 |
|
سيماى كارگزاران اميرالمومنين على عليه السلام حجة الاسلام و المسلمين على اكبر ذاكرى - ۱۰ -
بررسى واردين به كوفه
در سال چهل هجرى وقتى كه مردم شام مطّلع گشتند كه مردم عراق در مقابل درخواستهاى مكرّر على (ع ) براى جنگ با معاويه پاسخ منفى مى دهند، گروهى از وليد بن عقبه خواستند كه معاويه را ترغيب به هجوم عليه كوفه نمايد وليد اين نظر را به معاويه گفت ، امّا معاويه با حمله به كوفه مخالف بود. آرى وليد به خاطر انتقام از على (ع ) و شدّت كينه و بغضش مى خواست كه معاويه به كوفه هجوم برد، امّا معاويه زرنگتر از آن بود كه خود را دام گرفتار كند. كينه وليد نسبت به على (ع ) از آنجا ناشى مى شد كه على (ع ) پدرش را به نام عقبة ابن ابى معيط در جنگ بدر به درك فرستاده بود و خودش در قرآن به نام ((فاسق )) معرفى شده بود. (314) همچنين حضرت در دوران خلافت عثمان او را حد زد و از حكومت كوفه عزل گرديد؛ چون در حال مستى ، نماز صبح را به جاى دو ركعت چهار ركعت خواند و گفت ، اگر كم است چند ركعت ديگر نيز بخوانم .(315) هنگامى كه نامه مردم ((صنعا)) به معاويه رسيد، بسربن ارطات را كه مردى قسى القلب ، جنايتكار، خونريزو بى رحم بود خواست و به او دستور داد كه از راه حجاز به طرف مدينه و مكّه حركت كند تا به يمن برسد و به او گفت به بر هر شهرى فرود آمدى كه مردم از على (ع ) اطاعت مى كنند، آنها را تا آنجا كه توان دارى ناسزا گفته ، عرصه را بر آنان تنگ بگير تا بدانند راه نجاتى برايشان نيست . بعد آنان را به بيعت دعوت كن و اگر امتناع كردند، آنها را بكش و پيروان و شيعيان على (ع ) را در هر كجا كه ديدى ، به قتل برسان . امّا در مكّه متعرّض كسى مشو و راه بين مكّه و مدينه را ناامن ساز و به اين روش ادامه بده تا به ((صنعا)) و ((جند)) برسى . در آنجا ما پيروانى داريم كه برايمان نامه نوشته اند. يورش بسر به مدينه بسر حركت كرد تا به ((دير مرّان )) (316) رسيد. در آنجا چهارصد تن از سه هزار نفرى كه با او بودند از بين رفتند و با باقيمانده آنها حركت كرد. به سر هر آبى كه وارد مى شدند شتران آنها را مى گرفتند و تا آب ديگر مى بردند و در آنجا شتران گروه اوّل را رها كرده ، از شتران منطقه جديد استفاده مى كردند و همين گونه عمل مى كردند تا اينكه نزديك مدينه رسيدند. گروهى از ((بنى قضاعه )) از آنها استقبال نموده ، براى آنها شتر قربانى كردند. آنها وارد شهر مدينه شدند. كارگزار على (ع )، ابوايّوب انصارى كه يكى از ياران پيامبر بود، از شهر فرار كرد و بسر وارد شهر شد و براى مردم سخنرانى كرد و مردم را تهديد نمود. حويطب بن عبدالعزى - كه گفته اند شوهر مادر بسر بود - از او خواست كه انصار را مورد آزار قرار ندهد، زيرا آنها جزو قاتلان عثمان نيستند ((بسر)) مردم را به بيعت با معاويه فرا خواند و مردم هم با او بيعت كردند. وى زمانى كه دريافت جابر در ميان آنها نيست ، گفت : شما در امان نيستيد مگر اين كه جابر را حاضر كنيد. جابر به منزل امّسلمه ، همسر پيامبر رفته بود و كسب تكليف مى كرد. امّسلمه به او گفت كه از روى تقيّه بيعت كند. او نيز بناچار بيعت كرد. بسر چند روزى در مدينه ماند و گفت من شما را مورد عفو قرار دادم ؛ گرچه سزاوار عفو نبوديد؛ زيرا در مقابل شما، پيشوا و خليفه مسلمين را به قتل رساندند. او ابوهريره را به عنوان كارگزار مدينه انتخاب كرد و دستور داد كه مردم بر خلاف نظر او عمل نكنند و سپس مدينه را به قصد مكّه ترك كرد. ورود بسر به مكّه و طائف بسر از مدينه خارج شد، در راه مكّه عدّه اى را كشت و اموالى را به غارت برد. خبر يورش او به مردم مكّه رسيد. وقتى كه قسم بن عبّاس از قصد بسر مطّلع شد از مكّه فرار كرد و مردم ، شيبة بن عثمان را به عنوان امير مكّه انتخاب كردند. گروهى از قريش به استقبال بسر رفتند. بسر آنها را مورد شمادت قرار داد و داخل مكّه شده ، براى مردم خطبه خواند. وى سپس طواف كرد و در جستجوى سعيد بن عاص برآمد، امّا او را نديد. بسر مردم مكّه را تهديد كرد كه اگر مخالفت بكنند، شهر و ديار آنها را ويران نموده ، آنها را خواهد كشت . وى شبية بن عثمان را به عنوان جانشين خود انتخاب كرد و به جانب طائف حركت كرد. وقتى مغيرة بن شعبه - كه در طائف بود و از امور سياسى به ظاهر كناره گيرى كرده بود تا فرصت مناسب را براى كسب رياست به دست آورد - دريافت كه بسر به سوى طائف مى آيد، طى نامه اى به وى از حركت او به جانب حجاز تشكّر كرد و عمالش را مورد ستايش و تحسين قرار داد. بسر مردى از قريش رابه ((تباله )) فرستاد، زيرا در آنجا گروهى از پيروان على (ع ) بودند و دستور داد آنها را بكشند. آنان چون با بسر خويشاوندى داشتند، مهلت خواستند كه امان نامه اى از بسر بياورند، امّا قبل از اين كه امان داده شوند، جنگ آغاز شده بود. ((منيع باهلى )) نامه اى از بسر گرفته ، براى آنها آورد و از خونريزى بيشتر جلوگيرى شد. بسر در طائف با مغيره مذاكره كرد و شب در آنجا ماند و روز بعد با مشايعت مغيره طائف را ترك كرد. بسر حركت كرد تااينكه به بنى كنانه رسيد. در ميان آنها دو فرزند از عبيداللّه بن عبّاس به نامهاى قثم و عبدالرّحمان يا سليمان و داود بودند كه مادر آنها ((جويريه )) بود. بسر آن دو را خواست . بچّه ها نزد مردى از كنانه بود وى كه مى دانست بسر مرد منطق نيست ، در دفاع از بچّه ها شمشير خود را به دست گرفت و بر اصحاب بسر حمله كرد. بسر گفت : من با تو كارى ندارم . من بچّه ها را مى خواهم . او گفت : من جنگ مى كنم و كشته مى شوم ، تا اينكه نزد خدا و مردم معذور باشم . مرد كشته شد و بسر دستور داد اين دو بچّه را بيرون آورده ، كشتند. گروهى از زنان بنى كنانه خارج شدند و يكى از آنها با اعتراض گفت : چرا شما بچّه ها را مى كشيد؟! به خدا قسم در جاهليت چنين عمل نمى كردند! به خدا قسم آن حكومتى كه جز با كشتن مردم ضعيف و پيرمردان و قطع رحمها مستحكم نمى شود، سلطنت زشتى مى باشد! بسر گفت : به خدا قسم من شما را با يك شمشير مى كشم آن زن گفت : اين براى من بهتر است . بسر حركت كرد تا اين كه به ((نجران )) رسيد. در آنجا عبداللّه بن عبدالمدان - كه جانشين عبيداللّه بود - و فرزندش را به نام مالك كشت . عبداللّه داماد عبيداللّه بن عبّاس بود. وى سپس مردم نجران را جمع كرد و گفت : اى مردم نصارا و برادران بوزينگان ! اگر مطّلع بشوم كه عملى برخلاف ميل من اجام داده ايد، بر مى گردم و نسل شما را قطع ، زراعت شما را نابود و ديار شما را تخريب مى كنم . بسر مدّتى طولانى آنها را تهديد كرد و بعدا به ((ارحب )) رفت و در آنجا ابوكراب را كه مردى از بزرگان باديه از قبيله همدان بود، به قتل رساند؛ زيرا او اظهار تشيّع و پيروى از على (ع ) مى نمود. ورود بسر به صنعا بسر وقتى وارد صنعا شد كه عبيداللّه بن عبّاس همراه با سعيد بن نمران از آن خارج شده بودند و عبيداللّه عمرو بن اراكه ثقفى را به عنئان جانشين خود انتخاب كرده بود. او جلوى ورود بسر را گرفته ، با او جنگيد، امّا بسر عمرو را به قتل رساند و داخل صنعا گرديد. او گروهى از مردم را كشت و نمايندگان ((ماءرب )) را به قتل رساند؛ مگر يك نفر از آنها را كه به سوى قومش برگشت و گفت : من خبر مرگ جوانان و پيران را براى شما آورده ام . بسر سپس به ((جيشان )) رفت . مردم آنجا طرفدار على (ع ) بودند و با او جنگيدند. او آنها را شكست داد و مردم را وحشيانه قتل و عام نمود. بعد به صنعا برگشت و در آنجا صد نفر از فرزندان مردم فارس و ايران را كشت ؛ زيرا دو فرزند عبيداللّه در خانه زنى از زنان آنها به نام بزرج (كه احتمالا معرّب بزرگ است ) پنهان شده بودند. عبيداللّه و سعيد در كوفه ابوودّاك گويد: زمانى كه سعيد و عبيداللّه وارد كوفه شدند، من نزد على (ع ) بودم . حضرت آنها را مورد سرزنش قرار داد كه چرا با بسر جنگ نكرده اند. سعيد گفت : به خدا قسم من جنگ كردم ، امّا فرزند عبّاس مرا تنها گذاشت و از جنگ امتناع ورزيد. من در خلوت هنگامى كه بسر به ما نزديك مى شد، گفتم : پسر تو بدون جدّيّت در جنگ و قتال ، از ما راضى نخواهد شد امّا عبيداللّه پاسخ داد كه ما طاقت جنگ با بسر را نداريم . من دست بردار نبودم و حركت نموده ، براى مردم سخنرانى كردم و بعد از حمد الهى گفتم كه اى مردم يمن ! هر كس در تحت طاعت و بيعت اميرالمؤ منين است به سوى من بشتابد. گروهى از آنها به من پاسخ مثبت دادند. با آنها جلو رفتم و جنگ كوتاهى نمودم ، امّا مردم از اطراف من متفرق شدند و من دست از جنگ برداشتم . (317) خطبه حضرت امير (ع ) بعد از آن حضرت على (ع ) بالاى منبر رفت ؛ در حالى كه از كوتاهى مردم در جهاد و از اين كه با نظر وى در جهاد با مردم شام مخالف بودند ناراحت بود، فرمود: ماهى الّا الكوفة اقبضها و ابسطها ان لم تكونى الّا اءنت تهب اءعاصيرك فقبّحك اللّه ! و تمثيل بقول الشّاعر:
انبئت بسرا قد اطّلع اليمن ، و انّى و اللّه لاءظنّ اءنّ هؤ لاء القوم السيد الون منكم باجماعتهم على باطلهم ، و تفرّقكم عن حقّكم ، و بمعصيتكم امامكم فى الحقّ، و طاعتهم امامهم فى الباطل ، و باءدائهم الامانة الى صاحبهم و خيانتكم ، و بصلاحهم فى بلادهم و فسادكم . فلو ائتمنت اءحدكم على قعب لخشيت اءن يذهب بعلاقة اللّهم انّى قد مللتهم و ملوّنى ، و سئمتهم و سئمونى ، فاءبدلنى بهم خيرا منهم ، و اءبدلهم بى شرّ منّى ، اللّهم مث قلوبهم كما يماث الملح فى الماء، اءما، و اللّه لوددت اءنّ لى بكم اءلف فارس من بنى فراس بن غنم .
بعد فرمود: به من خبر رسيده كه بسر وارد ((يمن )) گرديده است . سوگند به خدا من گمان مى كنم به همين زودى ايشان بر شما مسلّط شوند و صاحب دولت گردند به خاطر اجتماع و يگانگى كه در راه باطلشان دارند و تفرقه و پراكندگى كه شما از راه حق داريد و براى اينكه شما در راه حق از امام و پيشواى خود نافرمانى مى كنيد و آنان در راه باطل ، از پيشواى خودشان پيروى مى نمايند و آنها امانت او (وظايف خود) را ادا مى كنند و شما خيانت مى نماييد و به خاطر اصلاحى كه آنها در شهرهاى خودشان مينمايند و فساد شما. پس اگر يكى از شما را بر قدح چوبى بگمارم ، مى ترسم بند و چنگك آن را ببريد. بار خدايا من از ايشان (اهل كوفه ) بيزار و دلتنگ شده ام و ايشان هم از من ملول و سير گشته اند! پس بهتر از اينان را به من عطا فرما و به جاى من شرتر از مرا به آنها عوض ده . (زيرا من نزد آنها شر هستم ) بار خدايا دلهاى ايشان را آب فرما مانند نمك در آب ! آگاه باشيد به خدا سوگند دوست داشتم به جاى شما هزار سوار از فرزندان ((فراس بن غنم )) براى من بود ((اى امّ زنباع ! جاى نصرت و يارى اگر ايشان (بنى تميم ) را بخوانى ، سواران قهرمانانى از آنها مانند ابرهاى تابستان سريع به سوى تو مى آيند)). حضرت پس از اين سخنرانى از منبر فرود آمد. ابومنخف گويد: حضرت مردم را براى فرستادن گروهى در تعقيب بسر دعوت كرد، امّا آنها كوتاهى كرده ، جواب مثبت ندادند. در اين ميان جارية بن قدامه سعدى پاسخ مثبت ندادند. در اين ميان جارية بن قدامه سعدى پاسخ مثبت داد. حضرت او را با دوهزار نفر فرستاد. او به جانب بصره رفت . بعد از راه حجاز حركت كرد تا به يمن رسيد و از بسر سؤ ال كرد و گفته شد كه در بلاد بنى تميم است توصيه هاى اميرالمؤ منين به جاريه قبلا توصيه هاى معاويه به بسر را در هنگام آغاز و فرمان يورش نقل كرديم . حال توصيه هاى حضرت به جاريه را كه براى تعقيب بسر حركت كرد، ذكر مى كنيم تا تفاوت بين عدل و ظلم و عادل و ظالم مشخص گردد و اين كه على (ع ) چگونه مى انديشيده و معاويه در پى چه چيزى بوده است . عبدالرّحمان بن عبيد گويد: على (ع ) مرا بعد از فرستادن جاريه ، همراه نامه اى به جانب وى فرستاد كه نامه را به او برسانم . من خود را به جاريه رسانده ، نامه حضرت را به او دادم . جاريه نامه را گشود. در آن نوشته شده بود: اءمّا بعد فانّى بعثتك فى وجهك الّذى وجهت له ، و قد اءوصيتك بتقوى اللّه و تقوى ربّنا جماع كلّ خير و راءس كلّ اءمر و تركت اءن اءسمّى لك الاءشياء باءعيانها و انّى اءفسّرها حتى تعرفها. سر على بركة اللّه حتّى تلقى عدوّك و لاتحتقرنّ من خلق اللّه احدا، و لاتسخرنّ بعيرا و لا حمارا و ان ترجلت و حبست و لاتستاءثرنّ على اهل المياه بمياههم و لاتشربنّ من مياههم الّى بطيب اءنفسهم و لاتسبى مسلما و لامسلمة ، و لاتظلم معاهدا و لامعاهدة ، وصلّ الصّلاة لوقتها، و اذكر اللّه باللّيل و النّهار، و احملوا راجلكم و تاسوا على ذات ايديكم و اءعدّ السّير حتى تلحق بعدوّك فتجلّيهم من بلاد اليمن و تردّهم صاغرين انشاءاللّه و السّلام عليك و رحمة اللّه و بركاته .(319) اما بعد من تو را فرستادم در همان جهتى كه به خاطر آن حركت كردى . تو را به تقواى خدا و پروردگارمان كه (آن تقوى ) جمع كننده تمام نيكيها و در راءس تمام امور است ، توصيه مى كنم و من توصيه ها را بعينه ذكر نكردم ، اما آنها را تفسير مى كنم تا توصيه لازم را بشناسى . با بركت الهى حركت كن تا به دشمن برسى ، اما نبايد حتى يك نفر از خلق خدا را كوچك شمارى و تحقير كنى و نبايد به زور و بدون مزد، شتر و الاغى را بگيرى ؛ اگر چه مجبور شوى پياده حركت كنى و نتوانى به دشمن دست يابى و نبايد خود را به آبهاى مردم ، برتر از صاحبانشان بدانى و نبايد از آب آنها بخورى ، مگر با اجازه و رضايت آنها و نبايد زن و مرد مسلمان را اسير كنى و نه به زن و مرد معاهد (يهود و نصارى و مجوس ) ظلم نمايى . نماز را در وقت خودش به جاى آور و در شب و روز به ياد خدا باش . پيادگان را سوار كنيد و نسبت به كسانى كه با شما هستند، كمك نمائيد و سريع حركت كن تا به دشمنت برسى . پس او را از بلاد يمن خارج نموده ، به خواست خداوند با خوارى آنها را بيرون نمايى انشاءاللّه . درود و رحمت خدا و بركاتش بر تو باد! در الغارات به جاى ((حبست ))، ((حفيت )) آمده است ؛ يعنى اگر چه در اثر راه رفتن پايت تاول زده باشد، حق ندارى از چهاپايان ديگران بدون اجازه استفاده كنى و به جاى ((لاتسبى )) (به اسارت نگير)، ((لاتسب )) آمده است ؛ يعنى ، نبايد فحش و ناسزا ندهى و به نظر مى رسد نقل الغارات با مضامين نامه مناسبتر باشد. وقتى كه بسر از ورود جاريه به يمن اطّلاع پيدا كرد، راه خود را به جانب ((يمامه )) منحرف كرد. جاريه هم او را از شهرى به شهرى تعقيب مى كرد و از مردم حصار و منطقه اى نمى گذشت مگر اين كه زاد و توشه بعضى از يارانش به اتمام مى رسيد و در همان حال او يارانش را به مواسات و از خود گذشتگى فرمان مى داد. گاهى شتر مردى از يارانش تلف مى شد و مركب وى از بين مى رفت ، اما جاريه مى گفت كه بايد حركت كنند و به بسر دست يابند. وقتى كه آنها به منطقه يمن رسيدند، پيروان عثمان فرار كرده ، به كوهها پناهنده شدند، پيروان على (ع ) آنها را تعقيب كرده ، از هر طرف به آنها حمله كردند و عده اى از آنها را از بين بردند. جاريه به جانب بسر مى رفت . بسر هم مانند روباهى كه از ترس شير فرار كند. از مسيرى به مسيرى ديگر مى رفت و جاريه همچنان او را تعقيب كرد تا اينكه وى را از تمام مناطق تحت نفوذ على (ع ) خارج ساخت جاريه پس از اخراج بسر؛ حدود يك ماه در ((حرس )) براى اين كه خود و اصحابش استراحت نمايند، توقف كرد زمانى كه بسر از چنگال جاريه فرار كرد، گاهى در مسير راه ، مردم به خاطر و جناياتى كه مرتكب مى شد به او حمله مى كردند، تا اين كه توانست خود را به معاويه برساند. بسر به معاويه گفت : اى اميرالمؤ منين ! من همراه با اين لشكر، دشمنان تو را در رفتن و بازگشتن كشتم ، در حالى كه مردى از آنها آسيب نديد. معاويه گفت : اين خدا بود كه چنين عمل كرد نه تو.
|
