تأليفات رجالى: قرن يازدهم هجرى

حسينى عاملى، سيّد محمّد (صاحب مدارك) (946 - 1009 ق).

169. حاشية على خلاصة الأقوال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 83 (ش 426).
اين حاشيه بر خلاصه الأقوال علّامه حلّى (م 726 ق) آورده شده است.
سيّد محمّد حيدر، مؤلّف كتاب نجح أسباب الأدب در بعضى مواضع، از اين حاشيه مطالبى را نقل نموده است.

170. رجال السيد محمّد.

الذريعة، ج 10، ص 146.
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى رجالى است كه در رجال الطوسى توثيق شده‏اند. مؤلّف، اين اسامى را به ترتيب حروف الفبا تنظيم نموده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب كوچك را مشاهده كرده و نسخه بردارى نموده است. ايشان در مصفّى المقال (ص 413)، اين كتاب را با عنوان رجال صاحب المدارك فهرست نموده است.

سَكِيكى موسوى حسينى، سيّد نجم الدين (زنده در 1011 ق).

171. رجال السيد نجم الدين.

الذريعة، ج 10، ص 155 (ش 280).
به احتمال قوى اين كتاب، عنوان ديگرى براى رسالة وجيزة فى الرجال از همين مؤلّف است كه به نسخه‏اى از كتاب خلاصة الأقوال علّامه حلّى (م 726 ق) و با خطّ خود مؤلّف، ملحق شده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين رساله را مشاهده كرده و نشانى داده است.

عاملى، حسن بن زين الدين (صاحب معالم) (959 - 1011 ق).

172. ترتيب مشيخة (كتاب) من لا يحضره الفقيه.

الذريعة، ج 4، ص 68 (ش 283).
مؤلّف، پس از نوشتن تمام متن كتاب من لا يحضره الفقيه، اقدام به نوشتن مشيخه آن به عين همان صفحات نموده و سپس فهرستى از اسامى مشيخه را بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم نموده است.
صاحب الذريعة، نسخه‏هاى متعددى از اين كتاب را در كتاب‏خانه‏هاى مختلف مشاهده كرده و نشانى داده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

173. التحرير الطاووسى،

174. منتقى الجمان،

175. تعليقات على خلاصة الأقوال.

رياض العلماء، ج 1 (ص 232).
اين تعليقه بر كتاب خلاصة الأقوال علّامه حلّى (م 726 ق) آورده شده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 124) به اين تعليقه اشاره كرده است.

تسترى (/ شوشترى)، نور اللَّه (955 - 1019 ق).

176. حواشى خلاصة الأقوال.

الذريعة، ج 7، ص 97 (ش 500).
اين كتاب، مشتمل بر حاشيه‏ها و تعليقه‏هايى است كه شهيد نور اللَّه شوشترى بر كتاب خلاصة الأقوال علّامه حلّى (م 726 ق) آورده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 486) اين حاشيه را با عنوان تعليقة على الخلاصة فهرست نموده است.

كاشانى، مؤمن (زنده در 1020 ق).

177. رجال المولى مؤمن الكاشانى.

الذريعة، ج 10، ص 151 (ش 274).
اسامى رجال موجود در كتاب بر اساس حروف الفبا، تنظيم و مورد بحث واقع شده‏اند.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.

تسترى (/ شوشترى)، عبد اللَّه (م 1021 ق).

178. حاشية على رجال ابن داوود.

الذريعة، ج 6، ص 87 (ش 454).
اين حاشيه بر كتاب رجال ابن داوود تقى الدين حسن بن على بن داوود حلّى (647 - 707 ق) آورده شده است. مؤلّف، اين حاشيه را بر نسخه‏اى از اين كتابْ نوشته است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 1، ص 87، ش 456)، اين حاشيه را با عنوان حاشية على رجال تلميذ المحقّق الحلّى آورده است.
اين حاشيه بر يكى از نسخه‏هاى كتاب رجال تلميذ المحقّق الحلّى با رمز «ع. آه -سلّمه اللَّه تعالى -» نوشته شده است.
محقّق تهرانى مى‏گويد گمان مى‏كنم كه اين حاشيه، متعلّق به عبد اللَّه شوشترى باشد.
وى در مصفّى المقال (ص 243) و الذريعة، دو حاشيه از مرحوم عبد اللَّه بن حسين شوشترى با عنوان‏هاى حاشية على رجال تلميذ المحقّق الحلّى و حاشية على رجال ابن داوود، فهرست نموده است؛ امّا احتمالاً اين دو عنوان، شامل يك حاشيه‏اند؛ زير ابن داوود، از شاگردان محقّق حلّى بوده است.

جزايرى، عبد النبى (م 1021 ق).

179. حاوى الأقوال فى معرفة الرجال، تحقيق: مؤسسة الهداية لإحياء التراث، قم: رياض ناصرى، 1418 ق، 4 ج، اوّل.

كتاب مشتمل بر مطالب زير است:
مقدمه مؤلّف در معرّفى كتاب و ذكر چند فايده رجالى كه عبارت‏اند از:
تعريف، موضوع و هدف از علم رجال؛
اصطلاحات جرح و تعديل؛
تعارض جرح و تعديل؛
شرايط حصول عدالت در راوى؛
شرايط قبول قول راوى در صورت عدول از عدل به فسق و بالعكس؛
تمييز مشتركات؛
فرقه‏هاى شيعه؛
بررسى كنيه بعضى از ائمه‏عليهم السلام؛
معناى كتاب، اصل و توثيقات ابن غضايرى.
متن كتاب، شامل چهار فصل و يك خاتمه است كه عبارت‏اند از:
فصل اوّل، رجال صحيح؛
فصل دوم، رجال حسن؛
فصل سوم، رجال موثّق؛
فصل چهارم، رجال ضعيف.
در هر فصل، پس از ذكر اسامى هر يك از راويان حديث، شرح حال هر شخص با ذكر مصدر مورد مراجعه بيان شده است.
در هر فصل، اسامى بر اساس حروف الفبا تنظيم شده‏اند، به صورتى كه اسامىِ هم‏شكل در يك باب، و اسامى مختلف، تحت عنوان «باب الآحاد» گردآورى شده‏اند.
خاتمه كتاب، مشتمل بر چند فايده رجالى است كه عبارت‏اند از:
اسامى راويانى كه مشهور به كنيه و يا لقب‏اند؛
بررسى مباحث مطرح شده در مورد بعضى از راويان؛
توحيد مختلفات؛
«عدّة» در نزد كلينى شيخ طوسى در الكافى و الفهرست؛
توقيعات؛
تاريخ ولادت پيامبرصلى الله عليه وآله، وائمه معصوم‏عليهم السلام؛
طريق و مشيخه شيخ طوسى در دو كتاب التهذيب و الاستبصار؛
اصحاب اجماع؛
انساب به قبايل.
مقدمه محقّق در زندگى‏نامه مصنّف و معرّفى خاندان جزايرى است.
محقّق در ذيل شرح حال‏ها، نشانى مصادر مورد مراجعه مؤلّف را مشخّص كرده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 130)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ عبد النبى فهرست نموده است.

تفرشى، سيّد امير فيض اللَّه (م 1025 ق).

180. رجال التفرشى.

الذريعة، ج 10، ص 100 (ش 210).
مرحوم سيّد نعمة اللَّه جزايرى در كتاب المقامات، در شرح حال اين مؤلّف آورده است كه ايشان، داراى كتابى رجالى شبيه به نقد الرجال سيّد مير مصطفى تفرشى (زنده 1044ق) است كه به زودى بيان خواهد شد.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 140)، اين كتاب را با عنوان رجال الأمير فيض اللَّه فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

استر آبادى، ميرزا محمّد (م 1028 ق).

181. منهج المقال فى تحقيق أحوال الرجال، سنگى.

اين كتاب كه به رجال الكبير شهرت دارد، مشتمل بر مقدّمه، متن و خاتمه است. مؤلّف در مقدّمه‏اى بسيار مختصر، روش كلّى خود را در تأليف كتاب، به همراه رموزى براى هر يك از معصومان‏عليهم السلام و مصادر خود، بيان داشته است.
متن كتاب، در بردارنده شرح حال رجال حديث با استناد به كلمات علماى متقدّم و متأخّر شيعه و اهل سنّت است. در ذيل نام بسيارى از راويان، نام مصدر مورد مراجعه در اخذ مطالب، به همراه توثيق، تضعيف، ضبط بعضى از اسامى، فهرست تأليف‏ها، تاريخ زندگى، طريق‏هاى ذكر شده، شامل: راوى و مروى عنه و رواياتى كه از معصومان‏عليهم السلام در خصوص اين شخص وارد شده، آورده شده است.
اسامى بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم شده‏اند.
خاتمه كتاب، شامل چند فايده رجالى است و بعضى از اصطلاحات موجود در اسناد كتاب‏هاى حديثى، شرح حال بعضى از نوّاب خاص در زمان غيبت صغرى‏، اسامى و شرح حال مختصر مدّعيان نيابت امام زمان (عج)، اسامى و شرح حال اشخاصى كه صاحب توقيع بوده‏اند، آورده شده است.
در پايان، طريق شيخ طوسى و شيخ صدوق در مشيخه به هر يك از مشايخ اين دو مؤلّف كه در صدر اسناد كتاب‏هاى التهذيب، الاستبصار و كتاب من لا يحضره الفقيه آمده، بيان شده است.
همچنين روايات نقل شده از رجال الكشّى كه در بيان جريان‏ها و مذاهب مختلف به طور عام وارد شده‏اند و طُرُق علّامه به شيخ طوسى و شيخ صدوق، ابو عمرو كشّى و احمد بن عبّاس نجاشى آورده شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 141، ذيل ش 260)، اين كتاب را با عنوان الرجال الكبير و نيز با عنوان‏هاى رجال السيد الميرزا محمّد و الوجيز الكبير (ج 10، ص 145 و ج 25، ص 42، ش 216) فهرست نموده است.
حاشيه‏هاى مختلفى بر اين كتاب نوشته شده كه عبارت‏اند از:
حاشيه مؤلّف (ميرزا محمّد استر آبادى) (م 1028 ق).
حاشيه محمّد بن حسن عاملى شامى (محمّد سبط) (م 1030 ق).
حاشيه ابو الحسن ابو عبد اللَّه (زنده در 1051 ق)، با عنوان رجال المولى أبى الحسن.
حاشيه نعمة اللَّه نصيرى شيرازى (زنده در 1051 ق).
حاشيه على اصغر شامى عاملى (ق 11).
حاشيه عناية اللَّه قهپايى (م ق 11).
حاشيه ميرزا عبد اللَّه افندى (م ح 1130 ق).
حاشيه سيّد عبد اللَّه جزايرى شوشترى (م 1173 ق).
حاشيه نصير الدين رشتى (م 1270 ق) با عنوان كتاب الرجال.
حاشيه على حكيم نجفى (م 1300 ق).
حاشيه احمد بن صالح بحرانى قطيفى (م 1315 ق).
حاشيه شرف الدين على بن محمّد مرعشى تبريزى (م 1316 ق).
حاشيه ميرزا محمّد على مدرس چهار دهى نجفى (م 1334 ق).
حاشيه سيّد محمّد علم الهدى كابلى (م 1368 ق).
حاشيه فضل اللَّه زنجانى (م 1370 ق).
حاشيه سيّد حسين طباطبايى بروجردى (م 1380 ق).
مرحوم محمّد باقر وحيد بهبهانى (م 1206 ق) در شرح اين كتاب، تعليقه‏هايى به همراه پنج فايده رجالى تأليف نموده است كه تعليقه‏هاى وى، مشهور به التعليقة البهبهانية و حاشية على منهج المقال است، فوايد پنجگانه اين تعليقه در ابتداى اين كتاب، آمده است.
در حاشيه و تكميل اين كتاب، محمّد جعفر خراسانى اصفهانى (زنده در 1151 ق)، كتاب إكليل المنهج، و ابو على محمّد بن إسماعيل مازندرانى (م 1216 ق) در شرح و تكميل اين كتاب، منتهى المقال را تأليف نموده است.

182. حاشية على منهج المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 226 (ش 1270).
اين حاشيه بر كتاب منهج المقال همين مؤلّف با رمز «منه ره» آورده شده است.

183. تلخيص المقال فى معرفة الرجال، سنگى.

اين كتاب كه به رجال الوسيط هم شهرت دارد، در واقع، خلاصه‏اى از كتاب منهج المقال همين مؤلّف است، به اين ترتيب كه مؤلّف، به دليل حجم زياد كتاب منهج المقال، اقدام بر تلخيص آن نموده است. ايشان در اين كتاب، از بيان بعضى از اسامى و مطالب در شرح حال رجال، اجتناب نموده است و در بيان مطالب، همان مطالب و الفاظ موجود در كتاب منهج المقال را آورده است.
در اين نسخه، قبل از شروع كتاب، متن الوجيزة ى شيخ بهايى در علم درايه، آورده شده است.
خاتمه كتاب، شامل چند فايده رجالى و در بردارنده اسامى اشخاصى است كه مشهور به كنيه‏اند. همچنين شامل مطالب زير است:
«ابو جعفر»، كه «سعد بن عبد اللَّه» راوىِ از وى باشد؛
«عدّة» در اسناد كتاب‏هاى شيخ صدوق و شيخ كلينى؛
مباحثى در مورد بعضى از راويان حديث؛
شرح حال امام زمان (عج) به همراه اسامى نايبان ايشان؛
توثيق صاحبان توقيع؛
مذمومان در نزد شيخ طوسى؛
صحّت طريق شيخ طوسى و شيخ صدوق در مشيخه كتاب‏هاى التهذيب، الاستبصار و كتاب من لا يحضره الفقيه؛
طُرُق علّامه حلّى به شيخ طوسى، شيخ صدوق، ابو عمرو كشّى و احمد بن عبّاس نجاشى.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 4، ص 420، ش 1852)، اين كتاب را با عنوان تلخيص الأقوال فى معرفة الرجال و نيز با عنوان الرجال الوسيط (ج 1، ص 158) فهرست نموده است.
بر اين كتاب، حواشى‏اى زده شده كه عبارت‏اند از:
حاشيه مؤلّف، يعنى ميرزا محمّد بن ابراهيم استر آبادى.
حاشيه محمّد مقيم شجاعى شريف شيرازى (زنده در 1028 ق).
حاشيه محمّد بن حسن بن زين الدين عاملى (محمّد سِبط) (980 - 1030 ق).
حاشيه محمّد جعفر فارس آبادى (زنده در 1047 ق).
حاشيه نعمة اللَّه بن قوام الدين محمّد نصيرى شيرازى (زنده در 1051 ق).
حاشيه عبد اللَّه بن صالح سماهيجى (م 1135 ق).
حاشيه محمّد بن هاشم تقوى لكهنوى (م 1323 ق).
حاشيه سيّد حسن بن هادى صدر الدين عاملى اصفهانى كاظمى (1272 - 1354 ق).
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

184. توضيح المقال.

الذريعة، ج 4، ص 498 (ش 2233).
مؤلّف در اين كتاب، شرح حال راويانى را كه نص بر توثيق آنها وارد شده، بيان نموده است و از بيان شرح حال راويان مهمل، اجتناب نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 25، ص 42)، اين كتاب را با عنوان الوجيز و نيز با عنوان‏هاى الرجال الوجيز (ج 10، ص 158) و الرجال الصغير (ج 10، ص 121) فهرست نموده است.
ايشان در موارد مختلف متذكّر مى‏شود كه به اين كتاب دسترسى پيدا نكرده است؛ ليكن در الذريعة (ج 10، ص 121) و در كتاب مصفّى المقال (ص 430) بيان مى‏نمايد كه در فهرس الخزانة الرضوية و فهرس كتب الحاج سيّد على الايروانى فى تبريز، نام اين كتاب آورده شده و با عنوان توضيح المقال معرّفى شده است.
اين كتاب، كوچك‏ترين تأليف از سه كتاب رجالى ميرزا محمّد استر آبادى است و به همين دليل، به رجال الصغير مشهور شده است. دو كتاب ديگر اين مؤلّف، عبارت‏اند از: منهج المقال، مشهور به رجال الكبير و تلخيص الأقوال، مشهور به رجال الوسيط.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

185. حاشية على تلخيص الأقوال.

الذريعة، ج 6، ص 48 (ش 236).
اين حاشيه بر تلخيص الأقوال، معروف به رجال الوسيط تأليف همين مؤلّف، آورده شده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از كتاب كه اين حاشيه را در برداشته است، مشاهده كرده و نشانى داده است.

بحرانى، سيّد ماجد بن هاشم (م 1028 ق).

186. حاشية على خلاصة الأقوال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 83 (ش 424).
اين حاشيه بر كتاب خلاصة الأقوال علّامه حلّى نوشته شده است و مرحوم شيخ سليمان ماحوزى در رساله خود در تاريخ علماء البحرين به آن اشاره نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 142)، اين كتاب را با عنوان رجال السيد ماجد، فهرست نموده است.

شجاعى شيرازى، محمّد مقيم (زنده در 1028 ق).

187. حاشية على تلخيص الأقوال.

الذريعة، ج 6، ص 48 (ش 238).
مؤلّف، اين حاشيه را بر تلخيص الأقوال، معروف به رجال الوسيط ميرزا محمّد استرآبادى آورده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را كه داراى اين حاشيه است، مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 151)، اين كتاب را با عنوان رجال المولى محمّد مقيم هم فهرست نموده است.

عاملى شامى، محمّد بن حسن بن زين الدين (محمّد سبط) (980 - 1030 ق).

188. إستقصاء الاعتبار فى شرح الاستبصار، تحقيق: مؤسسة آل البيت‏عليهم السلام، قم: مؤسسة آل البيت‏عليهم السلام، 1419 ق، 4 ج، اوّل.

اين كتاب، در شرح الاستبصار شيخ طوسى نوشته شده است.
در مقدّمه اين شرح، دوازده فايده رجالى در خبر واحد و تعارض بين اخبار، نظير دوازده فايده رجالى موجود در مقدمه كتاب منتقى الجمان، تأليف پدر همين مؤلّف آورده شده است.
پس از بيان مقدّمه، مؤلّف احاديث كتاب الاستبصار از اوّل كتاب طهارت تا آخر كتاب الصلوة را شرح داده است، به اين ترتيب كه در مرحله اوّل، مطالبى كه در مورد سند هر حديث و احوال راويان آن سند مطرح است، آمده و سپس متن احاديث، مورد بحث قرار گرفته‏اند.
محقّق در مقدمه خود بر كتاب، شرح حال مؤلّف و ويژگى‏هاى اين كتاب و روش تحقيق در آن را بيان داشته است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 13، ص 87، ذيل ش 272)، اين شرح را با عنوان شرح الاستبصار هم فهرست نموده است.

189. حاشية على تلخيص الأقوال.

الذريعة، ج 6، ص 48 (ش 237).
اين حاشيه، بر كتاب تلخيص الأقوال، معروف به رجال الوسيط ميرزا محمّد بن ابراهيم استرآبادى است.
محقّق تهرانى، نسخه‏هايى از اين كتاب كه اين حاشيه را در برداشته، مشاهده كرده و نشانى داده است.

190. حاشية على خلاصة الأقوال.

الذريعة، ج 6، ص 83 (ذيل ش 424).
اين حاشيه بر كتاب خلاصة الأقوال علّامه حلّى نوشته شده است و بنابر نقل محقّق تهرانى، شيخ مساعد بن بديع، در كتاب‏هاى رجالى خود، از اين كتابْ نقل قول‏هايى دارد.

191. حاشية على منهج المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 226 (ش 1269).
اين حاشيه بر كتاب منهج المقال محمّد استر آبادى نوشته شده و در فهرست تصانيف مؤلّف ذكر شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 144)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ أبى جعفر محمّد هم فهرست نموده است.

192. رسالة فى تزكية الراوى.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 401.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

عاملى، بهاء الدين محمّد (شيخ بهايى) (953 - 1031 ق).

193. ترجمة محمّد بن اسماعيل.

الذريعة، ج 4، ص 163 (ش 804).
مؤلّف اين كتاب را در معرّفى «محمّد بن اسماعيل» كه در اوّل بعضى از اسناد كتاب الكافى - كه مرحوم كلينى بدون واسطه از وى روايت نقل كرده - تأليف نموده است. ايشان اشاره كرده كه محمّد بن اسماعيل، نام نُه نفر است و در نهايت، محمّد بن اسماعيل بَرمَكى را ترجيح مى‏دهد.
محقّق تهرانى، نسخه‏هايى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

194. حاشية على فهرس الشيخ منتجب الدين.

الذريعة، ج 6، ص 168 (ش 913).
اين كتاب، حاشيه‏اى بر كتاب الفهرست منتجب الدين بن بابويه رازى (م بعد از 585 ق) است. صاحب الذريعة نقل مى‏نمايد كه صاحب كتاب رياض العلماء در مواضع مختلفى در كتاب خود، از اين حاشيه نقل قول نموده است.

195. حاشية على رجال النجاشى.

الذريعة، ج 6، ص 88 (ش 459).
اين حاشيه بر كتاب رجال النجاشى آورده شده است.
شيخ عبد النبى كاظمى در اوايل تكملة نقد الرجال، مى‏گويد كه اين حاشيه را با خطّ مرحوم شيخ بهايى بر نسخه‏اى از كتاب رجال النجاشى مشاهده نموده و سپس همه آنها را جمع‏آورى و تدوين كرده است.

196. حاشية على خلاصة الأقوال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 83 (ش 425).
اين حاشيه بر كتاب خلاصة الأقوال علّامه حلّى (م 726ق) نوشته شده است.
محقّق تهرانى، به نقل قول‏هايى از اين حاشيه، نشانى داده است، ايشان در الذريعة (ج 10، ص 144)، اين كتاب و كتاب حاشية على رجال النجاشى را با عنوان رجال الشيخ بهاء الدين محمّد، فهرست نموده است.

197. طبقات الرواة.

الذريعة، ج 15، ص 149 (ش 984).
مؤلّف در اين كتاب، طبقه راويان حديث از مشايخ ثلاثه تا معصومان‏عليهم السلام را مشخّص نموده است، به اين ترتيب كه در پايان صفحه با نام يكى از مشايخ ثلاثه كه مؤلّف كتب اربعه است، سند را شروع نموده و سپس ترتيب اسامى راويان به طرف بالا با حرف «عن» به يكديگر ارتباط داده شده‏اند و در نهايت، در بالاى صفحه، نام معصومى كه روايت از ايشان نقل شده، مشخّص شده است.
مؤلّف با اين روش، سعى در مشخّص نمودن طبقه راويان مى‏نمايد.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

198. الفوائد الرجالية.

الذريعة، ج 16، ص 339 (ش 1572).
مرحوم مامقانى، تمام اين كتاب را در كتاب رجال خود، درج نموده است.
محقّق تهرانى به نسخه‏اى از اين كتاب، نشانى داده است.

علامى، محمّد داوود (زنده در 1034 ق).

199. المجموعة الرجالية.

الذريعة، ج 20، ص 82 (ش 2011).
اين كتاب، مشتمل بر كتاب الفهرست شيخ طوسى و ايضاح الاشتباه علّامه حلّى و قسمت دوم از كتاب خلاصة الأقوال علّامه است كه در بردارنده فهرست اسامى راويان ضعيف و كسانى است كه قول آنها رد شده و يا در قبول قول آنها توقّف كرده‏اند.
در نهايت، مختصرى از «باب الكُنى» از كتاب توضيح المقال، مشهور به رجال الصغير ميرزا محمّد استر آبادى آورده شده است.
مؤلّف به اين مجموعه رجالى، چند فايده رجالى اضافه نموده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 115، ش 238)، اين مجموعه را با عنوان رجال الشيخ محمّد داوود العلامى فهرست نموده است.

كشميرى، شمس الدين محمّد (زنده در 1040 ق).

200. حواشى و تعليقات على رجال ابن داوود.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 196
مؤلّف اين حاشيه را بر كتاب رجال ابن داوود، تأليف ابن داوود حلّى (م 707 ق) آورده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين حاشيه را مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 119، ش 245) اين كتاب را با عنوان رجال المولى شمس الدين محمّد الكشميرى فهرست نموده است.

استر آبادى، مير محمّد باقر (ميرداماد) (م 1041 ق).

201. التعليقة على اختيار معرفة الرجال.

عنوان روى جلد: اختيار معرفة الرجال، تحقيق: سيد مهدى رجايى، قم: مؤسسة آل البيت‏عليهم السلام، 1404 ق، 2 ج.
اين كتاب، مشتمل بر مطالب زير است:
تعليقه بر كتاب اختيار معرفة الرجال، معروف به رجال الكشّى، با ذكر بحث‏هاى رجالى، فلسفى و بررسى الفاظ و لغت‏هاى احاديث.
تعليقه تا شماره 885 (ابراهيم بن محمّد بن عبّاس) را شامل است و از آن جا تا آخر كتاب، بدون تعليقه و بر اساس نسخه تصحيح شده حسن مصطفوى در چاپ تك جلدى آورده شده است.
كتاب، داراى مقدمه تحقيق تفصيلى و فهرست‏هاى مختلف است.
صاحب الذريعة از اين تعليقه با عنوان حاشية على رجال الكشّى و صاحب رياض العلماء، از آن با عنوان شرح اختيار الرجال نام مى‏برند.
مؤلّف در اين تعليقه از فاضل بيرجندى نقل قول‏هايى را آورده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 6، ص 87)، اين تعليقه را با عنوان حاشية على رجال الكشّى و در مصفّى المقال (ص 91) با عنوان الحواشى على اختيار الرجال فهرست نموده است.

202. الرواشح السماوية فى شرح الأحاديث الإماميّة. قم: منشورات مكتبة آية اللَّه العظمى المرعشى النجفى، 1405 ق، 217 ص.

كتاب به عنوان مقدّمه‏اى بر شرح كتاب الكافى است كه مؤلّف، قصد تأليف آن را داشته و تنها مقدارى از آن را نوشته است.
مقدمه اين كتاب، در بردارنده بعضى از خصايص عقل و بيان فرق بين رسول، نبى و محدّث است.
متن كتاب، داراى 39 «راشحه» است كه شامل مطالبى در علم درايه و رجال هستند. بعضى از عنوان‏هاى مورد بحث در كتاب عبارت‏اند از: اقسام حديث، طبقات اصحاب اجماع، شرح حال راويانى كه مورد اختلاف‏اند، جرح و تعديل، مجهول اصطلاحى و لغوى، بيان معانى بعضى از الفاظ، تعداد اصول و مصنّفان آنها و....
مؤلّف در مورد هر يك از عناوين ذكر شده، اقوال علما و ديدگاه خود را مطرح مى‏نمايد.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 98، ش 201)، اين كتاب را با عنوان رجال سيّد مير محمّد باقر الداماد فهرست نموده است.

جزايرى مشرفى، محمود بن حسام الدين (زنده در 1042 ق).

203. ترتيب رجال الكشّى.

مستدرك الذريعة، ج 26، ص 188 (ش 393).
محقّق تهرانى آورده است كه مرحوم طريحى در الضياء اللامع، اين كتاب را در فهرست آثار اين مؤلّف آورده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 148، ش 274) اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمود بن حسام الدين المشرفى فهرست نموده است.

حسينى تفرشى، سيّد ميرمصطفى (زنده در 1044 ق).

204. نقد الرجال، تحقيق: عبد الغفار، قم: انتشارات الرسول المصطفى‏صلى الله عليه وآله، 427 ص/ مؤسسة آل البيت‏عليهم السلام، 1418 ق، 5 ج.

اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى 6604 نفر از رجال است كه بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم شده و در وصف هر شخصيت، عبارت علماى رجال به همراه مدح يا ذم و يا مهمل بودن وى بيان شده است.
خاتمه كتاب، شامل چند فايده رجالى است كه عبارت‏اند از:
اسامى ائمه‏عليهم السلام و تاريخ زندگى آنان، به همراه تعيين مراد از القاب مشهور بعضى از ائمه‏عليهم السلام؛
شرح مشيخه شيخ طوسى و شيخ صدوق؛
طريق مصنّف به كتاب‏هاى روايى.
مرحوم عبد النبى كاظمى (م 1256 ق)، در تكميل اين كتاب، تكملة نقد الرجال را تأليف نموده است.
بر اين كتاب، حاشيه‏هايى نوشته شده كه عبارت‏اند از:
حاشيه محمّد تقى مجلسى (م 1070 ق).
حاشيه عناية اللَّه قهپايى (ق 11).
حاشيه سيّد نعمة اللَّه جزايرى (م 1112 ق).
حاشيه سيّد عبد اللَّه جزايرى شوشترى (م 1173 ق).
حاشيه محمّد على بهبهانى كرمانشاهى (م 1216 ق).
حاشيه ميرزا نصراللَّه حسينى (زنده در 1239 ق) با عنوان رجال الميرزا نصر اللَّه.
حاشيه حسين حسينى خراسانى (م 1258 ق).
حاشيه محمّد جعفر شريعتمدار استرآبادى (م 1263 ق).
حاشيه سيّد محمّد شفيع محدث جزايرى شوشترى (م 1274 ق).
حاشيه سيّد شفيع بن محمّد بن عبد الكريم جزايرى (م - ق 13) با عنوان رجال السيد شفيع.
حاشيه على بن محمّد جعفر شريعتمدار استر آبادى (م 1315 ق) با عنوان المبدء والمآل.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 101 ذيل ش 210)، اين كتاب را با عنوان رجال التفرشى و نيز با عنوان رجال السيد مير مصطفى (ج 10، ص 151) فهرست نموده است.

فارسى آباده‏اى، محمّد جعفر (زنده در 1047 ق).

205. حواشى على تلخيص الأقوال.

الذريعة، ج 7، ص 96 (ش 491).
مؤلّف، اين حاشيه را بر كتاب تلخيص الأقوال فى معرفة الرجال، مشهور به رجال الوسيط ميرزا محمّد استر آبادى (م 1028 ق) آورده است و در نهايت، در ذيل عنوان «عدّة من أصحابنا»، فهرست اسامى اشخاصى را كه نجاشى از آنها روايت نقل نموده، آورده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از كتاب تلخيص المقال را كه مشتمل بر حاشيه اين مؤلّف است، مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 103، ش 222)، اين حاشيه را با عنوان رجال المولى محمّد جعفر الآباده‏اى هم فهرست نموده است.

جامعى حويزى، عبد اللطيف (م 1050 ق).

206. رجال الشيخ عبد اللطيف جامعى.

الذريعة، ج 10، ص 128 (ش 253).
مؤلّف در كتاب خود، بر رجال موجود در اسناد كتب اربعه حديثى اكتفا نموده است و كتاب را بر اساس ترتيب منهج المقال، مشهور به رجال الكبير ميرزا محمّد استر آبادى تنظيم نموده است.
در بيان توثيق و جرح و بيان احوال رجال موجود در كتاب، از كتاب‏هاى رجال الكشّى، رجال النجاشى، رجال الطوسى و خلاصة الأقوال علّامه حلّى استفاده شده است.
مؤلّف كتاب به دليل ضرورت بيان طبقات راويان، آنها را در شش طبقه دسته بندى نموده است كه عبارت‏اند از:
طبقه اوّل: شيخ مفيد (م 413 ق)،
طبقه دوم: شيخ صدوق (م 381 ق)،
طبقه سوم: مرحوم كلينى (م 329 ق)،
طبقه چهارم: سعد بن عبد اللَّه (م 301)،
طبقه پنجم: احمد بن محمّد بن عيسى،
طبقه ششم: ابن ابى عمير (م 217).
مؤلّف، غالباً به طبقه راوى با استناد به روايت وى از امام‏عليه السلام و يا با استناد به يكى از راويان مشهور از طبقه جلوتر و يا طبقه قبل از راوى اشاره نموده است.
محقّق تهرانى اشاره مى‏كند كه اين كتاب، داراى حجم كم و فوايد بسيار است و مؤلّف آن را مانند مقدّمه‏اى بر كتاب خود به نام جامع الأخبار فى إيضاح الاستبصار آورده است. ايشان در الذريعة (ج 15، ص 149)، اين كتاب را با عنوان طبقات الرواة فهرست نموده است. وى نسخه‏هاى متعددى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.
مرحوم حسن بن محمّد قاسم دلبزى (م ق 13) بر اين كتاب، تعليقات و حواشى‏اى آورده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

تفرشى، مراد بن عليخان (965 - 1051 ق).

207. التعليقة السجادية.

الذريعة، ج 4، ص 223 (ش 1122).
اين كتاب، شرح و حاشيه‏اى بر كتاب من لا يحضره الفقيه شيخ صدوق است. مؤلّف پس از بيان شرح كتاب من لا يحضر، اقدام بر شرح مشيخه آن در بيان احوال رجال موجود در اين مشيخه نموده است. ايشان نقل قول‏هايى از كتاب تلخيص الأقوال ميرزا محمّد استر آبادى و كتاب نقد الرجال سيّد مير مصطفى تفرشى آورده است.
مؤلّف، پس از شرح مشيخه، فهرستى از اسامى رجال ذكر شده در مشيخه را كه بر اساس حروف الفبا تنظيم شده، بيان داشته است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 149)، اين كتاب را با عنوان رجال المولى مراد التفرشى فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

ابو الحسن بن عبد اللَّه (زنده در 1051 ق).

208. رجال المولى أبى الحسن.

الذريعة، ج 10، ص 92 (ش 173).
اين كتاب، مشتمل بر تعليقاتى است كه مؤلّف بر كتاب منهج المقال داشته و به همراه بعضى از حواشى مرحوم عناية اللَّه قهپايى آورده است. مؤلّف در آخر نسخه، چند فايده رجالى را اضافه نموده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از كتاب منهج المقال را كه مشتمل بر اين حاشيه بوده است، مشاهده كرده و نشانى داده است.

نصيرى شيرازى، نعمة اللَّه (زنده در 1051 ق).

209. حاشية على منهج المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 226 (ش 1271).
اين حاشيه بر كتاب منهج المقال، مشهور به رجال الكبير ميرزا محمّد استر آبادى آورده شده است.
محقّق تهرانى، بر نسخه‏اى از كتاب منهج المقال، حاشيه‏اى با رمز «ن - ع - أيده اللَّه» مشاهده نموده و احتمال داده است كه اين حاشيه، نوشته مرحوم نعمة اللَّه نصيرى شيرازى باشد.
ايشان در الذريعة (ج 10، ص 156)، اين كتاب را با عنوان رجال المولى نعمة اللَّه فهرست نموده است.

210. حاشية على تلخيص الأقوال.

الذريعة، ج 6، ص 48 (ش 239).
اين حاشيه بر كتاب تلخيص الأقوال، مشهور به رجال الوسيط ميرزا محمّد استر آبادى آورده شده است.
محقّق تهرانى اين شرح را با خطّ مؤلّف بر يكى از نسخه‏هاى كتاب تلخيص الأقوال، مشاهده نموده است.

يزدى، عبد الحى بن محمّد (زنده در 1055 ق).

211. ترتيب مشيخة (كتاب) من لا يحضره الفقيه.

الذريعة، ج 10، ص 124 (ش 251).
اين كتاب، مشتمل بر ترتيب و تنظيم اسامى راويانى است كه طريق آنها در مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه شيخ صدوق آورده شده‏است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 124، ش 251)، اين كتاب را با عنوان رجال المولى عبد الحى هم فهرست نموده است. ايشان نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و در مصفّى المقال (ص 224) آن را نشانى داده است.

مجلسى اصفهانى، محمّد تقى (1003 - 1070 ق).

212. حاشية على نقد الرجال.

چاپ شده در ضمن نقد الرجال. قم: انتشارات الرسول المصطفى‏صلى الله عليه وآله، 427 ص / مؤسسة آل البيت‏عليهم السلام 1418ق، 5 ج.
اين حاشيه بر كتاب نقد الرجال تأليف سيّد مير مصطفى تفرشى (م 1044 ق) آورده شده است و در زيرنويس آن، اين حواشى چاپ شده است.
ميرزا حيدر على در اجازة الكبيرة ى خود، شرح حال شيخ بهايى را از اين حاشيه نقل كرده است.

213. شرح مشيخة الفقيه (روضة المتقين)، تحقيق: سيّد حسين موسوى كرمانى و على پناه اشتهاردى، قم: بنياد فرهنگ اسلامى حاج محمّد حسين كوشانپور، 1399ق، ج 14، 584 ص.

اين كتاب، شرحى بر مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه است. مؤلّف در ابتدا بحثى را درباره احاديث صحيح، مطرح نموده و سپس شرح حال هر يك از رجال موجود در طُرُق مشيخه كتاب من لا يحضر الفقيه را مورد بحث قرار داده است.
در ذيل عنوان هر راوى، علاوه بر شرح حال او، توثيق، تضعيف، مذهب، اقوال علماى رجال در مورد او و مصادر مورد مراجعه به همراه اعتبار و ارزش طريق آن راوى مطرح شده است.
اسامى راويان، بر اساس حروف الفبا تنظيم شده‏است.
پس از بيان شرح حال راويان مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه در ذيل عنوان شرح رجال الفقيه، مؤلّف، اسامى بسيارى از راويان موجود در اين كتاب و محدّثان و علماى رجال از زمان شيخ طوسى و نجاشى تا اصحاب امير المؤمنين‏عليه السلام را در دوازده طبقه آورده است. اسامى بر اساس حروف الفبا تنظيم شده و در ذيل هر عنوان، مشخّص شده كه وى از صحابيان كدام يك از معصومان‏عليهم السلام است و به اين ترتيب، طبقه وى مشخّص شده است.
همچنين توثيق و تضعيف راوى و مروى عنه، تمييز مشتركات و فوايد رجالى با ذكر مصدر مورد مراجعه مشخص شده است. شارح، اين قسمت را به منظور عدم احتياج رجوع به كتاب‏هاى ديگر، تنظيم نموده است.
در اين قسمت، طبقات راويان حديث از زمان شيخ طوسى تا راويان و اصحاب امير مؤمنان على‏عليه السلام در دوازده طبقه قرار گرفته‏اند. علاوه بر آن، مباحثى چند از فوايد رجالى از قبيل تمييز مشتركات، ضبط طبقات و فوايدى ديگر، مورد بحث واقع شده است.
شايان ذكر است كه شرح مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه محمّد تقى مجلسى، به عنوان جلد چهاردهم از كتاب روضة المتّقين ايشان چاپ شده است.
محقّق تهرانى در كتاب الذريعة (ج 13، ص 64 و ج 11، ص 290) اين شرح را در ذيل دو عنوان ديگر به نام‏هاى شرح الأحاديث و الروضة البهية، فهرست نموده و متذكّر مى‏شود كه اينها اسامى تاريخى اين كتاب‏اند. همچنين ايشان در الذريعة (ج 10، ص 101 و ج 15، ص 148) قسمت «شرح رجال الفقيه»، از اين كتاب را با عنوان‏هاى رجال المولى محمّد تقى المجلسى و طبقات الرواة، فهرست نموده است.

مجلسى، عزيز اللَّه (1025 - 1074 ق).

214. ترتيب خلاصة الأقوال.

الذريعة، ج 4، ص 65 (ش 272).
محقّق تهرانى مصدر مورد مراجعه در معرّفى اين كتاب را اجازة الكبيرة ى ميرزا حيدر على، نوه مؤلّف، بيان داشته است.
ايشان در الذريعة (ج 10، ص 130)، اين كتاب را با عنوان رجال المولى عزيز اللَّه فهرست نموده است.

لاهيجى اشكورى، محمّد بن على (زنده در 1077 ق).

215. خير الرجال.

الذريعة، ج 7، ص 282 (ش 1388).
اين كتاب، در شرح حال رجال اسانيد كتاب من لا يحضره الفقيه، تأليف شده است. در مرحله اوّل، مصنّف چند فايده رجالى را مطرح و مورد بحث قرار مى‏دهد كه عبارت‏اند از:
اصطلاح متأخّران در اقسام حديث؛
الفاظ مدح؛
فهرست اسامى كسانى كه تأليفاتى در رجال داشته‏اند؛
بررسى ملل و نحل ذكر شده در متن كتاب؛
تاريخ حيات معصومان‏عليهم السلام.
ذكر فهرستى از اسامى رجال كه بر اساس حروف الفبا تنظيم شده‏اند، به همراه ذكر مواضع اين اسامى.
متن كتاب، در بيان شرح حال رجال اسانيد كتاب من لا يحضره الفقيه است كه بر اساس ترتيب ابواب كتاب، تنظيم شده‏اند، به اين ترتيب كه در مرحله اوّل، شرح حال يازده نفر از رجال موجود در ديباچه كتاب، مورد بحث واقع شده و سپس نُه نفر از رجال موجود در «باب المياه»، مورد بحث واقع شده‏اند و به همين ترتيب، رجال موجود در ابواب مختلف كتاب، به ترتيب باب، مورد بحث و شرح واقع شده‏اند.
شيخ محمّد طه نجف، مؤلّف اتقان المقال، از اين اثر در كتاب خود، نقل قول كرده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏هاى متعدّدى از اين كتاب را در كتاب‏خانه‏هاى مختلف، مشاهده كرده و نشانى داده است.
ايشان در الذريعة (ج 10، ص 146)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد بن الملا شيخ على اللاهيجى و نيز با عنوان رجال من لا يحضره الفقيه (ج 10، ص 151) فهرست كرده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

بصرى، احمد بن عبد الرضا (1020 - 1085ق)

216. فائق المقال فى الحديث و الرجال. تحقيق: غلامحسين قيصريه‏ها، قم: مؤسسة دار الحديث الثقافة، 1412ق، 390ص، اوّل.

اين كتاب در دو بخش درايه و رجال تنظيم شده است. بخش اوّل در علم درايه و دربردارنده 26 فصل از مباحث مختلف اين علم است.
بخش دوم در علم رجال و شامل ده فصل است كه عناوين هر فصل عبارت‏اند از:
فصل اوّل در فهرست اسامى راويانى است كه به روايات آنها اعتماد مى‏شود. در بيان توثيق و مدح اين راويان به رجال النجاشى، رجال الكشّى، رجال الطوسى، الفهرست و خلاصة الأقوال استناد شده است.
فصل دوم: فوايد علّامه حلّى در خلاصة الأقوال؛
فصل سوم: فهرست انساب؛
فصل چهارم: مشتركان در نام؛
فصل پنجم: مشتركان در نام و نام پدر؛
فصل ششم: مشتركان در كنيه؛
فصل هفتم: مشتركان در نَسَب؛
فصل هشتم: مشتركان در لقب؛
فصل نهم: فهرست بعضى از اسامى متشابه؛
فصل دهم: شامل چهار فايده رجالى كه عبارت‏اند از:
فايده اوّل: كلام بعضى از بزرگان در كيفيت اسناد در كتب قديمى؛
فايده دوم: مذمومان، به روايت شيخ طوسى؛
فايده سوم: توقيع امام حسن عسكرى‏عليه السلام به شيخ مفيد و ردّ كتاب از ناحيه مقدسه بر شيخ مفيد؛
فايده چهارم: طُرُق مؤلّف.
مقدمه تحقيق، شامل شرح حال مختصرى از مؤلّف و ويژگى‏هاى كتاب است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 16، ص 91، ش 34) اين كتاب را با عنوان فائق المقال فى علم الحديث و الرجال فهرست نموده است.

طُرَيحى، فخر الدين (979 - 1085 ق).

217. ترتيب خلاصة الأقوال.

الذريعة، ج 4، ص 65 (ش 273).
مرحوم محمّد باقر خوانسارى در روضات الجنات (ج 5، ص 352)، در شرح حال اين مؤلّف، نام اين كتاب را در فهرست آثار وى آورده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

218. ترتيب مشيخة (كتاب) من لا يحضره الفقيه.

الذريعة، ج 4، ص 69 (ش 284).
مصنّف، اسامى و كنيه‏هاى مشهور در كتاب من لا يحضره الفقيه را بر اساس حروف الفبا تنظيم نموده است. ايشان اين كتاب را در ملحقات كتاب جامع المقال آورده است.
محقّق تهرانى، كتاب‏خانه‏هايى را كه داراى اين كتاب هستند، معرّفى نموده است.

219. جامع المقال فيما يتعلق بأحوال الحديث و الرجال، تحقيق: محمّد كاظم طريحى، تهران: كتابفروشى جعفرى تبريزى (بوذرجمهرى)، 260 ص.

كتاب مشتمل بر مطالب زير است:
مقدمه مؤلّف در علم رجال؛
متن كتاب، شامل دوازده باب است. در باب اوّل تا يازدهم، مباحثى در مورد احاديث، مطرح شده است و در باب دوازدهم، دوازده فايده رجالى مطرح شده كه عبارت‏اند از:
تمييز مشتركات در اسامى؛
تمييز مشتركات در القاب و انساب؛
تعريف صحابيان و تابعيان؛
تعريف طبقات راويان؛
معرّفى برادرهايى كه راوى بوده‏اند؛
اصحاب اجماع؛
مستثنيات ابن وليد؛
اشخاص كثير الرواية؛
معناى «عدّة» در اسناد روايت‏ها؛
مشيخه شيخ طوسى در التهذيب و الاستبصار؛
القاب و كنيه‏هاى پيامبرصلى الله عليه وآله و ائمه معصوم‏عليهم السلام؛
تاريخ ولادت و وفات پيامبرصلى الله عليه وآله و ائمه معصوم‏عليهم السلام؛
خاتمه كتاب نيز مشتمل بر مطالب زير است:
بيان تعداد احاديث كتب اربعه؛
بيان تاريخ وفات بعضى از مشايخ محدّث متقدّم؛
بيان مشايخ مؤلّفان كتب اربعه؛
بعضى از توقيعاتى كه در حقّ بعضى از مشايخ محدّث وارد شده است.
در مورد باب دوازدهم اين كتاب، شرحى به نام مشتركات كاظمى توسط محمّد امين كاظمى (م ق 12) نوشته شده است.
مرحوم عبد الحسين طُريحى (م 1295 ق)، كتاب متقن المقال فى تلخيص جامع المقال را در تلخيص اين كتاب، تأليف نموده است.
گفتنى است كه اين كتاب، به دليل معروفيت مبحث مشتركات آن، به مشتركات الطريحى مشهور شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة اين كتاب را با عنوان‏هاى رجال الطُرَيحى (ج 10، ص 122) و رجال الشيخ فخر الدين الطريحى (ج 10، ص 138) و مشتركات جامع المقال (ج 21، ص 40، ش 3856) فهرست نموده است.

220. رسالة فى أسانيد التهذيب و بيان محتملاتها و ما يتعلّق بها.

الذريعة، ج 11، ص 64 (ش 395).

221. ضوابط الأسماء واللّواحق، تحقيق: محمّد كاظم طريحى، مطبعة الحيدرى، 1375 ق، 94 ص.

كتاب در مورد ضبط اسامى، انساب و القاب راويان حديثى است كه در ضبط نام آنها اشتباه روى داده و يا اختلاف وجود دارد.
كتاب در سه قِسم تنظيم شده است كه عبارت‏اند از:
اسامى، انساب و القاب، و در هر قسم، اسامى بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم شده‏اند.
مقدمه محقّق، در بيان ويژگى‏هاى اين كتاب و زندگى‏نامه مؤلّف است.

رُوَيدَشتى اصفهانى، حميده بنت محمّد شريف (م 1087 ق).

222. حاشية على الاستبصار.

الذريعة، ج 6، ص 18 (ش 53).
مؤلّف در حاشيه‏اش بر الاستبصار شيخ طوسى، در بيان احوال رجال و در اسناد احاديث، مطالبى را آورده است.
ميرزا عبد اللَّه اصفهانى در رياض العلماء (ج 5، ص 404)، در ضمن بيان شرح حال اين مؤلّف، اشاره مى‏نمايد كه نسخه‏اى از الاستبصار را به همراه اين شرح، مشاهده نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 114، ش 236)، اين كتاب را با عنوان رجال حميدة فهرست نموده است.

حسينى اردبيلى، محمّد طاهر (زنده در 1091 ق).

223. رجال السيد محمّد طاهر.

الذريعة، ج 10، ص 122 (ذيل ش 247).
اين كتاب، يك جزء از اجزاى كتاب الشجرة المباركة ى همين مؤلّف را تشكيل مى‏دهد كه در مورد شناخت و معرّفى اسناد احاديث از حيث صحّت و ضعف و امور مهم ديگر، تأليف شده است.
مؤلّف در بيان اسامى هر يك از معصومان‏عليهم السلام، از حروف رمز استفاده نموده است. همچنين در بيان احوال هر يك از راويان صحيح، موثّق، حسن، ضعيف و مجهول، و يا در بيان اين كه اين راوى به طور مستقيم و يا با واسطه از معصوم‏عليه السلام روايت نقل كرده، حروف رمزى را به كار برده است.
در آخر، ايشان تمام مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه را با همين روش آورده است و كتاب را با بيان چند فايده رجالى به پايان رسانيده است.
مرحوم ميرزا حسين نورى طبرسى در تعليقة على توضيح المقال كه به منظور تكميل اسامى مؤلّفان رجال موجود در كتاب توضيح المقال ملّا على كنى تأليف نموده است، از اين كتاب استفاده نموده و در بيان خصوصيات آن، توضيحاتى را بيان داشته است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده است.

استر آبادى، محمّد على بن احمد (1010 - 1094 ق).

224. المشتركات فى الرجال.

الذريعة، ج 21، ص 40 (ش 3857).
در كتاب‏هاى تكملة نقد الرجال و روضات الجنات، در شرح حال عناية اللَّه قهپايى، به نام اين كتاب اشاره شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 134)، اين كتاب را با عنوان رجال المولى محمّد على هم فهرست نموده است.

حويزى، فرج اللَّه بن محمّد (1031 - 1100 ق).

225. ايجاز المقال فى معرفة الرجال.

الذريعة، ج 2، ص 487 (ش 1909).
اين كتاب، در چهار جلد تأليف شده است و هم اكنون، تنها جلدهاى سوم و چهارم در دسترس‏اند.
جلد اوّل تا سوم، مشتمل بر فهرست اسامى رجال، به همراه ضبط اسامى و شرح حال آنهاست كه در دو قسمت، شامل رجال شيعه و اهل سنّت تنظيم شده است. مؤلّف، همچنين شرح حال علماى قبل از خود و هم عصر خويش را بيان نموده است.
جلد سوم كتاب، شامل حرف «ميم» تا آخر حرف «ياء» است و جلد چهارم، به عنوان خاتمه كتاب، در بردارنده چند فصل و فوايد رجالى است.
فصل‏هاى مختلف كتاب، در بردارنده مباحثى در كنيه‏ها، القاب، بررسى معنا و مفهوم اصطلاحاتى است كه در كتاب‏هاى رجالى آمده است. برخى از اين اصطلاحات عبارت‏اند از تعبير: «ثقة، ثقة»، «مذاهبهم مضطربة»، «ليس بذاك»، «لابأس به»، «قريب الأمر»، «ضعيف»، «مختلط»، «مضطرب»، «يروى عن الضعفاء»، «يضع الحديث»، «وعليه اللعنة» و «انّه ليس بشى‏ء».
سپس چند فايده رجالى مطرح شده است كه عبارت‏اند از:
فهرست تأليف‏هاى شيعه كه از كتاب‏هاى رجال النجاشى و الفهرست شيخ طوسى تهيه شده‏اند؛
معرّفى بعضى از مشاهير رجالى كه اغلب از عامه‏اند؛
معرّفى بعضى از بزرگان صحابيان و تابعيان و تابعيانِ تابعيان.
در آخر كتاب، چند اجازه مشهور آورده شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 140)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ فرج اللَّه هم فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

ابرز حسينى حلّى، سيّد حسين (ق 11).

226. زبدة الأقوال فى خلاصة الرجال.<(2)

مؤلّف، تنها ثقات امامى مذهب و غير امامى و ممدوحانى را كه امامى مذهب باشند، را در اين تأليف گرد آورده است و اسامى مشترك را مشخّص كرده است.
همچنين طبقات راويان، توثيق، تصحيف و احياناً ردّ قدح از راوى و تاريخ تولّد و وفات را در مورد راويان ذكر كرده است.
در شرح حال هر يك از راويان، امام يا امامانى كه راوى با ايشان معاصر بوده، ذكر شده‏اند؛ امّا در صورتى كه رواى از غير معصوم روايت دارد، تنها در مواردى كه در تمييز راوى به نام استاد او نياز باشد، تذكّر داده است.
همچنين راويانى كه به صراحت توثيق و يا مدح نشده‏اند، بلكه به صورت ضمنى يا اشاره‏اى مدح شده‏اند نيز به عنوان ممدوح، آورده شده است.
بر اين اساس، نام كسانى كه در رجال النجاشى و الفهرست شيخ طوسى در بين مصنفان شيعه آمده و تصنيف يا تصنيفاتى از آنها گزارش شده است و تضعيف هم نشده‏اند، به ممدوحان ملحق شده است.
مؤلّف بر اين مطلب استدلال كرده كه منصف بودن، خود نشانه عالم بودن است؛ چه آن كه هر مصنّفى عالم است و عكس آن صادق نيست و بديهى است كه عالم بودن، خود يك مدح شمرده مى‏شود. مؤلّف در اين كتاب، به صراحت از منابع و مصادر نام مى‏برد و از رمزهاى آنها استفاده نمى‏كند.
كتاب به عدد حروف الفبا در 28 فصل و يك فصل در كنيه‏ها و نسب و القاب، سامان يافته و در هر فصل، اسامى شبيه در باب مستقل قرار گرفته است و افراد همنام در يك باب ذكر شده‏اند.
خاتمه كتاب، مشتمل بر ده فايده است كه عبارت‏اند از:
1 - «عدة» در الكافى كلينى؛
2 - مراد از ابو جعفر و ابو القاسم در اسناد التهذيب؛
3 - تنبيهات ابن داوود در رجالش؛
4 - وكلاى ممدوح و مذموم هر امام؛
5 - روايات بيان شده در سفراى ممدوح در حال غيبت؛
6 - مذمومانى كه ادّعاى باب بودن براى امام عصر(عج) را داشته‏اند؛
7 - ثقاتى كه از طرف سفرا، داراى توقيع‏اند؛
8 - طُرُق شيخ طوسى و شيخ صدوق؛
9 - روايات مستخرج از رجال الكشّى در اقوام، فرق و مذاهب؛
10 - طرق علّامه حلّى به شيخ طوسى، صدوق، كشّى و نجاشى.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 12، ص 19، ش 121)، اين كتاب را با همين عنوان و نيز با عنوان رجال ابن الأبرز (ج 10، ص 83، ذيل ش 147) فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

افشار، خداويردى (ق 11).

227. زبدة الرجال.

الذريعة، ج 12، ص 27 (ش 153).
اين كتاب، مشتمل بر هفت هزار بيت است كه در بردارنده فهرستى از اسامى رجال است. اسامى رجال مجهول، در اين فهرستْ آورده نشده‏اند و تنها به ذكر راويان ممدوح و ثقه، اكتفا شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 97)، اين كتاب را با عنوان رجال الأفشارى و نيز با عنوان رجال المولى خداويردى الأفشار (ج 10، ص 115)، فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

امير نجم الدين (ق 11).

228. رجال الأمير نجم الدين.

الذريعة، ج 10، ص 156 (ش 281).
اين كتاب، مشتمل بر تعليقاتى است كه مؤلّف بر حاشيه كتاب رجال النجاشى آورده است.

تبنينى عاملى، محمّد بن على (ق 11).

229. جامع الأقوال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 5، ص 42 (ش 173).
اين كتاب، مشتمل بر بيان شرح حال راويان حديث، با استناد و مراجعه به كتاب‏هاى رجال است. اسامى بر اساس ترتيب حروف الفبا، در 28 باب تنظيم شده‏اند و در هر باب، چند فصل آورده شده است. در خاتمه نيز چند فايده رجالى مطرح شده است.
در اين كتاب، نقل قول‏هايى از شيخ حسن (صاحب معالم) و سيّد امير فيض اللَّه تفرشى و شيخ حسين تبنينى (مشهور به ابن سودون) بيان شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 146)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد بن على التبنينى فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

شاگرد شهيد ثانى (ق 11).

230. رجال تلميذ الشهيد الثانى.

الذريعة، ج 10، ص 102 (ش 216).
محقّق تهرانى مى‏گويد كه نسخه‏اى از اين كتاب را در كتاب‏خانه مرحوم نورى - كه بر حاشيه كتاب توضيح المقال ملّا على كنى نوشته شده بوده - مشاهده نموده است.

شاگرد شيخ بهايى و عبد النبى جزايرى (ق 11).

231. رجال تلميذ الشيخ البهائى والشيخ عبد النبى الجزائرى.

الذريعة، ج 10، ص 102 (ش 213).
اين كتاب، مشتمل بر شرح حال رجال و راويان حديث، به همراه بيان نقل قول‏هايى از كتاب‏هاى معروف رجال و شخصيت‏هاى معروف در اين علم است. از جمله، ايشان به سخنان شيخ عبد النبى جزايرى (م 1021 ق) و شيخ بهايى (م 1030 ق) استناد نموده است. از سخنان مؤلّف در شرح حال بعضى از راويان مشخّص مى‏شود كه كتاب، بعد از وفات عبد النبى جزايرى و قبل از وفات شيخ بهايى تأليف شده است.

جزايرى، حسام الدين (ق 11).

232. ترتيب اختيار الرجال للكشى.

الذريعة، ج 10، ص 109 (ضمن ش 227).
مرحوم ابو محمّد حسن صدر الدين در مختلف الرجال، نام اين كتاب را در فهرست آثار اين مؤلّف آورده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 148، ضمن ش 274) و نيز در مستدرك الذريعة (ج 26، ص 188، ش 939) كتابى را با همين عنوان به نقل از كتاب الضياء اللامع طُرَيحى، به فرزند اين مؤلّف، يعنى محمود بن حسام الدين مشرفى جزايرى نسبت داده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 109، ش 227)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ حسام الدين هم فهرست نموده است.

حويزى، مساعد بن بديع (ق 11).

233. حاشية على خلاصة الأقوال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 83 (ش 427).
اين حاشيه بر كتاب خلاصة الأقوال علّامه حلّى نوشته شده است. در آخر كتاب، چند فايده رجالى مطرح شده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از كتاب را كه مشتمل بر اين حاشيه است، نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 150، ش 272)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ مساعد هم فهرست نموده است.

خادم انصارى، محمّد تقى (ق 11).

234. ترتيب رجال النجاشى.

الذريعة، ج 4، ص 70 (ش 287).
نويسنده، اسامى موجود در كتاب رجال النجاشى را بدون آن كه در آنها تصرّفى بنمايد، بر اساس حروف الفبا تنظيم نموده و در آخر، كنيه‏ها را فهرست كرده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏هاى متعددى از اين كتاب را در كتاب‏خانه‏هاى مختلف مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ش 101)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد تقى الأنصارى فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

ساوجى، نظام الدين محمّد بن حسين (ق 11).

235. نظام الأقوال فى معرفة الرجال.

الذريعة، ج 24، ص 191 (ش 995).
اين كتاب، مشتمل بر مقدّمه و دو بخش و يك خاتمه است.
در مقدمه كتاب، مؤلّف بعضى از اصطلاحات موجود در كتاب خود را مشخّص نموده و طريق خود را در اين كتاب، مورد بحث قرار داده است.
بخش اوّل و دوم كتاب، در بردارنده اسامى راويان چهار كتاب اصلى حديثى شيعه، يعنى الكافى، كتاب من لا يحضره الفقيه، الاستبصار و التهذيب است. البته اين اسامى، شامل راويانى است كه در مورد آنها تعبيرهايى همچون ثقه، عالم و فاضل به كار برده شده است، و يا راويانى كه از شخصى روايت دارند و يا ديگرى از آنها روايت نقل كرده است.
خاتمه كتاب، مشتمل بر دوازده فايده رجالى است.
محقّق تهرانى، نسخه‏هايى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.
ايشان در الذريعة (ج 10، ص 144)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ نظام الدين محمّد و نيز با عنوان رجال نظام الدين الساوجى (ج 10، ص 156) فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

شامى عاملى، على اصغر (ق 11).

236. تعليقات على الرجال الكبير.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 326.
اين تعليقه بر كتاب منهج المقال، معروف به رجال الكبير ميرزا محمّد استر آبادى آورده شده است.

عبد اللَّه (ق 11).

237. رجال شيخ عبد اللَّه.

رياض العلماء، ج 3 (ص 252).
ميرزا عبد اللَّه افندى در كتاب رياض العلماء، اين كتاب را در شرح حال «عبد اللَّه»، نام برده است و خود ايشان اشاره كرده است كه از عصر حيات اين مؤلّف، آگاه نيست و ظاهر آن است كه از متأخّران است و در نهايت، احتمال مى‏دهد كه منظور از وى همان عبد اللَّه بن حسين شوشترى باشد؛ امّا محقّق تهرانى، اين احتمال را با ادّله‏اى كه ذكر مى‏نمايد، رد كرده است. وى در الذريعة (ج 10، ص 126، ش 252) اين كتاب را فهرست نموده است.

قهپايى، عناية اللَّه (ق 11).

238. ترتيب رجال شيخ الطايفة.

الذريعة، ج 4، ص 65 (ش 276).
مؤلّف به وجود اين كتاب، در اوّل كتاب‏خود به نام مجمع الرجال، اشاره نموده است.

239. ترتيب رجال الكشّى.

الذريعة، ج 4، ص 66 (ش 280).
مؤلّف كتاب، اسامى موجود در كتاب رجال الكشّى را كه داراى شرح حال مستقل‏اند و يا نام آنها در ضمن شرح حال ديگران آورده شده است، بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم نموده و مؤلّف بر نسخه خودش حاشيه‏هايى با رمز «ع» آورده است.
محقّق تهرانى، كتاب‏خانه‏هايى را كه داراى اين كتاب هستند، معرّفى نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

240. ترتيب رجال النجاشى.

الذريعة، ج 4، ص 70 (ش 289).
مؤلّف، اسامى موجود در رجال النجاشى را كه داراى شرح حال مستقل‏اند و يا نام آنها در ضمن شرح حال ديگران آورده شده است، به همراه حاشيه‏هايى با رمز «ع» و بر اساس حروف الفبا تنظيم نموده است.
محقّق تهرانى، كتاب‏خانه‏هايى را كه داراى اين كتاب هستند، معرّفى نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

241. ترتيب فهرست الشيخ.

الذريعة، ج 4، ص 66 (ش 278).
محقّق تهرانى، مصدر مورد مراجعه در معرّفى اين كتاب را مقدّمه كتاب مجمع الرجال بيان داشته است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

242. حاشية على رجال الكشّى.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 344.
محقّق تهرانى آورده است كه مرحوم نورى، اين حاشيه را مشاهده كرده و ذكر نموده است.

243. حاشية على رجال النجاشى.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 344.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال، ضمن معرّفى اين حاشيه، متذكّر مى‏شود كه مرحوم نورى، اين حاشيه را مشاهده نموده و در تعليقه خود بر منتهى المقال، آن را ذكر كرده است.

244. حاشية على منهج المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 226 (ش 1268).
اين حاشيه بر منهج المقال ميرزا محمّد استر آبادى آورده شده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏هاى متعددى از اين كتاب را در كتاب‏خانه‏هاى مختلف، مشاهده كرده و نشانى داده است.

245. حاشية على نقد الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 228 (ش 1280).
اين حاشيه بر نقد الرجال سيّد مير مصطفى تفرشى نوشته شده است.
ملّا على كنى در توضيح المقال آورده است كه حاشيه قهپايى را بر كتاب نقد الرجال، مشاهده كرده است؛ ليكن صاحب رياض العلماء ترديد كرده است كه اين حاشيه، نوشته مرحوم قهپايى است يا شيخ عبد النبى جزايرى، صاحب الحاوى.

246. مجمع الرجال،

شاگرد عناية اللَّه قهپايى (ق 11).

247. رجال تمليذ المولى عناية اللَّه القهپائى.

الذريعة، ج 10، ص 102 (ش 217).
محقّق تهرانى اظهار مى‏دارد كه شخص ثقه‏اى براى ايشان نقل نموده كه اين كتاب در تهران موجود است و داراى حجم زيادى است.

قهپايى، مير سراج الدين قاسم (ق 11).

248. تعليقات فى الرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 368.
محقّق تهرانى، اين تعليقه را در فهرست كتاب‏هاى قاسم طباطبايى قهپايى آورده است و متذكّر مى‏شود كه مرحوم محمّد على بن احمد استر آبادى در كتاب مشتركات الرجال خود، از اين تعليقه نقل‏هايى را بيان داشته است.
ايشان در الذريعة (ج 10، ص 140، ش 260) اين تعليقه را با عنوان رجال المير سراج الدين قاسم فهرست نموده است.

نجفى، محمّد بن جابر بن عباس (ق 11).

249. ترجمة محمّد بن اسماعيل (المبدوّة فى بعض أسانيد الكافى).

الذريعة، ج 4، ص 163 (ش 803).
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.

250. رجال الشيخ محمّد بن جابر.

الذريعة، ج 10، ص 143 (ذيل ش 268).
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در كتاب مصفّى المقال (ص 397)، گفته كه اين مؤلّف، صاحب اثرى به نام كتاب فى أسماء الرجال است و منظور ايشان، همين كتاب است.