امام محمّد باقر عليه السلام

امام پنجم، در يك نگاه:

نام     محمد عليه‏السلام

پدر     على عليه‏السلام

مادر     ام عبداللَّه، فاطمه دختر امام حسن عليه‏السلام

كنيه     ابو جعفر

لقب     باقرالعلوم

مكان ولادت     مدينه

روز ولادت     دوشنبه، 1 يا 3 رجب سال 57 هجرى

نقش انگشتر     العزّة للَّه جميعاً

مدت امامت     20 سال

اولاد     7 فرزند

سن     57 سال

مكان شهادت     مدينه طيّبه

روز شهادت     دوشنبه، 7 ذى‏حجه 114 هجرى

سبب شهادت     زهرى كه ابراهيم بن وليد به امر هشام بن عبدالملك به او خورانيد

مرقد مطهّر     قبرستان بقيع

مولود مبارك

پيشواى پنجم شيعيان، حضرت امام محمد بن على عليه السلام ، در روز جمعه سوّم ماه صفر سال 57 هجرى در مدينه به دنيا آمد. پدرش حضرت سجاد عليه السلام و مادرش{ . ولادت او را اول ماه رجب هم گفته‏اند. }

فاطمه دختر امام حسن مجتبى عليه السلام بود. اين ويژگى خاصّ كه نسب او از سوى پدر به امام حسين و از سوى مادر به امام حسن مى‏رسد، براى آن حضرت و فرزندانش جلوه خاصّى پديد آورد.

دهها سال پيش از تولّدش، حضرت رسول صلی الله عليه و آله و سلم مژده آمدن او را به اهل بيت داده بود و خودش نام او را -محمد- نهاده و لقب -باقر- را به وى عطا كرده بود و به يكى از اصحاب خويش به نام جابر بن عبدالله انصارى فرموده بود كه تو آن قدر عمر خواهى كرد كه آن فرزندم را ملاقات كنى، وقتى او را ديدى، سلام مرا به او برسان.

كنيه آن حضرت -ابوجعفر- بود و لقب‏هاى متعددى داشت كه هر كدام جلوه‏اى از عظمت روحى و علمى و تقوايى او را مى‏رساند، همچون: امين، شبيه، شاكر، هادى، صابر، شاهد، باقر. لقب -باقر العلوم- به معناى شكافنده دانش‏ها، از مشهورترين القاب اوست، چون با دانش فراوان خويش شكافنده امواج دانش بود و شاهد اين دانش گسترده، روايات بسيارى است كه از حضرتش در زمينه‏هاى مختلف تفسيرى، اعتقادى، اخلاقى و فقهى بر جاى مانده است.

در دامان حوادث

امام محمد باقر عليه السلام در حادثه كربلا نيز حضور داشت و آن هنگام، كودكى سه چهار ساله بود كه عاشورا و سفر پرماجراى كوفه و شام را ديد و مظلوميّت خاندان رسالت را با همه وجود لمس كرد.

از كودكى نشانه‏هاى هوش زياد و هيبت و وقار در سيمايش آشكار بود و شخصيّتى دوست داشتنى داشت. جابر بن عبدالله انصارى، با آنكه پيرمردى سالخورده از ياران پيامبر بود، خدمت آن حضرت كه نوجوان بود مى‏رسيد و از علوم گسترده‏اش بهره مى‏گرفت و از دانش و معارف بى پايان او شگفت زده مى‏شد.

همه عمر خويش را در مدينه به سر برد، چه آن زمان كه سايه جدش سيدالشهدا بر سرش بود و چه دورانِ 34 ساله پس از عاشورا كه در كنار پدر بزرگوارش امام زين العابدين عليه السلام  مى‏زيست و از دانش و پرهيزكارى و عبادت امام سجاد عليه السلام ، رهتوشه بر مى‏گرفت.

برادرانى داشت به‏نام‏هاى: عبداللَّه، عمر، زيد وحسين. -زيدبن‏على- همان بود كه برضدّ ستم‏هاى بنى‏اميّه قيام كرد و به شهادت رسيد و مورد احترام امام باقر عليه السلام بود.

بسيارى از چهره‏هاى علمى و راويان و دانشمندان زمان آن حضرت، با عبارت‏هاى گوناگون او را به عظمت ياد كرده و مقام علمى و فضايل او را ستوده‏اند و گفته‏اند كه در دانش و فضيلت بى‏نظير بوده است.

اسوه كمالات

حضرت باقر عليه السلام ، در زمينه اخلاق و كمالات رفتارى نيز از زبده‏ترين انسانها بود. با برخورد كريمانه و سرشار از عفو و گذشت، كينه‏ها را به مهر و عاطفه تبديل مى‏كرد و چهره‏اى خندان و دوست داشتنى داشت و حلم او، آتش دشمنى و خصومت ديگران را فرو مى‏نشاند و مجذوب اخلاق شايسته‏اش مى‏شدند و صبر او در برابر ستم‏هاى خلفا و بى حرمتى‏هاى آنان و نيز برخوردهاى بى ادبانه برخى جاهلان تعجب برانگيز بود.

مسأله دانش در زندگى او جايگاه ويژه‏اى داشت، هم خودش داناى آل محمد بود، هم شاگردان بسيارى را در زمينه‏هاى مختلف علمى تربيت كرد و هم مسلمانان و پيروان را بر آموختن دانش تشويق بسيار مى‏كرد و هم به جويندگان علم، احترام مى‏گزاشت.

امام باقر عليه السلام در كنار كارهاى مربوط به امامت و تلاشهاى علمى، از فعاليت توليدى و اقتصادى هم غافل نبود و گاهى روزها به مزارع و نخلستان‏هايى كه پديد آورده بود سركشى مى‏كرد و در روزهاى گرم، همراه با كارگران و كشاورزان بيل مى‏زد و كار مى‏كرد و از دستاوردهاى آن باغها و كشاورزى‏ها در راه كمك به فقيران و كارهاى نيك، خرج مى‏كرد و از همين راه، زندگى خود و بستگان را تأمين مى‏ساخت.

برخوردى خوب با غلامان و خدمتكاران خويش داشت و تعداد زيادى از بردگان را مى‏خريد و در راه خدا آزاد مى‏كرد.

تقوا و عبادتش بسيار بود و در اين زمينه، به روش عبادى پدرش زين العابدين و جدّش اميرالمؤمنين اقتدا كرده بود. دست كريم او براى يارى رساندن به محرومان و نيكى به خويشاوندان و صدقات و احسان‏ها هميشه گشوده بود. به فقراى مدينه بخصوص در روزهاى جمعه، رسيدگى خاصّى داشت و به آنان كمك مى‏كرد و خشوع در نماز، عشق به عبادت، نمازها و دعاهاى بسيار، قنوت‏ها و سجودهاى طولانى، سفرهاى مكرّر حج، ياد پيوسته خدا و پارسايى در زندگى از ويژگى‏هاى آن حضرت محسوب مى‏شود.

سرچشمه دانش‏ها

امام محمد باقر عليه السلام پس از شهادت پدر بزرگوارش، عهده دار پيشوايى شيعيان شد و در فرصتى كه پيش آمد، مكتب اهل بيت را به صورتى گسترده بيان داشت و با تربيت شاگردانى برجسته در همه رشته‏ها، برترى همه جانبه خاندان رسالت و شايستگى آنان براى پيشوايى مردم را نشان داد.

در روزگار آن حضرت، علوم اسلامى و مباحث اعتقادى و كلامى و نقل احاديث ائمّه و تدوين معارف شيعه، جان گرفت و گروهى بسيار از شاگردانش، هزاران حديث ناب از زبان آن حضرت شنيده و ياد داشت كردند و به ديگران رساندند. از جمله شاگردان خاص او عبارت بودند از: زراره، كميت اسدى، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، ابو هارون مكفوف، ابوحمزه ثمالى، ابوبصير، حمران بن اعين، جابر بن يزيد جعفى، فضيل بن يسار.

خود آن حضرت در زمينه حفظ مكتب و مبارزه با بدعت‏ها و خرافات و نشر علوم خاندان پيامبر گامهاى درخشانى برداشت. بحث‏هاى علمى فراوان و پاسخ‏گويى به سؤالات گوناگون، آوازه دانش او را به همه جا رسانده بود و به عنوان پيشواى شيعه شناخته مى‏شد.

درزمينه بهره‏گيرى از ادبيات و شعر در راه نشر معارف اهل بيت و فضايل اين خاندان، تشويق‏ها و حمايت‏هاى خاصّ امام، نقش بزرگى ايفا كرد و شاعرانى چون -كُثيّر عزّه-، -كميت اسدى- و -فرزدق- از عنايت وى برخوردار بودند و شعرهاى بسيارى در مدح خاندان پيامبر و نشر مرام و مكتب آنان سرودند و محضر امام، پيوسته محضر عالمان، راويان، خطيبان و شاعران متعهّد بود كه از كلمات او فيض مى‏آموختند و دانش مى‏اندوختند.

امام و خلفا

شخصيت بارز امام باقر عليه السلام ، حسد و كينه خلفاى زمانش را بر مى‏انگيخت و آنان در پى فرصت و بهانه‏اى براى آزار آن حضرت بودند.

در يكى از سالها كه هشام بن عبدالملك به حج رفته بود، امام باقر و فرزندش حضرت صادق عليهما السلام هم در حج بودند. امام صادق در جمع مردم سخنرانى مهمى درباره مسأله امامت و خلافت كرد. آوازه اين سخن به گوش هشام هم رسيد، چون آنجا نمى‏توانست كارى كند، پس از بازگشت به دمشق، به فرماندار مدينه نامه نوشت و از اوخواست كه امام‏باقر و فرزندش را به دمشق روانه سازد.

در اين سفر، هشام مى‏خواست به موقعيت اجتماعى و شخصيت و محبوبيت حضرت آسيب برساند. او را وارد دربار خودش كرد و در حضور سران حكومتش از امام باقر عليه السلام كه پير مردى ضعيف بود، خواست در مسابقه تيراندازى شركت كند. امام با به هدف زدن همه تيرها، همگان را مبهوت ساخت و شخصيتش بيشتر درخشان گشت. كينه هشام هم افزون‏تر شد و از همانجا تصميم به قتل امام گرفت.

دوران امامت آن حضرت حدود 20 سال طول كشيد (از سال 95 تا 114 هجرى). در اين مدّت، بارسنگين وظايف رهبرى شيعيان در آن عصر پر آشوب و خفقان بار بر عهده وى بود و او به نشر و تبليغ فرهنگ اسلام و اهل بيت و بيدار سازى مردم و دفاع از حق و معرّفى امام راستين مى‏پرداخت.

سرانجام در روز 7 ذى‏حجه سال 114 هجرى، در حالى كه 57 سال از عمر شريفش مى‏گذشت، به وسيله هشام و با توطئه او مسموم شد و به شهادت رسيد و پيكر مطهر او در قبرستان بقيع، كنار قبر پدرش به خاك سپرده شد.

امروز، شيعه و فقهاى اسلام وحوزه‏هاى علميه، خود را مديون تعاليم و احاديث و مجاهدت‏هاى ارزشمند آن حضرت مى‏دانند و افتخار شاگردى مكتبش را دارند.

امام جعفر صادق عليه السلام

امام ششم، در يك نگاه:

نام     جعفر عليه‏السلام

پدر     محمد عليه‏السلام

مادر     ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر

كنيه     ابوعبداللَّه

لقب     صادق

مكان ولادت     مدينه

روز ولادت     17 ربيع الاول سال 83 هجرى

نقش انگشتر     اللَّه خالق كل شى‏ء

مدت امامت     34 سال

اولاد     10 فرزند

سن     65 سال

مكان شهادت     مدينه طيّبه

روز شهادت     دوشنبه، 25 شوال سال 148 هجرى

سبب شهادت     انگور زهر آلودى كه منصور دوانيقى به وى خورانيد

مرقد مطهّر     قبرستان بقيع

مولود صادق

امام جعفر بن محمد عليه السلام ، ششمين پيشواى شيعيان است كه -صادق- لقب دارد. ميلاد فرخنده‏اش در روز 17 ربيع الاوّل سال 83 هجرى در مدينه منوره اتفاق افتاد. پدر ارجمندش امام باقر عليه السلام و مادر پاكش -امّ فروِه- بود.

خانه‏اى كه حضرت در آن به دنيا آمد و بزرگ شد، خانه علم و تقوا و پارسايى بود و اين مولود عزيز در دامان پر مهر و پاك پدرى كه حجت خدا و امام مسلمانان بود، رشد كرد و كمالات اخلاقى در روح و رفتار او بروز يافت و از او انسانى والا و پيشوايى بى نظير و تحوّل آفرين و پر بركت پديد آورد.

فراز و نشيب حوادث

دوران حيات آن امام، مصادف با هشت نفر از خلفاى بنى‏اميه و بنى‏عباس بود به نام‏هاى: هشام، وليد، عبدالملك مروان، يزيد بن وليد، ابراهيم بن وليد، مروان حمار، سفّاح و منصور دوانيقى. امام صادق عليه السلام از سوى اين خلفا، رنج‏ها و سختگيرى‏هاى بسيارى را متحمّل شد، ولى توانست پرچم هدايتگر اهل بيت را همواره در كشاكش آن حوادث و طوفان‏ها برافراشته نگه دارد و مكتب پربار علمى، فقهى و اخلاقى خاندان رسالت را ترويج كند.

امام صادق عليه السلام تا 12 سالگى، معاصر جدّ بزرگوارش امام زين العابدين بود. مدّت 1. سال هم پس از آن، دوران حيات پر بار پدرش امام محمّد باقر عليه السلام را درك كرد. وقتى پس از شهادت پدر به پيشوايى مسلمانان رسيد 31 سال داشت.

دوران امام صادق عليه السلام ، دوران طوفانى و پر آشوبى بود. حكومت بنى‏اميّه تزلزل داشت و بنى عباس براى دست يافتن به قدرت سياسى و خلافت، با امويان در ستيز بودند و همه سو فتنه و آشوب بود و بالأخره عباسيان توانستند با راه انداختن قيامى عليه بنى اميه و به نام طرفدارى از اهل بيت پيامبر، آنان را از قدرت كنار بزنند و خود، خلافت را در دست گيرند. امّا گذشت زمان نشان داد كه آنان نيز در ستم و بد رفتارى نسبت به خاندان پيامبر، كمتر از بنى اميّه نبودند.

در آن عصر، مسائل فكرى و اعتقادى و برخوردهاى آراء و انديشه‏هاى گوناگون و مباحث فلسفى و كلامى و ارتباط مسلمانان با مردم كشورهاى فتح شده و رابطه با دنياى خارج، آشفتگى‏هاى فكرى بسيارى پيش آورده بود. گرايشهاى انحرافى مثل گروه -غُلات-، يكى از{ . آنان كه درباره امامان غلوّ مى‏كردند و براى آنان مقام خدايى مى‏پنداشتند. }

اين پديده‏هاى غلط بود كه امام با آن مبارزه مى‏كرد.

خلفا در فكر آزار و محدود سازى و كنترل او بودند و گاه و بيگاه مأموران خود را براى خانه‏گردى و دستگيرى او مى‏فرستادند و در پى بهانه بودند كه وى را به اتهام فعاليت بر ضدّ خليفه و قيام براى به دست گرفتن حكومت، از بين ببرند. سفّاح عبّاسى هم او را به بغداد احضار كرد و مدتى زير نظر گرفت. پس از او منصور دوانقى امام را به بغداد فرا خواند و به آزار او پرداخت.

منصور دوانقى به صورت‏هاى مختلف مى‏خواست امام را به طرف خود جذب كند، ولى نمى‏توانست و اين ناكامى خشم او را بر ضدّ امام مى‏افزود. گروهى از پيروان، پيوسته از وى مى‏خواستند كه قيام كند و حكومت را به دست گيرد، ولى امام، پيوسته نبودن ياران همدل و مطيع و كافى را براى چنين كارى، دليلِ دست نزدن به يك اقدام سياسى نظامى تند و آشكار بر ضدّ خلفا بيان مى‏كرد و بيشتر به كار علمى و فرهنگى مى‏پرداخت.

در عين حال كه به ارتباط پنهانى با برخى از ياران و هواداران مشغول بود، مى‏كوشيد هيچ بهانه به دست دشمن ندهد و ردّ پايى از خود بر جاى نگذارد. بارها در پى گزارشها نيمه شب به خانه‏اش ريختند ولى نه سلاحى يافتند و نه پولى و او را در حالى كه به عبادت مشغول بود، نزد حاكم بردند.

مكتب جعفرى

امام صادق عليه السلام با بهره‏گيرى از هوش و ذكاوت خدادادى و آنچه از پدر و جدّش آموخته بود و آنچه كه خداى متعال با هدايت‏هاى ويژه‏اش از علم و فضيلت به او بخشيده بود، او را در عرصه پيشوايى و امامتِ شيعه، درخشان و موفق ساخت و توانست در مدّت 34 سال امامت پر بار خويش عظيم‏ترين خدمت را به اسلام و فرهنگ وحى بنمايد و به همين خاطر، مكتب شيعه به افتخار نام آن حضرت به -مذهب جعفرى- شهرت يافت، چرا كه حيات دين و رونقِ علم و نشر معارف اهل‏بيت، بيشتر در عصر او و به دست مبارك وى شكل گرفت و پايه ريزى شد.

در آن شرايط بحرانى، امام صادق عليه السلام مى‏بايست هم از اسلام ناب، حمايت و تبليغ كند، هم بدعتها و كج روى‏هاى فكرى را بر ملا سازد، هم ورود انديشه‏هاى مهاجم به قلمرو امت اسلام را جلوگيرى كند، هم شاگردان نيرومند و پخته‏اى تربيت كند كه در اين ميدان‏ها بتوانند بحث كنند و پاسخگوى شبهات باشند.

امام بخوبى از عهده اين كار مهم برآمد و درخشش شاگردانى همچون: حمّاد بن عيسى، هشام بن حكم، معاوية بن عمّار، جابر بن يزيد جُعفى، ابوحمزه، زرارة بن اعين، فُضيل بن يسار، جابر بن حيّان، مفضّل بن عمر و ديگر چهره‏هاى ارجمند از دست پروردگان او، شاهد اين تلاش بزرگ و نهضت علمى در آن روزگار است.

معروف است كه آن حضرت، بيش از چهار هزار شاگرد داشت، يعنى كسانى كه در زمينه‏هاى مختلف و نشست‏هاى گوناگون، احاديث او را شنيده و ثبت و ضبط و روايت مى‏كردند و در همه جا پراكنده بودند و -قالَ الصادق- گويان، علوم آل محمّد را منتشر مى‏ساختند.

خود امام در مناظرات مهمّ علمى شركت مى‏كرد و در بحث‏ها پيروز مى‏شد و توجّه‏ها را به مكتب غنى شيعه جلب مى‏كرد و شيعه را در آن عصر پر خطر و در ميان آن همه دشمن و بدخواه، زنده و بالنده و سرافراز مى‏ساخت و از همين رو مورد كينه خلفا قرار گرفت.

افراد بسيارى از دور و نزديك به مدينه مى‏آمدند و از جلسات عمومى و خصوصى وى بهره مى‏گرفتند و حديث مى‏شنيدند. مدّتى از عمر آن حضرت نيز در عراق گذشت و از آنجا به نشر دانش مى‏پرداخت. بسيارى از عالمان اهل سنّت از جمله ابوحنيفه نيز شاگرد او بودند. در كتب حديث، دهها هزار روايت از آن حضرت نقل شده است كه ميراث فرهنگى شيعه را تشكيل مى‏دهد.

صفات والا

آن حضرت نيز همچون پدران خويش، به بهترين صفات نيك و خصلتهاى والاى اخلاقى آراسته بود. علم و حلم و عبادت و پارسايى و رسيدگى به محرومان و سرپرستىِ فقيران بنى هاشم، همچنين برخورد شايسته با همه، حسن خلق، عطا و بخشش، از صفات بارز آن حضرت بود.

با برخورد حليمانه  با دشمنان كين توز، و احسان و نيكى در مقابل بد رفتارى‏هايشان، آنان را به تغيير موضع و رفتار وامى‏داشت. عمرى در نهايت مناعت طبع و تواضع و عزّت زندگى كرد. مزرعه‏اى داشت و در آن كار مى‏كرد و اين كار را از بهترين عبادات مى‏دانست و از اين راه، زندگى خانواده را تأمين مى‏كرد.

امام صادق عليه السلام ده فرزند داشت، هفت پسر و سه دختر. امام كاظم، محمد ديباج و اسماعيل از جمله فرزندان او بودند.

شهيد صادق

سرانجام، امام صادق عليه السلام با توطئه منصور عباسى مسموم شد و در 25 شوال سال 148 هجرى در مدينه چشم از جهان بست. آن حضرت پيش از وفات، امام موسى‏بن‏جعفر عليه السلام را به عنوان پيشواى شيعه پس از خويش به ياران معرفى كرده بود. آن پيشواى صادق و شهيد، هنگام وفات، 65 سال داشت. مدّت امامت او 34 سال طول كشيد و چون از نظر عمر، از همه امامان بيشتر زيسته بود، او را -شيخ الأئمّه- گفته‏اند.

پس از وفات، بدن حضرت امام صادق عليه السلام را در قبرستان بقيع، كنار پدر و جدّش دفن كردند و امروز، مزار ساده او در مقابل آفتاب سوزان حجاز، زيارتگاه دلسوختگان شيعه است.

امام موسى بن جعفر عليه السلام

امام هفتم، در يك نگاه:

نام     موسى عليه‏السلام

پدر     جعفر عليه‏السلام

مادر     حميده مصفّاة

كنيه     ابوالحسن و ابوابراهيم

لقب     كاظم

مكان ولادت     ابواء (منطقه‏اى بين مكه و مدينه)

روز ولادت     دوشنبه، 7 صفر سال 128 هجرى

نقش انگشتر     الملك للَّه وحده

مدت امامت     35 سال

اولاد     37 فرزند

سن     55 سال

مكان شهادت     بغداد

روز شهادت     جمعه 25 رجب سال 183 هجرى

سبب شهادت     زهر، توسط هارون الرشيد (عليه اللعنة)

مرقد مطهّر     مقابر قريش در كاظمين

ميلاد عبد صالح

سال 128 هجرى بود و هفتم ماه صفر، كه در روستايى به نام -اَبواء- (بين مدينه و مكه)، امام هفتم شيعيان، حضرت موسى بن جعفر عليه السلام متولد شد. پدرش، پيشواى والا قدر شيعه، حضرت امام صادق عليه السلام و مادرش بانويى پاك و بلند مرتبه به نام -حميده- بود كه از زنان دانشمند و پرهيزكار عصر خويش به شمار مى‏رفت.

وقتى اين فرزند به دنيا آمد، پدرش از او با عنوانِ پيشواى بعد از خويش و بهترين آفريده خداوند ياد كرد. نام -موسى- را براى اين فرزند، پيش از ولادتش انتخاب كرده بود. -كاظم-، -عبدصالح- و -امين- از لقب‏هاى اوست.

اين نوزاد، در اواخر عصر متلاطم امويان به دنيا آمد. چهار ساله بود كه -بنى‏اميه- نابود شدند و سلسله‏اى جديد به نام -بنى‏عبّاس- بر سر كار آمدند.

درگير با خلفا

دوران عمر آن حضرت، با خلافتِ سفّاح، منصور دوانقى، هادى و مهدى عباسى و هارون الرشيد همزمان بود و از ستم‏ها و بدرفتارى‏هاى آنان در امان نبود.

چه در زمان پدرش امام صادق عليه السلام و چه پس از او، سختگيرى‏ها و فشارهاى خلفا بر خاندان پيامبر، بويژه بزرگ آنان (امام صادق و سپس امام كاظم) ادامه داشت تا آنكه امام ششم به شهادت رسيد.

هنگام شهادت پدر، امام موسى بن جعفر علیه السلام 20 ساله بود كه بار امامت و رهبرى را بر دوش كشيد و به هدايت امّت پرداخت. تا 30 سالگى با حكومتِ خفقان بارِ طاغوتى همچون منصور مواجه بود. پس از مرگ منصور، گر چه اندك گشايشى براى آل على پيش آمد، ولى خود امام، همچنان مورد مراقبت شديد و حسادت و دشمنى از سوى خلفا بود و مأموران خليفه مراقب رفتار آن حضرت بودند و چون از موقعيت و نفوذ اجتماعى و محبوبيت امام نگران بودند، در زمان -مهدى عباسى- او را از مدينه به بغداد آوردند و محبوس ساختند. مدّتى بعد، -هادى عباسى- پسر خليفه پس از مرگ پدر به تخت خلافت نشست و بد رفتارى با خاندان رسالت را بيشتر كرد.

در همين دوران بود كه يكى از علويان مدينه به نام -حسين بن على- به همراه 300 نفر بر ضدّ هادى عباسى قيام كرد و در محلّى به نام فَخّ در مدينه با سپاهيان خليفه درگير شد و به شهادت رسيد. از اين رو به -حسين بن على، شهيد فَخّ- معروف گشت.

امام كاظم عليه السلام از شنيدن خبر شهادت او و يارانش بشدّت غمگين شد و نهضت او را كه براى امر به معروف و نهى از منكر بود ستود.

امام كاظم عليه السلام ، در آن شرايط سخت، مى‏كوشيد تا هم سرپرستى فرزندان پيامبر و آل على را بخوبى بر عهده داشته باشد، هم به عنوان حجّت معصوم الهى، اسلام و قرآن و معارف دين را ترويج كند، هم با انحرافات فكرى و بدعت‏ها و منحرفان مقابله كند.

امام در همان حال نمى‏خواست كوچكترين همكارى با حكومتهاى ظالم داشته باشد، به نحوى هوشيارانه رفتار مى‏كرد كه بهانه به دست ظالمان براى آزار اهل بيت پيامبر و شيعيان ندهد. اين بود كه موضعگيرى‏هاى او بسيار سنجيده، دقيق و دشوار بود و ياران خويش را نيز به طور پنهانى از همكارى با دستگاه خلافت نهى مى‏كرد. نمونه آن ماجراى -صفوان‏جمّال- است كه امام كاظم عليه السلام او را از كرايه دادن شترانش به هارون الرشيد، حتى براى سفر حج منع كرد. هارون هم از ماجرا آگاه شد و بر كينه‏اش نسبت به امام افزوده گشت.

زندانى بغداد

موسى بن جعفر عليه السلام بدترين روزها را در دوره حكومت هارون‏الرشيد سپرى كرد. سخن چينى‏ها و گزارشهاى دروغين و از روى دشمنى، سبب شد كه هارون نسبت به فعاليت‏ها و ارتباطهاى امام با پيروان خويش، بدبين و نگران شود و دستور دستگيرى او را بدهد.

به دستور وى، امام را در مدينه دستگير كردند و به بصره برده، يك سال در زندان نگه داشتند تا شيعيان به آن حضرت دسترسى نداشته باشند. سپس او را به بغداد (مقرّ خلافت عبّاسيان) بردند. چندى نزد فضل بن يحيى زندانى بود، آنگاه او را به زندانِ مخوفِ سِندى بن شاهك منتقل كردند.

اين انتقال‏ها عمدتاً به خاطر آن بود كه شخصيّت معنوى، اخلاق، رفتار و عبادت و دعاهاى آن حضرت در زندان، بر مأموران و زندانبانان هم اثر مى‏گذاشت و آنان به بى گناهى و پارسايى او پى مى‏بردند و به وى علاقه‏مند مى‏شدند.

سالها امام كاظم عليه السلام در زندان‏هاى بغداد، در بدترين شرايط به سر برد. از 7 سال تا 14 سال، دوران محبوسيّت او را در سياهچال‏هاى بغداد و در غل و زنجير ياد كرده‏اند. مدّت امامت آن حضرت 35 سال طول كشيد.

صفات برجسته

رفتار و اخلاق امام، بسيار والا و دوست داشتنى بود. عبادت‏هاى عاشقانه و مناجات‏هاى او چه در بيرون و چه در زندان، معروف است. از عبادت بسيار، بدن شريف او ضعيف شده بود، اما روحى استوار و قوى داشت. او پيوسته از خدا جاى خلوتى براى عبادت و نماز مى‏طلبيد. زندان‏هاى دراز مدت، اين خواسته او را تأمين كرده بود، از اين رو بر اين فرصت‏هاى خلوت و عبادت، خدا را سپاس مى‏گفت.

وى بسيار پارسا و عبادت پيشه بود. عفو و گذشت و بزرگوارى او بى مانند بود. از بس حليم و بردبار و صبور بود كه به او لقب -كاظم- دادند، يعنى فرو خورنده خشم. گاهى در مقابل گستاخى و توهين برخى دشمنان جاهل، چنان بردبارى و بزرگوارى از خود نشان مى‏داد كه طرف را شرمنده اخلاق والاى خويش مى‏ساخت.

در سخاوت و بخشندگى هم كم نظير بود. آنچه به دست مى‏آورد، در راه محرومان و مستمندان خرج مى‏كرد و به درماندگان كمك‏هاى مالى بسيار مى‏نمود. فقراى مدينه، خانه او را محلّ اميد خويش مى‏دانستند. وى اغلب شبها به صورت ناشناس، پول و نان و خرما و آذوقه به فقرا مى‏رساند، در حالى كه آن محرومان، كمك كننده را نمى‏شناختند.

آن حضرت، به تلاوت قرآن، بسيار انس داشت. با صدايى حزين و دلنشين قرآن مى‏خواند. گاهى مردم براى لذّت بردن از آواى خوش قرآن او اطراف خانه‏اش جمع مى‏شدند و از روى شوق و رقّت قلب، اشك مى‏ريختند.

محبوبيت امام كاظم عليه السلام بسيار بود. روزى كه مى‏خواستند حضرت را از مدينه بيرون ببرند، ميان مردم شور و ولوله‏اى افتاد و پس از رفتنش، فقيران مدينه، تازه آن ناشناسى را كه به آنان كمك مى‏رساند شناختند.

تلاش علمى

از نظر تلاش علمى و گسترش معارف دين نيز، فعّال بود. با آن همه سختگيرى‏ها و محدوديت‏ها، احاديث فراوانى به تشنگان معرفت مى‏آموخت. شاگردان پدرش، پس از شهادت امام صادق عليه السلام از خرمن علوم وى بهره مى‏گرفتند.

تربيت يافتگان مكتب او در زمينه‏هاى فقه، عقايد و كلام، اخلاق و تفسير و حديث بسيار بودند و در مناظرات علمى بر ديگران چيره مى‏شدند. از جمله ياران او مى‏توان محمد بن ابى عُمير، صفوان بن مِهران، صفوان بن يحيى، حمّاد بن عيسى، على بن يقطين، مفضّل بن عمر، عبدالرحمان بجلى، معمّر بن خلّاد، هشام بن حكم، يونس بن عبدالرحمان، اسحاق بن عمّار و مؤمن طاق را نام برد.

در زمان او انشعاباتى در شيعه پديد آمد، مثل فرقه‏هاى اسماعيليه، فَطَحيّه و ناووسيه و امام مى‏كوشيد آنان را هدايت كند و مردم را از گرايش به آنها بازدارد.

زندانى شهيد

شخصيت والايى كه امام كاظم عليه السلام داشت، موجب حسد و دشمنى هارون شد و او را به بغداد احضار كرد و به زندان افكند تا خطرى از سوى امام، حكومت او را تهديد نكند.

حضرت كاظم عليه السلام به دستور هارون الرشيد، در زندان مسموم و شهيد شد، در حالى كه غل و زنجير بر دستها و پاهايش بود. وى زمان شهادت 55 سال داشت.

هارون كه مى‏خواست مردم از جنايت او آگاه نشوند و مى‏كوشيد مرگ او را طبيعى جلوه دهد، يك روز قبل از شهادتش، مجلسى ترتيب داد و شخصيت‏هاى معروف را حاضر ساخت تا گواهى دهند كه آن حضرت سالم است و سوء قصدى نسبت به او انجام نشده است. ولى امام با آن حال بيمارى و مسموميّت، به آن شاهدان فرمود كه او را با 9 عدد خرما مسموم ساخته‏اند و فردا بدنش سبز خواهد شد و پس فردا از دنيا خواهد رفت!

شهادت امام موسى بن جعفر عليه السلام ، روز 25 رجب سال 183 هجرى در بغداد اتفاق افتاد. ابتدا جسد او را با وضع تحقيرآميزى از زندان بيرون آوردند، ولى پس از تشييع با شكوهى پيكر او را در گورستان قريش در غرب بغداد دفن كردند. از آن پس، آن آرامگاه، عظمت و رونق يافت و شهر -كاظمين- كه مدفن آن امام و نوه شهيدش اما جواد عليه السلام است بنا شد.

نسل فراوان

از امام كاظم عليه السلام فرزندان بسيارى باقى ماند. شمار آنان را تا 27 فرزند هم نوشته‏اند. اصل و تبار همه ساداتى كه -موسوى-اند، به آن حضرت مى‏رسند.

برترين فرزندان او حضرت رضا عليه السلام ، حضرت معصومه، حضرت احمد بن موسى (شاهچراغ) و محمد بن موسى (در شيراز) و حمزة بن موسى(در شهررى) هستند كه چشم و چراغ مردم ايران و شيعيان‏اند.