فَاءَنْصِفُوا النّاسَ مِنْ اءنْفُسِكُمْ وَ اءَصْبِرُوا لِحوائِجِهِمْ فَاءِنَّكُمْ خُزّانُ الرَّعِيَّةِ وَ وُكَلاءُ الاُْمَّةِ وَ سُفَراءُ الاَْئِمَّةِ.⁽¹³⁶⁾
با مردمان به انصاف رفتار كنيد و در برابر نيازشان بردبار باشيد. چه ، شما خزانه داران رعيت ، وكيلان امت و نماينده پيشوايان جماعتيد.
راه محبوبيت
اَلْمُنْصِفُ كَثيرُ الاَْوْلِياءِ وَالاَْوِدّاءِ.⁽¹³⁷⁾
با انصاف ، دوستان و نزديكان فراوان دارد.
انفاق
الگوى بخشندگى
كُنْ سَمْحاً وَ لا تَكُنْ مُبَذِّراً.⁽¹³⁸⁾
بخشنده باش ولى نه به حد اسراف و بى جا.
برترين هزينه
فـَمـَنْ اءَتـاهُ اللّهُ مـالاً فـَلْيـَصـِلْ بِهِ الْقَرابَةَ، وَلْيُحْسِنْ مِنْهُ الضِّيافَةَ، وَلْيَفُكَّ بِهِ الاَْسِيرَ وَالْعانِىَ، وَلْيُعْطِ مِنْهُ الْفَقِيرَ وَالْغارِمَ.
ثروتمند عطا يافته از خداوند را سزاوار است كه خويشاوندانش را دريابد، گرسنگان را خوان بـگـسـتـرانـد، اسـيـران و گـرفـتـاران را از بـنـد و زنـدان برهاند، و از بخشش خود وام داران و درويشان را بهره ور سازد.
سكّه صاحب عيار
دِرْهَمُ الْفَقيرِ اَزْكى عِنْدَ اللّهِ مِنْ دينارِ الْغَنىِّ.⁽¹³⁹⁾
در هم تهيدست نزد خداوند، پاك تر از دينار توانگر است .
بخشش ، حتّى اندك
لا تَسْتَحْىِ مِنْ إِعْطاءِ الْقَلِيلِ فَإِنَّ الْحِرْمانَ اءَقَلُّ مِنْهُ.⁽¹⁴⁰⁾
از بخشش اندك شرم مدار، كه محروم ساختن از آن ، اندك تر است .
انفاق در حال تنگدستى
مَنْ يُعْطِ بِالْيَدِ الْقَصِيرَةِ يُعْطَ بِالْيَدِ الطَّوِيلَةِ.⁽¹⁴¹⁾
هر آن كه در حال تنگدستى انفاق كند، از راه گشاده دستى پاداش گيرد.
اهل بيت (ع )
نزديك ترين مردم به اهل بيت (ع )
اَوْلَى النّاسِ بِنا مَنْ والانا وَ عادى مَنْ عادانا.⁽¹⁴²⁾
نزديك ترين مردم به ما كسى است كه ما را دوست بدارد و با دشمنان ما دشمن باشد.
فرجام بى ولايتى
مَنْ رَكِبَ غَيْرَ سَفينَتِنا غَرِقَ⁽¹⁴³⁾
هر كسى بر غير كشتى ما (اهل بيت ) سوار شود غرق مى شود.
منزلت معصومان (ع )
هـُمْ دَعـائِمُ الاِْسـْلامِ وَ وَلائِجُ الاِْعـْتـِصـامِ بـِهـِمْ عـادَ الْحـَقُّ فـى نـِصـابـِهِ وَ انـْزاحَ الْبـاطـِلُ عـَنـْ مَقامِهِ.⁽¹⁴⁴⁾
آنـان (اهـل بـيـت ) ستون هاى دينند و پناهگاه هايى كه مردم را نگه مى دارند. حق به يُمن آنان به جاى خود بازگشت و باطل از جايگاهش فرو افتاد.
محبت واقعى
مَنْ اءَحَبَّنا فَلْيَعْمَلْ بِعَمَلِنا وَلْيَتَجَلْبَبِ الْوَرَعَ⁽¹⁴⁵⁾
هـر كـه مـا (اهـل بـيـت (ع )) را دوسـت مـى دارد بـايـد چـون رفـتـار مـا عمل كند و جامه پارسايى دربرگيرد.
جايگاه رفيع اهل بيت (ع )
لا يـُقـاسُ بـِآلِ مـُحَمَّدٍ (صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ) مِنْ هذِهِ الاُْمَّةِ اَحَدٌ وَ لا يُسَوَّى بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَيْهِ اَبَداً.⁽¹⁴⁶⁾
هـيـچ كـسـى را از ايـن امـت قـيـاس بـا آل مـحـمـّد(ص ) نـتوان كرد و آنان را كه نعمت ارشاد و هدايت آل محمد از سقوط نجات داده است نمى توان با آن پيشوايان الهى مساوى گرفت .
مشعل هدايت
بِنَا اهْتَدَيْتُمْ فِى الظَّلْماءِ وَ تَسَنَّمْتُمُ الْعَلْياءَ وَ بِنَا انْفَجَرْتُمْ عَنِ السَّرارِ.⁽¹⁴⁷⁾
(اى مردم بصره !) از تاريكى هاى جهالت و گمراهى به وسيله ما هدايت شديد، و به كمك ما به اوج ترقى رسيديد. صبح سعادت شما در پرتو شعاع وجود ما درخشيدن گرفت .
پيروى از اهل بيت (ع )
اُنْظُرُوا اَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَاتَّبِعُوا اءثَرَهُمْ.⁽¹⁴⁸⁾
به خاندان پيامبرتان بنگريد و هر سو رفتند در پى آنان برويد.
رايت حقيقت
وَ خَلَّفَ فينا رايَةَ الْحَقِّ، مَنْ تَقَدَّمَها مَرَقَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْها زَهَقَ، وَ مَنْ لَزِمَها لَحِقَ.⁽¹⁴⁹⁾
... و (رسـول خـدا(ص )) پـرچـم حـق را در مـيـان ما بر جاى نهاد، كسى كه از آن پيش افتد از دين بيرون است ، و آن كه پس بمانَد تباه و سرنگون و آن كه همراهى كند رستگار خواهد شد.
گنجوران نبوت
نـَحـْنُ الشِّعـارُ وَالاَْصْحابُ وَ الْخَزَنَةُ وَالاَْبْوابُ وَ لا تُؤْتَى الْبُيُوتُ اِلاّ مِنْ اَبْوابِها فَمَنْ اءَتاها مِنْ غَيْرِ اَبْوابِها سُمِّىَ سارِقاً.⁽¹⁵⁰⁾
مـايـيـم مـقـربـان و ياران خزانه داران معارف الهى و درهاى ورود به خانه هاى علم و ايمان . به خـانـه هـا وارد نـمـى شـوند، مگر از درهاى آن ها، پس هر كس از غير درهاى خانه ها وارد شود، دزد ناميده مى شود!
كوه هاى استوار دين
هـُمْ مـَوْضـِعُ سـِرِّهِ وَ لَجـَاءُ اَمـْرِهِ وَ عـَيـْبـَةُ عـِلْمـِهِ وَ مـَوْئِلُ حـِكـَمـِهِ وَ كـُهـُوفُ كـُتـُبـِهِ وَ جـِبـالُ دينِهِ.⁽¹⁵¹⁾
آنـان (ائمـه (ع )) دارنـدگـان راز پـيـامـبـر(ص ) و پشتيبان امر وى و ظرف علم و مرجع قوانين و دربردارنده كتب رسالت و كوه هاى پابرجاى دين او هستند.
چراغ تاريكى ها
اِنَّما مَثَلى بَيْنَكُمْ مَثَلُ السِّراجِ فِى الظُّلْمَةِ يَسْتَضِى ءُ بِهِ مَنْ وَلَجَها.⁽¹⁵²⁾
مـَثـل مـن در مـيـان شـمـا، مَثل چراغ در تاريكى است ، آن كه به تاريكى پاى گذارد از آن چراغ روشنى جويد.
تاءسى به انبياى پيشين
وَ خَلَّفَ فيكُمْ ما خَلَّفَتِ الاَْنْبِياءُ فى اءُمَمِها اِذْلَمْ يَتْرُكُوهُمْ هَمَلاً.⁽¹⁵³⁾
پيامبر اسلام (ص ) در ميان شما جانشينى گذاشت كه همه پيامبران در امت هاى خود گذاشتند زيرا پيامبران مردم را هرگز بى سرپرست رها نكردند.
نظام امّت
اَلاِْمامَةُ نِظامُ الاُْمَّةِ.⁽¹⁵⁴⁾
امامت نظام امت است .
اطاعت امام ، اطاعت خداست
مَنْ اَطاعَ اِمامَهُ فَقَدْ اَطاعَ رَبَّهُ.⁽¹⁵⁵⁾
كسى كه از امام خويش اطاعت كند به راستى از خدا اطاعت كرده است .
تدبير كنندگان خلق
اِنَّمَا الاَْئِمَّةُ قُوّامُ اللّهِ عَلى خَلْقِهِ وَ عُرَفاؤُهُ عَلى عِبادِهِ وَ لا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ اِلاّ مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ لايَدْخُلُ النّ ارَ اِلاّ مَنْ اَنْكَرَهُمْ وَ اَنْكَرُوهُ.⁽¹⁵⁶⁾
جز اين نيست كه پيشوايان (الهى )، تدبير كنندگان و مديران الهى مخلوقات او و عارفان آنان مـى باشند و كسى به بهشت داخل نمى شود، مگر اين كه پيشوايان الهى را بشناسد و آنان نيز او را بـشـناسند و كسى به دوزخ داخل نمى گردد مگر اين كه آنان را منكر شود و آنان نيز او را منكر گردند.
دوستان پيامبر(ص )
اِنَّ وَلِىَّ مُحَمَّدٍ مَنْ اَطاعَ اللّهَ وَ اِنْ بَعُدَتْ لُحْمَتُهُ.⁽¹⁵⁷⁾
بى شك دوست محمد(ص ) كسى است كه خدا را فرمان برد اگر چه خويشاوندى او با آن حضرت دور باشد.
دشمنان پيامبر(ص )
اِنّ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ(ص ) مَنْ عَصَى اللّهَ وَ اِنْ قَرُبَتْ قَرابَتُهُ.⁽¹⁵⁸⁾
هـمـانـا دشمن محمد(ص ) كسى است كه خدا را نافرمانى كند، هر چند خويشاوند نزديك محمد(ص ) باشد.
مشعل علم الهى
بَلِ انْدَمَجْتُ عَلى مَكْنُونِ عِلْمٍ لَوْ بُحْتُ بِهِ لاَضْطَرَبْتُمْ.⁽¹⁵⁹⁾
من از علوم و حوادثى آگاهم كه اگر براى شما بازگويم مضطرب و سرگردان مى شويد.
عظمت على (ع )
يَنْحَدِرُ عَنِّى السَّيْلُ وَ لا يَرْقى اِلَىَّ الطَّيْرُ.⁽¹⁶⁰⁾
سـيـل [عـلوم و مـعـارف ] از من سرازير مى شود و هيچ پرواز كننده اى [در فضا و امواج علوم ] به بلنداى من نمى رسد.
على (ع ) درياى بى كران
فَاسْاءَلُونى قَبْلَ اَنْ تَفْقِدُونى .⁽¹⁶¹⁾
پس (آنچه مى خواهيد) از من بپرسيد پيش از آن كه مرا از دست دهيد.
مظلوميّت على (ع )
وَ لَقَدْ اءَصبَحَتِ الاُْمَمُ تَخافُ ظُلْمَ رُعاتِها، وَ اءَصْبَحَتُ اءَخافُ ظُلْمَ رَعِيَّتى .⁽¹⁶²⁾
ملّت هاى جهان همواره از ستم حاكمان خود بيمناكند، در حالى كه من از ستم رعيّت و پيروان خويش ‍ مى ترسم .
حقّانيّت على (ع )
وَ اِنـّى لَعـَلى بـَيِّنـَةٍ مـِنْ رَبـّى وَ مـِنـْهـاجٍ مـِنْ نـَبِيّى ، وَ اِنّى لَعَلَى الطَّريقِ الْواضِحِ اءَلْقُطُهُ لَقْطاً.⁽¹⁶³⁾
و مـن بـر پـى آن نـشـان هـا مـى روم كـه پـروردگـارم نـهـاده و آن راه را مـى پـيـمـايـم كـه رسول خدا(ص ) گشاده است . راه راست و روشن حق را مى پيمايم و با آگاهى ، آن را از كوره راه باطل جدا مى سازم .
مهدى (عج ) از ما است
اَلْمَهْدِىُّ رَجُلٌ مِنّا مِنْ وُلْدٍ فاطِمَةَ.⁽¹⁶⁴⁾
مهدى [عجل الله تعالى فرجه ] مردى از ما و از فرزندان فاطمه [سلام الله عليها] است .
امام مهدى (عج ) نجات بخش نهايى
وَ بِمَهْدِينا تَنْقَطِعُ الْحُجَجُ، خاتِمَةُ الاَْئِمَّةِ وَ مُنْقِذُ الاُْمَّةِ وَ غايَةُ النُّورِ وَ مَصْدَرُ الاُْمُورِ.⁽¹⁶⁵⁾
بـا مـهـدى مـا حـجـت هـا پـايان پذيرد؛ اوست پايان بخش امامان و نجات بخش امّت و نهايت نور و بنيان امور.
چون مهدى (عج ) قيام كند...
لَوْ قَدْ قامَ قائِمُنا... لَذَهَبَتِ الشَّحْناءُ مِن قُلُوبِ الْعِبادِ.⁽¹⁶⁶⁾
زمانى كه قائم ما ظهور كند كينه ها از سينه بندگان بيرون مى رود.
ويژگى ياران مهدى (عج )
اَصْحابُ الْمَهْدِىِّ شَبابٌ لا كُهُولٌ.⁽¹⁶⁷⁾
ياران مهدى جوان اند نه پير.
ارزش انتظار فرج
اَلْمُنْتَظِرُ لاَِمْرِنا كَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فى سَبيلِ اللّهِ.⁽¹⁶⁸⁾
آن كه منتظر امر (فرج ) ما است ، همچون كسى است كه در راه خدا در خون خود تپيده باشد.
حكومت حضرت مهدى (عج )
يـَعـْطـِفُ الْهـَوى عـَلَى الْهـُدى ، اِذا عـَطـَفُوا الْهُدى عَلَى الْهَوى .⁽¹⁶⁹⁾ (آن پيشتاز الهى ) خواهش نفسانى را به هدايت آسمانى بازگرداند و آن هنگامى است كه (مردم ) رستگارى را تابع هوى ساخته اند.
محبوب ترين عمل
فَاِنَّ اَحَبَّ الاَْعْمالِ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ انْتِظارُ الْفَرَجِ.⁽¹⁷⁰⁾
محبوب ترين كارها نزد خداى ـ عزّوجل ـ انتظار فرج است .
ايمان
حقيقت ايمان
اَلاِْيْمانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ، وَ اِقْرارٌ بِاللِّسانِ، وَ عَمَلٌ بِالاَْرْكانِ.⁽¹⁷¹⁾
ايـمـان مـعـرفـت اسـت از روى دل ، اقـرار اسـت بـه زبـان و عمل است به اركان (اعضا و جوارح ).
نشانه ايمان
(علامة ) الاِْيمَانُ اءَنْ تُؤْثِرَ الصِّدْقَ حَيْثُ يَضُرُّكَ عَلَى الْكَذِبِ حَيْثُ يَنْفَعُكَ.⁽¹⁷²⁾
نشان ايمان آن است كه راستگويى را در آنجا كه به تو زيان مى رساند، بر دروغ در آنجا كه سود دارد مقدم دارى .
درخت ايمان
اَلاْ يمانُ شَجَرَةٌ اءَصْلُهَا الْيَقينُ و فَرْعُهَا التُّقى .⁽¹⁷³⁾
ايمان درختى است كه ريشه اش يقين و شاخه اش پرهيزكارى است .
بارورى ايمان
لِقاحُ الاْ يمانِ تِلاوَةُ الْقُرْانِ.⁽¹⁷⁴⁾
بارورى ايمان به تلاوت قرآن است .
اركان ايمان
لا اِيمانَ كَالْحَياءِ وَالصَّبْرِ.⁽¹⁷⁵⁾
ايمانى همچون آزرم و شكيبايى نيست .
ايمان ، عامل رهايى
لا نَجاةَ لِمَنْ لا ايمانَ لَهُ.⁽¹⁷⁶⁾
آن كس كه ايمان ندارد، رهايى نيابد.
دامان پاك ايمان
اَلاْ يمانُ بَرى ءٌ مِنَ الْحَسَدِ.⁽¹⁷⁷⁾
ايمان ، خالى و دور از حسادت است [و يك جا جمع نمى شوند.]
رابطه ايمان و قلب
لا يَسْتَقيمُ ايمانُ عَبْدٍ حَتّى يَسْتَقيمَ قَلْبُهُ.⁽¹⁷⁸⁾
ايمان بنده راست نگردد تا آنكه دلش راست گردد.
تاءثير ايمان در علم
وَ بِالاْ يمانِ يُعْمَرُ العِلْمُ.⁽¹⁷⁹⁾
دانش با ايمان آباد گردد.
پايه هاى ايمان
اَلاْ يمانُ عَلى اءَرْبَعِ دَعائِمَ: عَلى الصَّبْرِ وَالْيَقينِ وَالْعَدْلِ وَالْجِهادِ.⁽¹⁸⁰⁾
ايمان بر چهار پايه استوار است : شكيبايى ، يقين ، دادگرى و جهاد.
ايمان راستين
لا يـَصـْدُقُ اِيـمـانُ عـَبـْدٍ حـَتـّى يـَكـُونَ بـِمـا فـى يـَدِ اللّهِ سـُبـْحـانـَهُ اَوْثـَقَ مـِنـْهُ بـِمـا فـى يَدِهِ.⁽¹⁸¹⁾
ايـمـان بـنـده به يقين نرسد، تا آنكه اعتمادش به آنچه نزد خداوند است ، بيش از آن باشد كه به داشته هاى خودش .
نقش متقابل ايمان و عمل
سـَبـيلٌ اَبْلَجُ الْمِنْهاجِ، اءَنْوَرُ السِّراجِ. فَبِالاْ يمانِ يُسْتَدَلُّ عَلَى الصّالِحاتِ وَ بِالصّالِحاتِ يُسْتَدَلُّ عَلَى الاْ يمانِ... .⁽¹⁸²⁾
[ايـمـان ] روشـن تـريـن راه هـا اسـت و، چـراغـش روشـن تـر. بـا ايـمـان مـى تـوان بـراى اعـمـال شـايـسـتـه راه بـرد. و بـا اعـمـال صـالح مـى تـوان بـه ايـمـان دليل آورد.
پيشتاز ايمان
فَاِنّى وُلِدْتُ عَلَى الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ اِلَى الاْ يمانِ وَالْهِجْرَةِ.⁽¹⁸³⁾
من بر سرشت توحيد زاده شده ام و در ايمان و هجرت ، پيشتاز بوده ام .
تفاوت مؤ من و منافق
اِنَّ الْمُؤْمِنَ يُرى يَقينُهُ فى عَمَلِهِ وَ اَنَّ الْمُنافِقَ يُرى شَكُّهُ فى عَمَلِهِ .⁽¹⁸⁴⁾
(آثار) يقين مؤ من (به خدا و قيامت ) در عملش ديده مى شود و (آثار) شك منافق در كردارش پديدار مى گردد.
اولويت هاى مؤ من
مـَنْ اءَصـْلَحَ سـَريـرَتـَهُ اءَصـْلَحَ اللّهُ عـَلانـِيـَتـَهُ، وَ مَنْ عَمِلَ لِدينِهِ كَفاهُ اللّهُ اءَمْرَ دُنْياهُ، وَ مَنْ اءَحْسَنَ في ما بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللّهِ اَحْسَنُ اللّهُ ما بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النّاسِ.⁽¹⁸⁵⁾
آن كـه نـهـان خـود را اصـلاح نـمـايد، خدا آشكار او را نيكو گرداند، و آن كه به كار دينش همّت گـمـارد، خـداونـد كار دنياى او را سامان دهد، و آن كه رابطه خود و خدا را نيكو گرداند، خداوند رابطه او و مردمان را نيكو دارد.
بخشش
رياست واقعى
اَلْجُودُ رِياسَةٌ.⁽¹⁸⁶⁾
بخشش مايه سرورى است .
برترين عادت
اَلسَّخاءُ اَشرَفُ عادَةٍ.⁽¹⁸⁷⁾
سخاوت ، بهترين خصلت هاست .
حافظ آبرو
اَلْجُودُ حارِسُ الاَْعْراضِ.⁽¹⁸⁸⁾
بخشندگى ، نگهبان حيثيت هاست .
حقيقت سخاوت
اَلسَّخاءُ ما كانَ ابْتِدَاءً، فَاَمّا ما كانَ عَنْ مَسْاءَلَهٍ فَحَياءٌ وَ تَذَمُّمٌ.⁽¹⁸⁹⁾
سـخـاوت بى خواستن بخشيدن است ، و آنچه به خواهش بخشند يا از شرم است و يا از بيم سخن زشت شنيدن .
بخل
كانون همه كژى ها
اَلْبُخْلُ جامِعٌ لِمَساوِى الْعُيُوبِ، وَ هُوَ زِمامٌ يُقادُ بِهِ اِلى كُلِّ سُوَّءٍ.⁽¹⁹⁰⁾
بخل كانون تمامى عيب هاست و مهارى است كه آدمى با آن به سوى هر بدى كشيده مى شود.
خزانه دار ديگران
اَلْبَخيلُ خازِنٌ لِوَرَثَتِهِ.⁽¹⁹¹⁾
بخيل خزانه دار وارثان خويش است .
بدعت
شيفتگان بدعت
اِنَّ اَبْغَضَ الْخَلائِقِ اِلَى اللّهِ... (رَجُلٌ) مَشْغُوفٌ بِكَلامِ بِدْعَةٍ.⁽¹⁹²⁾
دشمن ترين آفريدگان نزد خدا...، مردى است كه دلش شيفته بدعت است .
جايگزين ناشايست
وَ ما اُحْدِثَتْ بِدْعَةٌ اِلاّ تُرِكَ بِها سُنَّةٌ.
هر بدعتى كه پديد آيد سنّتى از ميان مى رود.
بزرگوارى
معيار ارزشمندى
1 ـ قَدْرُ الرَّجُلِ عَلى قَدْرِ هِمَّتِهِ.⁽¹⁹³⁾
ارزش هر كس به اندازه همّت اوست .
همت عالى
اَلشَّرَفُ بِالْهِمَمِ الْعالِيَةِ لا بِالرِّمَمِ الْبالِيَةِ.⁽¹⁹⁴⁾
شـرف و بـلنـدى مـرتـبـه به همت هاى بلند است نه به استخوان هاى كهنه شده (اجداد و انساب گذشته )
شاخص بزرگوارى
اَلْكَرَمُ حُسْنُ السَّجِيَّةِ وَ اِجْتِنابُ الدَّنِيَّةِ.⁽¹⁹⁵⁾
بزرگوارى به خوش خلقى و پرهيز از رذالت و پستى است .
بهاى بزرگوارى
مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَيْهِ شَهَوَاتُهُ.⁽¹⁹⁶⁾
هر كه خويشتن خويش را گرامى دارد شهوتهايش در ديده وى خوار گردد.
رمز سلامت و كرامت
اِنَّ اللّهَ تـَعـالى خـَصَّكـُمْ بـِالاِْسـْلامِ وَاسـْتـَخـْلَصـَكـُمْ لَهُ وَ ذلِكَ لاَِنَّهُ اسـْمُ سـَلامـَةٍ وَ جـِمـاعـُ كَرامَةٍ.⁽¹⁹⁷⁾
هـمـانـا خـداوند متعال شما را به اسلام مخصوص گردانيد و براى اسلام برگزيد، زيرا اسلام نشان و رمز سلامت و فراهم دارنده هر كرامت است .
ميزان صداقت انسان
صِدْقُ الرَّجُلِ عَلى قَدْرِ مُرُوءَتِهِ.⁽¹⁹⁸⁾
صداقت آدمى به قدر مروّت و جوانمردى اوست .
فضيلت مردان
مِنْ فَضْلِ الرَّجُلِ اءَنْ لا يَمُنَّ بِمَا احْتَمَلَهُ حِلْمُهُ.⁽¹⁹⁹⁾
از بـزرگـوارى مـرد اسـت كـه آنـچـه در پـرتـو حـلم خـود تحمل ورزيد به ديگرى منت نگذارد.
رسم بزرگوارى
اَلْكَريمُ يَاْبَى الْعارَ وَ يُكْرِمُ الْجارَ.⁽²⁰⁰⁾
بزرگوار از ننگ روى گردان است و همسايه را گرامى مى دارد.
نشان بزرگوارى
مِنَ الْكَرَمِ احْتِمالُ جِناياتِ الاِْخْوانِ.⁽²⁰¹⁾
از نشانه هاى بزرگوارى ، چشم پوشى و تحمل جنايات برادران (مؤ من نسبت به خود) است .
پيروزى شيرين
خُذْ عَلى عَدُوِّكَ بِالْفَضْلِ فَاِنَّهُ اَحْلَى الظَّفَرَيْنِ.⁽²⁰²⁾
دشمن خويش را به بخشش گير كه شيرين ترين دو پيروزى است .
بصيرت
ارزش بصيرت
ذَهابُ الْبَصَرِ خَيْرٌ مِنَ عَمْىِ الْبَصيرَةِ.⁽²⁰³⁾
كور چشمى به كه كوردلى .
حقيقت بصيرت
اِنَّمـَا الْبـَصـيـرُ مـَنْ سـَمـِعَ فـَتـَفـَكَّرَ وَ نـَظـَرَ فـَاءَبـْصـَرَ وَانْتَفَعَ بِالْعِبَرِ، ثُمَّ سَلَكَ جَدَداً واضِحاً.⁽²⁰⁴⁾
انـسـان بـا بـصـيـرت كـسى است كه بشنود و خوب بينديشد و بنگرد و ببيند و از تجارب دنيا بهره گيرد، سپس در راه روشن حركت كند.
دشمن بصيرت
دَوامُ الْغَفْلَةِ يُعْمِى الْبَصيرَةَ⁽²⁰⁵⁾
غفلت پيوسته ، بصيرت را كور گرداند.
وظيفه بصير
لَوْ رَاءَى الْعَبْدُ الاَْجَلَ وَ مَصِيرَهُ، لاََبْغَضَ الاَْمَلَ وَ غُرُورَهُ.⁽²⁰⁶⁾
اگر انسان سرامد زندگى و عاقبت كارش را بنگرد آرزوها و غرورش را دشمن مى شمارد.
بى نيازى
منبع بى نيازى
اءَلْغِنى بِاللّهِ اَعْظَمُ الْغِنى .⁽²⁰⁷⁾
بزرگترين توانگرى ، توانگرى به خدا (توكل بر خدا) است .
اثر مثبت بى نيازى
اَلْغِنى فِى الْغُرْبَةِ وَطَنٌ وَالْفَقْرُ فِى الْوَطَنِ غُرْبَةٌ.⁽²⁰⁸⁾
بـى نـيـازى ، در غـربـت ، بـسـان زنـدگـى در وطـن است ولى ، فقر و نادارى در وطن ، [نوعى ] زندگى در غربت است .
زينت توانگرى
اَلْعَفافُ زِيْنَةُ الْفَقْرِ، وَالشُّكْرُ زِيْنَةُ الْغِنى .⁽²⁰⁹⁾
((آبرودارى )) زيور تنگدستى است ، و ((سپاسگزارى )) زيور توانگرى .
شريف ترين بى نيازى
اءَشْرَفُ الْغِنَى تَرْكُ الْمُنَى .⁽²¹⁰⁾
شريف ترين بى نيازى ، وانهادن آرزوهاست .
رسم شكوه گرى
اِجْعَلْ شَكْواكَ اِلى مَنْ يَقْدِرُ عَلى غِناكَ.⁽²¹¹⁾
شـكـايـت خـود را پـيـش كـسـى بـبـر كـه بـتـوانـد بـى نـيـازت كـنـد. [و مـشـكـلت را حل و فصل نمايد].
عزّتمندى
مِرارَةُ الْيَاءْسِ خَيْرٌ مِنَ الطَّلَبِ اِلَى النّاسِ.⁽²¹²⁾
تلخى نوميدى از دراز كردن دست به سوى مردم بهتر است .
بردبارى
ارزش بردبارى
لا عِزَّ كَالْحِلْمِ.⁽²¹³⁾
هيچ عزت و سربلنديى همچون حلم و بردبارى ، نيست .
پوشاننده عيوب
الْحـِلْمُ غـِطـَاءٌ سـَاتـِرٌ، وَالْعـَقـْلُ عـُسـَامٌ قـَاطـِعٌ. فـَاسـْتـُرْ خـَلَلَ خـُلُقـِكَ بـِحِلْمِكَ وَ قَاتِلْ هَوَاكَ بِعَقْلِكَ.⁽²¹⁴⁾
حـلم پـرده اى است پوشنده و عقل شمشيرى است برنده ، بنابراين ، عيوب اخلاقى ات را با حلمت بپوشان ، و هوس هاى سركشت را با عقلت بكش .
نقش ارزنده حلم
مَنْ حَلُمَ... عاشَ فِى النّاسِ حَميداً.⁽²¹⁵⁾
آن كه حلم ورزد در ميان مردم با ستايش [و خوشنامى ] مى زيد.
بردبارى در برابر سبك مغزان
وَ بِالْحِلْمِ عَنِ السَّفِيهِ تَكْثُرُ الاَْنْصارُ عَلَيْهِ.⁽²¹⁶⁾
نخستين عوضِ بُردبار از بردبارى خود، آن بود كه مردم در برابر نادان يار او بوند.
محصول بردبارى و متانت
الْحِلْمُ وَالاَْنَاةُ تَوْاءَمَانِ يُنْتِجُهُما عُلُوُّ الْهِمَّةِ.⁽²¹⁷⁾
بردبارى و متانت ، فرزندان دوقلويى هستند كه از همت بلند زاده شده اند.
خويشتن دارى به هنگام خشم
وَاحْلُمْ عِنْدَ الْغَضَبِ.⁽²¹⁸⁾
هنگام خشم ، خويشتن دار باش .
شرط رياست
اَلْحِلْمُ رَاءْسُ الرِّياسَةِ.⁽²¹⁹⁾
بردبارى سر[لوحه ] رياست است .
بهداشت تغذيه
راه سلامتى
اَقْلِلْ طَعاماً تُقْلَلْ سِقاماً.⁽²²⁰⁾
غذاى خود را كم كن تا بيمارى ات كم شود.
نتيجه كم خورى
مَنِ اقْتَصَرَ فى اَكْلِهِ كَثُرَتْ صِحَّتُهُ وَ صَلُحَتْ فِكْرَتُهُ.⁽²²¹⁾
كسى كه به اندازه نياز بخورد، سلامتى اش فزونى يابد و انديشه اش سامان پذيرد.
پرخورى
اَضْمِرُوا بُطُونَكُمْ.⁽²²²⁾
شكم خود را لاغر سازيد [از پرخورى به پرهيزيد و درون خود را از غذاى زياد خالى داريد]
بيت المال
مصرف بيت المال
وَانـْظـُرْ اِلى مـَا اجـْتـَمـَعَ عـِنـْدَكَ مـِنْ مالِ اللّهِ فَاصْرِفْهُ إِلى مَنْ قِبَلَكَ مِنْ ذَوِى الْعِيالِ وَالَْمجاعَةِ مُصيباً بِهِ مَواضِعَ الْفاقَةِ وَالخَلاّتِ.⁽²²³⁾
و در مـال خـدا كـه نـزد تـو فـراهـم شـده بـنـگـر و آن را بـه عـيـالمـنـدان و گـرسنگانى كه در محل هستند بده ؛ آن چنان كه به طور صحيح به دست فقرا و نيازمندان برسد.
پاداش
كنش و واكنش
كَما تَدينُ تُدانُ.⁽²²⁴⁾
همان سان كه كيفر دهى ، كيفر بينى .
پاداش الهى
لا رِبْحَ كَالثَّوابِ.⁽²²⁵⁾
هيچ سودى مانند پاداش [الهى ] نيست .
پاسخ شايسته
اِذا حُيّيتَ بِتَحِيَّةٍ فَحَىِّ بِاءَحْسَنَ مِنْها.⁽²²⁶⁾
چون تو را درودى گويند، درودى از آن بهتر گوى .
پاداش شكرگزارى
مَنْ شَكَرَهُ جَزاهُ.⁽²²⁷⁾
كسى كه خدا را شكر گويد پاداش نيكو گيرد.
نشانه هاى نيك بختى
اَلسَّعيدُ مَنْ خافَ الْعِقابَ فاَّمَنَ وَ رَجَا الثَّوابَ فَاءَحْسَنَ.⁽²²⁸⁾
سعادتمند كسى است كه از پى آمد گناه بترسد و ايمانش افزون شود، به پاداش نيك اميد بندد و كار نيك انجام دهد.
پستى
كند همجنس با همجنس پرواز
اَلنَّفْسُ الدَّنِيَّةُ لا تَنْفَكُّ عَنِ الدَّناءاتِ.⁽²²⁹⁾
نفس فرومايه ، از پستى ها جدا نمى شود.
نشان پستى
مِنْ عَلامَةِ الْلُّؤْمِ سُوءُ الْجِوارِ.⁽²³⁰⁾
بدى بر همسايه (بد همسايگى ) از نشانه هاى پستى و رذالت است .
پستى ، هرگز!
اَلْمَنِيَّةُ وَ لاَ الدَّنِيَّةُ، وَالتَّقَلُّلُ وَ لاَ التَّوَسُّلُ.⁽²³¹⁾
مـرگ آرى ، پـذيـرش پـسـتـى هرگز! تنگدستى و فقر آرى ! دست به دامن هر كس و ناكس شدن هرگز!
پستى فاحش
مِن اللُّؤْمِ اءَنْ يَصُونَ الرَّجُلُ مالَهُ و يَبْذُلَ عِرْضَهُ.⁽²³²⁾
از نشانه هاى پستى ، آن است كه مرد، مالش را نگهدارد و آبرويش را ببخشد!
مصداق پستى
لا لُؤْمَ اَشَدُّ مِنَ الْقَسْوَةِ.⁽²³³⁾
پستى اى ، سخت تر از سنگدلى نيست .
سرشت پست
سُوءُ الْفِعْلِ دَليلُ لُؤْمِ الاَْصْلِ.⁽²³⁴⁾
كار بد نشانه پستى سرشت آدمى است .
پند و اندرز
هديه نيكو
نِعْمَ الْهَدِيَّةُ اَلْمَوْعِظَةُ.⁽²³⁵⁾
پند و اندرز چه هديه خوبى است .
معجزه موعظه
اَحْىِ قَلْبَكَ بِالْمَوْعِظَةِ.⁽²³⁶⁾
دلت را با موعظه زنده بدار.
بزرگ ترين توفيق
مِنْ اَكْبَرِ التَّوْفيقِ الاَْخْذُ بِالنَّصيحَةِ.⁽²³⁷⁾
بزرگ ترين توفيق براى انسان ، پذيرش نصحيت است .
آداب نصيحت
اِمْحَضْ اَخاكَ النَّصيحَةَ حَسَنَةً كانَتْ اَوْ قَبيحَةً.⁽²³⁸⁾
براى برادر خود پند را خالص گردان خواه برايش خوش آيند باشد يا ناخوش آيند.
واعظ درونى
وَاعـْلَمـُوا اءَنَّهُ مـَنْ لَمْ يـُعـَنْ عَلى نَفْسِهِ حَتَّى يَكُونَ لَهُ مِنْهَا وَاعِظٌ وَ زَاجِرٌ. لَمْ يَكُنْ لَهُ مِنْ غَيْرِهَا زَاجِرٌ وَ لاَ وَاعِظٌ.⁽²³⁹⁾
آگاه باشيد آن كس كه به خويش كمك نكند و واعظ و مانعى از درون جانش براى او فراهم نگردد از ديگران واعظ و مانعى نخواهد يافت .
ضرورت عمل به گفته قبل از صدور فرمان
اَيُّّهـَا النـّاسُ اِنـّى وَاللّهِ مـا اَحـُثُّكـُمْ عَلى طاعَةٍ اِلاّ وَ اَسْبِقُكُمْ اِلَيْها وَ لا اَنْهاكُمْ عَنْ مَعْصِيَةٍ اِلاّ وَ اَتَناهى قَبْلَكُمْ عَنْه ا.⁽²⁴⁰⁾
اى مـردم ! بـه خـدا سـوگـنـد، مـن شما را به طاعتى برنمى انگيزم جز كه خود پيش از شما به گـزاردن آن بـرمـى خـيـزم و شـمـا را از مـعـصيتى بازنمى دارم جز آن كه خود پيش از شما آن را فرومى گذارم .
پندآموز مخلص
لَيـْسـَتِ الرُّؤْيـَةُ مـَعَ الاَْبـْصـارِ فـَقـَدْ تـَكـْذِبُ الْعـُيـُونُ اَهـْلَهـا، وَ لا يـَغـُشُّ الْعـَقـْلُ مـَنـِ استَنْصَحَهُ.⁽²⁴¹⁾
ديـدن [حقايق ] تنها با چشمها [ى ظاهرى و حسّى ] نيست . چه بسا كه چشم ها به صاحب خود دروغ بگويند، اما آن كه از عقل راه بجويد، عقل به او خيانت نكند.
بهترين تجربه
خَيْرُ ما جَرَّبْتَ ما وَعَظَكَ.⁽²⁴²⁾
بهترين تجربه ات آن است كه تو را پند دهد.
خوش بختى و تيره بختى
اَلسَّعيدُ مَنْ وُعِظَ بِغَيْرِهِ، وَالشَّقِىُّ مَنِ انْخَدَعَ لِهَوَاهُ وَ غُرُورِهِ.⁽²⁴³⁾
خوشبخت كسى است كه از ديگران موعظه بپذيرد و بدبخت كسى است كه فريفته هوس و نخوت خويش گردد.
تدبير
تدبير و انديشه
لا عَقْلَ كَالتَّدْبيرِ.⁽²⁴⁴⁾
خِردى چون تدبير نيست .
راه و رسم اطلاع يابى
اِعْقِلُوا الْخَبَرَ اِذا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعايَةٍ لا عَقْلَ رِوايَةٍ.⁽²⁴⁵⁾
هـرگـاه خـبـرى را مـى شـنـويـد، آن را بـا تـدبـيـر مـداوم ، حـراسـت كـنـيـد نـه بـا ديـده نقل .
نشانه هاى خردورزى
مِنَ الْعَقْلِ مُجانَبَةُ التَّبْذيرِ وَ حُسْنُ التَّدْبيرِ.⁽²⁴⁶⁾
دورى از اسراف و حسن تدبير، از نشانه هاى خردورزى است .
رابطه تدبير و تقدير
اَلاُْمُورُ بالتَّقْديرِ لا بِالتَّدْبيرِ.⁽²⁴⁷⁾
كارها با تقدير خداوند رخ مى دهد، نه با تدبير بندگان .
ارزش تدبير
رَاءْىُ الشَّيْخِ اءَحَبُّ إِلَىَّ مِنْ جَلَدِ الْغُلامِ.⁽²⁴⁸⁾
تدبير پير را از دليرى جوان ، دوست تر مى دارم .
ترس
عامل ناكامى
اَلْهَيْبَةُ خَيْبَةٌ.⁽²⁴⁹⁾
ترس [موجب ] ناكامى است .
زينهار از بزدلى
اِحْذَرُوا الْجُبْنَ فَاِنَّهُ عارٌ وَ مَنْقَصَةٌ.⁽²⁵⁰⁾
از ترس بپرهيزيد كه ننگ و نقصان است .
ترس در مسير حق
اءَيُّهَا النَّاسُ لاَ تَسْتَوْحِشُوا فِى طَرِيقِ الْهُدَى لِقِلَّةِ اءَهْلِهِ.⁽²⁵¹⁾
اى مردم ! در راه هدايت از كمبود پيروان و طرفداران حق ، نترسيد.
تربيت
حق پدر بر فرزند
فَحَقُّ الْوالِدِ عَلَى الْوَلَدِ اَنْ يُطِيعَهُ فى كُلِّ شَىْءٍ اِلاّ فى مَعْصِيَةِ اللّهِ سُبْحانَهُ.⁽²⁵²⁾
حق پدر بر فرزند، آن است كه او را در هر كارى ، جز نافرمانى خداوند، اطاعت نمايد.
حق فرزند
فَحَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوالِدِ اَنْ يُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ يُحَسِّنَ اَدَبَهُ وَ يُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ.⁽²⁵³⁾
حق فرزند بر پدر اين است كه بر او نامى نيكو بنهد و نيك ادبش كند و به او قرآن بياموزد.
تربيت فرزندان بر اين مبنا باشد
اَدِّبُوا اَوْلادَكُمْ عَلى ثَلاثِ خِصالٍ: حُبِّ نَبِيِّكُمْ و حُبِّ اَهْلِ بَيْتِهِ وَ قَراءَةِ الْقُرْآنِ.⁽²⁵⁴⁾
فرزندان خود را با سه خصلت تربيت كنيد: 1 ـ دوست داشتن پيامبرتان 2 ـ دوست داشتن خاندان او 3 ـ خواندن قرآن .
بهترين روش تربيت
لِيَتَاءَسَّ صَغيرُكُمْ بِكَبيرِكُمْ وَلْيَرْاءَفْ كَبيرُكُمْ بِصَغيرِكُمْ.⁽²⁵⁵⁾
بـايـد خـردسـالتـان از بزرگسالتان پيروى كند و بزرگسالتان به خردسالتان مهربان باشد.
تفكر
برترين عبادت
اءَفْضَلُ الْعِبادَةِ الْفِكْرُ.⁽²⁵⁶⁾
برترين عبادت ها انديشيدن است .
ارزش تفكر
فِكْرُ ساعَةٍ قَصيرَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةٍ طَوِيلَةٍ.⁽²⁵⁷⁾
انديشه اى كوتاه ، برتر است از عبادتى طولانى !
انديشه و اقدام
فَكِّرْ قَبْلَ اءَنْ تُقْدِمَ.⁽²⁵⁸⁾
پيش از هر اقدامى بينديش .
راه ايمن سازى
اَلْفِكْرُ فِى الْعَواقِبِ يُؤْمِنُ مَكْرُوهَ النَّوائِبِ.⁽²⁵⁹⁾
تفكر در فرجام كارها، انسان را از ناخوشى ها و حوادث ناگوار ايمن مى دارد.
تفكر و بصيرت
مَنْ تَفَكَّرَ اءَبْصَرَ.⁽²⁶⁰⁾
كسى كه (خوب ) بينديشد بينا مى شود.
انديشه قبل از اقدام
فـَالنـّاظـِرُ بـِالْقـَلْبِ الْعـامِلُ بِالْبَصَرِ يَكُونُ مُبْتَدَاءُ عَمَلِهِ اَنْ يَعْلَمَ؛ اَعَمَلُهُ عَلَيْهِ اَمْ لَهُ؟ فَاِنْ كانَ لَهُ مَضى فيهِ وَ اِنْ ك انَ عَلَيْهِ وَقَفَ عَنْهُ.⁽²⁶¹⁾
كـسـى كـه بـا بـيـنـايـى دلش مـى نـگـرد و بـا بـصـيـرت عـمـل مـى كـنـد، آغـاز كـارش ايـن اسـت كـه بـايـد بـدانـد آيـا عـمل او به ضرر اوست يا به نفع او؟ اگر به سود اوست ، حركت خود را ادامه بدهد و اگر به زيان اوست ، از حركت در مسيرى كه به زيان او مى انجامد، بازايستد.
عبرت گيرى زاييده تفكر
رَحِمَ اللّهُ امْرَاءً تَفَكَّرَ فَاعْتَبَرَ وَاعْتَبَرَ فَاَبْصَرَ.⁽²⁶²⁾
خـدا بـيـامـرزد كـسـى را كه بينديشد و عبرت گيرد، عبرت گيرد و به بينايى و بصيرت دست يابد.
كاش مى انديشيدند
وَ لَوْ فـَكَّرُوا فـى عـَظـيـمِ الْقـُدْرَةِ وَ جـَسـيـمِ النِّعـْمـَةِ لَرَجـَعـُوا اِلَى الطَّرِيـقِ وَ خـافـُوا عـَذابـَ الْحَرِيقِ.⁽²⁶³⁾
اگـر مـردم در عـظـمـت قـدرت و بـزرگـى نـعـمـت خـداونـد مـتـعـال تفكر و انديشه مى كردند، به راه راست بازمى گشتند و از مشقّت عذاب سوزان قيامت مى هراسيدند.
آينه فكر
الْفـِكـْرُ مـِرْآةُ صـَافـِيـَةٌ، وَالاِْعـْتـِبَارُ مُنْذِرٌ نَاصِحٌ. وَ كَفَى اءَدَباً لِنَفْسِكَ تَجَنُّبُكَ مَا كَرِهْتَهُ لِغَيْرِكَ.⁽²⁶⁴⁾