان مردم بگويد:

لعبت هاشم بالملك فلا *** خبر جاء و لا وحى نزل

آيا براى امام حسين عليه‏السّلام با وجود زمينه و اقتضا براى قيام، لازم و وظيفه اسلامى نبود كه قيام كند؟

چيزى كه بايد گفت اين است كه ائمه طاهرين عليهم السلام راجع به عزادارى و زيارت ابى عبدالله الحسين سفارش بسيار دارند و ثواب‏هاى بزرگى بر آن شمرده‏اند. در بعضى از آن روايات علت آن را احياى ولايت گفته‏اند.

ما يكى از آن روايت بسيار را كه صاحب وسايل الشيعه در كتاب مَرار وسايل نقل نموده است، مى‏آوريم و سپس توضيح مختصرى در اين باره مى‏گوييم:

عن ابى‏عبدالله عليه‏السّلام اءِنَّهُ قال لفضيل اتجلسون و تتحدثون فقال: نعم؛ فقال: اءنّ تلك المجالس احبّها احبها فاحيوا امرنا فرحم الله من احيى امرنا. يا فضيل! مَن ذَكرنا اَو ذكرنا عنده ففاضت عيناه و لوقدر جناح الذّباب غفر الله ذنوبه و لو كانت مثل زبد البحر.(157)

فضيل بن يسار از امام صادق عليه‏السّلام نقل مى‏كند كه فرمود: آيا در مجالس عزا مى‏نشينيد و از مصايب ما ياد مى‏كنيد؟ گفتم: آرى. فرمود: خدا رحمت كند افرادى كه ولايت را زنده مى‏كنند.

اى فضيل! هر كه ياد ما كند يا نزد او از ما ياد شود و گريه كند، حتى به مقدار بال مگسى، خدا گناهان او را مى‏آمرزد؛ حتى به مقدار كف درياها.

قيام ابى عبدالله عليه‏السّلام، قيام نظامى نبود؛ بلكه قيام عاطفى و تبليغى بود. حسين عليه‏السّلام نمى‏خواست شخص يزيد و يزيدها را بردارد؛ بلكه مى‏خواست شخصيت يزيد و بنى اميه و بنى مروان را نابود كند؛ مردم را بيدار كند، مردم را به حكومت بشوراند، مردم را از حكومت متنفر كند. از اين جهت به طور مخفى از مدينه بيرون رفت و وقتى مردم فوج‏فوج به مكه مى‏آمدند، او از مكه حركت كرد و روز عاشورا علاوه بر اين كه گاهى بدون اسلحه به ميدان مى‏رفت و سخنرانى عاطفى و تبليغى مى‏نمود، و علاوه بر اين كه گاهى قرآن را به ميدان مى‏برد و آنان را به قرآن قسم مى‏داد كه بيدار شوند، كودك و شيرخوارش را نيز به ميدان برد كه او را روى دستانش شهيد كردند، و سرانجام موجى در كربلا ايجاد كرد كه عصر عاشورا تأثير نهاد و اختلافى در ميان لشكر يزيد پديد آمد.

اين موج را بايد ديگرى پيروى كند و آن موج ديگر، اسارت خاندان حضرت حسين عليه‏السّلام بود. خاندان ابى عبدالله الحسين به واسطه اسارتشان، به واسطه تبليغاتى كه داشتند، موج عظيمى در كوفه و شام؛ بلكه همه ممالك اسلامى ايجاد كرد. حتى گفته شده كه در مدت بيست سال قبل از قيام حسين عليه‏السّلام يك انقلاب هم واقع نشد؛ ولى در مدت بيست سال بعد از قيام امام حسين عليه‏السّلام بيشتر انقلاب رخ داد كه طى آن در سال دوم، دولت بنى اميه و در سال بيستم، دولت بنى‏مروان به دست عباسيان برچيده شد.

اين موج دوم را موج دايمى ديگرى بايد مدد كند تا آن موج زنده بماند و آن موج سوم، موج عزار، نوحه‏سرايى، گريه، سينه‏زنى، و زيارت حسين است. عزادارى علاوه بر آن كه روش شهادت و فداكارى و ايثار و شهادت پرورى را به انسان مى‏آموزد، و رهبر با كفايت مى‏تواند به واسطه آن مجالس و آن دسته از احساسات مردم بهره گيرد، اضافه بر آن تعليم و تعلم عمومى نيز مرهون اين مجالس است.

تهذيب نفس خصوصاً صبر، استقامت، شجاعت و زير بار ظلم نرفتن، از اثرات مستقيم آن است. نقش ديگر اين گونه مجالس، زنده نمودن دو قانون است از قوانين بزرگ اسلام كه امر به معروف و نهى از منكر است.

گريه براى حسين، تشكيل مجالس عزا، دسته‏هاى عزا، زيارت از دور و نزديك، ايجاد بناهايى مثل حسينيه و سقاخانه، زنده نگاه داشتن ولايت است؛ زنده نگاه داشتن خون حسين است؛ شركت در موج اول است؛ زنده نگاه داشتن روح انقلاب است، تا بالاخره به دست راهبرش حضرت بقية الله عجل الله تعالى فرجه الشريف تسلط بر جهان حاصل شود.

اگر همه ثواب بر عزادارى، بر زيارت، بر تشكيل مجالس مترتب شده است، اصل زيارت، اصل تشكيل مجالس براى اين است كه اين گونه مجالس؛ رمز پيروزى؛ رمز بقاى شيعه؛ رمز زنده كردن ولايت، و بالاخره مردم را زير پرچم حسين آوردن، و همه را هماهنگ با حسين و هدفش نمودن است.

زندگى امام سجاد عليه السلام

بحث كوتاهى درباره حضرت سجاد؛ على بن الحسين امام چهارم عليه‏السّلام‏

اسم مبارك آن بزرگوار على است و مشهورترين القاب آن حضرت زين العابدين و سجاد است و مشهورترين كنيه او ابامحمد و ابوالحسن است.

مدت عمر آن بزرگوار مثل پدر بزرگوارش پنجاه و هفت سال است؛(158) زيرا پانزدهم جمادى الاول سال سى و هشت از هجرت به دنيا آمد. تولد آن بزرگوار دو سال قبل از شهادت اميرالمؤمنين عليه‏السّلام است و تقريباً بيست و سه سال با پدر بزرگوارش زندگى كرد. مدت امامت آن بزرگوار سى و چهار سال است.(159)

حضرت سجاد عليه‏السّلام پدرى چون حسين دارد و مادرش دختر يزدگرد(160) پادشاه ايران است كه دست عنايت حق به طور خارق العاده اين دختر را به امام حسين مى‏رساند. شرافت اين زن آن است كه مادر نُه نفر از ائمه طاهرين مى‏شود و چنان چه حسين عليه‏السّلام اَبُ الائمّه است، اين زن اُمّ الائمّه است.

اما از نظر فضايل انسانى: امام سجاد عليه‏السّلام گرچه با اهل بيت عليهم السلام وجه اشتراك در همه فضايل دارد و هيچ فرقى ميان آنان از نظر صفات و فضايل انسانى نيست؛ اما از نظر گفتار و شباهت تامى به جدشان اميرالمؤمنين عليه‏السّلام دارد:

ايمان امام سجاد عليه‏السّلام‏

اميرالمؤمنين عليه‏السّلام در دعاى صباح مى‏گويد:

يا مَن دَلَّ عَلى ذاتِهِ بِذاتِه

اى كسى كه برهان وجود خود هستى!

حضرت سجاد نيز در دعاى ابوحمزه ثمالى مى‏گويد:

بِكَ عَرفتُك و اَنتَ دَللتَنى عَليكَ وَ دَعَوتَنى اِليكَ وَ لو لا لَم اَدرِ ما اَنتَ.

تو را به خودت شناختم و تو دلالت نمودى مرا بر خودت و دعوت نمودى به خودت و اگر نبودى، تو را نمى‏شناختم.

اين گونه كلمات، منتهاى ايمان را مى‏رساند و اين همان ايمان شهودى است كه اميرالمؤمنين مى‏فرمايد:

لَو كُشِفَت لِىَ الغِطاءُ ما ازدَدتُ يَقيناً.(161)

اگر بر فرض محال ممكن بود خدا را به اين چشم ظاهرى ديد و مى‏ديدم، بر يقين من كه الان به ذات مقدس حق دارم، افزوده نمى‏شد.

علم امام سجاد عليه‏السّلام‏

اگر اميرالمؤمنين عليه‏السّلام مى‏گويد: از من بپرسيد هر چه مى‏خواهيد كه به خدا قسم تمام وقايع را تا روز قيامت مى‏دانم.

اگر نمى‏ترسيدم كه مردم در حق ما غلو كنند، وقايع را تا روز قيامت مى‏گفتم.

تقواى امام سجاد عليه‏السّلام‏

اميرالمؤمنين عليه‏السّلام مى‏فرمود:

واللهِ لَو اُعطيتُ الأقاليم السبعة و ما تحت افلاكها على أن اعصى الله فِى نملةٍ اسلُبها جِلبَ شعيرة ما فعَلتُهُ(162)

به خدا قسم اگر تمام عالم هستى را به من دهند كه به مورچه‏اى ظلم كنم و بى جهت پوست جوى را از دهان آن بگيرم، نمى‏كنم.

حضرت سجاد نيز مى‏فرمود:

تعصى الآله و انت تُظهر حبَّه *** هذَا لعَمرى فِى الفعالَ بديع
لو كنت تُظهرُ حبَّه لأطعتَه *** اءنّ المُجبَّ لِمَن يُحبُّ مطيع

خداوند را معصيت مى‏كنى و ادعا مى‏كنى كه او را دوست دارى! به جان من اين ادعا از عجايب امور است. اگر راستى خدا را دوست داشتى، او را اطاعت مى‏كردى؛ زيرا محب هميشه مطيع محبوب است.(163)

در اين اشعار نيز امام سجاد مى‏گويد: محال است كه خداوند را معصيت كنم؛ زيرا او را دوست دارم.

عبادت امام سجاد عليه‏السّلام‏

درباره اميرالمؤمنين عليه‏السّلام گفته شده است كه روزها به ايجاد باغ و قنات براى فقرا و محتاجين مشغول بود، و تا به صبح عبادت مى‏كرد. حضرت سجاد نيز چنين بود، چه بسيار باغ‏ها و قنوات كه به دست ايشان براى ديگران آباد يا ايجاد شد. عبادت و سجده اوبه حدى بود كه به زين العابدين و سجاد ملقب شد. (164)

از رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه: روز قيامت خطاب مى‏شود: كجا است زين العابدين؟ و مى‏بينم كه فرزندم على بن الحسين جواب مى‏دهد و مى‏آيد. (165)

از امام باقر روايت شده كه: پدرم را مى‏ديدم كه از كثرت عبادت، پاهاى او ورم كرده، و صورت او زرد، و گونه‏هايش مجروح، و محل سجده او پينه بسته بود.(166)

اى ياران من! برادران من! مواظب خانه آخرت باشيد. من سفارش دنيا را به شما نمى‏كنم! زيرا شما بر آن حريص هستيد و به آن چنگ زده‏ايد. آيا نشنيده‏ايد كه حضرت عيسى به حواريون مى‏گفت: دنيا پل است، از روى آن بگذريد و به تعميرش نپردازيد! چه كسى روى موج آب خانه مى‏سازد؟! موج دنيا در اين دنيا است، به آن دلبستگى نداشته باشيد.

شجاعت امام سجاد عليه‏السّلام‏

شجاعت اميرالمؤمنين عليه‏السّلام زبانزد خاص و عام است، و اگر گفتار امام سجاد عليه‏السّلام را در مجلس ابن زياد و در مجلس يزيد و مخصوصاً خطبه آن بزرگوار را در مسجد شام در نظر بگيريم، شجاعت اين بزرگوار نيز بر ما روشن مى‏شود.

اميرالمؤمنين شجاعت خود را در ميدان براى افرادى مثل عمرو بن عبدود و مرحبِ خيبرى به كار مى‏برد و فرزند گرامى او امام سجاد، شجاعت را در مجلس ابن زياد و مجلس يزيد و روى منبر، در مسجد شام به كار برده است.

سياست امام سجاد عليه‏السّلام‏

اميرالمؤمنين به اقرار همه مورخين از سنى و شيعه پاسدار اسلام بود و رأى و تدبير او فوق العاده بود؛ چنان كه عُمَر بيشتر از هفتاد مورد گفته است: لَولا عَلىّ لَهَلَكَ عُمَر؛ يعنى: اگر على نبود، عمر هلاك شده بود.(170)

امام سجاد عليه‏السّلام در مدت سى و پنج سال پاسدار شيعه بود. مورخين معتقدند كه: تدبير امام سجاد، مدينه را و بسيارى از شيعيان را از دست كسانى چون يزيد و عبدالملك مروان نجات داد.

حلم امام سجاد عليه‏السّلام‏

درباره اميرالمؤمنين گفتارى نقل شده و ايشان فرمودند:

بر آدم بى‏خردى گذشتم كه به من بد مى‏گفت. از او صرف نظر كردم، گويى كه او حرفى نزده است. درباره امام سجاد نيز گفتارى نقل شده است و ايشان فرمودند:

بر كسى گذشتم كه به من بد گفت. بدو گفتم اگر راست مى‏گويى، خداوند متعال مرا رحمت كند، و اگر دروغ مى‏گويى، خدا تو را بيامرزد!(171)

تواضع امام سجاد عليه‏السّلام‏

آن حضرت با فقرا مى‏نشست، با آنان غذا مى‏خورد، از آنان دلجويى مى‏كرد، به آنان لطف داشت و پناه آنان بود، براى آنان كار مى‏كرد و از آنان پذيرايى مى‏نمود، و درباره آنان به ديگران سفارش مى‏كرد.

تاريخ نويسان اقرار دارند كه امام سجاد عليه‏السّلام، دوست داشت فقيران، يتيمان و بينوايان سر سفره‏اش باشند و با آن‏ها بنشيند، غذا براى آن‏ها آماده كند و حتى غذا در دهن آنان بگذارد.

فصاحت و بلاغت امام سجاد عليه‏السّلام‏

فصاحت به معنى خوب سخن گفتن، مجاز، كنايه، لطايف و مثال‏ها را به كار بردن است، و بلاغت سخن خوب گفتن، به جا سخن گفتن، از طول كلام بى فايده پرهيز داشتن است.

فصاحت و بلاغت اميرالمؤمنين، مورد اقرار همه است، طورى كه درباره نهج البلاغه گفته شده:

دونَ كلامِالخالِقِ و فوقَ كلامِ المَخلُوقِ.

پايين‏تر از كلام خالق و بالاتر از كلام مخلوق است.

امام سجاد، صحيفه كامله سجاديه را به جهان عرضه داشت، صحيفه‏اى كه چون آن نيامده و نخواهد آمد.

صحيفه‏اى كه در ضمن دعا، معارف سياسى اسلام، سياست اسلام، اخلاق اسلام، سفارش به حق و حقيقت، و بالاخره يك دوره معارف اسلامى را آموزش مى‏دهد. صحيفه‏اى كه محققين، اسم آن را اُختُ القرآن، (172)

انجيل اهل بيت، زبور آل محمد نهاده‏اند. صحيفه‏اى كه ابلهى با فصاحت ادعا كرد كه مى‏تواند چون آن بياورد. چون قلم به دست گرفت و نتوانست، دِق كرد و مرد.(173)

جهاد امام سجاد عليه‏السّلام‏

اميرالمؤمنين عليه‏السّلام بزرگترين مجاهد اسلام است كه توانست اسلام را از دست كفار و مشركين نجات دهد؛ ولى فرزندش امام سجاد گرچه در كربلا كشته نشد؛ اما وجودش، بقايش و اسارتش عامل بقاى اسلام بوده است.

قيام ابى عبدالله الحسين عليه‏السّلام درختى بود كه در كربلا كاشته شد و آبيارى و به ثمر رساندن و نگاهدارى از آن به دست امام سجاد عليه‏السّلام و به دست زينب كبرى انجام گرفت.

تدبير امام سجاد در اسارت، گريه‏هاى امام سجاد در مدينه، نوحه خوانى و روضه‏خوانى‏هاى آن حضرت در مدت سى و پنج سال سخنرانيش، به موقع جهادى بود فوق العاده مفيد و ثمربخش كه تحليل سياسى تاريخ، اين مطالب را نشان مى‏دهد.

عفو و جوانمردى امام سجاد عليه‏السّلام‏

اگر تاريخ درباره اميرالمؤمنين عليه‏السّلام مى‏گويد كه چگونه از ابن ملجم مواظبت كرد و هنگامى كه ظرف شيرى را براى حضرت آوردند؛ نيمى را مى‏خورد و نيم ديگر را براى او مى‏فرستاد، و درباره او وصيت و سفارش فراوان نمود، درباره امام سجاد نيز منقول است كه:

فرماندار مدينه كه دل امام سجاد را خون كرده بود، از طرف عبدالملك مروان معزول شد و امر شد كه او را به درختى ببندند و مردم بيايند و به او توهين كنند.

امام سجاد عليه‏السّلام اصحاب خود را خواست و سفارش فرمود كه: مبادا به او توهين شود!

امام سجاد نزد او رفت و او را دلدارى داد و نزد عبدالملك مروان وساطت او را كرد كه از اين خوارى نجات يابد.

آن فرماندار معزول مى‏گفت از على بن الحسين و يارانش ترس دارم زيرا به آن‏ها ظلم بسيار كردم. (174)

ابّهت و شخصيت امام سجاد عليه‏السّلام‏

درباره اميرالمؤمنين عليه‏السّلام گفته شده كه بسيار متواضع بود؛ ولى بزرگى شخصيت آن بزرگوار ميان همه محفوظ بود. همچنين است فرزند عزيزش امام سجاد عليه‏السّلام.

در تاريخ ضبط است كه هشام بن عبدالملك به حج آمده بود و كثرت جمعيت مانع شد كه حجر الاسود را استلام كند. پس در گوشه‏اى براى او فرشى انداخته و نشسته بود كه امام سجاد وارد طواف شد و وقتى به حجر الاسود رسيد، مردم كنار رفتند و حضرت مكرر استلام نمود. هشام فوق العاده ناراحت شد.

يكى از اطرافيان پرسيد: اين مرد كيست كه مردم چنين به او احترام دارند؟!

هشام تجاهل كرد و گفت: نمى‏دانم!

فرزدق آن جا بود، فِى البداهة قصيده مفصلى درباره امام سجاد سرود. ما چند بيت از آن قصيده را مى‏آوريم. تمام قصيده در مناقب ابن شهر آشوب موجود است:

هذَا الَّذِى تعرفُ البَطحاءُ وَطأتَهُ *** - و البيتُ يعرفُهُ والحِلُّ و الحرَمُ
ما قال لا قطُّ الا فِى تشهُدهِ *** لو لا التشهد كانَت لاثه نعم
يغضى حياء و يغضى مِن مهابته *** - فما يكلم الا حين يبتسم
مِن مشعر حبهم دين و بغضهم *** كفر و قربهم منجى و معتصم
مقدم بعد ذكر الله ذكرهم *** فِى كل فرض و مختوم به الكلم

اين مردى است كه حجاز، خانه خدا، حل، حرم او را مى‏شناسند. نه، در كلامش نيست حاجت سائل را هميشه بر آورده مى‏كند جز در تشهد كه لا اله الا الله مى‏گويد، و اگر تشهد در نماز نبود، نه او، هميشه آرى بود؛ هنگام برخورد با مردمان چشم‏ها را فرو مى‏بندد، براى آن كه حيا دارد، و ديگران چشم فرو مى‏بندند، به جهت ابّهت‏ى كه او دارد و سخن با او نمى‏گويند، مگر كه آن بزرگوار تبسم كند.

روز قيامت حب آن‏ها دين است و بغض آن‏ها كفر است و قُرب و نزديكى به آنان پناه و نجات انسان‏ها است. در نمازها ياد آن‏ها و اسم آن‏ها مقدم بر هر چيزى است بعد از اسم خداى متعال. نمازها به اسم آنان تمام مى‏شود يعنى در نماز بعد از اسم خدا در اقامه، اسم اهل بيت عليهم السلام است و آخر مطلب كه در تشهد آخر گفته مى‏شود، باز اسم اهل بيت است.

گفته شده كه فرزدق به اين اشعار آمرزيده شده است و به گفته جامى اگر اهل عالَم به اين اشعار آمرزيده شوند، جا دارد. (175)

زندگى امام سجاد عليه‏السّلام‏

مى‏دانيم زندگى اميرالمؤمنين عليه‏السّلام پرتلاطم بود. در نهج البلاغه مى‏فرمايد: فصَبرتُ وَ فِى العينِ قذى و فِى الحَلقِ شَجى.(176)

يعنى: صبر نمودم در مصايب نظير كسى كه خارى در چشم و استخوانى در گلو داشته باشد.

ولى زندگى امام سجاد عليه‏السّلام از زندگى اميرالمؤمنين عليه‏السّلام بسيار پرتلاطم‏تر بود. آن حضرت در بحبوحه جنگ صفين به دنيا آمد. در زمان معاويه و آن جناياتش پرورش پيدا كرد. معاويه را با كشتارهاى دسته جمعى شيعيان، با اشاعه سبّ اميرالمؤمنين در خطبه‏ها و بعد از نمازها ديده است.

بعد، حماسه كربلا و اسارت، كه هر روزى از آن چند بار مرگ است، مجلس ابن زياد و مجلس يزيد را با اهل بيت پدرش پشت سر نهاد.قضيه حره كه ننگى است بر دامن مسلمانان را مشاهده كرد.

يزيد سال دوم سلطنت، شخصى را با پنج هزار لشكر به مدينه فرستاد و دستور قتل عام داد و سه روز مدينه ذرا براى لشكريان خود مباح اعلام نمود.(177)

او شاهد قضيه عبدالله بن زبير است كه همه بنى هاشم و من جمله محمد بن حنفيه را در شعب ابى طالب جمع نمود كه بسوزاند و چون دشمن رسيد، موفق نشد شاهد مروان بن حكم بود كه دشمن سرسخت اهل بيت بود. شاهد حكومت عبدالملك مروان با فرماندارش حجاج بن يوسف ثقفى بود. زندانى زندان حجاج بن يوسف است كه در ميان بيابانى، پنجاه هزار زندانى در آن زندان بود.

و دِميَرى در حيواةُ الحيوان مى‏گويد:

خوراك آن‏ها دو قرص نان بود كه بيشتر آن خاكستر بود.شاهد كشتار بيشتر از صد هزارنفر بود، به جرم دوستى با اهل بيت. پنجاه و هفت سال در اين دنيا زندگى كرد؛ ولى هر روزاز آن براى آن بزرگوار قتلگاهى بود.

والسلام عليهِ يومَ وُلدَ و يومَ استُشهد و يومَ يُبعثُ حياً.