16 - خوردن ريزه هاى غذا كه در سفره مى ريزد.⁽¹⁷⁾
(امام على عليه السلام و بهداشت و درمان )
فصل دوّم :بهداشت و پاكيزگى
1 - پرهيز از آب خوردن در ظروف شكسته
على عليه السلام در آن روزگارى كه هنوز ميكروب وانواع ويروس هاى زيان آور كشف نشده بود، و آلودگى ها معمولا از طريق غذا و ظروف شكسته ، به مردم منتقل مى گرديد، يك دستور العمل بهداشتى دارد كه :
لاَ تَشْرِبوا الْماءَ مِن ثُلْمَةِ الاِْناءِ، وَ لا مِنْ عُرْوَتِهِ، فَاِنَّ الشَّيْطانَ يَقْعُدُ عَلَى العُروَةِ والثُّلْمَة
(از جاى شكستگى ظروف ، واز طرف دسته ظروف ، آب نياشاميد، كه شيطان در آنجاها مى نشيند.)
در اين رهنمود بهداشتى امام على عليه السلام موجودات موذى را با نام شيطانِ زيان رساننده ، مطرح فرمود.⁽¹⁸⁾
2 - تعريف از حمّام و پاكيزگى
نسبت به حمّام ، امام على عليه السلام فرمود:
نِعْمَ الْبَيْتِ الْحَمّام ، يُذْكِرُ النَّارَ، وَ يُذْهِبُ بِالدَّرَنْ
(چه خوب خانه اى است حمّام ، كه گرماى آن انسان را به ياد جهنّم مى اندازد، و آلودگى را از بدن پاك مى كند.)⁽¹⁹⁾
3 - پاكيزه نگهداشتن خانه
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نسبت به پاكيزگى خانه فرمود:
نَظِّفُوا بُيُوتَكُمْ مِنْ خُولِ الْعَنْكَبُوتِ، فَاِنَّ تَرْكَهُ فى الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ
(خانه را از تارهاى عنكبوت پاك كنيد، كه رها كردن تارهاى عنكبوت در خانه ، عامل فقر است .)⁽²⁰⁾
4 - سفارش به پاكيزگى آب
(خبر از ميكروب اكسيژن خوار در آب )
امروزه پس از كشف ميكروب ، و راه يابى انسان به دنياى ناديدنى و حسّاس ميكروب ها، تك سلول ها، تازه دانستند كه :
((ميكروب هاى هوا خوار)) در آب وجود دارند،
و عامل سلامت آب مى باشند،
و اسيد و مواد اسيدى ، كشنده آنهاست ،
امّا در 14 قرن قبل ، امام على عليه السلام فرمود:
لاَتَبُولُ فِى الْمَاءِ لاَِنّ لِلْماءِ اَهْلٌ لاَتُؤ ذُوهُ
(در آب ادرار نكنيد، زيرا آب موجودات زنده اى دارد كه نبايد به آنها آسيب رسانيد.)⁽²¹⁾
5 - اقسام خوابيدن
امام على عليه السلام در مسجد جامع كوفه حضور داشتند كه مردى از اهل شام سئوالاتى را مطرح كرد،
و از آن جمله پرسيد:
خواب چند قسم است ؟
امام على عليه السلام پاسخ داد كه :
خواب بر چهار قسم است :
اوّل - خوابيدن به روش پيامبران كه بر پشت مى خوابند و منتظر وحى مى باشند.
دوم - خوابيدن مؤ من كه رو به قبله و بر روى پهلوى راست مى خوابد.
سوم - خواب پادشاهان و شاهزادگان كه از فراوانى غذائى كه خوردند بر پهلوى چپ مى خوابند.
چهارم - خواب شيطان و دوستان شيطان ، و هر ديوانه درد مندى كه به روى مى خوابند و شكم خود را به زمين مى چسبانند.⁽²²⁾
6 - بهداشت
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام سفارش مى كرد كه آب نوشيدنى را بجوشانيد و بياشاميد.
امّا چون مردم جاهل بودند، مى گفتند:
چه تاءثيرى دارد؟.
امام على عليه السلام مى فرمود :
مگر غذا را در ديگ نمى جوشانيد؟ آب را هم بجوشانيد.⁽²³⁾
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام به اعتدال در تغذيه سفارش مى فرمود و خود در حالت عادّى در شبانه روز يك وعده غذاى كافى ميل مى كرد.
و به آب براى رفع گرسنگى سفارش مى فرمود،
و نوشتند گاهى كه در صفّين تا چند روز غذاى كافى نرسيده بود، با نوشيدن آب گرسنگى را تحمّل مى كردند.
حمّام سازى نيز در عربستان معمول نبود، كه امام على عليه السلام اوّلين حمّام را در مدينه ساخت و به ديگران ياد داد تا ((بهداشت عمومى )) را رعايت كنند.⁽²⁴⁾
7 - پرهيز از ميكروب ها
ابليس (در لغت بر وزن افعيل ) يعنى ماءيوس از رحمت خدا،
و شيطان ، هر سركش و عارى از خير است كه شرّش ظاهر است و هر پليد از جنّ و انس و جنبنده را گويند،
و آنچه از آيات و احاديث استفاده مى شود، ابليس ، ((خاصّ)) و شيطان ((عامّ)) است ، يعنى هر شيطانى ابليس نيست ولى هر ابليسى شيطان است .
ابليس همان شيطان اوّليّه بود كه گردن كشى كرد و بر حضرت آدم عليه السلام سجده نكرد كه حضرت به آن اشاره كرد كه گردن كشى بزرگترين دام و فريب ابليس بزرگ است و در قرآن كريم سوره بقره آيه 34 مى فرمايد:
وَ اِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوُا لِادَمَ فَسَجَدُوا اِلاّ اِبْليسَ اَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرينَ.
(و هنگامى كه گفتيم فرشتگان را كه بر آدم سجده كنيد، همه سجده كردند مگر ابليس كه اِبا و تكبّر و گردن كشى نمود و از فرقه كافران شد.)
امّا درباره شيطان ، در آيات و روايات به هر انسان و حيوان آزار دهنده ، و چيز پليد شيطان گفته شده است ،
چنان كه در سوره بقره ، آيه 14 منافقين را شيطان ناميده است :
وَ اِذا خَلَوْا اِلى شَياطينِهِمْ
(و زمانى كه خلوت كنند با شيطان هاشان )
در كتاب محاسن برقى از على بن ابى طالب عليه السلام روايت شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
دستمال چرب را در خانه نگذاريد (بماند و بشوئيد) زيرا جايگاه شيطان (ميكروب ) است .
در كتاب محاسن برقى اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
از كنار دسته و محلّ شكسته ظرفها و كوزه ها آب ننوشيد، زيرا محلّ اجتماع شيطان (ميكروب ) است .
و نيز امام صادق عليه السلام فرمود :
ظرف هاتان را بدون پوشش نگذاريد (در معرض گرد و غبار قرار ندهيد) زيرا زمانى كه ظرف پوشش نداشت ، شيطان (ميكروب ) آنرا آلوده مى كند و از آنچه در آن (از چربى در كناره هاى ظرف ) مانده ، آنچه بخواهد مى گيرد.
(جايگاه خود قرار مى دهد.)
8 - راه هاى تاءمين بهداشت
الف - دفن كردن در خاك
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ما را سفارش فرمود تا چهار چيز را در خاك پنهان كنيم :
مو، ناخن ، دندان ، و خون .⁽²⁵⁾
استفاده از خاك براى پاكسازى محيط زندگى يكى از شيوه هاى ارزشمندى است كه هم اكنون مرزهاى دانش بشرى به آن رسيده است ،
زيرا خاك از نظر فيزيكى و فعل و انفعالات شيميائى حالت ، ((فِرمانتاسيون )) دارد.
يعنى قانون ((تبديل )) كه هر چيز غير خود را به خاك تبديل مى كند،
و عامل پاكى و پاكيزگى محيط زيست از ناپاكى ها مى گردد.
ب - روش شانه كردن موها
يكى از راه هاى آلوده شدن ، و سرايت بيمارى ها، موى سر است .
بايد موى سر را هر هفته يك بار اصلاح كرد و موها را دفن نمود، تا محيط زندگى سالم باشد.
از اين رو، شانه زدن موهاى سر نيز آدابى دارد،
اگر هرجا و در هر شرايطى موها را شانه بزنيم ، احتمال پراكنده شدن موها وجود دارد، كه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
به هنگام شانه كردن موها بنشينيد، اگر كسى ايستاده و در حال حركت شانه كند باعث فقر و پريشانى آن فرد مى شود.⁽²⁶⁾
ج - استعمال عطريّات و بوهاى خوش
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام به عطريّات و بوى خوش علاقه داشته و مى فرمود:
كرامت را ردّ نمى كند مگر احمق .
پرسيدند : كرامت چيست ؟
پاسخ داد :
عطرى كه به انسان مى بخشند، و بالشى كه براى تكيه دادن او مى آورند و امثال آن .⁽²⁷⁾
د - روغن بر بدن ماليدن
در نظافت و شستشوى بدن در گذشته ، بدن را پس از تميز كردن روغن مالى مى كردند، تا فَربِه شود.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
روغن ماليدن ، پوست را نرم و عقل را زياد مى كند،
و مجارى آب و عرق را باز مى كند،
و خشونت پوست را برطرف مى سازد و چهره را شاداب مى سازد، و باعث فزونى روزى مى شود.⁽²⁸⁾
و در رهنمود ديگرى فرمود :
مردها هر ماه يكبار بدن را روغن مالى كنند و زنان هرچه بيشتر، بهتر است .
و در روايت ديگرى فرمود :
روغن زيتون بخوريد و بر بدن بماليد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
اين عمل باعث مى شود تا شيطان چهل روز از شما دورى كند.⁽²⁹⁾
ه‍ - روش استفاده از حمّام
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
1 - نيكو خانه اى است حمّام ، جهنّم را به ياد مى آورد، و چرك را از بدن مى زدايد.
و آنگاه رهنمود داد كه :
2 - در حمّام بر پشت نخوابيد كه پيه كليّه ها را آب مى كند،
و در حمّام آجر و سفال بر پاهاى خود نسائيد كه باعث پديد آمدن بيمارى ((خوره )) است .
3 - و فرمود :
در حمّام بول نكنيد كه باعث فقر و پريشانى است .
4 - و فرمود :
سر را بشوئيد كه چرك را مى برد و بيمارى چشم را مى زدايد،
شستن جامه اندوه را مى برد و پاكيزگى در نماز را تضمين مى كند.
5 - و فرمود :
با آب خود را مرتّب بشوئيد و بدن را پاكيزه نگهداريد، كه بوى بدى در بدن شما نباشد،
زيرا خدا دشمن مى دارد انسان كثيف را كه بوى زشت بدن او مردم را ناراحت كند.
6 - و فرمود :
آب را بوىِ خوشِ خود گردانيد.⁽³⁰⁾
يعنى مرتّب بدن را شستشو دهيد، و در آب هاى جارى فراوان شنا كنيد.
و - روش درست خوابيدن
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
1 - با وضو بخوابيد كه فرشتگان با روح شما تماس بگيرند، امّا اگر وضو نداشته باشيد، با روح شما تماس نخواهند گرفت .
2 - و فرمود :
قبل از خواب حتما به توالت رفته و خود را سبك كنيد و بعد از آن بخوابيد.
زيرا گاهى مَثانه پُر است و شخص در خواب بوده و در زمان مناسب تخليه نمى كند كه دچار درد كلّيه و سنگ كلّيه مى گردد.
3 - و فرمود :
روش هاى خوابيدن چهار قسم است :
1 - خوابيدن پيامبران ، كه بر پشت مى خوابيدند و منتظر وحى پروردگار بودند.
2 - خوابيدن مؤ من :
كه بر دست راست و رو به قبله مى خوابد.
3 - خوابيدن پادشاهان و فرزندانشان :
كه بردست چپ مى خوابند تا از غذاهائى كه مى خورند لذّت ببرند.
4 - خوابيدن شيطان و پيروان او:
كه بر رو مى خوابند.
و فرمود :
هرگز بر رو نخوابيد و اگر كسى را ديديد كه بر رو خوابيده است او را بيدار كنيد.⁽³¹⁾
ز - روش استفاده از آفتاب
استفاده از نور آفتاب تاءثير فراوانى در سلامت انسان دارد، امّا بايد روش صحيح بهره ورى از نور آفتاب را دانست .
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
براى استفاده از نور آفتاب ، در نشستن پشت به آفتاب قرار گيريد، امّا اگر رو به آفتاب بنشينيد يا كار كنيد دردهاى پنهانى بدن را ظاهر مى كند.⁽³²⁾
امروزه نيز برخى از بيمارى ها، به خصوص بيمارى هاى پوستى را به ((آفتاب زدگى )) ارتباط مى دهند، پس هم بايد از نور آفتاب استفاده كرد و هم بايد احتياطهاى لازم را از ياد نبرد.
ح - حجامت كردن
عمل حجامت كردن در روزگاران گذشته براى بيرون ريختن خون هاى كثيف و رويش دوباره خون در بدن ، صورت مى گرفت كه :
منافع فراوانى داشت ،
و درمان بسيارى از دردها بود،
كه امروزه با اعطاء خون ، همان هدف بهداشتى ، تاءمين مى گردد.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
حجامت كنيد كه حجامت كردن بدن را سالم و عقل را محكم مى گرداند.⁽³³⁾
ط - احتياط در مصرف دارو
امروزه كه انواع داروها ارزان و سريع در اختيار مردم قرار دارد، قدرت تحمّل انسان ها كم شده و فورا در اوّلين لحظه بيمارى ، به دارو و درمان ، پناه مى برند.
و برخى ، منزل آنان ، يا كيف آنان ، يك ((داروخانه سيّار)) است .
در حالى كه نظريّه درستِ اطبّاء حاذق اين است كه :
درد را مقدارى تحمّل كنيد تا بدن خود بر بيمارى غلبه كند و سرانجام به درمان و دارو روى بياوريد.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام به اين حقيقت درمانى اشاره فرمود:
تا وقتى كه درد يا بيمارى بر بدن غلبه نكرد، خود را مداوا نكرده و از دارو استفاده نكنيد.⁽³⁴⁾
9 - آثار بهداشتى ختنه كردن فرزندان
يكى از آداب ارزشمند بهداشتى ، سنّتِ ((ختنه كردن )) است ، كه انسان را از بيمارى هاى گوناگون واگيردار، حفظ مى كند.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
اِخْتَتَنُوا اَوْلادَكُمْ يَوْمَ السّابِعِ وَ لايَمْنَعَكُمُ حَرُّ وَ لابَرْدٌ، فَاِنَّهُ طُهْرٌ لِلْجَسَدِ
(فرزندان خود را هفت روز پس از تولّد ختنه كنيد و سرما و گرما شما را از اين عمل بازندارد،
زيرا ختنه كردن ، عامل پاكيزگى بدن است .)⁽³⁵⁾
در رهنمود حضرت چند اصل بهداشتى وجود دارد كه بايد به آن توجّه شود:
1 - شتاب در ختنه كردن كودك (از روز هفتم تولّد)
2 - بى توجّهى نسبت به سرما و گرما در ختنه كردن
كودك
3 - پاكيزگى بدن
هم بايد كودك را ختنه كرد و هم بايد عجله نمود و در روز هفتم اين سنّت را انجام داد.
هم اكنون آنان كه ختنه نمى كنند و يا اين سنّت را به تاءخير مى اندازند، دچار بيمارى هاى فراوانى مى گردند كه برخى از آنها غير قابل علاج است .
10 - آداب غذا خوردن و آب نوشيدن
الف - آداب غذا خوردن
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام هم خود نكات بهداشتى غذا خوردن را رعايت مى فرمود و هم به فرزندان خود مى آموخت كه چگونه زندگى كنند،
و چگونه با روش هاى بهداشتى از انواع بيماريها مصون بمانند.
روزى به فرزند خود، امام حسن مجتبى عليه السلام فرمود:
((اَلا اُعَلِّمُكَ اءرْبَعَ خِصالِ تَسْتَغْنى بِها عَنِ الطِّبِّ؟
قالَ: بَلى
قالَ : لا تَجْلِسْ عَلَى الطِّعامِ اِلاّ و أَنْتَ تَشْتَهيهِ
وَ جَوِّدَ الْمَضْغَ
وَ اِذا نِمْتَ فَاَعْرِضْ نَفْسَكَ عَلَى الخَلاءِ...)) ⁽³⁶⁾
(فرزندم ! آيا به تو چهار چيز ياد ندهم كه با عمل به آنها از دارو و درمان بى نياز شوى ؟
امام حسن عليه السلام پاسخ داد: بله !
على عليه السلام فرمود:
هيچگاه بر سر سفره غذا منشين مگر آنكه گرسنه باشى .
و از سر سفره غذا بلند مشو، مگر آنكه هنوز به غذا ميل داشته باشى ،
و غذا را خوب بجو و هرگاه خواستى بخوابى پيش از آن به دستشوئى برو.
ب - آداب آب نوشيدن
حضرت امام رضا عليه السلام از پدر و اجدادش چنين روايت مى فرمايد:
اِنَّ الْحُسَيْن بنَ عَلِى عليه السلام قالَ :
كانَ اَميرالمُؤ منين عليه السلام يَاءمُرْنا اِذاتَخَلَّلْنا اءنْ لا نَشْرِبَ الْماءَ حَتّى نَتَمَضْمَضَ ثَلاثا.))
(امام حسين عليه السلام فرمود:
پدرم اميرمؤ منان به ما دستور مى داد كه :
هرگاه مسواك كرديم آب ننوشيم ،
مگر آنكه اوّل سه بار مضمضه كنيم . ((آب را در دهان بچرخانيم و دور بريزيم .)))⁽³⁷⁾
زيرا ابتداء بايد دهان و دندان پاك گردند و سپس از دهان و دندانِ پاك آب نوشيد.
ج - بهداشت فردى
1 - امام على عليه السلام ايستاده آب مى نوشيد.
2 - و با آب پاك و پاكيزه وضوء مى گرفت ، بگونه اى كه باقيمانده آب وضوء را مى نوشيد.
روزى در مقابل فرزندش وضوء گرفت و باقيمانده آب وضوء را سركشيد و فرمود:
اِنّى رَاءيْتُ جَدَّكَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله و سلم صَنَعَ كَذا!!
(فرزندم ! من جدّ شما رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم را ديدم كه باقيمانده آب وضوء خود را مى نوشيد.)⁽³⁸⁾
استفاده از تخصص طبيبان
1 - توجّه به ارزش تخصّص هاى علمى
در فرهنگ اجتماعى انسان هاى معاصر با تقويت روح ناسيوناليستى ، و رواج گرايش هاى حزبى ، گروهى ، سازمانى ، هر فردى سعى دارد تا نيازهاى خود را در جمع گروه و حزب و هم كيش خود مطرح سازد،
و از تخصّص هاى متخصّصين هم عقيده خود بهره مند گردد،
كه با انواع تعصّبات قومى و نژادى و گرايش هاى سازمانى در هم آميخته است .
در صورتى كه در ديدگاه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام علم و تخصّص هاى علمى ارزشمند است ،
هركس و از هر جائى كه باشد بايد از او بهرمند شد،
كه فرمود:
وَقَالَ عليه السلام : خُذِ الْحِكْمَةَ اءَنَّى كَانَتْ، فَإِنَّ الْحِكْمَةَ تَكُونُ فِى صَدْرِ الْمُنَافِقِ فَتَلَجْلَجُ فِى صَدْرِهِ حَتَّى تَخْرُجَ فَتَسْكُنَ إِلَى صَوَاحِبِهَا فِى صَدْرِ الْمُؤْمِنِ.
( و درود خدا بر او فرمود: حكمت را هر كجا كه باشد، فراگير، گاهى حكمت در سينه منافق است و بى تابى كند تا بيرون آمده و با همدمانش در سينه مؤ من آرام گيرد.)⁽³⁹⁾
از اين رو رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله و سلم به اطبّاء يهودى ، مسيحى ، و ديگر اقوام و اءديان اجازه مى داد كه در كشور اسلامى و شهر مدينه ، مطب داشته باشند، و مردم را ((ويزيت )) كنند.
و در حكومت امام على عليه السلام نيز طبيب يهودى حق داشتن مطب و درمان بيماريها را داشت .
در صورتى كه در ديگر حكومت ها و حاكميّت ها از اينگونه آزادى خبرى نبود و نيست .
2 - اجازه ويزيت كردن طبيب يهودى
پس از ضربت خوردن حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام پيشنهاد دادند كه طبيب بياورند.
در ميان اطباء معروف آن روز ((اثيربن عمرو هانى سلونى ))، از همه مشهورتر و صاحب كرسى ، و مذهب او يهوديّت بود.
او را آوردند، و امام هم مخالفت نكرد.
يعنى از علم و تخصّص بايد استفاده كرد، هر جا و توسط هر كسى كه باشد.
(آنگونه كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به طبيب يهودى در مدينه اجازه باز كردن مطب داد.)
طبيب گفت :
گوسفند مادّه بياوريد.
آوردند، و به دستور طبيب آن گوسفند را ذبح كردند.
طبيب شُش گوسفند را گرفت ، و گرم بر روى زخم گذاشت و با فشار در آن دميد تا آنكه شُش در زخم سر امام على عليه السلام فرو رفت ،
كمى صبر كرد و آن را بيرون آورد، ديد كه زهر به مغز سر رسيد، گفت :
كار از تدبير ما بيرون است .⁽⁴⁰⁾
روشهاى درمانى امام (ع )
1 - ساختن با بيمارى
برخى از بيمارى ها را بدن با سيستم دفاعى منظّمى كه دارد شناسائى مى كند،
با آن مقابله مى نمايد،
و به تدريج آن را ريشه كن مى سازد.
يعنى سيستم دفاعى بدن ، خود يكى از روش هاى درمان است كه بايد به بدن فرصت دفاع و بازسازى داد، و فورا به انواع داروها روى نياورد،
مانند برخى از انواع سرماخوردگى ،
از اين رو افرادى كه در روستاها و در باغ ها، با طبيعت سر و كار دارند،
و بدنشان انواع ميكروب ها را ديده و مى شناسد، قدرت دفاعى بيشترى از ديگران دارند كه امام على عليه السلام فرمود:
اِمْشِ بِدَائِكَ مَا مَشَى بِك
(با بيمارى خود مدارا كن تا مادامى كه با تو راه مى آيد.)⁽⁴¹⁾
2 - روش درمان تب و چشم درد
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
حرارت تب را با خوردن دَم كرده بنفشه در زمستان ، و آب سرد در تابستان پائين بياوريد، يعنى بر بدن مريض كه تب دارد آب سرد بريزيد.
و فرمود :
ياد ما اهل بيت عليهم السلام شفاءِ هر دردى است حتّى وسوسه هاى شيطان .
و فرمود :
عنّاب تب را زايل مى كند.
3 - درمان چشم درد
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام به سلمان و اباذر فرمود:
تا چشم درد داريد، بر پهلوى چپ نخوابيد، و خرما نخوريد و با اعتقاد، آية الكرسى بخوانيد.
4 - بيمارى هاى پوستى
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
حضرت عيسى عليه السلام بر روستائى عبور كرد، ديد كه مردم آنجا رنگ هاى صورتشان زرد و چشم هايشان كبود است ،
تا او را ديدند از بيمارى خود به آن حضرت شكايت كردند.
آن حضرت براى درمان آنها فرمود :
شما گوشت را نَشُسته در ظرف مى گذاريد و مى پزيد، از اين پس گوشت را با آب بشوئيد و بپزيد و بخوريد كه از اينگونه بيمارى ها نجات مى يابيد.
5 - درد بواسير
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
براى درمان درد بواسير اين دعا نافع است :⁽⁴²⁾
يا جَوادُ يا ماجِدُ يا رَحيمُ يا قَريبُ يا مُجيبُ يا بارِئُ يا راحِمُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ارْدُدْ عَلَىَّ نِعْمَتَكَ وَ اكْفِنى اَمْرَ وَجَعى
(اى خداى بخشنده ، يابنده ، اى رحم كننده ، اى نزديك ، اى پاسخ دهنده ، اى آفريننده ، اى رحمت آورنده ،
بر محمّد و خاندانش درود بفرست ، و نعمت خود را به من بازگردان و مرا از اين دردى كه دارم شفاده .)
6 - درمان گياهى
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام معمولا دردهاى خود را با گياهى بنام ((پودينه كوهى )) درمان مى فرمود.
و درباره پودينه كوهى مى فرمود:
معده را پاك مى كند، چونان قطيفه اى كه بدن را خشك مى كند.⁽⁴³⁾
شگفتى شيوه هاى درمانى امام على عليه السلام در آن است كه هم به تاءثير فيزيكى داروها توجّه داشت ،
و هم به تاءثير روانى ايمان و دعا، اعتقاد داشت ،
براى درمان تب هم ، گل بنفشه و عنّاب را سفارش مى دهد و هم در كنار آن ، ياد اهل بيت عليهم السلام و آية الكرسى را مطرح مى فرمايد.
بهداشت غذا
1- غذا و تندرستى
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نسبت به ارتباط غذا و تندرستى ، رهنمودهاى وحى گونه اى دارد كه به برخى از آنها اشاره مى گردد، مانند:
1 - به خوردن گوشت ماهى مداومت نكنيد، زيرا گوشت ماهى بدن را آب مى كند.
2 - خوردن گردو در گرما، حرارت زيادى در بدن توليد مى كند و بدن دمل مى زند، ولى در زمستان از سرد شدن بدن جلوگيرى كرده باعث گرمى كُليه ها مى شود.
3 - هرگاه انسان ضعيف شد، بايد گوشت را با لَبَن (ماست يا دوغ ) بخورد.
4 - گرماى تب را با خوردن گُل بنفسه بشكنيد.
5 - شام نخوردن باعث خرابى بدن است .
6 - خوراك هاى رنگارنگ شكم را بزرگ و ران ها را ضعيف مى كند.
7 - شير گاو شفا است .
8 - هر كه بامداد بيست و يك دانه مويز بخورد، بيمار نمى شود.
9 - سيب بخوريد، چون سيب معده را دبّاغى مى كند.
10 - گلابى قلب ناتوان را نيرو مى بخشد و كار معده را مرتّب مى سازد.⁽⁴⁴⁾
2 - روانشناسى غذا
از گذشته هاى دور تا كنون باور نمى كردند كه غذا مسائل روانى هم داشته باشد،
فكر مى كردند غذا از نظر ((ويتامين ها)) و ((پروتئين )) مهمّ است ،
تا آنكه با گسترش مرزهاى دانش بشرى ، هم اكنون از نظر تجربى اثبات كرده اند كه غذا دو چيز به انسان منتقل مى كند:
اوّل - انواع ويتامين ها
دوّم - صفات روانى و روحيّات
بنابر اين ، گوشت و شير حيوانات همانگونه كه ويتامين ها را به انسان منتقل مى كنند، صفات و روحيّات آنان نيز منتقل مى شود، كه امامان بزرگوارِ ما عليهم السلام فرمودند:
گوشت و شير الاغ نخوريد.
و خوردن گوشت درندگان حرام است .
و رهنمود دادند كه :
فرزند فقط بايد از شير مادر تغذيه شود.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
ما مِنْ لَبَنٍ يَرْضَعُ بِهِ الصَّبِىّ اءعْظَمُ بَرَكَةً عَلَيْهِ مِنْ لَبَنِ اُمِّهِ
(هيچ شيرى براى تغذيه كودك از شير مادرش با بركت و بهتر نيست .)
و هشدار دادند كه :
لا تَسْتَرْضِعُوا الْحُمَقاء فَاِنَّ اللَّبَنَ يَغْلِبُ الطَّباع
(كودكان شما از زنان احمق شير نخورند، زيرا شير صفات و روحيّات را تغيير مى دهد.)⁽⁴⁵⁾
و فرمود :
اُنْظُرُوا مَنْ تُرْضِعَ اَوْلادَكُمْ فَاِنَّ الْوَلَدَ يَشُبُّ عَلَيْهِ
(بنگريد كه چه كسى كودكان شما را شير مى دهد، زيرا كودك با همان جوان مى شود و رشد مى كند.)
3 - توجّه به نقش غذاها و ميوه ها
الف - گوشت ماهى
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
در خوردن ماهى افراط نكنيد و هميشه ماهى نخوريد، زيرا گوشت بدن را آب و بدن را سُست مى كند.
ماهى تازه ، فراوان خوردن ، پيه چشم را مى گدازد.⁽⁴⁶⁾
ب - سركه
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
سركه نيكو نان خورشتى است ، كه صفرا را فرو مى نشاند، و دل را زنده مى كند.⁽⁴⁷⁾
امّا از مصرف فراوان و مداوم آن بايد پرهيز كرد.
ج - مغز گردو
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
در خوردن مغز گردو، در تابستان بايد احتياط شود، زيرا حرارت درون بدن را بر مى انگيزاند و دُمَل ها را در بدن مى روياند.
امّا در هواى سرد زمستان ، كليه ها را گرم مى كند، و سرما را دفع مى نمايد.⁽⁴⁸⁾
د - خوردن بِهْ
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
خوردن بِه ، دلِ ضعيف را قوى مى كند، و معده را پاك و دل را زيرك و ترس را از بين مى برد.⁽⁴⁹⁾
ه‍ - نقش گُلابى در سلامت
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
گلابى بخوريد، كه دل را جلاء مى دهد و دردهاى درونى بدن را آرامش مى بخشد به امر الهى .⁽⁵⁰⁾
و - فوائد انجير
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
انجير روده ها را پاك ، و مواد مانده در روده را نرم مى كند. (هر چه در روده مانده باشد و مانع خروج مدفوع شود.)
و براى بادهاى قولنج مفيد است ، در روز فراوان بخوريد، امّا در شب زياد نخوريد.⁽⁵¹⁾
ز - مصرف سبزيجات
تمام امامان ما عليهم السلام به سبزيجات و نقش آن در سلامت تن ، توجّه كامل داشتند.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام به سبزيجات بر سر سفره غذا عنايت داشت ،
هرگز سفره اى براى حضرت آماده نمى كردند، مگر آنكه سبزى در آن موجود بود.
كه نسبت به فوائد سبزى فرمود:
دل هاى مؤ منان سبز است و به سبزى تمايل دارد.
O فوائد كاسنى
فرمود :
هركس شب بخوابد و هفت برگ كاسنى در معده او باشد از درد قولنج در امان است .
و فرمود :
فضيلت كاسنى بر ديگر سبزيجات مانند فضيلت ما اهل بيت است بر سائر مردم !!
O تَره
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
تره را با نمك سائيده مصرف كنيد،
و خود آن حضرت تره را اينگونه ميل مى فرمود.
ح - نقش ميوه جات
O فوائد كدو
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام با سفارش پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نسبت به كدو فرمود:
كدو بخوريد كه مغز را تقويت ، و عقل را زياد مى كند.
O آثار بهداشتى گلابى
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
گلابى بخوريد كه قلب ناتوان را نيرو مى بخشد و كار معده را تنظيم مى كند.
O فوائد سيب
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
سيب بخوريد كه معده را دبّاغى مى كند.
ط - موادّ روغنى
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
روغن زيتون بخوريد و بر بدن بماليد كه از رسول خدا شنيدم ، اين عمل چهل روز شيطان را از شما دور مى كند.⁽⁵²⁾
4 - آب درمانى
الف - آب باران
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
از آب باران بخوريد، كه بدن را پاك مى كند و انواع بيمارى ها و دردها را از بدن مى زدايد.
( در روايات ما آب نيسان از ماه دوّم بهار، مشهور است كه براى انواع بيمارى ها مفيد است .)⁽⁵³⁾
ب - آب فُرات
امام على عليه السلام به آب فرات توجّه داشت و مى فرمود:
كام فرزندان كوچك را از آب فرات بگيريد.
5 - آداب غذا خوردن
الف - راه پرهيز از زيان غذاها
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
كسى بخواهد كه طعام و غذا او را زيان نرساند، اين دستورات را رعايت كند:
1 - تا گرسنه نشد غذا نخورد، تا معده كاملا پاك گردد.
2 - به هنگام خوردن ، بسم اللّه الرّحمن الرّحيم ، بگويد.
3 - غذا را درست بَجَوَد.
4 - تا هنوز كاملا سير نشده دست از طعام بكشد.⁽⁵⁴⁾
ب - سادگى در غذا
گرچه بايد انواع غذاهاى لازم را شناخت و تهيّه كرد و به مصرف رساند،
امّا انسان نبايد در غذا خوردن و مصرف انواع غذاها اسراف كند.
در دوران حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام ايرانيان و ديگر اقوام در لباس و غذا افراط مى كردند.
و به غذاهاى رنگارنگ گرايش داشتند، و در پرخورى و اسراف زبانزد بودند كه امام على عليه السلام هشدار گونه فرمود:
امّت اسلامى مادام كه در غذا و لباس سادگى را رعايت مى كنند در خير و سعادت هستند و آنگاه كه چون ايرانيان و ديگر اقوام غير عرب در غذا و لباس افراط كنند، خوار و ذليل خواهند شد.⁽⁵⁵⁾
ج - بهداشت غذا
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
دستوارتى است كه اگر در غذا خوردن رعايت شود منافع بهداشتى فراوانى دارد،
روزى را زياد مى كند،
چشم را جَلا مى دهد،
و انواع دردها را از بدن مى زدايد؛ مانند:
1 - شستن دست ها قبل از غذا خوردن
2 - شستن دست ها پس از غذا
و در روايت ديگرى فرمود :
وضو گرفتن قبل از غذا روزى را زياد مى كند.⁽⁵⁶⁾
د - نام خدا و درمان
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
من سلامت را ضمانت مى كنم ، براى كسى كه قبل از غذا، بسم اللّه الرّحمن الرّحيم بگويد، غذائى كه مى خورد، او را زيان نرساند.
ابن كُوّا گفت :
يا اميرالمؤ منين عليه السلام ديشب به هنگام غذا ((بسم اللّه )) گفتم و غذا مرا آزار رساند.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام پاسخ داد كه :
غذاهاى رنگارنگ خوردى و قبل از مصرف هر غذائى ((بسم اللّه )) نگفتى ، كه تو را آزار رساند.⁽⁵⁷⁾
و در روايت ديگرى فرمود :
اگر كسى اين دعا را قبل از غذا بخواند، من ضمانت مى كنم كه هيچ طعامى او را آزار ندهد و زيان نرساند، بگويد:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِاسْمِكَ خَيْرِ الاَْسْماءِ مِلاُْ الاَرْضَ وَ السَّماءِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ الَّذى لا يَضُرُّ مَعَهُ داءٌ
(خدايا همانا من از نام تو كه بهترين نامهاست و آسمان ها و زمين را پُر كرده است ، كه رحمن و رحيم است ،
و چيزى با آن نام زيان نمى رساند، آغاز مى كنم .)⁽⁵⁸⁾
6- پرهيز از اسراف و دور ريزى غذا
بسيارى در خوردن غذا اسراف مى كنند،
و بسيارى ديگر در آوردن و بردن و چيدن غذا اسراف مى كنند، غذاها را مى ريزند و لگدمال مى كنند،
و غذاهاى مانده در ظرف ها را دور مى ريزند،
كه عامل عدم خشنودى خداست .
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام سفارش مى فرمايد كه :
سعى كنيد غذا ريخته نشود،
و اگر غذا بر روى سفره ريخت ، آن را جمع كنيد و بخوريد، كه آن شفاى هر دردى است به امر الهى ، براى كسى كه تَه مانده سفره را جمع كند و با خوردن آن از خدا شفا بطلبد.⁽⁵⁹⁾
7 - استفاده از انواع غذاها و داروهاى گياهى
امام على عليه السلام در بهداشت غذا به نقش تعيين كننده سبزى ها و داروهاى گياهى توجّه داشت ،
و در مجموعه غذائى خود از آنها استفاده مى فرمود، مانند:
O از خرما فراوان استفاده مى كرد و اغلب نان و خرما تناول مى فرمود.
O از انگور در فصل آن استفاده مى فرمود.
O از انواع ميوه جات بهره مى گرفت .
O سبزيجات فراوان را به هنگام صرف غذا مورد توجّه داشت .
O از گياهان داروئى ، مانند: كاسنى و هندباد، استفاده مى كرد و به آن سفارش مى فرمود.
O از انار در غذاهاى خود استفاده مى كرد و به خوردن انار با پيه آن رهنمود مى داد.
O از غذاهاى طبيعى و مقوّى مثل : قارچ و خرما غفلت نمى كرد.⁽⁶⁰⁾
8 - بهداشت فردى
الف - كوتاه كردن شارب و مسواك زدن
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
اَخْذُ الشّارِبِ مِنَ النِّظافَةِ، وَ هُوَ مِنَ السُّنَّةِ الطَّيِّبِ
(كوتاه كردن شارب از نظافت و نشانه راه و رسم پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم است .)⁽⁶¹⁾
ب - مسواك كردن
امام على عليه السلام نسبت به نظافت و بهداشت دهان و دندان فرمود:
السَّواكُ مُطَهَّرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضاةٌ لِلْرَّبِّ
(مسواك زدن دهان را پاكيزه و موجب خشنودى پروردگار است .)⁽⁶²⁾
ج - بهداشت دست ها و غذا
يكى ديگر از راه هاى تاءمين بهداشت فردى در غذا، شستشوى دست ها قبل از غذاست .
چه آن غذاهائى كه انسان با دست ، آنها را مى خورد و چه غذاهائى كه با قاشق يا ديگر ابزار تغذيه ، تناول مى نمايد،
زيرا به هر حال اگر دست كثيف باشد غذا يا ابزار غذا را آلوده مى كند.
بهترين روش بهداشت غذا، شستشوى دست ها قبل از غذا خوردن است ، كه انسان با دست هاى تميز برسر سفره غذا بنشيند.
امروزه در كشورهاى پيشرفته دست ها را مى شويند، امّا اميرالمؤ منين عليه السلام قبل از غذا وضو مى گرفتند،
و در وضو بهداشت دست ها تا آرنج ، و صورت و جلوى سر و تميزى پاها مطرح است .
يعنى فراسوى بهداشت عمومى جهان ، دستور مى فرمود،
قبل از غذا، وضو بگيريد،
تا با وضو گرفتن ، دست و صورت و سر و پاها تميز گردد و آنگاه با نظافت كامل به خوردن غذا مشغول گرديد،
و فرمود:
مَنْ سَرَّ اءَنْ يُكْثَرَ خَيْرَ بَيْتِهِ فَلْيَتَوَضَّاء عِنْدَ حُضُورِ طَعامِهِ
(كسى كه دوست دارد نعمت ها و خوبى ها در خانه اش فراوان گردد به هنگام غذا خوردن وضو بگيرد.)⁽⁶³⁾
و در رهنمود ديگرى فرمود :
غَسْلُ الْيَدَيْنِ قَبْلَ الطَّعامِ وَ بَعْدَهُ زِيادَةً فِى الرِّزْقِ
(شستن دست قبل و بعد از غذا خوردن ، باعث فراوانى روزى است .)⁽⁶⁴⁾
د - نقش سبزيجات در غذا
امروزه با برّرسى ها و آزمايشات فراوان به تاءثير چشمگير سبزيجات در غذاهاى روزانه انسان پِى بردند، و تاكيد مى كنند كه براى بسيارى از بيمارى ها، و سكته قلبى ، سبزيجات مفيدند.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام در سر سفره خود همواره سبزيجات مفيد داشت و از آنها تناول مى فرمود.
امام صادق عليه السلام در يك ميهمانى كه دو سفره انداختند بر سر سفره اى نشست كه سبزيجات بر روى آن چيده شده بود،
از حضرت علّت آن را پرسيدند،
خطاب به صاحب خانه فرمود:
اى حنّان ! آيا نمى دانى كه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام سفره اى را دوست داشت كه بر آن سبزيجات باشد؟
و بر سفره اى حاضر نمى شد كه بر آن سبزيجات نبود.⁽⁶⁵⁾
3 - امام على عليه السلام به سبزى خوردن توجّه زيادى داشت .
اِنَّ اميرالمُؤ مِنين عليه السلام لَمْ يُؤْتِ بِطَبَقٍ اِلاّ و عَلَيْهِ بَقْلٌ
(همانا اميرالمؤ منين عليه السلام به سر سفره غذائى نمى نشست ، مگر آنكه سبزى خوردن بر آن موجود بود.)⁽⁶⁶⁾
ه‍ - بهداشت صورت
بسيارى فكر مى كنند كه بهداشت صورت همان شستشو با آب و صابون است .
و از ديگر روش هاى ((بهداشت صورت )) غافل مى باشند.
امروزه دانشمندان با تجربه هاى گوناگون دريافتند كه :
بين پيازك هاى موى صورت و عَصَب دندان ها ارتباط وجود دارد،
و رويش مو، در صورت مرد، عامل سلامت پوست صورت و چهره است ،
و فوائد فراوانى دارد كه بايد در كتابهاى بهداشتى مفصّل به آن پرداخت .
از اين رو در امّت اسلامى ريش داشتن سنّت است ،
و از تراشيدن موهاى صورت نهى شده است ،
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله و سلم و ديگر معصومين ، در ده ها روايت تاءكيد كردند كه موهاى صورت را نتراشيد.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نيز به اين سنّت ارزشمند اسلامى عمل كرد،
و بدان سفارش نمود كه :
ريش نشانه امّت اسلامى است ،
و تراشيدن ريش ، روش ديگر ملل و اقوام مى باشد،
و سفارش فرمود كه :
براى دهان و دندان و جلوگيرى از انواع آلودگى ها، شارب (سِبيل ) را كوتاه كنيد،
زيرا از يك طرف به سوراخ ‌هاى بينى و از طرف ديگر اگر بلند باشد به فضاى دهان متّصل است و مى تواند انواع ميكروب ها و ويروس ها را به دهان ، انتقال دهد،
پس بايد آن را كوتاه كرد،
كه فرمود:
اَقْوامٌ حَلَقُوا اللَّحْىَ وَ فَتَلُوا الشَّوارِبَ فَمَسَخُوا⁽⁶⁷⁾