تأليفات رجالى: قرن چهارم هجرى
اشعرى قمى، سعد بن عبد اللَّه (م 299 يا 301 ق).
31. طبقات الشيعة.
رجال النجاشى، ص 404 (ش 1071).
در رجال النجاشى (ص 436، ش 1170)، در شرح حال «هيثم بن عبد اللَّه»، از اين كتاب با
عنوان الطبقات، و در شرح حال محمّد بن يحيى معينى (/مغيثى)، (ص 404، ش 1071) با
عنوان طبقات الشيعة معرّفى نموده است؛ امّا در شرح حال اين مؤلّف در رجال النجاشى
(ص 177، ش 467)، و الفهرست شيخ طوسى (ص 215، ش 316)، نام اين كتاب، در فهرست آثار
اين مؤلّفْ نيامده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 118)، اين كتاب را با عنوان رجال سعد بن عبد
اللَّه الأشعرى و نيز با عنوان طبقات الشيعة (ج 15، ص 151، ش 995) فهرست نموده است.
32. مثالب رواة الحديث.
الفهرست، ص 215 (ش 316)؛ رجال النجاشى، ص 177 (ش 467).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 19، ص75، ش 403) اين كتاب را فهرست نموده است.
33. مناقب رواة الحديث.
الفهرست، ص 215 (ش 316)؛ رجال النجاشى، ص 177 (ش 467).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج22، ص327، ش7303) اين كتاب را فهرست نموده است.
دهقان كوفى، حميد بن زياد (م 310 ق).
34. الفهرست.
مصّفى المقّال فى مصنّفى علم الرجال، ص 162.
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى مؤلّفان با ذكر تأليفات آنهاست.
در رجال النجاشى (ص 232، ش 615 و ص 257، ش 675)، در شرح حال عبيد اللَّه بن احمد بن
نهيك و على بن ابى صالح محمّد، ملقّب به «بُزُرج»، از اين كتابْ نقل قولهايى آمده
است.
35. كتاب الرجال.
رجال النجاشى، ص 132 (ش 339).
اين كتاب، مشتمل بر شرح حال راويان حديث از شيعه و اهل سنّت است.
شيخ طوسى در الفهرست (ص 155، ش 238)، شرح حال اين مؤلّف را آورده است؛ امّا به نام
هيچ يك از آثار اين مؤلّف، اشاره ننموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 3، ص 253، ش 941) اين كتاب را با عنوان تاريخ الرجال و
نيز با عنوان رجال حميد النينوائى (ج 10، 114) فهرست نموده است.
36. من روى عن الصادقعليه السلام.
رجال النجاشى، ص 132 (ش 339).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويانى است كه از امام جعفر صادقعليه السلام
روايت نقل كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 227، ش 6180) اين كتاب را با عنوان من روى عن أبى
عبد اللَّه الصادقعليه السلام فهرست نموده است.
بلخى، ابو زيد احمد بن سهل (234 - 322 ق).
37. رجال أبى زيد البلخى.
الذريعة، ج 10، ص 92 (ش 175).
علّامه تهرانى آورده كه نام اين كتاب، الأسماء والكُنى والألقاب است.
كلينى، محمّد بن يعقوب (م 328 يا 329 ق).
38. كتاب الرجال.
رجال النجاشى، ص 377 (ش 1026).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 103، ش 219) اين كتاب را با عنوان رجال ثقة
الإسلام الكلينى و نيز با عناوين رجال الكلينى (ص 141) و رجال الشيخ محمّد بن يعقوب
الكلينى (ص 148) فهرست نموده است.
صولى شطرنجى، محمّد بن يحيى (زنده در 330 ق).
39. رجال أبى بكر محمّد بن يحيى بن العباس الصولى الشطرنجى.
الذريعة، ج 10، ص 148.
جلودى، عبد العزيز بن يحيى (م 332 ق).
40. من روى عن علىعليه السلام من الصحابة.
رجال النجاشى، ص 240 (ش 640).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى صحابيانى است كه از امير مؤمنان روايت نقل
كردهاند.
در رجال النجاشى (ص 240، ش 640)، نام اين كتاب در فهرست آثار اين مؤلّف آمده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 105، ش 223)، اين كتاب را با عنوان رجال الجلودى
و نيز با عنوان رجال الشيخ عبد العزيز أبى عبد اللَّه (ج 10، ص 125) و با عنوان
موجود در رجال النجاشى (ج 22، ص 227، ش 6816) فهرست نموده است.
همدانى كوفى، احمد بن محمّد (ابن عقده) (249 - 333ق).
41. كتاب التاريخ وذكر من روى الحديث.
رجال النجاشى، ص 94 (ش 233).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى راويان موثّق، غير موثّق و ضعيف شيعه و سنّى
است؛ ليكن مؤلّف، موفّق به تكميل كتاب نشده است.
شيخ طوسى در الفهرست (ص 68، ش 86)، با دو عنوان كتاب التاريخ، ذكر من روى الحديث من
الناس كلهم العامة والشيعة وأخبارهم فهرست نمودهاست.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 3، ص 223، ش 816)، اين كتاب را با عنوان تاريخ
ابن عقدة فهرست نموده است.
42. تسمية من شهد مع أميرالمؤمنينعليه السلام.
رجال النجاشى، ص 94 (ش 233).
اين كتاب، در شرح حال راويان از معصومانعليهم السلام و همچنين در شرح حال شيعيانى
كه از اصحاب حديثاند، تأليف شده است.
در رجال النجاشى در شرح حال ابن عقده، به نام اين كتاب، اشاره شده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 20)، از اين كتاب با عنوان تسمية من شهد حروب على
من الصحابة والتابعين و در الذريعة (ج 22، ص 229، ش 6826) با عنوان من شهد حروب
أميرالمؤمنينعليه السلام، و نيز با عنوان تسمية من شهد مع أمير المؤمنينعليه
السلام (ج 4، ص 118، ش 899) فهرست كرده است.
43. كتاب الرجال.
رجال النجاشى ص 94 (ش 233).
اين كتاب، در خصوص رجال اصحاب امام صادقعليه السلام تأليف شده است.
شيخ طوسى در مقدمه رجال الطوسى مىگويد كه در بيان فهرست اسامى رجال حديث، كتابى
جامعتر از كتاب ابن عقده در رجال امام صادقعليه السلام نيافته است و بعد از بيان
اسامى رجال امام صادقعليه السلام از كتاب ابن عقده، اسامى رجالى را كه وى به آنها
اشاره نكرده، اضافه كرده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 86، ش 160)، اين كتاب را با عنوان رجال ابن عقدة
و نيز با عنوان من روى عن أبى عبد اللَّه جعفر بن محمّد الصادقعليه السلام (ج 22،
ص 229)، فهرست نموده است.
44. الشيعة من أصحاب الحديث.
رجال النجاشى، ص 94 (ش 233).
اين كتاب، در شرح حال راويان از معصومانعليهم السلام و يا شيعيانى است كه از اصحاب
حديثاند.
در رجال النجاشى در شرح حال ابن عقده، به نام اين كتاب، اشاره شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 14، ص271، ش2549) اين كتاب را فهرست نموده است.
45. من روى عن الحسن والحسينعليهما السلام.
الفهرست، ص 68 (ش 86).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى راويانى است كه از امام حسن و امام حسينعليهما
السلام روايت نقل كردهاند.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 20)، نام اين كتاب را در فهرست آثار اين مؤلّف
آورده است.
46. من روى عن زيد بن علىعليهما السلام.
الفهرست، ص 68 (ش 86)؛ رجال النجاشى، ص 94 (ش 233).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى راويانى است كه از زيد بن على بن حسينعليهما
السلام روايت نقل كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 227، ش 6812) اين كتاب را با عنوان من روى عن زيد
بن على بن الحسينعليهما السلام فهرست نموده است.
47. من روى عن أميرالمؤمنينعليه السلام.
الفهرست، ص 68 (ش 86)؛ رجال النجاشى، ص 94 (ش 233).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى راويانى است كه از اميرمؤمنان على بن ابى
طالبعليه السلام روايت نقل كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 227، ش 6814) اين كتاب را با عنوان من روى عن على
بن أبى طالب أمير المؤمنينعليه السلام فهرست نموده است.
48. من روى عن علىعليه السلام قسيم النار.
الفهرست، ص 68 (ش 86)؛ رجال النجاشى، ص 94 (ش 233).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى راويانى است كه روايت «قسيم النار والجنة» را
از علىعليه السلام نقل كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 227، ش 6815) اين كتاب را با عنوان من روى عن
علىعليه السلام إنّه: «قسيم النار و الجنة» فهرست نموده است.
49. من روى عن على بن الحسينعليهما السلام.
الذريعة، ج 22، ص 227 (ش 6819).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از
اسامى راويانى است كه از امام سجادعليه السلام روايت نقل كردهاند.
در رجال النجاشى (ص 94، ش 233) و الفهرست شيخ طوسى (ص 68، ش 86)، نام اين كتاب در
فهرست اسامى تأليفهاى اين مؤلّف آمده است.
50. من روى عن فاطمةعليها السلام من أولادها.
الفهرست، ص 68 (ش 86).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى راويانى است كه از حضرت فاطمهعليها السلام
فرزندان ايشان، روايت نقل كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 228، ش 6820) نام اين كتاب را در فهرست اسامى
تأليفهاى اين مؤلّف، آورده است.
51. من روى عن أبى جعفر محمّد بن علىعليهما السلام.
الفهرست، ص 68 (ش 86).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى راويانى است كه از امام محمّد باقرعليه السلام
روايت نقل كردهاند.
در رجال النجاشى (ص 94، ش 233)، از اين كتاب با عنوان من روى عن أبى جعفرعليه
السلام و در الذريعة (ج 22، ص 228، ش 6821) با عنوان من روى عن محمّد بن على أبى
جعفر الباقرعليه السلام ياد شده است.
قمى، محمّد بن حسن بن احمد بن وليد (م 343 ق).
52. الفهرست.
رجال النجاشى، ص 32 (ش 71).
در رجال النجاشى در شرح حال «اسماعيل بن جابر الجُعفى»، اين كتابْ جزو آثار اين
مؤلّف آمده است.
محقّقتهرانى در الذريعة (ج 10، ص 143)، اين كتاب با عنوان رجال الشيخ أبى جعفر
محمّد و در مصفّى المقال (ص 404) با عنوان الفهرست هم فهرست نموده است.
خصيبى جنبلانى، حسين بن حمْدان (م 358 يا 346ق)
53. رجال الحسين بن حمْدان.
رياض العلماء، ج 2، ص 50.
اين كتاب، در بيان احوال اصحاب ائمهعليهم السلام و راويان ايشان تأليف شده است.
نسخهاى از اين كتاب، نزد مؤلّف رياض العلماء موجود بوده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 112، ش 233) اين كتاب را با عنوان رجال الحسين بن
حمدان فهرست نموده است.
ابو على كوفى، احمد بن محمّد (م 346 ق).
54. الممدوحين والمذمومين.
رجال النجاشى، ص 95 (ش 236).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى رجال و راويان حديث است. در رجال النجاشى آمده
كه اين كتاب را ابو عبد اللَّه حسين بن عبد اللَّه (ابن غضايرى) به ما معرّفى كرده
است. همچنين ذكر شده كه حجم اين كتاب، بيشتر از كتاب الممدوحين و المذمومين تأليف
ابو الحسن بن داوود است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 93)، اين كتاب را با عنوان رجال أبى على الكوفى و
با عنوان الممدوحين و المذمومين (ج 22، ص 224، ش 6788) هم فهرست نموده است.
مسعودى، على بن حسين (م 346 ق).
55. كتاب الفهرست.
رجال النجاشى، ص 254 (ش 665).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 134)، اين كتاب را با عنوان رجال على و نيز با
عنوان رجال المسعودى (ج 10، ص 150) و فهرست المسعودى (ج 16، ص 394، ش 1848) هم
فهرست نموده است.
قرشى كوفى، على بن محمّد بن زبير (254 - 348 ق).
56. كتاب فى تراجم الرجال.
رجال الطوسى، ص 430 (ش 6179).
دُوْل قمى، احمد بن محمّد (م 350 ق).
57. كتاب الطبقات.
رجال النجاشى، ص 89 (ش 223).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 85، ذيل ش 156)، اين كتاب را با عنوان رجال ابن
دؤل القمى و با عنوان الطبقات (ج 15، ص 145، ش 971) فهرست نموده است.
تميمى جعابى، محمّد بن عمر (284 - 355ق).
58. ذكر من روى مؤاخاة النبى لأمير المؤمنينعليهما السلام.
رجال النجاشى، ص 394 (ش 1055).
محقّق تهراين در الذريعة (ج 10، ص 37، ش 198) اين كتاب را با همين عنوان و در نيز
با عنوان من روى مؤاخات النبىصلى الله عليه وآله لأمير المؤمنينعليه السلام (ج
22، ص 288، ش 6823) فهرست نموده است.
59. الشيعة من أصحاب الحديث وطبقاتهم.
رجال النجاشى، ص 394 (ش 1055).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى اشخاصى است كه از دوستداران امير المؤمنين علىعليه
السلام بودهاند.
ابن نديم در الفهرست (ص 247) اين كتاب را با عنوان ذكر من كان يتديّن بمحبة أمير
المؤمنين علىعليه السلام فهرست نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 14، ص 271، ش 2550) اين كتاب را با عنوان ذكر شده در
رجال النجاشى و نيز با عنوان طبقات الشيعة (ج 15، ص 151، ش 991) و نيز با عنوان
رجال الجعابى (ج 10، ص 103، ش 221) و رجال القاضى الجعابى (ج 10، ص 140) فهرست
نموده است.
60. كتاب أخبار بغداد و طبقات أصحاب الحديث بها.
رجال النجاشى، ص 394 (ش 1055).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج1، ص323، ش 1673)، اين كتاب را فهرست نموده است.
61. كتاب طرق من روى عن أميرالمؤمنينعليه السلام «إنه لَعَهد النبى الأمّى إلى
انّه لا يُحِبّنى إلّا مؤمن و لا يُبغِضُنى إلّا المنافق».
رجال النجاشى، ص 394 (ش 1055).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 15، ص 163، ش 1064)، اين كتاب را با عنوان طرق من روى
عن أميرالمؤمنينعليه السلام فهرست نموده است.
62. من حدّث هو و أبوه عن النبى.
مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 420.
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويانى است كه خودشان و پدرشان از پيامبرصلى الله
عليه وآله روايت نقل كردهاند.
محقّق تهرانى مىگويد كه ذهبى در الإصابة، در شرح حال عبد اللَّه بن ابى سفيان بن
حارث بن عبد المطّلب، از اين كتابْ نقل قول مىنمايد.
63. من روى حديث غدير خم.
رجال النجاشى، 394 (ش 1055).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 226، ش 6807) اين كتاب را با همين عنوان، فهرست
نموده است.
64. من روى الحديث من بنى هاشم و مواليهم.
رجال النجاشى، ص 394 (ش 1055).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى راويانى است كه از بنى هاشم و اصحاب آنها روايت
نقل كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 226، ش 6805) اين كتاب را با همين عنوان، فهرست
نموده است.
65. الموالى الأشراف و طبقاتهم.
رجال النجاشى، ص 394 (ش 1055).
شيخ طوسى در الفهرست (ص 424، ش 656)، اين كتاب را با عنوان كتاب الموالى و تسمية من
روى الحديث و تحيره من العلوم آورده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 23، ص 232، ش 877)، اين كتاب را فهرست نموده و
در ذيل كلمات شيخ طوسى
مىنويسد از ظاهر نام كتاب مشخّص مىشود كه كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويان حديث
و اسامى اشخاص متخصّص در علوم مختلف، مانند: طب، نجوم و ديگر علوم است كه علوم خود
را بر ائمه معصومعليهم السلام ارائه مىكردند و از ايشان، تأييد مىگرفتند.
انبارى، عبيداللَّه بن أبى زيد (م 356 ق).
66. كتاب طرق حديث أنت منى بمنزلة هارون من موسى.
رجال النجاشى، ص 232 (ش 617).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 15، ص 162، ش 1056)، نام اين كتاب را فهرست نموده است.
67. كتاب طرق حديث الرّأية.
رجال النجاشى، ص 232 (ش 617).
68. كتاب طرق حديث الطائر.
رجال النجاشى، ص 232 (ش 617).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 15، ص 162، ش 1057)، نام اين كتاب را فهرست نموده است.
69. كتاب طرق حديث الغدير.
رجال النجاشى، ص 233 (ش 617).
70. كتاب طرق قسيم النار.
رجال النجاشى، ص 232 (ش 617).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 15، ص 163، ش 1061)، اين كتاب را با عنوان طرق رواية
قسيم الجنة والنار، فهرست نموده است.
بلخى خراسانى، مظفر بن محمّد بن احمد (م 367 ق).
71. خصال الكمال و بعض ما روى فى مناقب الرجال.
الذريعة، ج 7، ص 162 (ش 878).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج
10، ص 151)، اين كتاب را با عنوان رجال أبى الجيش مظفّر بن محمّد بن أحمد البلخى هم
فهرست نموده است.
ابن داوود قمى، محمّد بن احمد (م 368 ق).
72. الممدوحين والمذمومين.
الفهرست، ص 395 (ش 604)؛ رجال النجاشى، ص 384 (ش 1054).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 85، ش 156)، اين كتاب را با عنوان رجال ابن داوود
قمى و نيز با عنوانهاى رجال محمّد (ج 10، ص 142) و الممدوحين و المذمومين (ج 22، ص
224، ش 6789) فهرست نموده است.
ابو غالب زرارى، احمد بن محمّد بن محمّد (285 - 368 ق).
73. رسالة أبى غالب الزرارى و تكملتها، تحقيق: سيّد محمّدرضا حسينى جلالى، قم:
مركز البحوث والتحقيقات الإسلاميّة، 1411 ق، 356 ص (ص 1 - 184)، اوّل / رسالة فى آل
أعين، شرح: سيّد محمّد على مولوى موحّد ابطحى اصفهانى، اصفهان: مطبعة ربّانى،
1399ق، 120ص (ص 1 - 94).
اين كتاب، مشتمل بر نامهاى است كه ابو غالب زرارى به نوه خويش در معرّفى خود و
بزرگان خاندان اعيَن نوشته است. در ضمن معرّفى آل اعين، مىتوان از لا به لاى مطالب
كتاب، فوايد رجالى بسيارى را به دست آورد.
اين كتاب، به عنوان يكى از منابع رجالى مطرح است؛ چون مؤلّف، علاوه بر معرّفى
راويان آل اعين، راويانى را كه در ارتباط با خاندان اعين هستند، معرّفى كرده است.
همچنين اين كتاب به عنوان يكى از منابع فهرست نگارى و كتابشناسى مطرح است؛ چون
مؤلّف، فهرستى از كتابهايى كه اجازه نقل آنها را داشته است، با ذكر مؤلّف آن
كتابها معرّفى نموده است.
پس از ابو غالب زرارى، حسين بن عبيد اللَّه غضايرى، در كتابها و نوشتهها، به
اسامى اشخاصى برخورد كرده است كه مربوط به خاندان اعين هستند و در كتاب رسالة أبى
غالب الزرارى ذكر نشدهاند و بر همين اساس، كتاب تكملة رسالة أبى غالب
الزرارى را در تكميل رساله ابو غالب زرارى، با ذكر نام و طريق اشخاص، تأليف نموده
است.
محقّق، مقدّمه مفصّلى در معرّفى مؤلّف و كتاب رسالة أبى غالب الزرارى آورده است و
سپس بر متن كتاب، حاشيههاى زيادى را ذكر نموده است و به عنوان تكميل كتاب، تأليف
خود با عنوان معجم الأعلام من آل أعين الكرام را در شرح حال اشخاصى كه از خاندان
اعين هستند، الحاق نموده است.
شيخ طوسى در الفهرست (ص 74، ش 94) اين كتاب را با عنوان كتاب الرسالة إلى إبن إبنه
أبى طاهر فى ذكر آل أعين فهرست نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 1، ص 143، ش 674)، اين رساله را با عنوان إجازة الشيخ
أبى غالب و نيز با عنوانهاى رجال أبى غالب الزرارى (ج 10، ص 93) و رسالة أبى غالب
الزرارى (ج 11، ص 7، ش 31) فهرست نموده است.
74. كتاب التاريخ.
الفهرست، ص 74 (ش 94)؛ رجال النجاشى، ص 83 (ش 201).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 3، ص 227، ش 825)، اين كتاب را با عنوان تاريخ أبى غالب
الزرارى فهرست نموده است.
ابن قولويه، جعفر بن محمّد (م 369 ق).
75. فهرست ما رواه من الكتب و الأُصول.
الفهرست، ص 109 (ش 141).
در رجال النجاشى (ص 123، ش 318)، شرح حال اين مؤلّف، بدون ذكر اين اثر، آمده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 16، ص 375، ش 174)، اين كتاب را با عنوان فهرست ابن
قولويه فهرست نموده است.
مرزبانى، محمّد بن عمران (297 - 378 ق).
76. رجال محمّد بن عمران بن موسى المرزبانى.
الذريعة، ج 10، ص 147.
ابن بابويه قمى، محمّد بن على (شيخ صدوق) (م 381 ق).
77. تاريخ ابن بابويه.
رجال النجاشى، ص 389 (ش 1049).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 3، ص 222، ش 812) اين كتاب را فهرست نموده و احتمال
داده است كه اين كتاب، مشتمل بر شرح حال راويان عامّه و خاصّه بوده است.
78. ذكر من لقيه من أصحاب الحديث و عن كل واحد منهم حديث.
رجال النجاشى، ص 389 (ش 1049).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى رجالى است كه داراى نقل حديث هستند و ظاهراً شيخ
صدوق، آنها را ملاقات نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 21، ص 72، ش 4006)، اين كتاب را با عنوان مشيخة الصدوق
و با عنوان موجود در رجال النجاشى (ج 10، ص 37، ش 205) فهرست نموده است.
79. الرجال المختارين من أصحاب النبىصلى الله عليه وآله.
رجال النجاشى، ص 389 (ش 1049).
سيّد محسن امين در أعيان الشيعة (ج 10، ص 25) و محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص
83، در ضمن ش 148)، نام اين كتاب را در فهرست اسامى آثار اين مؤلّف آوردهاند.
80. فهرست ابن بابويه.
الفهرست، ص 201 (ش 299 - 300).
اين كتاب، نزد شيخ طوسى موجود بوده است و او در الفهرست، در شرح حال «زيد النرسى» و
«زيد الزرّاد»، نقل قولى از اين كتاب آورده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 16، ص 374، ش 1438) آن را فهرست نموده است.
81. مشيخة الفقيه.
منتشر شده در: (كتاب) من لا يحضره الفقيه. دار صعب و دار التعارف للمطبوعات. 4
ج (ج 4، 137ص).
شيخ صدوق در كتاب من لايحضره
الفقيه، براى اختصار در سند، اوايل اسناد اغلب روايات را حذف نموده است و براى رفع
نقصان موجود در اسناد، در آخر همين كتاب، المشيخة را كه در بردارنده طريق خود به هر
يك از راويانى است كه روايت را از وى نقل نموده، تهيه و تنظيم كرده است.
شرحهاى تأليف شده بر اين مشيخه عبارتاند از:
شرح محمّد تقى مجلسى اصفهانى (م 1070 ق).
شرح سيّد هاشم بحرانى توبلى اصفهانى (م 1107 ق) با عنوان تعريف رجال من لا يحضره
الفقيه.
شرح على بن حسن خراسانى (زنده در 1110 ق).
شرح ياسين بلادى بحرانى (م ق 12) با عنوان معين النبيه فى رجال من لا يحضره الفقيه.
شرح سيّد عبد اللَّه كبير عاملى اصفهانى (م 1243 ق).
شرح محمّد حسن بروجنى (زنده در 1257 ق).
شرح سيّد محمّد حسين طباطبايى تبريزى (م 1294 ق).
شرح سيّد ميرزا محمّد هاشم چهار سوقى (م 1318 ق).
شرح ميرزا يحيى مستوفى اصفهانى (م 1326 ق).
شرح سيّد حسن موسوى آل خرسان نجفى (ق 14).
شرح عباس حاجيانى دشتى با عنوان نخبة المقال فى تمييز الاسناد والرجال.
شرح محمّد جعفر شمس الدين.
در «ترتيب» مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه، اين كتابها تأليف شدهاند:
ترتيب حسن بن زيد الدين عاملى (صاحب معالم) (م 1011 ق).
ترتيب عبد الحى بن محمّد يزدى (زنده در 1055 ق).
ترتيب فخر الدين طريحى (م 1085 ق).
ترتيب علاء الدين محمّد گلستانه (م 1110 ق).
در تكميل اين مشيخه و مشيخه التهذيب و كتاب من لا يحضر، مرحوم محمّد على آل كشكول
(م 13 ق)، كتابى رابا عنوان حديقة النظار (/ الأنظار) فى مشيخة الفقيه والتهذيب
والاستبصار، تأليف نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج
21، ص 72، ش 4007) اين كتاب را فهرست نموده است.
82. المصابيح.
رجال النجاشى، ص 389 (ش 1049).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويان هر يك از معصومانعليهم السلام و شامل
پانزده «مصباح» است:
مصباح اوّل، شامل اسامى رجالى است كه از پيامبرصلى الله عليه وآله روايت نقل
كردهاند.
مصباح دوم، شامل اسامى زنانى است كه از پيامبرصلى الله عليه وآله روايت نقل
كردهاند.
مصباح سوم، شامل اسامى راويانى است كه از اميرمؤمنانعليه السلام روايت نقل
كردهاند.
مصباح چهارم، شامل اسامى راويانى است كه از حضرت زهراعليها السلام روايت نقل
كردهاند.
مصباح پنجم، شامل اسامى راويانى است كه از امام حسنعليه السلام روايت نقل
كردهاند.
به همين ترتيب، در بيان فهرست اسامى راويان از هر يك از معصومانعليهم السلام، يك
«مصباح» آورده شده است. در مصباح پانزدهم نيز فهرست اسامى اشخاصى كه داراى توقيع
بودهاند، آورده شده است.
در رجال النجاشى، هر يك از اين «مصباح»ها به عنوان يك كتاب مستقل، فهرست شده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 146)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ الصدوق
محمّد و نيز با عنوان المصابيح (ج 21، ص 80، ش 4043) هم فهرست كرده است.
83. المعرفة برجال البرقى.
رجال النجاشى، ص 389 (ش 1049).
سيّد محسن امين در أعيان الشيعة (ج 10، ص 25) و محقّق تهرانى در الذريعة (ج 21، ص
249، ش 4874) نام اين كتاب را در فهرست كتابهاى اين مؤلّف آوردهاند.
شيبانى، محمّد بن عبد اللَّه (ابوالمفضّل) (م 387 ق).
84. رجال أبى المفضل الشيبانى.
الذريعة، ج 10، ص 94 (ش 181).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 145)، اين كتاب را با عنوان رجال محمّد بن عبد
اللَّه فهرست نموده است.
85. من روى حديث غدير خمّ.
رجال النجاشى، ص 396 (ش 1059).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 226، ش 6806)،اين كتاب را با عنوان من روى حديث
الغدير، فهرست نموده است.
86. من روى عن زيد بن على بن الحسينعليهم السلام.
رجال النجاشى، ص 396 (ش 1059).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويانى است كه از زيد بن على بن حسينعليهما
السلام روايت نقل كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 227، ش 6810)، اين كتاب را فهرست نموده است.
ابن جندى جراح، احمد بن محمّد (305 يا 307 - 390 ق).
87. الرواة والفلح.
رجال النجاشى، ص 85 (ش 206).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 84، ش 152)، اين كتاب را با عنوان رجال ابن
الجندى و با عنوان الرواة و الفلح (ج 11، ص 256، ش 1565) هم فهرست نموده است.
جلودى، عبد العزيز بن يحيى (م 397 ق).
88. كتاب المحدثين.
رجال النجاشى، ص 240 (ش 460).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 20، ص 147، ش 2322) اين كتاب را با همين عنوان، فهرست
نموده است.
كاتب، هبة اللَّه بن احمد (زنده در 400 ق).
89. رجال ابن البرنية.
الذريعة، ج 10، ص 83 (ش 149).
آملى طبرى، محمّد بن جرير (ق 4).
90. الرواة عن أهل البيت.
ميزان الاعتدال، ج 6، ص 90 (ش 7313).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 11، ص 256، ش 1564)، اين كتاب را با عنوان ذكر شده و
نيز با عنوان رجال الشيخ أبى جعفر محمّد (ج 10، ص 143، ش 268) هم فهرست نموده است.
ابن بابويه قمى، حسين بن حسن (ق 4).
91. الفهرست.
رجال النجاشى، ص 167 (ش 441).
در رجال النجاشى، در شرح حال «ربعى بن عبد اللَّه بن الجارود» از اين كتاب، نقل قول
شده است.
عناية اللَّه قهپايى در مجمع الرجال (ج 2، ص 171)، در حاشيهاى كه بر ذيل نام اين
مؤلف آورده، به نام اين كتاب، اشاره نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 112)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ حسين
فهرست كرده و در ضمن عنوان، به نام اصلى كتاب هم اشاره نموده است. همچنين در مصفّى
المقال (ص 142)، نام اين كتاب را آورده است.
ابن بطّه قمى، ابو جعفر محمّد بن جعفر بن احمد (ق 4).
92. الفهرست.
رجال النجاشى، 372 (ش 1019).
مرحوم نجاشى آورده است كه در كتاب فهرست اين مؤلّف، غلطهاى زيادى وجود دارد.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 16، ص 347، ش 1739)، اين كتاب را با عنوان
فهرست ابن بطة و با عنوان رجال
الشيخ أبى جعفر و طبقات الرجال (ج 10، ص 143) فهرست نموده است.
اَزدى كوفى، احمد بن حسين بن عبد الملك (ق 4).
93. كتاب المشيخة.
الفهرست، ص 58 (ش 71)؛ رجال النجاشى، ص 80 (ش 193).
شيخ طوسى در الفهرست و كتاب الرجال (ص 415، ش 6008)، با بيان نام اين كتاب، لقب اين
مؤلّف را «الأودى» آورده است.
مرحوم نجاشى اشاره نموده كه مؤلّف كتاب، مشيخه را جمعآورى نموده و بر اساس حروف
الفباى اسامى مشايخ، تنظيم نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 95)، اين كتاب را با عنوان رجال الأزدى فهرست
نموده و اشتباهاً نام مؤلّف را با عنوان «محمّد بن الحسين بن عبد الملك الأزدى
الكوفى» آورده است. وى همچنين با عنوان مبوّب كتاب المشيخة (ج 19، ص 57، ش 295)،
اين كتاب را فهرست نموده است.
بجلى، ابان بن محمّد (ق 4).
94. النوادر عن الرجال.
رجال النجاشى، ص 14، (ش 11).
مرحوم نجاشى آورده است كه نام اين كتاب در شرح حال «ابان بن محمّد البجلى» آمده است
و اشاره شده كه اين شخص، معروف به «سِندىّ البزّاز» است.
محقّق تهرانى در كتاب مصفّى المقال (ص 5)، متذكّر شده است كه از ميان كتابهاى
شيعه، نزديك به دويست كتاب با اين عنوان (النوادر)، مشخّص شدهاند كه موضوع آنها
بيان احاديث غير مشهور و يا احكام غير متداول است، امّا تنها النوادر ابان بن محمّد
بجلى والنوادر جعفر بن عبد الرحمان كاهلى، مقيّد به «عن الرجال» شدهاند و اين، به
جهت مشيخهگونه بودن آنهاست.
اين كتاب در الذريعة (ج 24، ص 341، ش 1868) با عنوان النوادر عن الرجال و نيز با
عنوان كتاب الرجال (ج 10، ص 82، ش 146) فهرست شده است.
حداد عسكرى، على بن محمّد بن جعفر (ق 4).
95. من روى من نشأ مِن آل أبى طالب.
رجال النجاشى، ص 262 (ش 686).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويانى است كه از زنان آل ابى طالب، روايت نقل
كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 228، ش 6822) اين كتاب را با عنوان من روى من
نساء آل أبى طالب و نيز با عنوان رجال ابن ريدويه (ج 10، ص 85، ش 157) فهرست نموده
است.
حميرى، عبد اللَّه بن جعفر (ق 4).
96. الفهرست.
الفهرست، ص 294 (ش 440).
در رجال النجاشى (ص 219، ش 573)، در شرح حال اين مؤلّف، نامى از اين كتاب نيامده
است؛ امّا شيخ طوسى در الفهرست، در شرح حال اين شخصيت، پس از بيان فهرست كتابهاى
وى مىنويسد: «و غير ذلك من رواياته ومصنّفاته وفهرست كتبه».
محقّق تهرانى در كتاب مصفّى المقال (ص 247) مىگويد كه منظور از تعبير «فهرست» در
اين متن، فهرست كتابهاى عبد اللَّه حميرى نيست؛ بلكه مراد شيخ طوسى آن است كه اين
شخصيت، داراى كتابى به نام الفهرست بوده است كه مشتمل بر فهرست كتابهايى است كه وى
از آنها روايت نقل كرده است.
دُبَيْلى، محمّد بن وَهْبان (ق 4).
97. من روى عن على أميرالمؤمنينعليه السلام.
رجال النجاشى، ص 396 (ش 1060).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويانى است كه از حضرت علىعليه السلام روايت نقل
كردهاند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 148)، اين كتاب را با عنوان رجال محمّد بن وهبان
الدبيلى با عنوان ذكر شده در رجال النجاشى (ج 22، ص 227، ش 6818) هم
فهرست نموده است.
دُوْرى وَرّاق، احمد بن عبد اللَّه (ق 4).
98. طرق من روى رد الشمس.
رجال النجاشى، ص 85 (ش 205).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 15، ص 163، ش 1063)، اين كتاب را فهرست نموده است.
ربعى فيّاض، على بن حسن بن على بن فضّال (ق 4).
99. كتاب الرجال.
الفهرست، ص 272 (ش 392)؛ رجال النجاشى، ص 257 (ش 676).
زيدى بقّال، عبد العزيز بن اسحاق (ق 4).
100. طبقات الشيعة.
الفهرست، ص 341 (ش 537).
ابن شهر آشوب در معالم العلماء (ص 81، ش 548)، در ذيل نام اين مؤلّف، به اين كتاب،
اشاره كردهاست.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 15، ص 151، ش 991) اين كتاب را با عنوان طبقات الرجال و
با عنوان رجال عبد العزيز أبى القاسم (ج 10، ص 125) هم فهرست نموده است.
سمرقندى، حيدر بن محمّد بن نعيم (ق 4).
101. رجال أبى أحمد حيدر.
الذريعة، ج 10، ص 114 (ش 237).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 107)، اين كتاب را با عنوان رجال أبى أحمد جنيد
فهرست نموده است. علّت اختلاف عناوين در آن است كه ابن نديم، در كتاب الفهرست خود،
در شرح حال محمّد بن مسعود عياشى، اين مؤلّف را با عنوان «جنيد بن محمّد بن نعيم»
آورده است؛ ليكن محقّق تهرانى متذكّر مىشود كه
احتمالاً عنوان «جنيد» از خطاى
ناسخ باشد و در كتابهاى الفهرست و الرجال شيخ طوسى، خلاصة الأقوال، رجال ابن داوود
و كتابهاى ديگر، با عنوان «حيدر بن محمّد بن نعيم» آورده شده است.
شريف ابو يعلى، حمزة بن قاسم بن على بن حسن بن عبيد اللَّه بن عبّاس بن
علىعليه السلام (ق 4).
102. من روى عن جعفر بن محمّدعليه السلام من الرجال.
رجال النجاشى، ص 140 (ش 364).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 22، ص 227، ش 6809) اين كتاب را با عنوان من روى عن أبى
عبد اللَّه الصادقعليه السلام و نيز با عنوانهاى رجال الشريف أبى يعلى (ج 10، ص
94، ش 183) و رجال حمزة الشريف أبى يعلى (ج 10، ص 114، ش 234) فهرست نموده است.
عقيقى، على بن احمد بن على بن محمّد (ق 4).
103. كتاب الرجال.
الفهرست، ص 284 (ش 425).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 131، ش 254)، اين كتاب را با عنوان رجال العقيقى
فهرست نموده و آورده است كه علّامه حلّى در خلاصة الأقوال و نجاشى در الرجال در
مواردى مانند شرح حال زياد بن عيسى (ص 170، ش 449)، و ابن داوود در الرجال و شيخ
ابو على محمّد بن اسماعيل در منتهى المقال با رمز «عق» از اين كتاب، نقل قولهايى
را آوردهاند و اين شخص، غير از احمد بن على بن محمّد عقيقى است.
عمّى، احمد بن ابراهيم بن مُعَلّى (ق 4).
104. التاريخ.
رجال النجاشى، ص 96 (ش 239).
مؤلّف احتمالاً دو كتاب به نامهاى التاريخ الكبير و التاريخ الصغير تأليف نموده
است و در رجال النجاشى، عنوان التاريخ براى اين دو كتاب، اختيار شده و آمده است:
«التاريخ و هو كتاب كبير و صغير»؛ امّا شيخ طوسى در الفهرست (ص 71، ش 90)،
هر دو عنوان را در فهرست آثار اين مؤلّف، با تعبير «كتاب التاريخ الكبير، كتاب
التاريخ الصغير» آورده است.
عياشى، محمّد بن مسعود (ق 4).
105. معرفة الناقلين.
الفهرست، ص 396 (ش 605)؛ رجال النجاشى، ص 350 (ش 944).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 94)، اين كتاب را با عنوان معرفة النافلين و نيز
با عنوانهاى رجال أبى النضر العياشى (ج 10، ص 94) و رجال العياشى (ج 10، ص 139) و
رجال محمّد بن مسعود العياشى (ج 10، ص 147) فهرست نموده است.
فاريابى، جبرئيل بن احمد (ق 4).
106. رجال أبى محمّد جبرئيل.
الذريعة، ج 10، ص 103 (ش 220).
مؤلّف، از مشايخ محمّد بن مسعود عياشى (ق 3 - 4) صاحب كتاب معرفة الناقلين است و در
موارد بسيارى نقل كرده است: «حدّثنى جبرئيل بن أحمد»؛ ولى به نام كتاب وى تصريح
ننموده است؛ امّا محمّد بن عمر كشّى كه از شاگردان محمّد بن مسعود عياشى است، در
كتاب خود تصريح كرده كه: «وجدت بخط جبرئيل فى كتابه....». محقّق تهرانى از اين
عبارت نتيجه گرفته است كه جبرئيل بن احمد فاريابى، داراى كتابى در رجال بوده است كه
از آن، به منظور شناخت جرح و تعديل رجال و راويان حديث، استفاده مىشده است.
كشّى، محمّد بن عمر بن عبد العزيز (ق 4).
107. كتاب الرجال.
الفهرست، ص 403 (ش 615)؛ رجال النجاشى، ص 372 (ش 1018).
اين كتاب يكى از اصول چهارگانه رجال شيعه است كه ابن شهرآشوب در معالم العلماء (ص
101، ش 679) و محقّق تهرانى در الذريعة (ج 21، ص 261)، اين كتاب را با عنوان معرفة
الناقلين عن الأئمّة الصادقين معرّفى نمودهاند.
كتاب، مشتمل بر روايتها و اخبار مربوط به رجال شيعه و اهل سنّت است؛ ليكن
داراى غلطهايى بوده است كه شيخ
طوسى به منظور تصحيح آن، اقدام به تأليف كتاب اختيار معرفة الرجال نموده و آن را
تلخيص كرده است.
آنچه از اصل كتاب در اختيار ماست، شامل همين خلاصهاى است كه شيخ طوسى با عنوان
اختيار معرفة الرجال جمع آورى نموده است. در كتابهاى رجال اهل سنّت، مانند لسان
الميزان، نقل قولهايى از اصل اين كتاب كه در اختيار معرفة الرجال وجود ندارد،
آورده شده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 277) مىگويد كه لسان الميزان، از كتاب رجال
الكشّى با عنوان رجال الشيعة نام برده است. خود ايشان در الذريعة (ج 10، ص 147)،
اين كتاب را با عنوان رجال محمّد بن عمر الكشّى و نيز با عنوان رجال الكشّى (ج 10،
ص 141، ش 262) آورده است.
از مطالب موجود در كتاب اختيار معرفة الرجال مىتوان فهميد كه در زمينه رجال شيعه،
روايتهاى موجود در اين كتاب، تاريخ تشيّع در عصر حيات ائمه معصوم، تشكيلات تشيّع و
فرقهها و دسته بندىهاى داخلى شيعه را مشخّص نموده است. همچنين روايتهايى كه در
شرح حال رجال هستند، آورده شده است.
محاربى، محمّد بن حسن (ق 4).
108. كتاب الرجال.
رجال النجاشى، ص 350 (ش 943).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 142، ش 266)، اين كتاب را با عنوان رجال المحاربى
فهرست نموده است.
جرجانى، ابو على احمد بن محمّد بن احمد.
109. ذكر من روى من طرق أصحاب الحديث أن المهدىعليه السلام من ولد الحسينعليه
السلام.
رجال النجاشى، ص 86 (ش 208).
مرحوم نجاشى آورده است كه در اين كتاب، اخبار مربوط به امام مهدى(عج) جمعآورى شده
است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 37، ش 208)، اين كتاب را با عنوان ذكر شده و نيز
با عنوان رجال الشيخ أبى على الجرجانى (ج 10، ص 92، ش 179)، فهرست نموده است.
احمد بن نصر بن سعد
110. كتاب الرجال.
إقبال الأعمال، ج 3، ص 86.
ابن طاووس (589 - 664 ق) در إقبال الأعمال، از اين كتاب، نقل قول آورده است و اظهار
نموده كه نسخهاى از اين كتاب، نزد وى موجود بوده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 92، ش 178)، اين كتاب را با عنوان رجال أبى
العباس، فهرست نموده است.
ريان، ابو نصر
111. فهرست كتب عَدَوى.
رجال النجاشى، ص 265 (ش 689).
نجاشى در شرح حال «على بن محمّد العَدَوى» به اين فهرست كه در معرّفى آثار اين
مؤلّف آورده شده، اشاره نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص94، ش 182)، اين فهرست را با عنوان رجال أبى
النضر و كنيه مؤلّف را «ابو نضربن الريان» آورده است.
