جهاد با نفس

شيخ حر عاملى قدس سره
مترجم : على افراسيابى

- ۱۳ -

حديث :
594 - عن بشير النبال قال : كنا مع ابى جعفر عليه السلام فى المسجد اذمر علينا اسود و هو ينزع فى مشيه فقال ابو جعفر عليه السلام انه الجبار قلت ، انه سائل قال : انه جبار و قال ابو عبدالله عليه السلام : كان على به الحسين عليه السلام يمشى مشيه كان على راسه الطير لايسبق يمينه شماله .
ترجمه :
594 - بشير نبال گويد: همراه با امام باقر عليه السلام در مسجد بوديم كه سياهى بر ما گذر نمود در حالى كه با گردن فرازى و كشيدن اندام راه مى رفت امام باقر عليه السلام فرمود: او متكبر است . عرض كردم : او سائلى بيش ‍ نيست (و سائل چگونه مى تواند متكبر باشد؟!) حضرت فرمود: او متكبر است (زيرا اينگونه راه رفتن ، راه رفتن متكبران است ) و فرمود: امام سجاد عليه السلام چنان راه مى رفت گويى كه بر سر او پرنده اى نشسته است ، در راه رفتن جانب راستش بر چپش پيشى نمى گرفت .
حديث :
595 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان النبى صلى الله عليه و آله اوصى رجلا من بين تميم فقال له : اياك و اسبال الزار و القميص فان ذلك من المخيله و الله لايحب المخيله .
ترجمه :
595 - امام باقر عليه السلام فرمود: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مردى از بنى تميم را توصيه مى فرمود كه : از فرو گذاردن شلوار و جامه (به گونه اى كه متكبرانه بر زمين كشيده شود) بر حذر باش زيرا اين كار ناشى از تكبر است و خداوند تكبر را دوست نمى دارد.
حديث :
596 - و قال ابو عبدالله عليه السلام : ما حاذى الكعبين من الثوب ففى النار.
ترجمه :
596 - امام صادق عليه السلام فرمود: آنچه از جامه كه محاذى و برابر دو غوزك پا برسد (جايگاهش ) در آتش است .
حديث :
597 - و قال عليه السلام : ثلاث اذا كن فى الرجل فلا تتحرج ان تقول انها فى جهنم البذاء و الخيلاء و الفخر.
ترجمه :
597 - امام صادق عليه السلام فرمود: سه خصلت هست كه هرگاه آن سه در كسى باشد اگر بگويى آن خصلتها جهنمى است گناهكار نيستى : يكى بد زبانى و هرزه گويى و ديگرى تكبر و ديگرى فخر فروشى و به خود نازيدن .
60 - باب حد التكبر و التجبر المحرمين  
60 - باب حد تكبر و بزرگ منشى حرام 
حديث :
598 - عن محمد بن مسلم عن احدهما عليه السلام قال : لايدخل الجنه من كان فى قلبه مثقال حبه من خردل من الكبر قال : فاسترجعت فقال : ما لك تسترجع ؟ فقلت : لما سمعت منك فقال : ليس حيث تذهب انما اعنى الجحود انما هو الجحود.
ترجمه :
598 - محمد بن مسلم از امام باقر عليه السلام يا امام صادق عليه السلام روايت كند كه : كسى كه در قلبش به اندازه دانه اى خردل كبر و بزرگ منشى باشد به بهشت وارد نمى شود. راوى گويد: با شنيدن اين سخن ، من استرجاع نمودم (يعنى (انا لله و انا اليه راجعون ) گفتم ) حضرت فرمود: چرا استرجاع مى كنى ؟ عرض كردم : به خاطر سخنى كه از شما شنيدم . حضرت فرمود: اينگونه كه مى پندارى نيست بلكه مراد من انكار و بى اعتقادى است (يعنى كبرى كه از روى انكار كبريايى خداوند و بى اعتقادى باشد).
حديث :
599 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال الكبر ان تغمص الناس و تسفه الحق .
ترجمه :
599 - امام صادق عليه السلام فرمود: كبر آن است كه مردمان را خوار و كوچك بشمرى و حق را ناچيز بدانى .
حديث :
600 - قال ابو عبدالله عليه السلام : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان اعظم الكبر عمص الخلق و سفه الحق قلت و ما غمص الخلق و سفه الحق قال : يجهل الحق و يطعن على اهليه فمن فعل ذلك فقد نازع الله عزوجل رداءه .
ترجمه :
600 - امام صادق عليه السلام روايت كند كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: همانا بزرگترين كبر، كوچك شمردن مردم و ناچيز دانستن حق است - راوى گويد: عرض كردم : معناى اين سخن رسول خدا صلى الله عليه و آله چيست ؟ امام صادق فرمود: يعنى از حق بى خبر باشد و از خانواده و خاندان خود بدگويى كند، پس كسى كه چنين كند با خداوند عزوجل بر سر كبريايى اش به ستيز برخاسته است .
حديث :
601 - عن عبد الاعلى عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قلت له ما اكبر؟ قال عليه السلام : اعظم الكبر ان تسفه الحق و تغمص الناس قلت : و ما سفه الحق قال : يجهل الحق و يطعن على اهله .
ترجمه :
601 - عبدالاعلى گويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدم : كه كبر چيست ؟ فرمود: بزرگترين كبر آن است كه حق را ناچيز و مردمان را كوچك بشمرى ، عرض كردم : ناچيز شمردن حق چيست ؟ فرمود: يعنى حق را نداند و بر خاندان خود افترا بزند.
حديث :
602 - عن محمد بن عمر بن يزيد عن ابيه قال : قلت لابى عبدالله عليه السلام : اننى آكل الطعام الطبى و اشم الرائحه الطيبه و اركب الدابه الفارهه و يتبعنى الغلام فترى فى هذا شيئا من التجبر فلا افعله فاطرق ابو عبدالله عليه السلام ثم قال : انما الجاز المعلون من غمص الناس و جهل الحق قال عمر فقلت : اما الحق فلا اجهله و الغمص لا ادرى ما هو قال : من حقر الناس و تجبر عليهم فذلك الجبار.
ترجمه :
602 - محمد بن عمر بن يزيد از پدرش روايت كند كه : به امام صادق عليه السلام عرض كردم : همانا من غذاى پاكيزه مى خورم و بوى هاى خوش ‍ مى بويم و بر چهارپايان خرامنده سوار مى شوم و نوكر پشت سر من راه مى افتد پس آيا شما در اين امور چيزى از تكبر مى بينيد تا آنها را به جاى نياورم ؟ امام صادق عليه السلام قدرى سكوت فرموده و سر به زير افكند سپس فرمود: همانا آن متكبر كه ملعون است كسى است كه مردم را كوچك شمارد و از حق بى خبر باشد. عمر گويد: عرض كردم : اما من نسبت به حق نادان نيستم ولى كوچك شمردن مردم را نمى دانم يعنى چه ؟ حضرت فرمود: كسى كه مردم را كوچك بشمرد و بر آنان تكبر ورزد (خود را از آنان بالاتر و برتر بداند) چنين كسى متكبر است .
حديث :
603 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : لن يدخل الجنه من فى قلبه مثقال حبه من خردل من كبر و لايدخل النار من فى قلبه مثقال حبه من خردل من الايمان قلت : جعلت فداك ان الرجل ليلبس الثوب او يركب الدابه فيكاد يعرف منه الكبر فقال : ليس بذلك انما الكبر انكار الحق و الايمان الاقرار بالحق .
ترجمه :
603 - امام صادق عليه السلام روايت كند كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه به اندازه دانه خردل كبر و بزرگ منشى در قلبش باشد هرگز به بهشت وارد نمى شود و كسى كه قلبش به اندازه دانه اى از خردل ايمان باشد داخل دوزخ نمى گردد - راوى گويد: عرض كردم : فدايت شوم همانا (گاه باشد كه ) مرد جامه اى (فاخر) بر تن مى پوشد يا اينكه بر مركبى (رهوار) سوار مى شود پس (در اين حالت ) نزديك است كه از (هيئت ) او كبر و بزرگ منشى فهميده شود (آيا چنين كسى به بهشت وارد نمى شود؟) حضرت فرمود: اينگونه نيست بلكه كبر انكار نمودن حق و ايمان اعتراف نمودن به حق است .
حديث :
604 - عن احدهما يعنى ابا جعفر و ابا عبدالله عليه السلام قال : لايدخل الجنه من كان فى قلبه مثقال حبه من خردل من كبر قال : قلت : انا نلبس التوب الحسن فيدخلنا العجب فقال : انما ذلك فيما بينه و بين الله عزوجل .
ترجمه :
604 - از امام باقر عليه السلام يا امام صادق عليه السلام روايت است كه فرمود: كسى كه در دلش به اندازه خردلى كبر باشد به بهشت وارد نمى شود - راوى گويد: - عرض كردم : همانا جامه اى نيكو به بر مى كنيم پس دچار عجب و خودبينى مى شويم (آيا اين حالت ، مانع بهشت رفتن ماست ؟) حضرت فرمود: (خير) بلكه اين حالت بين شخص و خداى عزوجل است (و موجب پايمال شدن حق ديگران نيست ).
61 - باب تحريم حب الدنيا المحرمه و وجوب بعضها 
61 - باب تحريم دوستى دنيا و وجوب دشمن داشتن دنيا 
حديث :
605 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : راس كل خطيئه حب الدنيا.
ترجمه :
605 - امام صادق عليه السلام فرمود: سر هر گناهى دوستى دنياست .
حديث :
606 - عن محمد بن مسلم قال : سئل على بن الحسين عليه السلام اى الاعمال افضل ؟ قال : ما من عمل بعد معرفه الله و معرفه رسول الله صلى الله عليه و آله افضل من بغض الدنيا فان لذلك شعبا كثيره و للمعاصى شعبا فاول ما عصى الله به الكبر الى ان قال ثم الحرص ثم الحسد و هى معصيه ابن آدم حيث حسد اخاه فقتله فتشعب من ذلك حب النساء و حب الدنيا و حب الرئاسه و حب الراحه و حب الكلام و حب العلو و والثروه فصرن سبع خصال فاجتمعن كلهن فى حب الدنيا فقال الانبياء و العلماء بعد معرفه ذلك حب الدنيا راس كل خطيئه و الدنيا دنياوان دنيا بلاغ و دنيا ملعونه .
ترجمه :
606 - محمد بن مسلم گويد: از امام سجاد عليه السلام پرسيده شد كه كداميك از كارها برتر و با فضيلت تر است ؟ فرمود: پس از معرفت خدا و رسولش هيچ كارى با فضيلت تر از دشمن داشتن دنيا نيست زيرا دنيا داراى شعبه هايى است و گناهان نيز شعبه ها و شاخه هايى دارند، پس اولين گناهى كه به وسيله آن خداوند مورد نافرمانى قرار گرفت كبر و بزرگ منشى بود سپس حرص و سپس حسد، و حسد گناه فرزند آدم بود آنجا كه به برادر خود حسد ورزيد و او را به قتل رساند پس گناهانى كه از حسد منشعب مى شوند عبارتند از: دوستى زنان و دوستى دنيا و رياست طلبى و راحت طلبى و علاقه به حرف زدن و برترى جويى و دوستى مال و ثروت پس اينها هفت خصلت اند كه همگى در دوستى دنيا جمع شده اند پس ‍ پيامبران و دانشمندان پس از شناخت آن فرموده اند كه : دوستى دنيا سر هر گناهى است و و دنيا دو گونه است : يكى دنيايى كه در حد كفايت و بسندگى است و ديگرى دنيايى كه مورد لعن و دورى از رحمت خداوند است .
حديث :
607 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : فى مناجاه موسى عليه السلام يا موسى ان الدنيا دار عقوبه عاقبت فيها آدم عند خطيئته وجعلتها ملعونه ملعون ما فيها الا ما كان فيها لى يا موسى ان عبادى الصالحين زهدوا فى الدنيا بقدر علمهم و سائر الخلق رغبوا فيها بقدر جهلهم و ما من احد عظمها فقرت عينه بها و لم يحقرها احد الا انتفع بها.
ترجمه :
607 - امام صادق عليه السلام فرمود: در راز گويى خداوند با حضرت موسى عليه السلام آمده است كه : اى موسى ! همانا كه دنيا سراى عقوبت و شكنجه است ، در همين دنيا آدم را به خاطر خطايش عقوبت نمودم و دنيا را مستحق لعن گرداندم و هر چه در دنياست معلون است بجز آنچه كه براى من است . اى موسى ! همانا بندگان شايسته من به اندازه علم و آگاهى خود به دنيا بى رغبتند و ديگران به اندازه نادانى شان به دنيا ميل دارند و هيچكس نيست كه دنيا را بزرگ شمرده باشد و دنيا مايه روشنى چشم او شود و هيچكس دنيا را كوچك نشمرده است جز اينكه از آن بهره مند گرديده است .
حديث :
608 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : حب الدنيا راس كل خطيئه .
ترجمه :
608 - امام صادق عليه السلام فرمود: دوستى دنيا سر هر گناهى است .
حديث :
609 - قال رسول الله صلى الله عليه و آله : من احب دنياه اضر بآخرته .
ترجمه :
609 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر كس دنيايش را دوست داشته باشد به آخرت خود زيان مى رساند.
حديث :
610 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انه سئل عن الزهد فى الدنيا فقال : (ويحك حرامها فتنكبه ).
ترجمه :
610 - از اميرالمؤمنين عليه السلام درباره زهد و بى رغبتى به دنيا پرسيده شد و حضرت فرمود: واى بر تو از حرام دنيا، از حرام دنيا دورى كن .
62 - باب استحباب الزهد فى الدنيا و حد الزهد 
62 - باب استحباب زاهدانه زندگى كردن در دنيا و حد زهد 
حديث :
611 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : منزهد فى الدنيا اثبت اله الحكمه فى قلبه و انطق بها لسانه و بصره عيوب الدنيا داءها و دواءها و اخرجه مننها سالما الى دارالسلام .
و رواه الصدوق فى ثواب الاعمال عن ابى عبدالله عليه السلام قال : من لم يستحى من طلب المعاش خفت مثونته و رخا باله و نعم عياله و من زهد فى الدنيا... و ذكر مثله .
ترجمه :
611 - امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه نسبت به دنيا بى رغبت باشد خداوند فهم حقيقت را در قلب او پا بر جا مى گرداند و زبانش را به گفتن سخنان حكيمانه گويا مى كند و درد و دواى عيبهاى دنيا را به او مى نماياند و او را سالم و بدون نقص از دنيا به سوى بهشت كه سراى سلامت است بيرون مى برد.
(اين حديث را مرحوم شيخ صدوق (قدس سره ) در كتاب (ثواب الاعمال ) از امام صادق عليه السلام روايت كدره است و پيش از آن چند جمله اضافه دارد كه حضرت فرمود: كسى كه در طلب معاش شرم نكند روزى اش سبك و خاطرش فراخ و خانواده اش در آسودگى قرار مى گيرند و كسى كه به دنيا بى رغبت باشد...
حديث :
612 - عن ابى حمزه قال : ما سمعت باحد من الناس كان ازهد من على بن الحسين عليه السلام الا ما بلغنى عن على بن ابى طالب عليه السلام قال : و كان على بن الحسين عليه السلام اذا تكلم فى الزهد و وعظ ابكى من بحضرته قال ابوحمزه : و قرات صحيفه فيها كلام زهد من كلام على بن الحسين عليه السلام فكتبت ما فيها ثم اتيت على بن الحسين عليه السلام فعرضت ما فيها عليه فعرفه و صححه و كان ما فيها بسم الله الرحمن الرحيم كفانا الله و اياكم كيد الظالمين و بغى الحاسدين و بطش الجبارين ايها المومنون لايفتننكم الطواغيت و اتباعهم من اهل الرغبه فى هذه الدنيا و احذروا ما حذركم الله منها و ازهدوا فيما زهدكم الله فيه منها و لاتركنوا الى ما فى هذه الدنيا ركون من اتخدها دار قرار و منزل استيطان الى ان قال و ليس ‍ يعرف تصرف ايامها و تقلب حالاتها و عاقبه ضرر فتنها الا من عصمه الله و نهج سبيل الرشد و سلك طريق القصد ثم استعان على ذلك بالزهد فكرر الفكر و اتعظ بالصبر و زهد فى عاجل بهجه الدنيا و تجافى عن لذتها و رغب فى دائم نعيم الاخره و سعى لها سعيها. (الحديث )
ترجمه :
612 - ابى حمزه گويد: نشنيده ام كه كسى از امام سجاد عليه السلام زاهدتر باشد به جز آنچه كه درباره على بن ابى طالب عليه السلام به من رسيده است ، امام سجاد عليه السلام هرگاه درباره زهد و بى رغبتى به دنيا سخن مى فرمود و موعظه مى كرد حاضران به گريه مى افتادند - ابى حمزه در ادامه گويد: - و من نوشته اى را كه در آن سخنى از سخنان امام سجاد عليه السلام درباره زهد نوشته شده بود خواندم و آن را براى خود نوشتم سپس به خدمت حضرت امام سجاد عليه السلام آمدم و آن را به حضرت عرضه نمودم حضرت آن را شناخت و تصديق فرمود و در آن نوشته آمده بود: (به نام خداوند بخشنده و مهربان ) خداوند ما و شما را از نيرنگ ستمگران و ستم حسودان و سخت گيرى زورگويان كفايت كند، اى ايمان آورندگان ! طاغوتها و پيروانشان كه اهل ميل به اين دنيا هستند شما را به فتنه نيفكنند، از آنچه كه خداوند شما را از آن حذر داده دورى كنيد و نسبت به آنچه از دنيا كه خداوند شما را درباره آن به زهد و بى رغبتى فرمان داده زهد را پيشه سازيد به آنچه كه در اين دنياست به گونه كسى كه دنيا را سراى ماندن و استراحتگاه براى خود گرفته است تكيه و اعتماد مكنيد - تا آنجا كه فرمود: - و دست به كار شدن روزهاى دنيا و دگرگونى حالات و سرانجام ضرر فتنه هاى دنيا را نمى شناسد مگر كسى كه خداوند او را حفظ كرده و راه هدايت را پيش گرفته و روش ميانه روى را پيموده است سپس در اين راه از زهد كمك خواسته است پس در پى در پى انديشيده است و با صبر و بردبارى پذيراى موعظ گرديده است و به اين دنياى زودگذر بى رغبت شده و لذتهاى آن را فرو نهاده و به نعمتهاى هميشگى آخرت رغبت يافته و تمام سعى و كوشش خود را صرف به دست آوردن آن نعمتها نموده است .
حديث :
613 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال اميرالمؤمنين عليه السلام : ان علامه الراغب فى ثواب الاخره زهد فى عاجل زهره الدنيا اما ان زهد الزاهد فى هذه الدنيا لا ينقصه مما قسم الله له فيها و ان زهد و ان حرص الحريص على عاجل زهره الحياه الدنيا لايزيده فيها و ان حرص ‍ فالمغبون من غبن حظه من الاخره .
ترجمه :
613 - امام صادق عليه السلام روايت كند كه : اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: همانا نشانه كسى كه به ثواب آخرت رغبت دارد اين است كه درباره خوشى زودگذر اين دنيا زهد و بى رغبتى پيشه مى كند، آگاه باشيد كه زهد ورزيدن شخص زاهد در اين دنيا چيزى از قسمتى كه خداوند در اين دنيا براى او معين ساخته كم نمى كند اگر چه او زهد ورزد و همانا حرص ‍ شخصى كه بر بدست آوردن خوشى هاى زودگذر دنيا زندگانى دنيا حريص ‍ است چيزى به او نمى افزايد اگر چه حرص بورزد پس زيانكار كسى است كه درباره بهره اخروى اش دچار زيان شده باشد.
حديث :
614 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : قال اميرالمؤمنين عليه السلام : ان من اعون الاخلاق على الدين الزهد فى الدنيا.
ترجمه :
614 - امام باقر عليه السلام روايت كند كه : اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: به راستى كه يكى از يارى كننده ترين اخلاق بر ديندارى ، بى رغبتى به دنياست .
حديث :
615 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال جعل الخير كله فى بيت و جعل مفتاحه الزهد فى الدنيا ثم قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : لا يجد الرجل حلاوه الايمان حتى لايبالى من اكل الدنيا ثم قال ابوعبدالله عليه السلام : حرام على قلوبكم ان تعرف حلاوه الايمان حتى تزهد فى الدنيا.
ترجمه :
615 - امام صادق عليه السلام فرمود: تمام خير و خوبى در خانه اى قرار داده شده و كليد آن خانه ، زهد داشتن در دنياست . - سپس فرمود: - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است كه : (كسى شيرينى ايمان را در نمى يابد مگر اينكه اعتنايى نداشته باشد كه چه كسى دنيا را مى خورد) سپس امام صادق عليه السلام فرمود: فهم و درك شيرينى ايمان بر دلهاى شما حرام مى گردد مگر اينكه دلهايتان در دنيا زهد و بى رغبتى را پيشه خود كنند.
حديث :
616 - ان رجلا سال على بن الحسين عليه السلام عن الزهد فقال عشره اشياء فاعلى درجه الزهد ادنى درجه الورع و اعلى درجه الورع ادنى درجه اليقين و اعلى درجات اليقين ادنى درجات الرضا الا و ان الزهد فى آيه من كتاب الله (لكيلا تاسوا على ما فاتكم و لا تفرحوا بما آتاكم ).
ترجمه :
616 - مردى از امام سجاد عليه السلام درباره زهد سوال كرد، حضرت در جواب فرمود: ده چيز وجود دارد (كه هر كدام مراتبى دارند) پس بالاترين زهد پايين ترين درجه ورع (پارسايى ) است و بالاترين درجه يقين است و بالاترين درجات يقين پايين ترين درجات رضا (خوشنود بودن به خواست الهى ) است ، آگاه باشيد كه زهد در يك آيه از كتاب خدا تفسير و معنا شده ) است آنجا كه خداوند فرمود: (تا بر آنچه كه از دست داده ايد غمگين نشويد و بر آنچه كه به شما داده شادمان نگرديد). ⁽¹⁴⁶⁾
حديث :
617 - عن سفيان بن عيينه قال : سمعت ابا عبدالله عليه السلام يقول : كل قلب فيه شك او شرك فهو ساقط و انما ارادوا بالزهد فى الدنيا لتفرغ قلوبهم للاخره .
ترجمه :
617 - سفيان بن عيينه گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: هر دلى كه در آن شكى يا شركى باشد ناسالم و بى اعتبار است و راستى كه به زهد و بى رغبتى به دنيا دستور داده اند تا دلهاى مردمان براى آخرت (از هر چيزى ) فارغ شود.
حديث :
618 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : اذا اراد الله بعبد خيرا زهده فى الدنيا و فقهه فى الدين و بصره عيوبها و من اوتيهن فقد اوتى خير الدنيا و الاخره و قال : لم يطلب احد الحق بباب افضل من الزهد فى الدنيا و هو ضد لما طلب اعداء الحق قلت : جعلت فداك مما ذا؟ قال : من الرغبه فيها و قال الا من صبار كريم فانما هى ايام قلائل الا انه حرام عليكم ان تجدوا طعم الايمان حتى تزهدوا فى الدنيا قال و سمعت ابا عبدالله عليه السلام يقول اذا تخلى المومن من الدنيا سما و وجد حلاوه حب الله فلم يشتغلوا بغيره قال : و سمعته يقول : ان القلب اذا صفا ضاقت به الارض حتى يسمو.
ترجمه :
618 - امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه خداوند خير بنده اى را بخواهد او را به دنيا بى رغبت مى گرداند و در دين دانايش مى سازد و نسبت به عيبهايش او را بينا مى نمايد و كسى كه اين سه چيز به او داده شده حقيقتا كه خير دنيا و آخرت به او بخشيده شده است ، - و فرمود: - هيچكس حق را از راهى بهتر و با فضيلت تر از زهد در دنيا طلب نكرده است و زهد ضد آن چيزى است كه دشمنان حق طلب مى كنند - راوى گويد: عرض كردم : فدايت شوم آن چيزى كه دشمنان حق طالب آن هستند چيست ؟ فرمود: رغبت و ميل به دنيا، و فرمود: بهوش باشيد و بر حذر باشيد از خداوند بسيار شكيباى بخشنده ، جز اين نيست كه دنيا روزهايى اندك است ، آگاه باشيد كه چشيدن طعم ايمان بر شما حرام است مگر اينكه در دنيا زاهدانه زندگى كنيد - راوى گويد: - و از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: هرگاه مومن از دنيا دست بكشد و چشم پوشى كند بالا مى رود و شيرينى دوستى خداوند را مى يابد پس به غير خدا مشغول نمى شود - راوى گويد: - و باز از ايشان شنيدم كه فرمود: همانا كه قلب هرگاه با صفا گردد زمين برايش تنگ مى گردد تا اينكه بلندى و ارتفاع مى يابد.
حديث :
619 - عن ابى جعفر عليه السلام فى حديث ان على بن الحسين عليه السلام قال : الا و كونوا من الزاهدين فى الدنيا الراغبين فى الاخره الا ان الزاهدين فى الدنيا قد اتخذوا و الارض بساط و التراب فراشا و الماء طيبا و قرضوا من الدنيا تقريضا. (الحديث )
ترجمه :
619 - امام باقر عليه السلام روايت كند كه امام سجاد عليه السلام فرمود: به هوش باشيد از بى رغبتان به دنيا و رغبت كنندگان در آخرت باشيد، آگاه باشيد كه بى رغبتان به دنيا زمين را فرش خود و خاك را بستر خود و آب را مايه خوش بويى خود گرفته اند و خود را به نيكو بريدنى از دنيا بريده اند.
حديث :
620 - عن عمرو بن سعيد بن هلال قال : قلت لابى عبدالله عليه السلام : انى لا القاك الا فى النين فاوصنى بشى ء حتى آخذ به قال : اوصيك بتقوى الله و الورع و الاجتهاد و اياك ان تطمح الى من فوقك و كفى بما قال الله عزوجل لرسول الله صلى الله عليه و آله (و لا تمدن عينيك الى ما متعنا به ازواجا منهم زهره الحايه الدنيا) و قال (فلا تعجبك اموالهم و لااولادهم ) فان خفت ذلك فاذكر عيش رسول الله صلى الله عليه و آله فانما كان قوته من الشعير و حلواه من التمر و وقوده من السعف اذا وجده و اذا اصبت بمصيبه فى نفسك او مالك او ولدك فاذكر مصابك برسول الله صلى الله عليه و آله فان الخلائق لم يصابوا بمثله قط.
ترجمه :
620 - عمر بن سعيد بن هلال گويد: به امام صادق عليه السلام عرض ‍ كردم : من چند سال يك بار شما را ديدار مى كنم پس به من سفارشى فرما تا به آن عمل كنم . حضرت فرمود: تو را به رعايت تقواى الهى و پارسايى و كوشش سفارش مى كنم و بر حذر باش از اينكه به كسى كه (از نظر مال و دارايى ) از تو بالاتر است نظر كنى و گفتار خداى عزوجل به پيامبرش (براى تو و همه ) كفايت مى كند كه فرمود: (دو چشمت را به سوى آنچه كه به وسيله آن اصنافى از مردمان را كامياب ساختيم مگشاى كه آن خوشى زندگى دنياست ) ⁽¹⁴⁷⁾ و فرمود: (پس مالها و فرزندانشان تو را به شگفت نياورد) ⁽¹⁴⁸⁾ پس اگر (از متنعم بودن كفار) بر خود ترسيدى زندگانى رسول خدا صلى الله عليه و آله را به ياد آور كه نان او از جو و غذاى شيرين او از خرما و اگر مى يافت هيزم او شاخه بى برگ خرما بود و هرگاه به مصيبتى جانى يا مالى يا مصيبت فرزندانت دچار شدى مصيبتى را كه به واسطه از دست دادن رسول خدا صلى الله عليه و آله به آن دچار گشته اى ياد آور زيرا مردمان هرگز به مصيبتى همانند مصيبت فقدان رسول خدا صلى الله عليه و آله گرفتار نشده اند.
حديث :
621 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قيل لاميرالمومنين عليه السلام ما الزهد فى الدنيا؟ قال : تنكب حرامها.
ترجمه :
621 - امام صادق عليه السلام فرمود: از اميرالمؤمنين پرسيده شد كه : زهد در دنيا چيست ؟ فرمود: اعراض و دورى كردن از حرام دنيا.
حديث :
622 - عن ابى الطفيل قال : سمعت اميرالمؤمنين عليه السلام يقول : الزهد فى الدنيا قصر الامل و شكر كل نعمه و الورع عما حرم الله عليك .
ترجمه :
622 - ابى الطفيل گويد: از اميرالمؤمنين شنيدم كه فرمود: زهد در دنيا عبارت است از كوتاه نمودن آرزو و به جا آوردن شكر هر نعمتى و باز ايستادن از هر چيزى كه خداوند بر تو حرام ساخته است .
حديث :
623 - قال ابو عبدالله عليه السلام ليس الزهد فى الدنيا باضاعه المال و لا بتحريم الحلال بل الزهد فى الدنيا ان لاتكون بما فى يدك اوثق منك بما فى يد الله عزوجل .
ترجمه :
623 - امام صادق عليه السلام فرمود: زهد در دنيا تلف كردن مال و حرام ساختن حلال نيست بلكه زهد اين است كه اعتماد و اطمينان تو به آنچه كه در دست توست بيشتر از اعتماد به آنچه كه در دست خداى عزوجل است نباشد.
حديث :
624 - عن حفص بن غياث قال : سمعت موسى بن جعفر عليه السلام عند قبر و هو يقول : ان شيئا هذا آخره لحقيق ان يزهد فى اوله و ان شيئا هذا اوله لحقيق ان يخاف من آخره .
ترجمه :
624 - حفص بن غياث گويد: از امام موسى بن جعفر عليه السلام شنيدم كه در كنار قبرى مى فرمود: به راستى چيزى كه (دنيايى كه ) آخرش اين است سزاوار است كه در آغازش نسبت به آن زهد پيشه شود و راستى چيزى كه آغازش چنين است سزاوار است كه از سرانجامش ترسيده شود.
حديث :
625 - عن فاطمه بنت الحسين عن ابيها عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله ان صلاح اول هذه الامه بالزهد و اليقين و هلاك آخرها بالشح و الامل .
ترجمه :
625 - فاطمه دختر امام حسين عليه السلام از پدر بزرگوارش روايت كند كه فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : همانا نيكى و شايستگى اول اين امت به داشتن زهد و يقين است و هلاكت و نابودى آخر اين امت به بخيل بودن و داشتن آرزو (آرزوى طولانى ) است .
حديث :
626 - عن الحسن بن على العسكرى عليه السلام هن آبائه عليه السلام عن الصادق عليه السلام انه سئل عن الزاهد فى الدنيا قال : الذى يترك حلالها مخافه حسابه و يترك حرامها مخافه عقابه .
ترجمه :
626 - امام حسن عسكرى عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كند كه از امام صادق عليه السلام درباره زاهد در دنيا پرسيده شد كه زاهد كيست ؟ فرمود: زاهد كسى است كه در حلال دنيا را از ترس حساب آن و حرام دنيا را از ترس كيفر و عقاب آن ترك كند.
63 - باب استحباب ترك ما زاد عن قدر الضروره من الدنيا 
63 - باب استحباب ترك نمودن آنچه از دنيا كه بيش از اندازه ضرورت است
حديث :
627 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ما لى و للدنيا انما مثلى كراكب رفعت له شجره فى يوم صائف فقال تحتها قم راح و تركها.
ترجمه :
627 - امام صادق عليه السلام روايت كند كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مرا با دنيا چه كار است ؟ همانا مثل من همانند سواركارى است كه در يك روز گرم براى او درختى بر پا شده باشد و او در زير آن درخت در وسط روز به خواب رود سپس استراحتى كند (يا بادى بوزد) و آن درخت را ترك كند (و برود).
حديث :
628 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : فى طلب الدنيا اضرار بالاخره و فى طلب الاخره اضرار بالدنيا فاضروا بالدنيا فانها احق بالاضرار.
ترجمه :
628 - امام صادق عليه السلام روايت كند كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: در طلب كردن دنيا به آخرت زيان مى رسد و در طلب كردن آخرت به دنيا زيان مى رسد پس به دنيا زيان برسانيد كه دنيا سزاوار زيان است .
حديث :
629 - عن ابى عبدالله عليه السلام : ان فى كتاب على عليه السلام انما مثل الدنيا كمثل الحيه ما الين مسها و فى جوفها السم الناقع يحذرها الرجل العاقل و يهوى اليها الصبى الجاهل .
ترجمه :
629 - امام صادق عليه السلام فرمود: در كتاب على عليه السلام آمده است كه : مثل دنيا همانند مار است كه چقدر لمس و سودن آن نرم است در حالى كه در درون آن زهر كشنده است ، مرد عاقل از چنين مارى حذر مى كند و كودك نادان به سوى آن مايل مى شود.
حديث :
630 - عن جعفر بن محمد عن آبائه عليه السلام فى وصيته النبى صلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام قال : يا على ان الدنيا سجن المومن وجنه الكافر يا على اوحى الله الى الدنيا اخدمى من خدمنى و اتعبى من خدمك يا على ان الدنيا لو عدلت عندالله جناح بعوضه لما سقى الكافر منها شربه من ماء يا على ما احد من الاولين و الاخرين الا و هو يتمنى يوم القيامه انه لم يعط الدنيا الا قوتا.
ترجمه :
630 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كند كه : در وصيت پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام آمده است كه : اى على ! همانا كه دنيا زندان مومن و بهشت كافر است ، اى على ! خداوند به دنيا وحى فرستاد ككه : خدمتگزار كسى باش كه در خدمت من است و به رنج و سختى بيفكن كسى را كه در خدمت توست ، اى على ! راستى كه اگر ارزش دنيا در نزد خدا با بال پشه اى برابرى مى كرد هرگز به كافر جرعه اى از آب آن را نمى نوشاند، اى على ! هيچكس از خلق اولين و آخرين نيست جز اينكه در روز قيامت آرزو مى كند كه اى كاش از دنيا تنها به اندازه خوراكى به او داده مى شد.
حديث :
631 - قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ما قل و كفى خير مما كثر و الهى .
ترجمه :
631 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: آنچه كه اندك باشد و كفايت كند از آنچه كه فراوان باشد و (آدمى را به خود) مشغول سازد بهتر است .
حديث :
632 - و باسناده عن اميرالمؤمنين عليه السلام فى وصيته لمحمد بن الحنفيه قال : و لا مال اذهب للفاقه من الرضا بالقوت و من اقتصر على بلغه الكفاف فقد انتظم الراحه و تبوا خفض الدعه ، الحرص داع الى التقحم فى الذنوب .
ترجمه :
632 - اميرالمؤمنين عليه السلام در وصيتش به محمد بن حنفيه فرمود: و هيچ مالى بهتر از خوشنود بودن به خوراك ، فقر را بر طرف نمى كند و كسى كه به مقدار كفاف روزانه اكتفا كند راحتى و آسايشش را سامان بخشيده است و در فراخى و آسودگى زندگانى مقيم گشته است ، حرص (آدمى را) به سوى سرنگونى در گناهان فرا مى خواند.
حديث :
633 - عن ابى الدرداء قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : من اصبح معافى فى جسده آمنا فى سربه عنده قوت يومه فكانما خيرت له الدنيا يا ابن جعشم يكفيك منها ما سد جوعتك و وارى عورتك فان يكن بيت يكنك فذاك و ان يكن دابه تركبها فبخ بخ و الا فالخبز و ماء الجره و ما بعد ذلك حساب عليك او عذاب .
ترجمه :
633 - ابو درداء گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه صبح كند در حالى كه تندرست و سالم باشد و درباره مركب سوارى اش ‍ ايمن باشد و در نزد او خوراك روزانه اش موجود باشد گوئيا خير دنيا به او بخشيده شده است ، اى پسر جعشم ! در اين دنيا آنچه كه گرسنگى تو را بر طرف سازد و عورتت را بپوشاند برايت كافى است پس اگر خانه اى باشد كه سايبانت شود نيكوست و اگر چهارپايى باشد كه بر آن سوار شوى پس بسى نيكوتر و گرنه نانى و آب سبويى (بس است ) و بيش از اينها يا موجب حساب بر توست يا باعث عذاب و كيفر توست .
حديث :
634 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انه قال : يا ابن آدم ما كسبت فوق قوتك فانت فيه خازن لغيرك .
ترجمه :
634 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اى فرزند آدم ! آنچه كه بيش از خوراك روزانه ات كسب كرده اى تو در آن نگاهبانى دهنده براى ديگران گشته اى .
حديث :
635 - و قال عليه السلام : كل مقتصر عليه كاف .
ترجمه :
635 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: هر مقدارى كه بتوان بر آن اكتفا نمود كافى است .
حديث :
636 - و قال عليه السلام : الزهد بين كلمتين من القرآن قال الله تعلى (لكيلا تاسوا على ما فاتكم و لاتفرحوا بما آتاكم ) و من لم ياس على الماضى و لم يفرح بالاتى فقد استكمل الزهد بطرفيه .
ترجمه :
636 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: زهد بين دو جمله از قرآن (تعريف شده ) است آنجا كه خداوند تعالى فرموده است : (تا بر آنچه كه از دست داده ايد غمگين نشويد و بر آنچه كه به شما داده شده است شادمان نگرديد) ⁽¹⁴⁹⁾ پس كسى كه بر گذشته اندوه نخورد و به آينده شادمان نباشد هر دو جانب زهد را به صورت كامل دريافته است .
حديث :
637 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال ابوجعفر عليه السلام : مثل الحريص على الدنيا مثل دوده القز كلما ازدادت على نفسها لفا كان ابعد لها من الخروج حتى تموت غما قال : و قال ابو عبدالله عليه السلام : اغنى الغنى من لم يكن للحرص اسيرا و قال : لاتشعروا قلوبكم الاشتغال بما قد فات فتشغلوا اذهانكم عن الاستعداد لما لم يات .
ترجمه :
637 - امام صادق عليه السلام از امام باقر عليه السلام روايت كند كه فرمود: مثل شخصى كه بر دنيا حريص است همانند كرم ابريشم است كه هر چه پيله را بيشتر به دور خود مى پيچد خارج شدنش از دورن آن بعيدتر مى شود تا اينكه از (شدت ) اندوه مى ميرد - راوى گويد: - و امام صادق عليه السلام فرمود: بالاترين ثروت (حالت ) كسى است كه اسير حرص ‍ نباشد. و فرمود: مشغول گشتن به آنچه كه از دست رفته است را در دلهايتان وارد نسازيد (به آنچه كه فوت شده نپردازيد) كه در نتيجه ذهنهاى خود را از آمادگى براى آنچه كه نيامده است از مى داريد.
حديث :
638 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ابعد ما يكون العبد من الله عزوجل اذا لم يهمه الا بطنه و فرجه .
ترجمه :
638 - امام صادق عليه السلام فرمود: دورترين حالتى كه بنده از خداى عزوجل دارد آن هنگامى است كه چيزى جز شكم و زير شكمش براى او اهميت نداشته باشد.
حديث :
639 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : من كثر اشتبا كه فى الدنيا كان اشد لحسرته عند فراقها.
ترجمه :
639 - امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه زياد با دنيا گره خورده باشد حسرت و اندوهش هنگام جدايى از آن زيادتر خواهد بود.
حديث :
640 - عن احمد بن ابى عبدالله البرقى عن ابيه رفعه الى ابى عبدالله عليه السلام قال : حرم الحريص خصلتين و لزمته خصلتان حرم القناعه فافتقد الراحه و حرم الله الرضا فافتقد اليقين .
ترجمه :
640 - احمد بن ابى عبدالله برقى از پدرش روايت كند كه امام صادق عليه السلام فرمود: شخص حريص از دو خصلت محروم است و دو خصلت ملازم با اوست از قناعت محروم است پس در نتيجه ، راحتى و آرامش را گم كرده است و از خوشنود بودن (به داده الهى ) محروم است پس ‍ در نتيجه ، يقين و باور را گم كرده است .
65 - باب كراهه حب المال و الشرف  
65 - باب كراهت دوستى دارايى و ارجمندى  
حديث :
641 - عن حماد بن بشير قال : سمعت ابا عبدالله عليه السلام يقول : ما ذئبان ضاريان فى غنم قد غاب عنها رعاوها احدهما فى اولها و الاخر فى آخرها باضر فيها من حب المال و الشرف فى دين المسلم .
ترجمه :
641 - حماد بن بشير گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: دو گرگ درنده در گله اى كه چوپانى به همراه ندارد در حالى كه يك گرگ در اول گله و ديگرى در آخر گله باشد ضررشان به آن گله بيشتر نيست از ضررى كه دوستى با دارايى و ارجمندى به دين مسلمانان مى زند.
حديث :
642 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان الشيطان يدير ابن آدم فى كل شى ء فاذا اعياه جثم له عند المال فاخذ برقبته .
ترجمه :
642 - امام صادق عليه السلام فرمود: همانا شيطان فرزند آدم را در هر چيزى كاملا زير نظر مى گيرد پس هنگامى كه وى شيطان را درمانده و عاجز كرد (و شيطان نتوانست او را فريب دهد) شيطان در برابر مال و دارايى سينه اش را براى او بر زمين مى نهد و گردنش را مى گيرد.
حديث :
643 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان الدينار و الدرهم اهلكا من كان قلبكم و هما مهلكاكم .
ترجمه :
643 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : همانا دينار و درهم پيشينيان شما را به هلاكت رساند و همين دو نيز هلاك كننده شماست .
66 - باب كراهه الضجر و الكسل  
66 - باب كراهت بى قرارى نمودن و سستى كردن 
حديث :
644 - عن ابى الحسن موسى بن جعفر عليه السلام انه قال فى وصيته لبعض ولده : و اياك و الكسل و الضجر فانهما يمنعانك حظك من الدنيا و الاخره .
ترجمه :
644 - امام موسى بن جعفر عليه السلام در وصيتش به يكى از فرزندان خود فرمود: از سستى كردن و بى قراى نمودن بر حذر باش زيرا اين دو جلو بهره دنيوى و اخروى تو را مى گيرند.
حديث :
645 - عن جعفر بن محمد عن آبائه عليه السلام فى وصيه النبى صلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام قال : يا على لاتمزح فيذهب بهاوك و لاتكذب فيذهب نورك و اياك و خصلتين الضجر و الكسل فانك ان ضجرت لم تصبر على حق و ان كسلت لم تود حقا يا على من استولى عليه الضجر رحلت عنه الراحه .
ترجمه :
645 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كرد كه وصيت پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام آمده است كه فرمود: اى على ! شوخى مكن كه خوبى و نيكويى تو را مى برد و دروغ مگو كه نور تو را از بين مى برد و از دو خصلت بر حذر باش يكى ناليدن و بى قرارى نمودن و ديگرى سستى زيرا اگر بى قرارى كنى بر حق نمى توانى شكيبا باشى و اگر سستى كنى حقى را نمى توانى به دست آورى ، اى على ! كسى كه بى تابى و بى قرارى بر او مسلط شود راحتى و آسايش از وجود او كوچ مى كند.
حديث :
646 - عن عمر بن على عن ابيه على بن ابى طالب عليه السلام ان النبى صلى الله عليه و آله قال : علامه الصابر فى ثلاث اولها ان لايكسل و الثانيه ان لايضجر و الثالثه ان لايشكو من ربه عزوجل لانه اذا كسل فقد ضيع الحقوق و اذا ضجر لم يود الشكر و اذا شكا من ربه عزوجل فقد عصاه .
ترجمه :
646 - عمر بن على از پدرش على بن ابى طالب عليه السلام روايت كند كه فرمود: همانا پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده است : نشانه شخص ‍ صابر و شكيبا در سه چيز است : اول اينكه سستى نمى كند و دوم اينكه بى قرارى نمى كند و سوم اينكه از پروردگار عزيز بزرگوارش شكايت نمى كند زيرا اگر سستى كند قطعا حقوقى را ضايع مى كند و اگر بى قرارى كند شكر و سپاس (پروردگارش ) را به جاى نياورده است و اگر از پروردگارش شكايت كند او را نافرمانى كرده است .
حديث :
647 - عن ابى الحسن موسى عليه السلام فى حديث انه قال لبعض ‍ ولده : اياك و المزاح فانه يذهب بنور ايمانك حظك من الدنيا و الاخره .
ترجمه :
647 - امام موسى بن جعفر عليه السلام به يكى از فرزندانش فرمود: از شوخى كردن بپرهيزد كه نور ايمان تو را از بين مى برد و مروت و مردانگى تو را سبك مى كند و از بى قرارى و سستى حذر كن كه اين دو بهره دنيوى و اخروى تو را مانع مى شوند.
67 - باب كراهه الطمع  
67 - باب كراهت طمع ورزيدن  
حديث :
648 - عن ابى عبدالله قال : ما اقبح بالمومن ان تكون له رغبه تذله .
ترجمه :
648 - امام صادق عليه السلام فرمود: براى مومن چقدر زشت است كه ميل و رغبتى داشته باشد كه او را به ذلت و خوارى بكشاند.