(در گذشته امّت هائى بودند كه موهاى صورت را مى تراشيدند،
و شارب ها را بلند مى كردند،
كه به همين علّت مسخ شدند و نابود گرديدند.)⁽⁶⁸⁾
و - بهداشت دندان
يكى از راه هاى سالم نگهداشتن ، پاك كردن و مسواك كردن و خلال كردن است كه با خلال كردن موادّ غذائى از اطراف دندان ها پاك مى شود، و ايجاد بوئى زننده نمى كند، حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام مرتّب دندان ها را خلال مى كرد، به خلال كردن دندان ها و نوع چوب خلال سفارش ‍ مى فرمود.⁽⁶⁹⁾
9 - بهداشت عمومى
رعايت شادابى ديگران
امام على عليه السلام نسبت به بهداشت در روابط اجتماعى ، فرمود:
مَنْ اَكَلَ شَيْئا مِنَ الْمُؤ ذِياتِ ريحُها فَلا يُقَرِّبَنَّ الْمَسْجِدَ
(كسى كه غذائى با بوهاى تند و زننده بخورد، نبايد به مسجد و محلّ اجتماعات مردم نزديك شود.)⁽⁷⁰⁾
10 - بهداشت تن
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام به بهداشت تن و شستشوى دست و بدن توجّه داشت ،
غسل هاى جمعه را فراموش نمى كرد، (كه در غسل جمعه همه بدن شسته مى شود)،
و به ديگران سفارش مى فرمود.
غسل را در آب رودخانه فرات انجام مى داد.
و براى اينكه فرهنگ ((غسل جمعه )) مطرح شود، اگر كسى را مى خواست توبيخ كند، مى فرمود:
وَ اللّهِ لَاءَنْتَ اءعْجَزُ مِنَ التّارِكِ الْغُسْلِ يَوْمَ الْجُمْعَةِ ⁽⁷¹⁾
(قسم به خدا تو از ترك كننده غسل جمعه عاجزتَرى .)
و نسبت به تراشيدن موى زير بغل فرمود:
نُطَفُ الاَْبْطِ يُنْفِى رَائِحَةَ الْمَكْرُوهَةَ وَ طَهُورٌ وَ سُنَّةٌ مِمَّا اَمَرَ بِهِ الطّيب
(زايل كردن موى زير بغل بوى بد آن را از بين مى برد و پاك كننده است و سنّت ، كه سفارش به پاكيزگى آن شده است .)⁽⁷²⁾
11 - درمان با روغن زيتون
برخى در بهداشت فردى و عمومى احتياطهاى لازم را رعايت نمى كنند و بودجه ها را در قسمت درمان بيمارى ها به مصرف مى رسانند.
در صورتى كه اگر براى بهداشت و پيشگيرى تلاش كنند و مبالغى را مصرف نمايند، احتياج به درمان پيدا نخواهند كرد،
يكى از روش هاى تحقّق بهداشت و سلامت تن ، تغذيه مناسب است .
امام على عليه السلام نسبت به نقش غذا در سلامت تن و نقش روغن زيتون مى فرمايد:
عَلَيْكُمْ بِالزِّيْت ، فَاِنَّهُ يَكْشِفُ المِرَّةَ وَ يَذْهَبُ البَلْغَمَ وَ يَشُدُّ الْعَصَبَ وَ يَذهَبُ بِالاعْياءِ و يُحَسِّنَ الْخُلْقَ و يَطيبُ النَّفَسَ وَ يَذْهَبُ بَالْهَمّ
(از روغن زيتون استفاده كنيد كه آن موجب باز شدن صفراء، از بين رفتن بلغم ، محكم شدن عصب ، رفع خستگى ، نيكو شدن اخلاق ، پاكيزگى و طهارت نفس و زايل شدن غم و ناراحتى مى گردد.)⁽⁷³⁾
آنچه از روايت هاى فوق و احاديث مشابه آن (كه بسيار مى باشد) به عنوان يك نتيجه قطعى مى توان ذكر كرد، اين است كه :
نوع تغذيه در تن و روان انسان تاءثيراتى را برجاى مى گذارد.
در اين حقيقت نبايد ترديدى روا داشت ، همچنانكه دستاوردهاى علمى نيز مؤ يّد آن مى باشد.
بهداشت محيط زيست
1 - بهداشت محيط زيست
وقتى حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام در شهركوفه مسكن گزيد، دستورات مهمّى از نظر بهداشت ((محيط زيست )) به مردم كوفه داد،
و دستور صادر كرد كه :
1 - هر پنجره و روزنه اى از خانه ها كه به كوچه هاى شهر، باز مى شود، مسدود گردد.
2 - ناودان هاى آب را كه آب باران را به كوچه مى ريزند، بردارند، و به طرف حياط منزلِ خود برگردانند، تا عابران دچار زحمت نشوند.
3 - و درهاى ورودى توالت ها اگر از طرف كوچه ها باز مى شود، مسدود گردد.
تا هم مردم شهر در رفت و آمدها آزار نبينند و هم نواميس خودشان حفظ شوند.
پس از صدور دستورالعمل زيست محيطى و بهداشتى مردم اطاعت كردند و فورا طبق دلخواه امام على عليه السلام به شهر كوفه سر و سامان دادند.
روزى حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام با جمعى از ياران به محلّه ((بنى ثقيف )) رسيد.
جوانى كه حضرت را نمى شناخت ، به استهزا سخن نادرستى گفت .
امام على عليه السلام به طرف او نظر دوخت ، ناگاه پير مرد قبيله خدمت حضرت رسيد و عذر خواهى كرد.
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام در پاسخ فرمود :
به شرطى شما را مى بخشم كه :
1 - ناودان هاى بام را از كوچه بطرف حياط خانه خود برگردانيد.
2 - پنجره ها و روزنه ها را كه به طرف كوچه باز مى شود، ببنديد.
3 - درهاى توالت خانه ها كه از كوچه باز مى شود مسدود كنيد.
4 - در سر ميدان ها و خيابان ها، جوانان ، اجتماع نكنند.
5 - مردم محلّه شما رهگذران را مورد استهزاء قرار ندهند.
بزرگان بنى ثقيف گفتند :
اى اميرمؤ منان ! با جان و دل اطاعت مى كنيم .⁽⁷⁴⁾
2 - جمع آورى زباله ها
مى دانيم كه وجود ((زباله ها)) انواع ميكروب ها و بيمارى ها را بدنبال دارد، بايد محيط خانه و زندگى را از زباله ها پاك نگهداشت ،
و ظرف مخصوصى براى زباله ها تعيين كرد.
امام على عليه السلام مى فرمايد:
ظرف زباله را در داخل اطاق نگذاريد، بلكه در حياط يا در كوچه بگذاريد تا ببرند و معدوم سازند.
قالَ عَلىُّ عليه السلام مِنْ رسُولِاللّه صلى الله عليه و آله و سلم : لاتَؤ وُوا مِنْديلَ الْغَمْرِ فِى الْبَيْتِ فَاِنَّهُ مَرْبَضٌ لِلشَّيْطان
(دستمال آلوده را در اطاق و محلّ زندگى خود نگذاريد، زيرا آن جايگاه رشد شيطان و ميكروب هاى موذى است .⁽⁷⁵⁾
3 - بهداشت خانواده
الف - پرهيز از سگ
نگاهدارى برخى از حيوانات در منزل اشكالى ندارد.
و برخى از حيوانات را بايد با احتياط هاى لازم در محدوده زندگى راه داد.
در تجربيّات علمى اين حقيقت ثابت شد كه بيمارى هاى زيادى از حيوانات به انسان سرايت مى كند.
و بعضى از حيوانات را نبايد در محدوده زندگى خانوادگى وارد كرد، كه هم اكنون با روش هاى تجربى ثابت شده است كه 94 نوع بيمارى واگير از سگ به انسان منتقل مى گردد.
در صورتى كه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام در 13 قرن قبل فرمود:
((خيرى در سگ ها نيست ، مگر سگ شكارى يا سگ گلّه ))
و تازه در نگهدارى آنها نيز بايد احتياطهاى لازم را داشت .
و فرمود:
سگ سياه يكرنگ ، اگر شكارى را بگيرد، از آن استفاده نكنيد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم امر به كشتن اينگونه از سگهاى ولگرد فرمود.
و فرمود :
سگى را كه يهودى يا نصرانى يا زردشتى تعليم داد، استفاده نكنيد و از شكار آنها استفاده غذائى نداشته باشيد.⁽⁷⁶⁾
ب - بهداشت خانه
خانه ، يكى از مصاديق مهمّ محيط زيست مى باشد،
كه اگر پاك و سالم باشد در سلامت جسم و جان اهل خانه تاءثير دارد،
و اگر از نظر بهداشتى مناسب نباشد يا كثيف باشد، در بيمارى و آلودگى افراد دخالت دارد.
پس محيط خانه را همواره بايد تميز و پاك نگهداشت .
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
خاكروبه خانه را كه جمع كرديد، شب در خانه نگذاريد، بلكه آن را بيرون ببريد، كه شيطان در آن مسكن مى گزيند.
و در رهنمود ديگرى فرمود :
خانه را از تارهاى عنكبوت پاك كنيد كه باعث فقر و پريشانى است .⁽⁷⁷⁾
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام كثيف بودن خانه و بيرون نبردن خاكروبه و آشغال ها را موجب مسكن گزيدن شيطان (ميكروب ها) و كثيف بودن خانه ، و وجود تارهاى عنكبوت را عامل فقر و پريشانى معرّفى مى فرمايد،
يعنى بهداشت خانه در جسم و روان آدمى اءثر دارد.
ج - بهداشت روانى خانواده
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
هركس وقت بيرون آمدن از منزل ، نگين انگشتر خود را به كف دست بگرداند و به آن نگاه كند و سوره (اِنّا انْزَلْناهُ) بخواند و بگويد:
آمَنْتُ بِاللّهِ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ آمَنْتُ بِسِرِّ آلُ مُحَمَّدٍ وَ عَلانِيَّتِهِمْ
در آن روز چيز بد و مكروهى نبيند.
د - راه مقابله با فقر و پريشانى
امام على عليه السلام براى مقابله با فقر و پريشانى و ديگر نگرانى هاى موجود در روابط اجتماعى فرمود:
چون وارد خانه مى شويد بر اهل خانه سلام كنيد و اگر كسى در خانه نيست يا زن و فرزندى نداريد، بگوئيد:
السَّلامُ عَلَيْنا مِنْ رَبِّنا
و آنگاه كه داخل خانه شُديد سوره :
(قُل هُوَ اللّه )
بخوانيد، كه فقر و پريشانى از شما دور مى گردد.⁽⁷⁸⁾
درمان با داروهاى گياهى
1 - خُرما ((اَلتَّمْر))
O درمان با خرما
O فوائد خرماى سُرخ
O خُرما و فرزندان نيكو
O نان و خرما ، غذاى امام
O خرما و نابودى كرم هاى معده
1 - امام صادق عليه السلام از پدران خود از حضرت على عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
مَا تَاءْكُلُ الْحَامِلُ مِنْ شَى ءٍْ وَلاتَتَداوى بِهِ اءَفْضَلُ مِنَ الرُّطَبِ⁽⁷⁹⁾ .
((غذائى انسان نمى خورد، و چيزى انسان را شفا نمى دهد كه بهتر از خرما باشد.))
2 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه آن حضرت فرمود:
خالِفُوا اءَصْحَابَ الْمُسْكِرِ وَ كُلُوا الَّتمْرَ فَإِنَّ فيهِ شِفاءٌ مِنَ الاَْدْواءِ⁽⁸⁰⁾
((با شراب خواران مخالفت كنيد و به جاى شراب ، خرما بخوريد كه خُرما درمان دردهاست .))
3 - در روايتى اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
خَيْرُ تَمَراتِكُمْ الْبَرَنِّى ، فَاءَطْعِمُوا نِسَاءَكُمْ فى نِفاسِهِنَّ تَخْرُجْ اءَوْلادُكُمْ حُلَماءَ⁽⁸¹⁾
((در ميان خرماها خرماى سرخ بهتر است ، به زنان خود در ايّامِ پس از زايمان خرماى سُرخ بخورانيد تا فرزندانى حليم و بُردبار تحويل شما بدهند.))
4 - معروف بن خربوذ مى گويد :
رَاءى اءميرَالْمُؤْمِنينَ عليه السلام يَاءْكُلُ الْخُبْزَ بِالَّتمْرِ⁽⁸²⁾ .
((بارها ديده بود كه اميرالمؤ منين عليه السلام نان و خرما ميل مى فرمود.))
5 - امام صادق عليه السلام فرمود :
كانَ اءَميرُالْمُؤْمُنينَ عليه السلام يَاءْخُذُ الَّتمْرَ فَيَضَعُها عَلَى اللُّقْمَةِ، وَ يَقُولَ: هذا اءُدْمُ هذِهِ⁽⁸³⁾ .
((همواره اميرالمؤ منين عليه السلام خرما را در لقمه اى نان مى گذاشت و مى فرمود :
اين (خرما) خورشتِ اين است . (يعنى : نان را با خرما بايد خورد.)))
6 - از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود :
كُلُوا الَّتمْرَ فَإِنَّ فيهِ شِفاءٌ مِنَ الاءَدْواءِ⁽⁸⁴⁾ .
((خُرما بخوريد، زيرا در آن درمان دردهاست .))
7 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
مَنْ اءَكَلَ سَبْعَ تَمْرَاتٍ عَجْوَةً عِنْدَ مَضْجَعِهِ، قُتِلَ الدُّودُ فى بَطْنِهِ⁽⁸⁵⁾ .
((كسى كه هفت دانه خُرما را به هم كوبيده و به هنگام خواب بخورد، كرم هاى داخل معده او كشته خواهند شد.))
2 - انگور ((العنب ))
O نان و انگور ، غذاى امام
O انگور ، خورشت غذاها
1 - معروف بن خربوذ مى گويد :
عَمَّنْ رَاءى اءَميرَالْمُؤْمِنينَ عليه السلام يَاءْكُلُ الْخُبْزَ بِالْعِنَبِ⁽⁸⁶⁾ .
((همواره اميرالمؤ منين عليه السلام را مشاهده مى كرد كه آن حضرت نان و انگور تناول مى فرمود.))
2 - از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود :
اَلْعِنَبُ اءُدْمٌ وَ فَاكِهَةٌ وَ طَعَامٌ وَ حَلْوَاءٌ⁽⁸⁷⁾
((انگور خورشت است ، و ميوه است و طعام است و شيرينى و حلوا))
3 - كشمش ((الزبيب ))
O درمان بيمارى ها با كشمش
O كشمش و سلامت تن
O كشمش و شادى روح
O كشمش و درمان بلغم
O كشمش و درمان اعصاب
O كشمش سُرخ و سلامت
1 - امام صادق عليه السلام از پدران خود از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه آن حضرت فرمود:
إ حْدى وَ عِشْرُونَ زَبيبَةٌ حَمْرَاءٌ فى كُلِّ يَوْمٍ عَلَى الرِّيقِ، تَدْفَعُ جَميعَ الا ءمْراضِإ لا مَرَضَ الْمَوْتِ⁽⁸⁸⁾ .
((خوردن يازده دانه كشمش سُرخ در ناشتا (در حال خالى بودن معده ) همه بيمارها را از بدن مى زدايد جز بيمارى مرگ .))
2 - از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود:
مَنْ اِصْطَبَحَ إِحْدى وَ عِشْرينَ زَبيبَةً حَمْراءَ لَمْ يَمْرَضْ إ لا مَرَضَ الْمُوْتِ إ نْشاءَ اللّه تَعالى ⁽⁸⁹⁾ .
((كسى كه در صبحگاه يازده دانه كشمش سُرخ بخورد به بيمارى مبتلا نمى گردد ، جز بيمارى مرگ ، اگر خدا بخواهد.))
3 - مفضّل از امام صادق عليه السلام و آن حضرت از پدران خود، و آنها از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرده اند كه فرمود:
مَنْ اءَكَلَ إ حْدى وَ عِشْرينَ زَبيبَةٌ حَمْرَاءٌ مِنْ اءوَّلِ النَّهارِ، دَفَعَ اللّهُ عَنْهُ كُلَّ مَرَضٍ وَ سُقْمٍ⁽⁹⁰⁾ .
((كسى كه 21 دانه كشمش سُرخ بخورد ، خداوند هر نوع بيمارى را از او دفع خواهد كرد.))
4 - امام رضا عليه السلام از پدران خود از امام على عليه السلام نقل كرد كه آن حضرت فرمود :
اَلزَّبيبُ يَشُدُّ الْقَلْبَ، وَ يَذْهَبُ بِالْمَرَضِ، وَ يُطْفِى ءُ الْحَرَارَةَ، وَ يَطيبُ النَّفْسَ⁽⁹¹⁾ .
((كشمش جان را قوى و بيمارى را از تن بيرون مى كند، و گرماى بدن را فرو نشانده و روح را شاداب مى سازد.))
5 - امام رضا عليه السلام از پدران بزرگوارش از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه آن حضرت از پيامبر چنين نقل فرمود:
عَلَيْكُمْ بِالزَّبيبِ فَإ نَّهُ يَكْشِفُ الْمُرَّةَ، وَ يَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ، وَ يَشُدُّ الْعَصَبَ، وَ يَذْهَبُ بِالا ءعْياءِ، وَ يُحْسِنُ الْخُلْقَ، وَ يَطيبُ النَّفْسَ ، وَ يَذْهَبُ بِالْغَمِّ⁽⁹²⁾ .
((بر شما باد مصرف كشمش ، كه كشمش تلخى ها را مى زدايد،
بلغم را از بدن بيرون مى راند،
اعصاب را قوى مى كند،
سُستى ها را از تن مى زدايد،
اخلاق را نيكو و روح را شاداب و غم و اندوه را برطرف مى سازد.))
6 - امام رضا عليه السلام از پدران خود، از امام على عليه السلام نقل كرد كه آن حضرت فرمود:
مَنْ اءكَلَ إ حْدى وَ عِشْرينَ زَبيبَةً حَمْراءٌ عَلَى الرِّيقِ، لَمْ يَجِدْ فى جَسَدِهِ شَيْئا يُكْرِهُهُ⁽⁹³⁾ .
((كسى كه 21 عدد كشمش سُرخ در صبحگاهان تناول كند، در جسم خود دردى كه او را نگران كند، نخواهد يافت .))
4 - اَنار ((الرُّمَان ))
O انار و سلامت معده
O انار و زود به حرف آمدن كودكان
O انار ترش و شيرين و دبّاغى معده
O انار و درمان بيمارى هاى دهان و دندان
O انار و شادابى روان
1 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
كُلُوا الرُّمَّانَ بِشَحْمِهِ، فَإ نَّهُ دِباغٌ لِلْمِعْدَةِ⁽⁹⁴⁾
((انار را با پىِ آن بخوريد كه معده را دبّاغى مى كند. (تميز مى كند.)))
2 - از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شده كه :
اءطْعِمُوا صِبْيَانَكُمْ اَلرُّمَّانَ فَإ نَّهُ اءسْرَعُ لاِ لْسِنَتِهِمْ⁽⁹⁵⁾
((كودكان خود را انار بخورانيد كه زودتر به زبان مى آيند.))
3 - امام جعفر صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
كُلُوا الرُّمَّانَ الْمُزَّ بِشَحْمِهِ فَإ نَّهُ يَدْبَغُ الْمِعْدَةَ⁽⁹⁶⁾
((انار ترش و شيرين را با پىِ آن بخوريد كه معده را پاك مى كند.))
4 - بعضى اين روايت را به صعصعة بن صوحان (از اصحاب اميرالمؤ منين عليه السلام ) نسبت دادند كه گفت :
شبى پس از شام بر امام على عليه السلام وارد شدم ،
امام على عليه السلام خطاب به من فرمود:
يَا صَعْصَعَةَ اءُدْنٌ فَكُلْ، قُلْتُ : قَدْ تَعَشَّيْتُ، وَ بَيْنَ يَدَيْهِ نِصْفُ رُمَّانَةٍ، فَكَسَرَ لى وَ نَاوِلْنى بَعْضَهُ، وَ قَالَ: كُلْهُ مَعَ قِشْرِهِ يُريدُ مَعَ شَحْمِهِ فَإ نَّهْ يَذْهَبُ بِالْحَفَرِ ⁽⁹⁷⁾ ، وَ بِالْبَخَرِ⁽⁹⁸⁾ ، وَ يَطيبُ النَّفْسَ⁽⁹⁹⁾
(( جلو بيا و از انارهاى موجود تناول كن ،
گفتم : شام خورده ام ،
حضرت انارى را در دست داشت ، كه آن را به چند قِسم كرده ، و قِسمتى از آن را به من داد، و فرمود:
انار را با پىِ آن بخور كه بيمارى لثه ها و دندان را مى زدايد، و التهاب هاى دهان را درمان مى كند و جان را شاداب مى سازد.)) ⁽¹⁰⁰⁾
5 - سيب ((التُّفّاح ))
O شستشوى معده
1 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه آن حضرت فرمود:
التُّفَّاحُ نَضُوحُ الْمِعْدَةِ⁽¹⁰¹⁾
((سيب معده را شستشو مى دهد.))
2 - در روايت ديگرى امام جعفر صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل فرمود :
كُلُوا التُّفَّاحَ، فَإ نَّهُ نَضُوحُ الْمِعْدَةِ⁽¹⁰²⁾
((سيب بخوريد كه همانا سيب معده را شستشو مى دهد.))
6- گُلابى ((السَّفَرْجَل ، الكمثرى ))
O گُلابى و سلامت جسم
O گُلابى و سلامت روان
O گُلابى و شجاعت و قدرت
O گُلابى و درمان درد شكم
1 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
اءكْلُ السَّفَرْجَلِ قُوَّةٌ لِلْقَلْبِ الضَّعيفِ، وَ يَطيبُ الْمِعْدَةَ، وَ يُذَكِّى الْفُؤ ادَ، وَ يَشْجَعُ الْجَبانَ، وَ يُحْسِنُ الْوَلَدَ⁽¹⁰³⁾
((خوردن گُلابى قلبِ ناتوان را قوّت مى بخشد و معده را پاك مى كند ، دل را پاك مى كند، انسان ترسو را شجاعت و عامل نيكوئى فرزند است .))
2 - از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود :
اءكْلُ السَّفَرْجَلِ يَزيدُ فى قُوَّةِ الرَّجُلِ وَ يَذْهَبُ بِضَعْفِهِ⁽¹⁰⁴⁾
((خوردن گُلابى به انسان نيرو بخشيده ، ضعف و ناتوانى را از او مى زدايد.))
3 - در نقل ديگرى از اميرالمؤ منين عليه السلام آمده است كه فرمود:
السَّفَرْجَلُ قُوَّةُ الْقَلْبِ، وَ حَياةُ الْفُؤ ادِ، وَ يَشْجَعُ الْجَبانَ⁽¹⁰⁵⁾
((گُلابى عامل قدرتمند شدن روان و زنده شدن دل ها و شجاعت انسان هاى ترسو است .))
4 - امام محمّد باقر عليه السلام از پدران بزرگوار خود ، از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
كُلُوا الْكُمَّثْرى فَإ نَّهُ يَجْلُو الْقَلْبِ⁽¹⁰⁶⁾
((گُلابى (يا بِه ) بخوريد كه جان را شاداب مى كند.))
5 - امام على عليه السلام فرمود :
اَلْكُمَّثْرِيُّ يَجْلُو الْقَلْبَ، وَ يُسْكِنْ اءَوْجَاعَ الْجَوْفِ⁽¹⁰⁷⁾
((گُلابى (يا بِهْ) جان را شاداب و دردهاى شكم را درمان مى كند.))
7 - اَنجير ((التين ))
O انجير و درمان قولنج
O انجير و درمان عروق
O زمان استفاده از انجير
1 - امام باقر عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود :
عَلَيْكُمْ بِاءَكْلِ التِّينَ، فَإ نَّهُ نَافِعٌ لِلْقُولَنْجِ⁽¹⁰⁸⁾ .
((بر شما باد انجير خوردن ، زيرا بيمارى قولنج را درمان مى كند.))
2 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
اءكْلُ التّينِ يَلينُ السَّدَدَ، وَ هُوَ نَافِعٌ لِرِيَاحِ الْقُولَنْجِ، فَاءكْثِرُوا مِنْهُ بِالنَّهَارِ، وَ كُلُوُهُ بِاللَّيْلِ وَ لاتُكْثِرُوا مِنْهُ⁽¹⁰⁹⁾ .
((خوردن انجير رگ هاى بسته را باز مى كند و براى باد قولنج مفيد است ، در روز زياد و در شب انجير كمترى بخوريد.))
8 - اءدويه ، فلفل ((الغبيراء))
O اءدويه و درمان تَب
امام رضا عليه السلام از پدران خود از حسين بن على عليه السلام نقل كرد كه امام حسين عليه السلام فرمود:
دَخَلَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله و سلم عَلى عَلِىِّ بْنِ اءبى ط الِبٍ عليه السلام وَ هُوَ مَحْمُومٌ فَاءَمَرَهُ بِاءَكْلِ الْغَبيراءِ⁽¹¹⁰⁾ .
((روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بر پدرم على بن ابيطالب عليه السلام وارد شد، در حالى كه پدر تب داشت ،
دستور داد تا پدرم ادويه و فلفل تناول كند.))
9- بادرنگ ، بالنگ ، تُرنج ((الا ترج ))
O سيره خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
O ضرورت مصرف بادرنگ قبل و بعد از غذا
امام صادق عليه السلام از پدران خود ، از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد، كه فرمود:
كُلُوا الاءَتْرَجَ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ، فَإ نَّ آلَ مُحَمَّدِ عليهم السلام يَفْعَلُونَ ذلِكَ.⁽¹¹¹⁾
((بادرنگ را پيش از غذا و بعد از غذا بخوريد كه خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم چنين مى كردند.))
10- خربزه و هند وا نه ((البطيخ ))
1 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
اَلْبِطِّيخُ شَحْمَةُ الاءَرْضِ لاداءٌ وَ لاغائِلَةٌ فيهِ.
((خربزه (يا هندوانه ) ميوه زمين است ، نه در آن بيمارى است و نه نگرانى در آن وجود دارد.))
2 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
فيهِ عَشْرُ خِصالٍ : طَعَامٌ، وَ شَرَابٌ، وَ فَاكِهَةٌ، وَ رَيْحَانٌ، وَ اءُدْمٌ، وَ حَلْوَاءٌ، وَ اءشْنَانٌ، وَ خَطْمِيُّ، وَ نُقْلٌ، وَ دَوَاءٌ⁽¹¹²⁾ .
((در خربزه (يا هندوانه ) ده اءثر نيكوست ،
هم طعام است
و هم آبِ نوشيدنى ،
هم ميوه است
و هم گُل خوشبو،
هم خورشت است
و هم شيرينى و حلوا،
هم نبات است
و هم گُلِ ختمى ،
و نُقل و شيرينى است
و دواى دردهاست .))
3 - امام رضا عليه السلام از پدران خود نقل كرد كه فرمود:
كَانَ عَلِيُّ بْنُ اءبي طَالِبٍ عليه السلام يَاءْكُلُ الْبِطِّيخَ بِالسُّكَّرِ⁽¹¹³⁾ .
((امام على عليه السلام همواره خربزه (و انواع طالبى ) را با شِكَر مى خورد.))
4 - و در حديث ديگرى آمده است كه :
يَاءْكُلُ الْبِطِّيخَ بِالرُّطَبِ⁽¹¹⁴⁾ .
((امام على عليه السلام خربزه را با خرماى تازه مى خوردند.))
O گِردو ((اَلْجَوز))
امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود :
اءَكْلُ الْجَوْزِ فى شِدَّةِ الْحَرِّ يُهَيِّجُ الْحَرَّ فى الْجَوْفِ، وَ يُهَيِّجُ الْقُرُوحَ عَلَى الْجَسَدِ، وَ اءكْلِهِ فى الشِّتَاءِ يُسَخِّنُ الْكُلْيَتَيْنِ، وَ يَدْفَعُ الْبَرْدَ⁽¹¹⁵⁾ .
((خوردن گردو در شدّت گرماى تابستان ، حرارت پوست بدن را بالا مى برد و انواع دُمَل هاى چركين بر روى پوست پديد مى آورد، امّا خوردن آن در فصل سَرد زمستان ، كُليّه ها را گرم مى كند و سردى را از بدن مى زدايد.))
O تَره ((الكراث ))
سياّرى (از بزرگان ) از اميرالمؤ منين عليه السلام اينگونه آورده اند كه :
كَانَ اءميرِالْمُؤْمِنينَ عليه السلام يَاءْكُلُ الْكُرَّاثَ بِالْمِلْحِ الْجَريشِ^{(116) (117)} .
((آن حضرت تَره را با نَمَكِ خُورد شده مى خوردند.))
Oكاسنى صحرائى ((الهندباء))
امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
كُلُوا الْهِنْدِباءَ فَما مِنْ صِباحٍ إ لا وَ تَنْزِلُ عَلَيْهَا قَطْرَةٌ مِنَ الْجَنَّةِ، فَإ ذا اءَكَلْتُمُوها فَلاتَنْفُضُوها⁽¹¹⁸⁾ .
((كاسنى صحرائى بخوريد، هيچ صبحى نيست ، جز آنكه قطره اى از بهشت بر آن نازل مى شود، وقتى كاسنى خورديد، باقيمانده آن را دور نريزيد.))
O كدو ((الدبا))
O نقش كدو در تقويت عقل
O نقش كدو در رشد مغز
O نقش كدو در درمان قولنج
1 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
((كُلُوا الدُّبَّاءَ فَإ نَّهُ يَزيدُ فى الدِّماغِ))⁽¹¹⁹⁾ .
((كدو بخوريد، زيرا كه عقل را تقويت مى كند.))
2 - حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در وصيّت هاى خود به اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
((يَا عَلِىُّ عَلَيْكَ بِالدُّبَّاءِ فَكُلْهُ، فَإ نَّهُ يَزيدُ فى الْعَقْلِ وَ الدِّماغِ))⁽¹²⁰⁾ .
((اى على ، برتو باد خوردن كدو، زيرا عقل را تقويت و مغز را نيرو مى بخشد.))
3 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
كُلُوا الدُّبَّاءَ وَ نَحْنَ اءَهْلُ الْبَيْتِ نُحِبُّهُ⁽¹²¹⁾
((كدو بخوريد، كه ما خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دوستش داريم .))
4 - امام صادق عليه السلام از على عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
((كُلُوا الدُّبَّاءَ فَإ نَّهُ يَزيدُ فى الدِّماغِ))،
فقال الصادق عليه السلام : ((نَعَمْ، وَ اءنَا اءَقُولُ : إ نَّهُ جَيِّدٌ لِوَجَعِ الْقُولَنْجِ))⁽¹²²⁾ .
((كدو بخوريد ، زيرا مغز را نيرو مى بخشد، امام صادق عليه السلام مى فرمايد: آرى چنين است و من هم اضافه مى كنم و مى گويم : كدو براى درمان قولنج نيز مفيد است .))
O تُرُبچه ((اَلْفُجْلَ))
O تُرُبچه و درمان بلغم
O تُرُبچه و هضم غذا
امام رضا عليه السلام از پدران خود از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
((اَلْفُجَّلُ اءصْلُهُ يَقْطَعُ الْبَلْغَمَ، وَ يَهْضِمُ الطَّعامَ، وَ وَرَقُهُ يَحْدِرُ الْبُولَ⁽¹²³⁾ .
((تُرُبچه ، بلغم را ريشه كَن مى كند، و غذا با آن زود هضم مى گردد و برگ تُرُبچه ادرار آور است .))
O قارچ ((اَلْكُماة ))
O نقش قارچ در درمان چشم
O امام على عليه السلام و استفاده از قارچ در غذا
1 - امام على عليه السلام فرمود :
((اَلْكَمْاءَةُ مِنَ الْمَنِّ، وَ ماؤُها شِفاءُ الْعَيْنِ))⁽¹²⁴⁾ .
((قارچ از نعمت هاى الهى است و آب آن شفاى چشم است .))
2 - ابى بصير از فاطمه دختر على ، و او از اءمامه دختر ابى العاص بن ربيع و مادرش زينب دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نقل كرد كه فرمود:
((اءَتانى اءميرُالْمُؤْمِنينْ عليه السلام فى شَهْرِ رَمَضانَ، فَاءُتِى بِعِشاءٍ وَ تَمْرٍ وَ كَمْاءةٍ، فَاءَكَلَ، وَ كانَ يُحِبُّ الْكَمْاءَةَ))⁽¹²⁵⁾ .
((در ماه رمضان اميرالمؤ منين عليه السلام به هنگام شام ، بر ما وارد شد، در حالى كه مقدارى خرما و قارچ به همراه آورده بود، و از آن مى خورد و اميرالمؤ منين عليه السلام همواره قارچ را دوست مى داشت .))
O كاهو ((اَلْخَسَّ))
O كاهو و خواب
O كاهو و هضم غذا
((كُلُوا الْخَسَّ فَإ نَّهُ يُورِثُ النُّعَاسَ، وَ يَهْضِمُ الطَّعامَ))⁽¹²⁶⁾ .
((كاهو بخوريد كه خواب آور است و غذا را هضم مى كند.))
O گُلْپَر ((اَلْصَعْتَر))
O نقش گُلپَر و پاكى معده
امام صادق عليه السلام فرمود :
كَانَ دَواءُ اءميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام الْصِّعْتَرِ، وَ كَانَ يَقُولُ: إ نَّهُ يَصيرُ فى الْمِعْدَةِ خَمْلا كَخَمْلِ الْقَطيفَةِ.⁽¹²⁷⁾
((همواره دواى اميرالمؤ منين عليه السلام گُلْپَر بود، و همواره مى فرمود:
گُلپَر معده را پاك مى كند، چونان كه حوله بدن را.))
O سير ((اَلثَّوم ))
O روش استفاده از سير
O سير درمان 70 بيمارى
1 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
لايَصِحُّ اءكْلُ الثُّوْمِ إ لا مَطْبُوخَا⁽¹²⁸⁾
((خوردن سير روا نيست ، جز آنكه پُخته باشد.))
2 - فردوس از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
كُلُوا الثُّوْمَ وَ تَداوُوا بِهِ، فَإ نَّ فيهِ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعينَ داءً⁽¹²⁹⁾ .
((سير بخوريد، و با آن دردهاى خود را درمان كنيد، زيرا سير درمان هفتاد بيمارى است .))
O عَدَس ((العدس ))
O نقش عدس در قلب
O نقش عدس در اشك
امام صادق عليه السلام از پدرش و او از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
اءكْلُ الْعَدَسِ يَرِقُّ الْقَلْبَ، وَ يَسْرَعُ الدَّمْعَةَ⁽¹³⁰⁾ .
((خوردن عدس قلب را مهربان مى كند و اشك ها را فراوان جارى مى سازد.))
O عنّاب ((اَلْعَنَّابْ))
1 - امام على عليه السلام فرمود :
اَلْعَنَّابُ يَذْهَبُ بِالْحُمّى ⁽¹³¹⁾ .
((عنّاب تَب و حرارت بدن را مى زدايد.))
2 - ابن ابى الخضيب گفت :
چشم من سفيد شد و جايى را نمى ديدم كه در خواب حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام را زيارت كردم .
گفتم :
اى آقاىِ من ، چشمم بيمار است ، مشاهده مى كنى ؟
حضرت فرمود:
خُذِ الْعَنَّابَ، فَدَقْهُ فَاكْتَحِلْ بِهِ ⁽¹³²⁾
((عنّاب را كوبيده و بر چشم خود بكش .))
من هم عنّاب را كوبيدم و چونان سُرمه بر چشم كشيدم ، تاريكى از چشم من رخت بَر بست و بينائى خود را باز يافتم ، و هم اكنون چشمان من سالم است .
O كُنْدُر ((اللبان ))
O كُندُر و بهداشت دندان ها
O كُندُر و بهداشت دهان
O كُندُر و درمان بلغم
O كُندُر و تقويت حافظه
O كُندُر و درمان دردها
1 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
مَضْغُ اللُّبَّانِ يَشُّدُّ الا ءضْراسَ، وَ يَنْقى الْبَلْغَمَ، وَ يَذْهَبُ بِريحِ الْفَمِّ⁽¹³³⁾ .
((جويدن كُنْدُر دندان ها را محكم و بلغم را مى زدايد، و بوى بَدِ دهان را مى بَرَد.))
2 - در نقل ديگرى حضرت فرمود :
مَضْغُ اللُّبَّانِ يُذيبُ الْبَلْغَمَ⁽¹³⁴⁾
((جويدن كُنْدُر بلغم را از بدن مى زدايد.))
3 - در سفارشات رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به على عليه السلام آمده است كه فرمود:
يا عَلِيُّ : ثَلاثٌ يَزِدْنَ في الْحِفْظِ وَ يَذْهَبْنَ السُّقْمَ:
اللُّبَّانَ وَ السَّوَاكَ وَ قَراءَةِ الْقُرْآنِ⁽¹³⁵⁾ .
((اى على ، سه چيز است كه حافظه را تقويت و بيمارى را درمان مى كند،
يكى كُنْدُر،
و ديگرى مسواك زدن ،
و سوّمى قرائت قرآن .))
O بنفشه ، گُلِ گاوزبان ((البنفسج ))
O گُلِ بنفشه و درمان تب
O ارزش گُلِ بنفشه
1 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
اءَكْسِرُوا حَرَّ الْحُمَّى بِالْبَنَفْسَجِ وَ الْماءِ الْبارِدِ فَإ نَّ حَرَّها مِنْ فيحِ جَهَنَّمَ⁽¹³⁶⁾ .
((حرارت تَب را با گُلِ بنفشه و آبِ سرد برطرف كنيد، زيرا حرارت تب از گرماى جهنّم است .))
2 - در نقل ديگرى فرمود :
اِسْتَعْطُوا بِالْبَنَفْسَجِ فَإ نَّ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله و سلم ق الَ : لَوْ عَلِمَ النَّاسُ مَا فى الْبَنَفْسَجِ لَحَسُوهُ حَسْوا⁽¹³⁷⁾ .
((گُلِ بنفشه را براى يكديگر ببريد، زيرا رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
اگر مردم مى دانستند در گُلِ بنفشه چه فوائدى وجود دارد، آن را چون خورشت همراه غذا همواره مى خوردند.))
O اسپند ((اَلْحَرْمَلْ))
O اسپند و شادى
O اسپند و درمان بيمارى ها
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
فى اءصْلِ الْحَرْمَلِ نَشْرَةٌ، وَ فى فَرْعِهَا شِفَاءٌ مِنْ اِثْنَيْنَ وَ سَبْعينِ داءً⁽¹³⁸⁾ .
((ريشه اسپند شادى آور و برگ ها و ساقه هاى آن درمان هفتاد و دو بيمارى است .))
O گُلِ خطمى ((الخطمى ))
O گُل خطمى و بهداشت سَر
1 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
غَسْلُ الرَّاءْسِ بِالْخَطْمِى يَذْهَبُ بِالدَّرَنِ وَ يُنْقى الا ءقْذارَ⁽¹³⁹⁾ .
((شستن سَر با گُلِ خطمى ، چرك ها را مى زدايد و ناپاكى ها را از بين مى برد.))
2 - در كتاب طبّ امامان عليهم السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شده است كه آن حضرت به ياران خود سفارش فرمود:
غَسْلُ الرَّاءْسِ بَالْخَطْمِى يَذْهَبُ بِالدَّرَنِ وَ يُنَقِّى الدَّوابِّ⁽¹⁴⁰⁾ .
((شستن سَر با گُلِ خطمى چرك ها را مى زدايد و موجودات موذى را در سَر نابود مى كند.))
O حَنا ((الحناء))
O حنا و درمان جذام و بَرَص
O حنا و بهداشت
امام رضا عليه السلام از پدران خود از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
اَلْحَنّاءُ بَعْدَ النُّورَةِ اءَمَانٌ مِنَ الْجُذامِ وَ الْبَرَصِ⁽¹⁴¹⁾ .
((حنا بر بدن ماليدن پس از استعمال نوره ، انسان را از بيمارى جذام و بَرَص ، ايمن مى كند.))
O داروى نظافت (آهك ) ((النورة ))
1 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
اَلنُّورَةُ نَشْرَةٌ وَ طَهُورٌ لِلْجَسَدِ⁽¹⁴²⁾ .
((نوره ماليدن نشاط آور و عامل پاكى بدن است .))
2 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
يَنْبَغى لِلرَّجُلِ اءنْ يَتَوقَّى يَوْمَ الا ءرْبَعاءِ فَإ نَّهُ نَحْسٌ مُسْتَمِرُّ، وَ تَجُوزُ النُّورَةُ فى سَائِرِ الا ءيَّامِ⁽¹⁴³⁾ .
((سزاوار است كه انسان در روز چهارشنبه خويشتن دارى كند كه همواره روز نامباركى است ،
امّا جايز است كه در ديگر روزها نوره مصرف كرده و خود را پاك سازد.))
3 - امام على عليه السلام فرمود :
اءُحِبُّ لِلْمُؤْمِنِ اءنْ يَطْلى فى كُلِّ خَمْسَةِ عَشْرَ يَوْمَا مِنَ النُّورَةِ⁽¹⁴⁴⁾ .
((سزاوار است براى مؤ من كه در هر 15 روز، بدن خود را نوره بمالد.))
O مسواك زدن ((السواك ))
O مسواك و بهداشت دهان و دندان
O مسواك نور چشم
O مسواك و تقويت حافظه
O مسواك و هضم غذا
O نقش مسواك در مبارزه با فقر
1 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
السَّواكُ مِنْ مَرْضاةِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ سُنَّةٌ لِلنَّبِى صلى الله عليه و آله و سلم ، وَ مَطْيِبَةٌ لِلْفَمّ⁽¹⁴⁵⁾ .
((مسواك زدن خشنودى خداى بزرگ را فراهم كردن است و عمل كردن به سنّت پيامبر است ، كه دهان را خوشبو نگه مى دارد.))
2 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
السَّواكُ يَجْلُو الْبَصَرَ⁽¹⁴⁶⁾ .
((مسواك زدن نور چشم را زياد مى كند.))
3 - از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود:
ثَلاثٌ يَذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمْ وَ يَزِدْنَ فى الْحِفْظِ : السَّواكُ، وَ الصَّوْمُ، وَ قَراءَةِ الْقُرْآنِ⁽¹⁴⁷⁾ .
((سه چيز است كه بلغم را دفع و حافظه را زياد مى كند:
مسواك زدن ،
روزه گرفتن
و قرآن خواندن .))
4 - در روايتى اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
((اءَنَّ السَّواكَ يُوجِبُ شِدَّةَ الْفَهْمِ، وَ يَمْرِى ءُ الطَّعَامَ، وَ يَذْهَبُ اءوْجَاعَ الا ءضْراسِ، وَ يَدْفَعُ عَنِ الا ءنْسَانِ اَلْسُّقْمَ، وَ يَسْتَغْنى عَنِ الْفَقْرِ...))⁽¹⁴⁸⁾ .
((همانا مسواك زدن قدرت فهم را زياد مى كند،
و غذا را هضم مى كند،
و بيمارى هاى دندان را درمان مى كند،
و بيمارى را از تَن انسان مى بَرَد،
و عامل نجات از فقر و تهيدستى است .))
5 - در روايتى اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
السَّوَاكُ مُطَهَّرَةٌ لِلْفَمِّ مَرْضاةٌ لِلرَّبِّ⁽¹⁴⁹⁾ .
((مسواك زدن دهان را پاك و خدا را خشنود مى سازد.))
6 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
إ نَّ اءفْواهَكُمْ طُرُقُ الْقُرْآنِ فَطَهِّرُوها بِالسَّوَاكِ⁽¹⁵⁰⁾ .
((همانا دهان هاى شما راه هاى قرآن است ، آن را با مسواك زدن پاك كنيد.))
7 - آورده اند كه :
كَانَ عَلِيُّ عليه السلام يَسْتَاكَ في اءَوَّلِ النَّهَارِ وَ في آخِرِهِ، في شَهْرِ رَمَضانَ⁽¹⁵¹⁾ .
((در صبحگاهان و در آخر روز به هنگام افطار در ماه رمضان مسواك مى زد.))