 |
|
آيين زندگى از ديدگاه امام رضا (عليه السلام ) محسن كتابچى - ۲ -
اساس بندگى حق تعالى ، آن است كه آدمى در طريق پرستش ،
پيوسته تسليم بى چون و چراى آفريدگار خود شود و تمام سعى او مصرف انجام تكاليف
شرعيه و جلب رضاى حق تعالى گردد. مسلما چنين كسى به اين حقيقت پى برده است كه اين
امور براى تقرب به خدا و حصول ملكه تقوا و صفاى نفس و تزكيه و اتصاف به اسماء و
صفات الهى وضع شده است و صلاحيت محكمه عقل در اينگونه امور محدود بوده و عدم تشخيص
برخى از مسائل اعتقادى دليل بر بطلان موضوع نيست . حاكميت اصل زوجيت در نظام آفرينش در تمام كائنات ((اعم از جامد، نامى و حيوان ))، اصل زوجيت ((از طريق مركب بودن هر چيزى از هر جوهر و عرض و يا ماده و صورت )) وجود دارد. از ريزترين مواد اين عالم گرفته تا درشت ترين آن . همه مى دانيم ريزترين ماده جهان ((اتم )) نام دارد كه همه جهان از تركيبات گوناگون اين ذرات تشكيل شده و اتم در حقيقت همچون آجرى است براى ساختمان عظيم كاخ بزرگ عالم ماده . هر اتم مركب از دو اجزا است : يكى به نام ((الكترون )) (ذرات گردنده اتم ) كه بار الكتريسته منفى دارد و ديگرى ((پروتون )) (هسته مركزى اتم ) كه بار الكتريسيته مثبت دارد و بر اثر كشش اين دو بار مختلف و به اصطلاح ناهمنام ، جاذبه عجيبى بين اين دو جنس مختلف حكمفرماست كه شباهت شگفت انگيزى به جاذبه جنسى ميان دو جنس مخالف را دارد. ((اتم بسيار كوچك است . براى اينكه بتوان كوچكى آنرا مجسم كرد، بايد گفت كه حتى 000/000/500 دانه اتم به اندازه متوسط، اگر روى يك صفحه قرار گيرد، به چشم ديده نخواهد شد. اما اين ذره ريز و شگفت انگيز داراى فضاى خالى است و هسته اتم تنها يكصد هزارم قطر خود اتم مى باشد. سرعت الكترونها به دور هسته به قدرى زياد است كه فضاى خالى به نظر كاملا پر شده مى آيد)).(37) بنا بر آنچه گفته شد، بر سرتاسر جهان خلفت ، امر ازدواج مطابق نظم و حساب خاص و شرايط دقيق انجام مى گيرد و اين حقيقتى است كه خداوند در چند جاى قرآن بيان فرموده است . ومن كل الثمرات جعل فيها زوجين اثنين .(38) ((از تمام ميوه ها دو جفت در زمين قرار داد)). كم انبتنا فيها من كل زوج كريم .(39) ((چه بسيار گياهان كه از انواع مختلف نر و ماده ، زيبا و جالب و پرفايده در آن آفريديم )). فانبتنا فيها من كل زوج كريم .(40) ((از هر زوج گياه مفيد و جالب در زمين رويانديم )). وانبتنا فيها من كل زوج بهيج .(41) ((و در زمين از هر نوع گياه بهجت انگيز، در آن رويانديم )). سبحان الذى خلق الازواج كلها مما تنبت الارض ومن انفسهم ومما لا يعلمون .(42) ((منزه است كسى كه تمام زوجها را آفريد، از آنچه زمين مى روياند، و از خود آنان و از آنچه نمى دانند)). ومن كل شى ء خلقنا زوجين لعلكم تذكرون .(43) ((ما از هر چيزى جفت (نر و ماده ، منفى و مثبت ،) آفريديم ، شايد شما متذكر شويد)). كلمه ((شى ء: چيز)) در آيه مورد نظر گواه اين مطلب است كه در تمامى مراتب ماده (حتى در آن قسمت هم كه قابل تجزيه نباشد)، قانون زوجيت حكمفرماست . هدف از يادآورى زوجيت در تمام اشياء جهان ، در آياتى كه از آن ياد شد، انسان را متذكر اين معنى مى كند كه (فرد) مطلق كه هيچ نوع تركيبى در آن نيست . فقط خداست . (او خالق جهان و يكتاى بى همتاست ) زيرا دوگانگى از ويژگى هاى مخلوقات است . در احاديثى كه از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام ) وارد شده ، به اين حقيقت اشاره شده است كه به ذكر آنها مى پردازيم . بمضادته بين الاشياء عرف ان لاضدله ، بمقارنته بين الاشياء عرف ان لا قرين له ، ضاد النور بالظلمة ، واليبس بالبلل ، والخشن باللين ، والصرد بالحرور، مولفا بين متعادياتها مفرقا بين متدانياتها، دالة بتغريقها على مفرقها، وبتاءليفها على مولفها، وذلك قوله : ((ومن كل شى ء خلقنا زوجين لعلكم تذكرون )).(44) اشياء جهان را متضاد آفريده تا روشن شود براى او ضدى نيست و آنها را با هم قرين ساخته تا معلوم شود قرينى براى او نيست ، نور را ضد ظلمت ، و خشكى را ضدترى ، و خشونت را ضد نرمش ، و سرما را ضد گرما قرار داده ، در عين حال اشياء متضاد را جمع كرده و موجودات نزديك به هم را از هم جدا نموده تا اين جدايى دليل بر جدا كننده و آن پيوستگى دليل بر پيوند دهنده باشد و اين است معنى آيه : ومن كل شى ء خلقنا زوجين لعلكم تذكرون . ((فتح بن يزيد جرجانى )) از حضرت رضا (عليه السلام ) پرسش مى كند: چرا خداوند را لطيف مى خوانند؟ حضرت در پاسخ او فرموده است : للخلق اللطيف ولعلمه بالشى ء اللطيف ، ومن الخلق اللطيف ، ومن الحيوان الصغار، ومن البعوض والجرجس ، وما هو اصغر منها ما لا يكاد يستبينه العيون ، بل لا يكاد يستبان لصغره الذكر من الانثى ، والحدث المولود من القديم .(45) براى اينكه مخلوق لطيف آفريده و از تمام موجودات لطيف آگاه و باخبر است . آفريننده مخلوق لطيف ، حيوان كوچك ، پشه و كوچكتر از پشه و موجودات زنده اى كه از آنها نيز كوچكترند، و به قدرى كوچكند كه اميدى نسبت بشر بتواند با چشم آنها را ببيند و به علت همين كوچكى نر از ماده و نوزادش از نسل قبل تميز داده نمى شود. عن مولانا الرضا (عليه السلام ): ((فى حديث )) ولم يخلق شيئا فردا قائما بنفسه دون غيره للذى اراد من الدلالة على نفسه واثبات وجوده فالله تبارك وتعالى فرد واحد لا ثانى معه يقيمه ولا يعضده ولا يكنه ، والخلق يمسك بعضه بعضا باذن الله ومشيته .(46) امام رضا (عليه السلام ) مى فرمايد: خداوند چيزى را نيافريده كه فرد و قائم به نفس باشد و نياز به غير خود نداشته باشد. چنين كرد تا مردم را به خويش راهنمايى كند و هستى خود را اثبات نمايد. پس خداوند تبارك و تعالى تنهايى است كه چيز ديگرى با او نيست كه هستى او به آن بستگى داشته باشد و او را كمك كند و مستور دارد و آفريده ها همه هر كدام ، ديگرى را مى گيرند، هستى هر يك قائم به هستى ديگرى است و اتصال آنها به فرمان و خواست خداوند است . آنچه از روايات امام رضا (عليه السلام ) در موضوع قانون زوجيت در جهان اشاره شد، استفاده مى شود كه : اولا سرتاسر موجودات جهان از قانون واحدى به نام ((تجاذب و علاقه )) به هم اطاعت مى كنند. آن هم اطاعت بى چون و چرا و همين تسليم و انقياد در برابر آن ناموس يگانه است كه همه عناصر جهان را در تحت يك نظام دقيق و هماهنگ منسجم كرده و نظام عمومى جهان را به وجود آورده است . ثانيا هرگاه يكى از اين عناصر از آن قانون (سلسله زنجير خلقت ) خارج شود، محكوم به زوال و فنا است . چشم اندازى از حيات طيبه در انتخاب همسر و تشكيل خانواده ((شيوه صحيح همسريابى )) شرايط ازدواج موفق و بادوام در كلام امام رضا (عليه السلام ) 1 - شناخت زمان ازدواج (شكوفايى خواهشهاى طبيعى ) 2 - آشنايى كافى به فلسفه و هدف ازدواج 3 - آگاهى و آزادى در انتخاب همسر (بلوغ روانى ) 4 - بررسى همه جانبه از طريق مشورت با افراد مجرب و كار آزموده 5 - استخاره 6 - تعيين مهريه 7 - كفويت (تناسب فكرى و روحى طرفين ) 8 - ايمان 9 - اخلاق 10 - جمال و زيبايى 1 - شناخت زمان ازدواج (شكوفايى خواهشهاى طبيعى ((فرا رسيدن بلوغ جسمى ))) نياز به همسر، انگيزه اى است كه به امر خدا در وجود بشر نهاده شده تا او را وادار كند كه بر طبق قانون كلى جهان رفتار كند و بدين وسيله جريان خلقت برقرار باشد. از مهمترين مسائل حياتى براى هر فرد در زندگى ، مساءله ازدواج و تشكيل خانواده است كه در واقع مى توان آن را ((پل زندگى )) ناميد. هيچ چيز در زندگى نمى تواند به اندازه ازدواج بهروزى يا تيره بختى به بار آورد. يك ازدواج شايسته ضامن يك زندگى پرآرامش در بحرانى ترين شرايط سنى است و مى تواند بنيان سعادت و خوشبختى را براى مرد و زن تا پايان عمر فراهم آورد، و يك ازدواج نامتناسب ممكن است يك عمر مرد و زن را به نگرانى و ناراحتى گرفتار كند و منشاء بدبختى و ناكامى آنها در زندگى شود. قرآن كريم ازدواج را از نعمتهاى بزرگ و پرارج الهى برشمرده و آن را در رديف امورى معرفى فرموده كه آرامش و سكون واقعى را براى انسان به همراه مى آورد.(47) پدران و مادران نسبت به پسران و دختران خود وظيفه دارند كه زمينه ساز و راهنماى سازنده اى در مورد گزينش همسر و ((تشكيل خانواده )) براى آنها باشند، زيرا اسلام اين موضوع را در مرحله نخست به عهده والدين گذاشته است . خوددارى از اداى اين وظيفه سنگين عواقب وخيمى را به همراه دارد. ((هرگاه والدين از اين مسؤ وليت مهم شانه خالى كنند، در صورتى كه براى فرزند لغزش و انحرافى پيش آيد، گناه آن براى پدر و فرزند، هر دو نوشته مى شود و هر دو در پيشگاه الهى مورد مؤ اخذه قرار خواهند گرفت )).(48) ((ويل دورانت ))(49) مى نويسد: سرتاسر دوره بلوغ همه شگفتى است . هم سن عقل است و هم سن عواطف گنجينه هاى دل و دماغ هر دم ، سيلى از انديشه و طوفانى از عشق به هر سو مى پراكند؛ هيچ وقت جهان اين همه بيگانه و اين همه زيبا به نظر نمى رسد، هيچگاه به اين نحو دور از دسترس و با اين همه قابل تصرف ديده نمى شود، سنهاى بعدى به حسرت به آن نگاه مى كنند، سن بلوغ بهار قدرتها و فصل بذرافشان خرمنها است . همه عواطف و احساسات پاك غذاى خود را از اين سن مى گيرند و مى توان آنرا ((رنسانس زندگى )) ناميد، پس اين نيروى شگرف چيست كه جوان را با ترس و لرز به جلو مى راند و دختر را وادار مى كند كه از ديده براند و از دل بجويد؟ آن راز نهانى چيست كه در نهانخانه بدن زيباترين گل زندگى انسان يعنى عشق مردى را به زنى مى آفريند؟ سلولهاى مايه اى بدن ، با نشاط تمام در حركت و شكفتگى مى آيند، گويى مى خواهند براى حفظ اين ثروت جديد، بر هر كوششى فايق آيند، همچنان كه اصل زيست شناسى عشق انتخاب طبيعى و رشد غريزه آميزش است . اصل فيزيولوژيكى آن در فرد، تجمع ماده توليدى است .(50) شناخت زمان ازدواج بهترين دوره ازدواج قال على بن موسى الرضا (عليه السلام ): نزل جبرئيل على النبى (صلى الله عليه و آله و سلم ): فقال : يا محمد! ان ربك يقروك السلام ويقول : ان الابكار من النساء بمنزلة الثمر على الشجر فاذا اينع الثمر فلا دواء له الا اجتنائه والا افسدته الشمس ، وغيرته الريح ، وان الابكار اذا ادركن ما تدرك النساء فلا دواء لهن الاالبعول ، والا لم يومن عليهن الفتنه ، فصعد رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) المنبر فجمع الناس ثم اعلمهم ما امرالله عزوجل به .(51) امام رضا (عليه السلام ) مى فرمايد: جبرئيل به محضر مبارك رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) شرفياب شد و عرض كرد: اى محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) پروردگارت سلام مى رساند و مى فرمايد: دختران شما همانند ميوه درخت مى باشند. هرگاه ميوه درخت رسيد، چاره اى جز چيدن آن نيست و اگر چيده نشود، تابش خورشيد آن را فاسد و باد مزه آن را از بين مى برد، و همانا وقتى كه دختران به آن حد رسيدند كه زنان ديگر آن موقعيت را دريافته اند، چاره اى جز اختيار كردن شوهر ندارند و اگر شوهرى براى آنها در نظر گرفته نشود، از فساد و تباهى در امان نيستند. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) به منبر تشريف بردند، در ضمن خطبه اى ، اعلاميه خداوند عزوجل را به حاضران ابلاغ نمودند. ((ويل دورانت )) درباره اوضاع غرب چنين مى گويد: ((تاءخير ازدواج ، شهرهاى ما را پر از مردان و زنانى كرده است كه تنوع در تحريكات شهوانى را بر وظايف پدرى و مادرى و خانه دارى ترجيح مى دهند... . منشاء تغييرات اخلاقى ما همان تاءخير ازدواج در اجتماعات كنونى است . اما اگر بخواهيم علل شخصى را نيز ذكر كنيم ، پدران و مادران بيشتر از فرزندان در اين باره گناهكارند. غرايز جوانان سالم است و زود مى تواند تحت قيد و بند درآيد، ولى پدران محتاط و مادران حسود براى زن دادن به فرزندانشان نخست از درآمد او مى پرسند، خرسندى پدران در سنين متوسط عمر، در پول است . اينها هيجانهاى مرده خود را فراموش مى كنند و نمى دانند كه قلب جوانان ممكن است دلايلى داشته باشد كه پيران از فهم آن ناتوان باشند. اين بزرگسالانند كه خير نوع و اجتماع را در نظر نمى گيرند، به اوامر طبيعت بى اعتنا مى مانند و در حقيقت ، خود مشوق سالهاى هرزه گردى و عياشى جوانان مى گردند. پدران و مادرانى كه دوربين هستند، مسائل مالى را در برابر سلامت و سعادت افراد اجتماع در درجه دوم اهميت قرار مى دهند. آنان با طبيعت همكارى مى كنند و براى تسريع ازدواج نور ديدگان خود، فداكارى مى نمايند)).(52) عن ابى الحسن (عليه السلام ) قال : جاء رجل الى ابى جعفر (عليه السلام ) فقال ابى : هل لك من زوجة ؟ قال : ما احب ان لى الدنيا وما فيها وانى ابيت ليلة ليس لى زوجة ثم قال ابى (عليه السلام ): ركعتين يصليهما رجل متزوج افضل من رجل يقوم ليلة ويصوم نهاره اعزب .(53)
|
