السَّلَامُ عَلَى عَلِيِّ مَجْدِهِمْ وَ بِنَائِهِمْ وَ مَنْ أُنْشِدَ فِي فَخْرِهِمْ وَ عَلَائِهِمْ بِوُجُوبِ الصَّلَاةِ عَلَيْهِمْ وَ طَهَارَةِ ثِيَابِهِمْ السَّلَامُ عَلَى قَمَرِ الْأَقْمَارِ الْمُتَكَلِّمِ مَعَ كُلِّ لُغَةٍ بِلِسَانِهِمْ الْقَائِلِ لِشِيعَتِهِ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُوَلِّي إِمَاماً عَلَى أُمَّةٍ حَتَّى يُعَرِّفَهُ بِلُغَاتِهِمْ السَّلَامُ عَلَى فَرْحَةِ الْقُلُوبِ وَ فَرَجِ الْمَكْرُوبِ وَ شَرِيفِ الْأَشْرَافِ وَ مَفْخَرِ عَبْدِ مَنَافٍ يَا لَيْتَنِي مِنَ الطَّائِفِينَ بِعَرْصَتِهِ وَ حَضْرَتِهِ مُسْتَشْهِداً لِبَهْجَةِ مُؤَانَسَتِهِ

أَطُوفُ بِبَابِكُمْ فِي كُلِّ حِينٍ

كَأَنَّ بِبَابِكُمْ جُعِلَ الطَّوَافُ

السَّلَامُ عَلَى الْإِمَامِ الرَّءُوفِ الَّذِي هَيَّجَ أَحْزَانَ يَوْمِ الطُّفُوفِ بِاللَّهِ أُقْسِمُ وَ بِآبَائِكَ الْأَطْهَارِ وَ بِأَبْنَائِكَ الْمُنْتَجَبِينَ الْأَبْرَارِ لَوْ لَا بُعْدُ الشُّقَّةِ حَيْثُ شَطَّتْ بِكُمُ الدَّارُ لَقَضَيْتُ بَعْضَ وَاجِبِكُمْ بِتَكْرَارِ الْمَزَارِ وَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا حُمَاةَ الدِّينِ وَ أَوْلَادَ النَّبِيِّينَ وَ سَادَةَ الْمَخْلُوقِينَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ
سپس نماز زيارت بخوان و تسبيح بگو، وثواب آن را به روح او هديه كن ، و بگو:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ يا اَللّهُ الدّآئِمُ فى مُلْكِهِ الْقآئِمُ فى عِزِّهِ الْمُطاعُ فى سُلْطانِهِ الْمُتَفَرِّدُ فى كِبْرِيائِهِ الْمُتَوَحِّدُ فى دَيْمُومِيَّةِ بَقآئِهِ الْعادِلُ فى بَرِيَّتِهِ الْعالِمُ فى قَضِيَّتِهِ الْكَريمُ فى تَاءْخى رِ عُقُوبَتِهِ اِلهى حاجاتى مَصْرُوفَةٌ اِلَيْكَ وَآمالى مَوْقُوفَةٌ لَدَيْكَ وَكُلَّما وَفَّقْتَنى مِنْ خَيْرٍ فَاَنْتَ دَلى لى عَلَيْهِ وَطَريقى اِلَيْهِ يا قَديراً لاتَؤُدُهُ الْمَط الِبُ يا مَلِيّاً يَلْجَاءُ اِلَيْهِ كُلُّ راغِبٍ ما زِلْتُ مَصْحُوباً مِنْكَ بِالنِّعَمِ جارِياً عَلى ع اداتِ الاِْحْسانِ وَالْكَرَمِ
اَسْئَلُكَ بِالْقُدْرَةِالنّافِذَةِ فى جَميعِ الاَْشْيآءِ وَقَضآئِكَ الْمُبْرَمِ الَّذى تَحْجُبُهُ بِاَيْسَرِ الدُّعآءِ وَبِالنَّظْرَةِ الَّتى نَظَرْتَ بِها اِلَى الْجِبالِ فَتَشامَخَتْ وَاِلىَ الاَْرَضينَ فَتَسَطَّحَتْ وَاِلَى السَّمواتِ فَارْتَفَعَتْ وَاِلَى الْبِحارِ فَتَفَجَّرَتْ يا مَنْ جَلَّ عَنْ اَدَواتِ لَحَظاتِ الْبَشَرِ وَلَطُفَ عَنْ دَقآئِقِ خَطَراتِ الْفِكَرِ لا تُحْمَدُ يا سَيِّدى اِلاّ بِتَوْفيقٍ مِنْكَ يَقْتَضى حَمْداً وَلا تُشْكَرُ عَلى اَصْغَرِ مِنَّةٍ اِلا اسْتَوْجَبْتَ بِها شُكْراً
فَمَتى تُحْصى نَعْمآؤُكَ يا اِلهى وَتُجازى آلاَّؤُكَ ي ا مَوْلا ىَ وَتُك افَئُ صَنايِعُكَ ى ا سَيِّدى وَمِنْ نِعَمِكَ يَحْمَدُ الْحامِدُونَ وَمِنْ شُكْرِكَ يَشْكُرُ الشّاكِرُونَ وَاَنْتَ الْمُعْتَمَدُ لِلذُّنُوبِ فى عَفْوِكَ وَالنّاشِرُ عَلَى الْخاطِئينَ جَناحَ سَِتْرِكَ وَاَنْتَ الْكاشِفُ لِلضُّرِّ بِيَدِكَ فَكَمْ مِنْ سَيِّئَةٍ اَخْفاها حِلْمُكَ حَتّى دَخِلَتْ وَحَسَنَةٍ ضاعَفَها فَضْلُكَ حَتّى عَظُمَتْ عَلَيْها مُجازاتُكَ جَلَلْتَ اَنْ يُخافَ مِنْكَ اِلا الْعَدْلُ وَاَنْ يُرْجى مِنْكَ اِلا الاِْحْسانُ وَالْفَضْلُ فَامْنُنْ عَلَىَّ بِما اَوْجَبَهُ فَضْلُكَ وَلا تَخْذُلْنى بِما يَحْكُمُ بِهِ عَدْلُكَ سَيِّدى لَوْ عَلِمَتِ الاَْرْضُ بِذُنُوبى لَساخَتْ بى اَوْ الْجِبالُ لَهَدَّتْنى اَوِ السَّمواتُ لاَ خْتَطَفَتْنى اَوِ الْبِحارُ لاََغْرَقَتْنى سَيِّدى سَيِّدى سَيِّدى مَوْلاىَ مَوْلاىَ مَوْلاىَ قَدْ تَكَرَّرَ وُقُوفى لِضِيافَتِكَ فَلا تَحْرِمْنى ما وَعَدْتَ الْمُتَعَرِّضينَ لِمَسْئَلَتِكَ
يا مَعْرُوفَ الْعارِفيِنَ يا مَعْبُودَ الْعابِدينَ يا مَشْكُورَ الشّاكِرينَ يا جَليسَ الذّاكِرينَ يا مَحْمُودَ مَنْ حَمِدَهُ يا مَوْجُودَ مَنْ طَلَبَهُ يا مَوْصُوفَ مَنْ وَحَّدَهُ يا مَحْبُوبَ مَنْ اَحَبَّهُ يا غَوْثَ مَنْ اَرادَهُ يا مَقْصُودَ مَنْ اَنابَ اِلَيْهِ يا مَنْ لا يَعْلَمُ الْغَيْبَ اِلاّ هُوَ ي ا مَنْ لا يَصْرِفُ السُّوَّءَ اِلاّ هُوَ ي ا مَنْ لا يُدَبِّرُ الاَْمْرَ اِلاّ هُوَ ي ا مَنْ لا يَغْفِرُ الذَّنْبَ اِلاّ هُوَ ي ا مَنْ لا يَخْلُقُ الْخَلْقَ اِلاّ هُوَ ي ا مَنْ لا يُنَزِّلُ الْغَيْثَ اِلاّ هُوَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لى يا خَيْرَ الْغافِرينَ
رَبِّ اِنّى اَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ حَيآءٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ رَجآءٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ اِنابَةٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ رَغْبَةٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ رَهْبَةٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ طاعَةٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ ايمانٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ اِقْرارٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ اِخْلاصٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ تَقْوى وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ تَوَكُّلٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ ذِلَّةٍ وَاَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ عامِلٍ لَكَ هارِبٍ مِنْكَ اِلَيْكَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتُبْ عَلَىَّ وَعَلى والِدَىَّ بِماتُبْتَ وَتَتُوبُ عَلى جَميعِ خَلْقِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ
يا مَنْ يُسَمّى بِالْغَفوُرِ الرَّحى مِ يا مَنْ يُسَمّى بِالْغَفُورِ الرَّحيمِ ى ا مَنْ يُسَمّى بِالْغَفُورِ الرَّحيمِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاقْبَلْ تَوْبَتى وَزَكِّ عَمَلى وَاشْكُرْ سَعْيى وَارْحَمْ ضَراعَتى وَلا تَحْجُبْ صَوْتى وَلا تُخَيِّبْ مَسْئَلَتى يا غَوْثَ الْمُسْتَغيثينَ وَاَبْلِغْ اَئِمَّتى سَلامى وَدُعآئى وَشَفِّعْهُمْ فى جَميعِ ما سَئَلْتُكَ وَاَوْصِلْ هَدِيَّتى اِلَيْهِمْ كَما يَنْبَغى لَهُمْ و زِدْهُمْ مِنْ ذلِكَ ما يَنْبَغى لَكَ بِاَضْعافٍ لايُحْصيه ا غَيْرُكَ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ وَصَلَّى اللّهُ عَلى اَطْيَبِ الْمُرْسَلينَ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطّاهِرينَ⁽³⁵⁹⁾
زيارت فاطمه ى معصومه عليها السلام در قم
امام جواد عليه السلام درباره ى اهمّيت و ارزش زيارت عمّه اش فاطمه ى معصومه عليها السلام فرمود: هر كس قبر عمّه ام را در شهر قم زيارت كند، از بهشت برين بهره مند خواهد شد⁽³⁶⁰⁾.
پرداخت دَين و قرض بر زيارت رفتن مقدّم است
روزى ابوتمامه (ابو ثمامه ) به امام جواد عليه السلام گفت : اى فرزند رسول خدا! من تصميم گرفته ام كه در مكّه و مدينه بمانم و ملازم خانه ى خدا و حرم پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم بشوم ، اما در وطن خود به شخصى بدهكارم ، وظيفه ى من چيست ؟
امام در پاسخ فرمود: به وطن خود باز گرد و بدهى خود را پرداخت كن ، و متوجه باش كه وقتى به ملاقات خدا مى روى ، بدهكار مردم نباشى ! زيرا انسان مؤ من خيانت كار نيست - چنان چه دين خود را پرداخت نكنى خيانت كار محسوب خواهى شد-⁽³⁶¹⁾.
وصيت به مقدار يك سوم اموال
رومى بن عمران برادرى داشت كه از علاقه مندان امام جواد عليه السلام بود و وصيت كرده بود تا همه ى اموال و دارائى اش را به امام جواد عليه السلام بدهند، وقتى كه از دنيا رفت ، برادرش وصيت نامه ى او را خدمت امام برد و بر آن حضرت خواند، و عرض كرد: اين وصيت برادرم به شما و براى شما است .
امام عليه السلام فرمود: صبر كن ! همه ى اين اموال متعلق به من نيست . بخشى از وصيت را پذيرفت و بقيه را به وى برگرداند، و فرمود: من اين ها را به شما بخشيدم .
رومى مى گويد: وقتى كه تقسيم اموال مورد وصيت را به دست امام عليه السلام ديدم ، متوجه شدم كه امام فقط يك سوم آنها را براى خود برداشته و دو سوم آنها را به من بخشيده است . گفتم : مولاى من ! فقط يك سوم را برداشتيد!
فرمود: آرى . گفتم : آيا بقيّه را بفروشم و برايتان ارسال نمايم ؟
فرمود: خير، هيچ يك از آنها را نفروش ، زيرا وصيت براى ديگران ، به مقدار ميسور و توانايى خوب است ، نه بيش از حدّ آن ⁽³⁶²⁾.
و در روايتى ديگر نيز آمده است كه شخصى همه ى اموال و دارايى خود را براى امام عليه السلام جواد وصيّت كرد، و ورثه ى خود را كه شامل چند برادر مسلمان و يك مادر مجوسى بود، از ارث بردن محروم ساخت ؛ پس از فوت او، موارد وصيّت را به اطلاع امام عليه السلام رساندند، امام فرمود: يك سوم آنها را برايم بياوريد، و دو سوم را به ورثه ى او بدهيد⁽³⁶³⁾.
اينگونه روايات و دستوراتى كه از امامان معصوم عليهم السلام صادر شده و يا در سيره ى عملى آنان به چشم مى آيد، نشانگر اهمّيّت و جايگاه ويژه ى رعايت حقوق بشر در نگرش اسلام و امامان معصوم عليهم السلام مى باشد، زيرا اگر چه برخى از ورثه ى آن شخص ، غير مسلمان بودند، ولى امام عليه السلام حاضر نشد با پذيرش وصيّت او، حقّ آنان را تضييع كند.
جاهل به حكم ربا
محمّد بن عيسى روايت مى كند: در دوران امامت امام جواد عليه السلام شخصى بود كه معاملات و تجارت هاى ربوى انجام مى داد، و روزگارى با ربا و خريد و فروش غير شرعى همدم و همراز بود، پس از گذشت زمان و به كمك زمينه هاى گوناگون ، متوجّه شد كه عملكرد وى در نگاه دين ، كار بسيار زشت و ناپسندى بوده است ، از اين رو به محضر امام جواد عليه السلام رسيد و ماجراى زندگى خود را بيان نمود.
امام عليه السلام فرمود: راه چاره و نجات تو در قرآن كريم بيان شده است ، زيرا مى فرمايد: فمن جآءهُ موعظةٌ مّن رّبّه ى فانتهى فلهُو ماسلف .
مقصود از موعظه در آيه ى شريفه ، توبه مى باشد؛ پس هر چه در گذشته واقع شده ، حلال است ؛ زيرا نسبت به حكم آن جاهل بودى ، امّا هر چه در آينده پيش مى آيد، بايد مراقب باشى زيرا نسبت به حكم آن آگاه شدى ⁽³⁶⁴⁾.
حكم سوگند به خدا و غير خدا
دو موضوع پيرامون سوگند قابل توجه مى باشد: اولّ كه آيا هميشه سوگند خوردن جايز است ؟ و يا فقط در مواقع ضرورى مى توان سوگند خورد. دوّم : به چه چيز و يا به چه كسى مى شود سوگند خورد؟
آن چه از بررسى و كاوش در نگرش و سيره ى معصومان به دست مى آيد كراهت اوّليه آن در غير موارد ضرورى مى باشد؛ امامان معصوم عليهم السلام نيز به عنوان الگوهاى رفتارى صحيح تا جايى كه مى توانستند، از آن پرهيز مى كردند؛ امام جواد عليه السلام در پاسخ نامه ى يكى از شيعيان مى نويسد: من در هر حال سوگند خوردن را مكروه مى دانم و دوست ندارم ⁽³⁶⁵⁾.
امّا مطلب دوم كه به چه چيز بايد سوگند خورد، على بن مهزيار روايت مى كند كه روزى به امام جواد عليه السلام گفتم : خداوند در آياتى از قرآن كريم به نعمت هاى مختلف قسم ياد كرده است ، مانند: والّيل إ ذا يغشى # والنّهار إ ذا تجلّى ⁽³⁶⁶⁾،والنّجم إ ذا هوى ⁽³⁶⁷⁾، آيا ما نيز مى توانيم به آنها قسم ياد كنيم ؟
امام جواد عليه السلام فرمود: خداوند به هر چه از مخلوقاتش كه بخواهد سوگند مى خورد، ولى مخلوقات خدا فقط به نام او مى توانند سوگند ياد كنند⁽³⁶⁸⁾.
فصل سوم : قرآن و تفسير
قرآن در ميان كتابهاى مقدّس جهان به ويژه در ميان مسلمانان با ارزش ترين و عزيزترين يادگار پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم ، و يكى از عوامل پيوند مسلمانان با يك ديگر است ؛ رسول گرامى اسلام در آخرين روزهاى زندگى خويش همه ى پيروانش را به حفظ و نگهدارى از آن سفارش ، و عمل به دستورات خداوند را درخواست نمود.
اين كتاب مقدس در طول ساليان دراز مورد توجّه همه ى انديشمندان و متفكّران دنيا به ويژه طرف داران و پيروان دين مقدّس اسلام بوده ، و شرح و تفسير فراوانى از آن به يادگار گذاشته ، و با روشهاى علمى گوناگون درصدد بيان و توضيح جلوه هايى از پيام هاى الهى در اين كتاب شريف بوده اند.
برخى از جلوه هاى ادبى آن توجه كرده و برخى به جنبه هاى كلامى و فلسفى و عدّه اى ديگر به جنبه هاى تاريخى ، و بعضى احكام و...
ولى از آن جا كه فهم و درك اسرار و رموز نهفته در آيات شريفه در انحصار خدا و راسخون در علم و دانش است ، بنابراين براى فهميدن اين رموز و اسرار بايد به اهل آن مراجعه نمود.
و اكنون اين سؤ ال مطرح مى شود كه : چه كسانى لياقت و شايستگى تفسير و بيان مراد و مقصود حقيقى اين كتاب را دارا مى باشد؟ آيا هر كسى مى تواند ادّعاى پى بردن به اسرار و رموز نهايى آيات اين كتاب مقدّس را داشته باشد؟
در مقام پاسخ به اين پرسش ، جوابهاى گوناگونى گفته شده است .
و بهترين آن ها استفاده از فرمايش رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم است ، كه در آخرين پيام هاى خويش و قبل از مفارقت و جدايى از دنيا در حديث متواتر ثقلين كه در آن اهل بيت خود را همتا و همسنگ قرآن دانسته و خطاب به همه ى پيروانش فرمود: إ نى تارك فيكم الثقلين ، اءحدهما اءكبر من الاءخر: كتاب الله و اءهل بيتى ، إ ن تمسكتم بهما لن تضلّوا⁽³⁶⁹⁾.
((من در ميان شما دو ثقل به يادگار مى نهم ، كه يكى بزرگتر از ديگرى است ؛ كتاب خدا و اهل بيتم ، كه اگر به آن دو چنگ زنيد، هرگز گمراه نشويد)).
اهل بيت پيامبر عدل و همسنگ قرآن شده ، و آنان كسانى هستند كه وارث علوم و دانش نبوى بوده ، و تنها كسانى هستند كه آشناى به زبان قرآن مى باشند.
بنابراين شنيدن روح و جان كلام حضرت حق ، از زبان راسخون در علوم الهى ، و آشنايان به اسرار و رموز پيامهاى الهى وحى ، جذاب تر و دلنشين تر خواهد بود.
و ما در اين بخش از كتاب ، به قطره هايى از دانش پر فيض امام جواد صلى الله عليه و آله و سلم پيرامون بخشى از آيات قرآن كريم ، اشاره مى كنيم .
فضيلت قرائت قرآن
امام جواد عليه السلام فرمود: هنگام ملاقات دو نفر، برترين آنان پيش ‍ خداوند با ادب ترين آنان است ، پرسيده شد: اى پسر رسول خدا! برترى يكى از آن دو نفر را پيش مردم شناختيم ، پس نزد خدا برترى به چيست ؟
فرمود: به خواندن قرآن همانگونه كه نازل شده است ، و نقل سخنان ما همانگونه كه گفته ايم ⁽³⁷⁰⁾.
گشودن گره ها با تلاوت قرآن و ذكر
او انسانى است گرفتار و در فكر و انديشه ى باز كردن گره هاى كور اقتصادى ، در اين راستا خواب و آسايش از او گرفته شده و لحظه اى در امان نيست ؛ چشم هاى زن و فرزند به دست هاى وى دوخته شده ، و او را از اين نگاه هاى طلب كارانه جز شرم و خجلت پاسخى آماده ندارد.
قلم به دست گرفته و به امام خويش - كه در آن زمان پناهگاهى مطمئن و محرم اسرار بندگان خدا بود - نامه مى نويسد و شرح زندگانى و سفره ى بى غذاى خويش را براى وى مى نگارد.
امام جواد عليه السلام در پاسخ نامه ى او مى فرمايد: از قرآن كمك بگير و سوره ى نوح را هميشه تلاوت كن ، چرا كه كلام خدا را بر زبان جارى و دل را در دامگه او اسير و از غير معبود به يكتاى رازدار عالم و مشكل گشاى جهان هستى ، پناه برده اى .
مى گويد: يك سال تمام سوره ى نوح را خواندم ، ولى گشايشى در زندگى ام پيدا نشد، مجدّداً نامه اى به امام عليه السلام نوشته و از خشم و غضب روزگار گله كردم .
امام عليه السلام در پاسخ نوشت : پس زبان خويش را به استغفار عادت ده ، و سوره ى قدر را تلاوت كن ؛ به فرمان امام خويش لبّيك گفته و زبان به جمله زيباى ((استغفر اللّه ربّى واءتوب إ ليه )) مشغول و تلاوت سوره ى قدر را ادامه دادم .
چند روزى بيش نگذشته بود كه همه ى مشكلات من برطرف شد⁽³⁷¹⁾.
برخى احكام مضطرّ
قرآن كتاب آسمانى مسلمانان و قانون اساسى دين مبين اسلام است ، خداوند آن را براى سعادت و خوشبختى انسان در دنيا و آخرت بر بزرگترين انسان ها كه همه ى عمر خود را براى هدايت جامعه صرف كرد، نازل فرموده است .
از ويژگى هاى مهمّ اين كتاب الهى جامعيّت آن ، و به روز بودن آن مى باشد، چنانكه امام هادى عليه السلام فرمود: قرآن براى زمان و مكان مخصوصى نازل نشده ، بلكه براى همه ى انسان ها و در همه ى زمان ها نازل شده است ، بنابراين براى هميشه تازه ، نو و پويا مى باشد، و هيچ گاه كهنگى در او راه ندارد.
خداوند انسان ها را به تعقّل و انديشه در كتاب الهى قرآن توصيه فرموده است ، و عاقبت انديشه نكردن در آن را نيز گوشزد مى نمايد، كه آدميان چون در كتاب و قوانين صادره از آن انديشه نكنند، وقتى نامه ى عمل شان به دستشان داده شود و به فهمند كه اهل دوزخ ‌اند، پشيمان شده و مى گويند:
وقالوا لو كنّا نسمع اءو نعقل ما كنّا فى اءصحب السّعير⁽³⁷²⁾، ((و گويند: اگر شنيده و پذيرفته بوديم يا تعقّل كرده بوديم در ميان دوزخيان نبوديم .))
پس آدميان موظّف به انديشه هستند تا به فهمند، ولى راه فهم و درك قرآن و مفاهيم آن ، جز با استمداد از وجود امامان معصوم عليهم السلام امكان پذير نيست .
عبدالعظيم حسنى كه از مقام و منزلت والايى در نزد امام جواد عليه السلام برخوردار است ، از وى درباره ى دو آيه ى شريفه قرآن كه در مورد برخى احكام شكار و ذبح مى باشد، پرسيد، و امام پاسخ ‌هاى مناسبى را در حد درك و فهم وى فرمود، پيش از طرح پرسش ها و پاسخ ‌ها، توجّه خواننده ى محترم را به متن آيات و ترجمه آن جلب مى كنم .
إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكمُ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنزِيرِ وَ مَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيرِ اللَّهِ فَمَنِ اضطرَّ غَيرَ بَاغٍ وَ لا عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ^{(373 )}، ((خداوند، تنها مردار و خون و گوشت خوك و آنچه را كه هنگام سر بريدن نام غير خدا بر آن برده شده ، بر شما حرام گردانيده است ، ولى كسى كه براى حفظ جان خود به خوردن آنها ناچار شود، در صورتى كه ستمگر و متجاوز نباشد بر او گناهى نيست ، زيرا خدا آمرزنده و مهربان است )).
حُرِّمَت عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لحَْمُ الخِْنزِيرِ وَ مَا أُهِلَّ لِغَيرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُترَدِّيَةُ وَ النَّطِيحَةُ وَ مَا أَكلَ السبُعُ إِلا مَا ذَكَّيْتُمْ وَ مَا ذُبِحَ عَلى النُّصبِ وَ أَن تَستَقْسِمُوا بِالاَزْلَمِ ذَلِكُمْ فِسقٌ الْيَوْمَ يَئس ‍ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن دِينِكُمْ فَلا تخْشوْهُمْ وَ اخْشوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْت لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتمَمْت عَلَيْكُمْ نِعْمَتى وَ رَضِيت لَكُمُ الاسلَمَ دِيناً فَمَنِ اضطرَّ فى مخْمَصةٍ غَيرَ مُتَجَانِفٍ لاثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ⁽³⁷⁴⁾، ((بر شما حرام شده است : مردار، خون ، و گوشت خوك ، و آنچه به نام غير خدا كشته شده باشد، و (حيوان حلال گوشت ) خفه شده ، و به چوب مرده ، و از بلندى افتاده ، و به ضرب شاخ مرده ، و آنچه درنده از آن خورده باشد - مگر آنچه را (كه زنده دريافته و خود) سر ببريد - و (همچنين ) آنچه براى بتان سربريده شده ، و (نيز) قسمت كردن شما(چيزى را)به وسيله تيرهاى قرعه ؛ اين (كارها همه ) نافرمانى (خدا) ست . امروز كسانى كه كافر شده اند، از (كار شكنى در) دين شما نوميد گرديده اند. پس ، از ايشان مترسيد و از من بترسيد. امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم ، و اسلام را براى شما (به عنوان ) آيينى برگزيدم . و هر كس دچار گرسنگى شود، بى آنكه به گناه متمايل باشد (اگر از آنچه منع شده است بخورد)، بى ترديد خدا آمرزنده مهربان است .
عبدالعظيم پرسيد: مقصود جمله ى ((و ما اءهل لغير الله )) چيست ؟
امام عليه السلام فرمود: كشنده و ذبح كننده ى حيوان ، چنان چه به قصد و نيت غير خدا، سر حيوان را ببرد، حكم حيوان مرده را دارد، و استفاده ى از گوشت آن مانند استفاده ى از مردار است ، هم چنان كه خون و گوشت خوك حرام است ، حيوان ذبح شده به قصد و نيت غير خدا نيز حرام مى باشد.
پرسيد: در چه زمان و موقعيتى استفاده و خوردن مردار براى انسان حلال و مجاز مى شود؟
امام عليه السلام در پاسخ اين پرسش ، به يكى از سخنان جد بزرگوارش ‍ رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم استدلال مى كند و مى فرمايد: از رسول خدا پرسيدند: چنان چه در بيابان به دور از محل سكونت خود، گرفتار شديم و گرسنگى و تشنگى بر ما غالب شد، آيا مى توانيم از گوشت مردار استفاده كنيم ؟
پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: اگر براى رفع تشنگى و گرسنگى چيزى غير از مردار نداريد، و حفظ جانتان به خوردن آن بستگى دارد، مى توانيد به قدر ضرورت استفاده كنيد.
عبدالعطيم پرسيد: اى فرزند رسول خدا! مقصود جمله ى (فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَاعَادٍ) چيست ؟
فرمود: ((عادى )) يعنى سارق ، و كسى كه براى دزديدن اموال مردم در بيابان گرفتار شده ، و بى آب و غذا مانده است ، و ((باغى )) كسى است به شكار رفته و گرفتار شده ، اما شغل او شكار نبوده و براى تامين مخارج زندگى به شكار نرفته و است ، بلكه براى لهو و لعب و سرگرمى به شكار رفته و سپس گرفتار بيابان بى آب و غذا شده و در معرض تلف و نابودى قرار گرفته است ، آرى ، اين دو گروه در گرفتارى هاى منجّر به فوت نيز نمى تواند از مردار استفاده كنند، زيرا مضطرّ در آيه ى قرآن ، شامل حال آن دو نمى شود و در مسافرت نيز نماز و روزه آنان تمام است .
پرسيد: مقصود جمله ى والمنخنقه و الموقوذه و المترديه و النطيحه و ما اءكل السبع الا ما ذكيتم چيست ؟
فرمود: ((منخنقه )) يعنى حيوان حلال گوشت خفه شده ، و ((موقوذه )) يعنى حيوانى كه بيمارى و مرض او را از پاى در آورده ، و ((مترديه )) يعنى حيوانى كه بر اثر سقوط از بلندى مرده و ((نطيحه )) يعنى حيوانى كه بر اثر وارد شدن ضربه حيوان ديگر مانند شاخ زدن بميرد، و آن چه كه حيوان درنده مانند شير و ببر و پلنگ شكار كنند كه نيم خورده او نيز حرام است ، مگر در صورتى كه ذبح شود.
پرسيد: معناى جمله ى (وَ اءَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالاءَزْلَمِ) چيست ؟
فرمود: راه و رسمى متداول در دوران جاهليت و پيش از اسلام بوده است ، كه ده نفر شترى را مى خريدند و آن را ذبح مى كردند، و سپس ده چوبه ى تير كه بر روى هفت تاى آن ، ((بَرنده )) و سه تاى آن ((بازنده )) نوشته شده بود را مى گرفتند، و در كيسه اى مى گذاشتند و به صورت قرعه كشى ، آن ها را به نام يك يك آن ده نفر بيرون مى آوردند، هفت چوبه ى تير به نام هر كس كه خارج مى شد، سهمى از گوشت شتر بر مى داشت و پولى در برابر آن نمى پرداخت ، ولى سه نفر بازنده ، هر كه بودند بايستى هر كدام يك سوم قيمت شتر را مى پرداهتند، بى آن كه سهمى از گوشت برده باشند ؛ اما اسلام اين گونه تقسيم گوشت را حرام كرده ، و مسلمانان را از خوردن آن منع نموده است ⁽³⁷⁵⁾.
مشورت
قرآن كريم به مشورت با ديگران براى تصميم گيرى در كارها توصيه كرده است ، زيرا وقتى كه چند نفر صاحب فكر و نظر در كنار يكديگر براى انجام كارى تصميم بگيرند، بهتر و صحيح تر از تصميم گيرى فردى و بدون مشورت خواهد بود؛ و در استفاده از نظريّات ديگران نيز حدّ و مرزى قايل نشده است ، بلكه توصيه مى فرمايد: آنانى كه با تو مخالفت ورزيدند، و حالا از كارشان پشيمان شده اند با آنان مشورت كن ، ولى در نهايت خودت تصميم بگير، زيرا روش صحيح مديريت و امامت جامعه اقتضا مى كند كه تصميم نهايى را يك نفر با استفاده از نظر ديگران به عهده بگيرد.
امامان معصوم عليهم السلام نيز پس از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به مساءله ى مشورت ، توجّه داشته اند، عليّ بن مهزيار مى گويد: امام جواد صلى الله عليه و آله و سلم نامه اى براى من نوشت و در آن از من خواست تا از فلان شخص كه مورد نظر وى بود، بخواهم كه در تصميم گيرى براى انجام كارى ، با وى مشورت شود، زيرا او به اوضاع شهر خودش بهتر آگاه است ، و روش تعامل و همكارى با حاكمان آن را نيز مى داند، و مشورت امرى مبارك است ، و خداوند در قرآن كريم فرموده است : فاعف عنهم واستغفر لهم وشاورهم فى الا مر فإ ذا عزمت فتوكّل على اللّه إ نّ اللّه يحبُّ المتوكّلين ⁽³⁷⁶⁾، يعنى : ((پس ، از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه ، و در كار(ها) با آنان مشورت كن ، و چون تصميم گرفتى بر خدا توكّل كن ، زيرا خداوند توكلّ كنندگان را دوست دارد)).
اى عليّ بن مهزيار! چنان چه نظر مشورتى او، جايز و صحيح باشد، آن را تصويب مى كنم ، و چنان چه جايز نباشد، اميدوارم كه بتوانم نظر او را به روش صحيحى هدايت كنم ؛ وشاورهم فى الا مر يعنى استخاره كردن ، و خيرخواهى كردن از نظرات ديگران ⁽³⁷⁷⁾.