13 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَمَّنْ رَوَاهُ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ لَا يَكُونُ الْعَبْدُ فَاعِلًا إِلَّا وَ هُوَ مُسْتَطِيعٌ وَ قَدْ يَكُونُ مُسْتَطِيعاً غَيْرَ فَاعِلٍ وَ لَا يَكُونُ فَاعِلًا أَبَداً حَتَّى يَكُونَ مَعَهُ الِاسْتِطَاعَةُ

ترجمه :

13. يكى از ياران امام صادق (عليه السلام) مى‏گويد: از آن حضرت شنيدم كه مى‏فرمود: هيچ بنده‏اى كارى انجام نمى‏دهد، مگر اين كه (نسبت به انجام دادن آن) تواناست و گاهى مواقع قدرت دارد؛ اما انجام نمى‏دهد و هيچ وقت كارى انجام نمى‏دهد مگر اين كه با استطاعت و توانايى همراه است.

14 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا مَا يَعْنِي بِذَلِكَ قَالَ مَنْ كَانَ صَحِيحاً فِي بَدَنِهِ مُخَلًّى سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ

ترجمه :

14. هشام بن حكم از امام صادق (عليه السلام) درباره سخن خداوند كه فرمود: خداوند حج را بر مردمى كه قدرت انجام آن را دارند، واجب كرده است.

مى‏پرسد كه منظور از آن چيست؟

حضرت فرمودند: (منظور از مستطيع شدن براى حج) كسى است كه بدنش سالم بوده، مانعى سر راه او نباشد و توشه داشته باشد.

15 حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ قَالا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَجَّالِ الْأَسَدِيِّ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي هَذِهِ الآْيَةِ- لَوْ كانَ عَرَضاً قَرِيباً وَ سَفَراً قاصِداً لَاتَّبَعُوكَ وَ لكِنْ بَعُدَتْ عَلَيْهِمُ الشُّقَّةُ وَ سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَوِ اسْتَطَعْنا لَخَرَجْنا مَعَكُمْ يُهْلِكُونَ أَنْفُسَهُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ أَنَّهُمْ كَانُوا يَسْتَطِيعُونَ وَ قَدْ كَانَ فِي الْعِلْمِ أَنَّهُ لَوْ كَانَ عَرَضاً قَرِيباً وَ سَفَراً قَاصِداً لَفَعَلُوا

ترجمه :

15. عبد الاعلى بن اعين از امام صادق (عليه السلام) درباره اين آيه كه خداوند مى‏فرمايد: اگر مالى نزديك (در دسترس) و سفرى كوتاه باشد، يقينا از تو پيروى مى‏كردند؛ اما بر آنها سختى دورى است و به زودى به خداوند قسم مى‏خورند كه اگر قدرت داشتيم، با شما بيرون مى‏آمديم، آنها خود را به نابودى رساندند و خداوند مى‏داند كه آنها دروغ مى‏گويند.⁽²¹²⁾ نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: آنها كسانى هستند كه قدرت دارند و معلوم است كه اگر مالى نزديك (در دسترس) و سفرى كوتاه بود، حقيقتا انجام مى‏دادند.

16 حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ قَالا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَوِ اسْتَطَعْنا لَخَرَجْنا مَعَكُمْ يُهْلِكُونَ أَنْفُسَهُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ قَالَ أَكْذَبَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي قَوْلِهِمْ- لَوِ اسْتَطَعْنا لَخَرَجْنا مَعَكُمْ وَ قَدْ كَانُوا مُسْتَطِيعِينَ لِلْخُرُوجِ

ترجمه :

16. احمد بن محمد برقى از امام صادق (عليه السلام) درباره سخن خداوند كه مى‏فرمايد: به زودى به خداوند قسم مى‏خورند كه اگر قدرت داشتيم، با شما بيرون مى‏آمديم، آنها خود را به نابودى رساندند و خداوند مى‏داند كه آنها دروغ مى‏گويند. نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: خداوند سخن آنها را كه مى‏گويند: اگر قدرت داشتيم، يقينا با شما بيرون مى‏آمديم تكذيب كرده است؛ (زيرا) آنها قادر به خروج بودند.

17 حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ قَالا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْحَذَّاءِ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا يَعْنِي بِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ قَدْ كانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ قَالَ وَ هُمْ مُسْتَطِيعُونَ

ترجمه :

17. معلى بن خنيس مى‏گويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: اين سخن خداوند كه مى‏فرمايد: آنها به سجده فراخوانده شدند، در حالى كه سالم بودند چه معنا دارد؟ آن حضرت فرمودند: (يعنى) آنها توانا بودند.

18 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَكُونُ الْعَبْدُ فَاعِلًا وَ لَا مُتَحَرِّكاً إِلَّا وَ الِاسْتِطَاعَةُ مَعَهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّمَا وَقَعَ التَّكْلِيفُ مِنَ اللَّهِ بَعْدَ الِاسْتِطَاعَةِ فَلَا يَكُونُ مُكَلَّفاً لِلْفِعْلِ إِلَّا مُسْتَطِيعاً

ترجمه :

18. يكى از ياران امام صادق (عليه السلام) نقل كرده است كه فرمودند: هيچ بنده‏اى نمى‏تواند كارى انجام دهد، و حركت كند مگر به خاطر قدرتى كه خداوند همراه بنده‏ى خود كرده است و تكليف (بر انجام كارى) بعد از توانايى بنده بر انجام آن، قرار داده است و هيچ بنده‏اى بدون توانايى بر انجام آن كار، تكليف ندارد.

19 حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا كَلَّفَ اللَّهُ الْعِبَادَ كُلْفَةَ فِعْلٍ وَ لَا نَهَاهُمْ عَنْ شَيْ‏ءٍ حَتَّى جَعَلَ لَهُمُ الِاسْتِطَاعَةَ ثُمَّ أَمَرَهُمْ وَ نَهَاهُمْ فَلَا يَكُونُ الْعَبْدُ آخِذاً وَ لَا تَارِكاً إِلَّا بِاسْتِطَاعَةٍ مُتَقَدِّمَةٍ قَبْلَ الْأَمْرِ وَ النَّهْيِ وَ قَبْلَ الْأَخْذِ وَ التَّرْكِ وَ قَبْلَ الْقَبْضِ وَ الْبَسْطِ

ترجمه :

19. هشام بن سالم از امام صادق نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: خداوند، بندگان خود را به انجام فعلى تكليف و آنها را از چيزى نهى نكرده است مگر اين كه توانايى (انجام دادن و ترك فعل را) در آنها قرار داده است. سپس آنها را (به انجام كارى) دستور داده و نهى كرده است. پس هيچ بنده‏اى كارى را انجام نداده و ترك نمى‏كند مگر اين كه قبل از امر و نهى و قبل از انجام دادن و ترك و قبل از گرفتن و دادن، توانايى را به عنوان مقدمه قرار داده است.

20 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لَا يَكُونُ مِنَ الْعَبْدِ قَبْضٌ وَ لَا بَسْطٌ إِلَّا بِاسْتِطَاعَةٍ مُتَقَدِّمَةٍ لِلْقَبْضِ وَ الْبَسْطِ

ترجمه :

20. سليمان بن خالد مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنديدم كه مى‏فرمود: از هيچ بنده‏اى گرفتن و دادن چيزى به جز با توانايى كه مقدمه گرفتن و دادن است، وجود ندارد. (گرفتن و دادن همان انجام دادن و ترك كارى است.)

21 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِي شُعَيْبٍ الْمَحَامِلِيِّ وَ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ يَتَنَاظَرُونَ فِي الْأَفَاعِيلِ وَ الْحَرَكَاتِ فَقَالَ الِاسْتِطَاعَةُ قَبْلَ الْفِعْلِ لَمْ يَأْمُرِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِقَبْضٍ وَ لَا بَسْطٍ إِلَّا وَ الْعَبْدُ لِذَلِكَ مُسْتَطِيعٌ

ترجمه :

21. ابو بصير مى‏گويد: نزد امام صادق (عليه السلام) گروهى بودند كه با يكديگر درباره كارها و حركات مناظره و گفت و گو مى‏كردند. شنيدم كه آن حضرت مى‏فرمايند: توانايى قبل از انجام دادن كارى است، خداوند به گرفتن و دادن (انجام و ترك كارى) دستور نداده است مگر اين كه بنده بر آن قدرت داشته باشد.

22 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مَرْوَكِ بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ عَمْرٍو رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَمَّنْ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ إِنَّ لِي أَهْلَ بَيْتٍ قَدَرِيَّةً يَقُولُونَ نَسْتَطِيعُ أَنْ نَعْمَلَ كَذَا وَ كَذَا وَ نَسْتَطِيعُ أَنْ لَا نَعْمَلَ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع قُلْ لَهُ هَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ لَا تَذْكُرَ مَا تَكْرَهُ وَ أَنْ لَا تَنْسَى مَا تُحِبُّ فَإِنْ قَالَ لَا فَقَدْ تَرَكَ قَوْلَهُ وَ إِنْ قَالَ نَعَمْ فَلَا تُكَلِّمْهُ أَبَداً فَقَدِ ادَّعَى الرُّبُوبِيَّةَ

ترجمه :

22. عمرو (يكى از شيعيان) مى‏گويد: شخصى از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: خانواده‏اى دارم كه به مذهب (قدريه) معتقد هستند و مى‏گيوند: قدرت داريم كه چنين و چنان بكنيم. آيا ما هم مى‏توانيم كارهايى كه آنها انجام مى‏دهند را انجام دهيم؟ حضرت فرمودند: به او (كه داراى عقيده‏اى قدريه است) بگو: آيا مى‏توانى آن چه دوست ندارى را به ياد نياورى و آن چه دوست دارى را فراموش كنى؟ اگر گفت: نه، پس سخن قبلى خود (و عقيده‏اش) را رها كرده و اگر گفت، بله، ديگر با او صحبت مكن؛ زيرا ادعاى پروردگارى كرده است. (زيرا انسان چنين قدرتى ندارد كه آن چه دوست ندارد را از ذهن خود پاك سازد و آن چه دوست دارد را فراموش كند.)

23 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْخَيْرِ صَالِحُ بْنُ أَبِي حَمَّادٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو خَالِدٍ السِّجِسْتَانِيُّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ ع قَالَ مَرَّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع بِجَمَاعَةٍ بِالْكُوفَةِ وَ هُمْ يَخْتَصِمُونَ فِي الْقَدَرِ فَقَالَ لِمُتَكَلِّمِهِمْ أَ بِاللَّهِ تَسْتَطِيعُ أَمْ مَعَ اللَّهِ أَمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ تَسْتَطِيعُ فَلَمْ يَدْرِ مَا يَرُدُّ عَلَيْهِ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِنَّكَ إِنْ زَعَمْتَ أَنَّكَ بِاللَّهِ تَسْتَطِيعُ فَلَيْسَ لَكَ مِنَ الْأَمْرِ شَيْ‏ءٌ وَ إِنْ زَعَمْتَ أَنَّكَ مَعَ اللَّهِ تَسْتَطِيعُ فَقَدْ زَعَمْتَ أَنَّكَ شَرِيكٌ مَعَهُ فِي مِلْكِهِ وَ إِنْ زَعَمْتَ أَنَّكَ مِنْ دُونِ اللَّهِ تَسْتَطِيعُ فَقَدِ ادَّعَيْتَ الرُّبُوبِيَّةَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لَا بَلْ بِاللَّهِ أَسْتَطِيعُ فَقَالَ ع أَمَا إِنَّكَ لَوْ قُلْتَ غَيْرَ هَذَا لَضَرَبْتُ عُنُقَكَ

ترجمه :

23. على بن يقطين از ابوابراهيم (امام موسى كاظم (عليه السلام)) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: امام على (عليه السلام) در كوفه به گروهى برخورد كردند كه درباره قدر (اندازه الهى و آفرينش) گفت و گو مى‏كردند. آن حضرت به سخنگوى آنها فرمود: آيا به خدا يا همراه او و يا بدون او قدر و توانايى داريد؟

آن مرد ندانست كه در جواب چه بگويد.

امير مؤمنان (عليه السلام) فرمودند: اگر گمان كنى كه تو به خدا توانا و قدرت دارى، در كارى چيزى براى تو نيست (يعنى اين صحيح است، زيرا قدرت خود را از خدا مى‏دانى.) و اگر خيال كنى كه با خداوند قدرت داراى، در سلطنت الهى خود را با او شريك گمان كرده‏اى و اگر خيال كنى كه بدون خدا قدرت دارى، به جاى خداوند ادعاى پروردگارى كرده‏اى. آن مرد گفت: اى امير مؤمنان! من به (واسطه) خداوند قدرت دارم. آن حضرت فرمودند: اگر غير از اين مى‏گفتى، گردنت را مى‏زدم.

24 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رُفِعَ عَنْ أُمَّتِي تِسْعَةٌ الْخَطَأُ وَ النِّسْيَانُ وَ مَا أُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ مَا لَا يُطِيقُونَ وَ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَيْهِ وَ الْحَسَدُ وَ الطِّيَرَةُ وَ التَّفَكُّرُ فِي الْوَسْوَسَةِ فِي الْخَلْقِ مَا لَمْ يَنْطِقْ بِشَفَةٍ

ترجمه :

24. حريز بن عبدالله از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مى‏فرمايد: نه چيز از امت من برداشته شده است: (اگر انجام بدهند، گناهى نكرده‏اند.) اشتباه (كارى را اشتباهى انجام بدهد) فراموشى (انجام كارى را فراموش كند) كارى كه بر انجام آن مجبور شده است، كارى كه براى انجام دادن آن قدرت ندارد، آن چه نمى‏داند (كه حلال است يا حرام) كارى كه ناچار است انجام دهد، حسادت (تا به مرحله عمل نرسيده باشد،) فال بد زدن و فكر كردن در مورد مخلوقات (تا زمانى كه به زبان نيايد.)

25 حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ الْقُرَشِيُّ ره بِفَرْغَانَةَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ سَأَلَ الْمَأْمُونُ الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- الَّذِينَ كانَتْ أَعْيُنُهُمْ فِي غِطاءٍ عَنْ ذِكْرِي وَ كانُوا لا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعاً فَقَالَ ع إِنَّ غِطَاءَ الْعَيْنِ لَا يَمْنَعُ مِنَ الذِّكْرِ وَ الذِّكْرُ لَا يُرَى بِالْعُيُونِ وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ شَبَّهَ الْكَافِرِينَ بِوَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع بِالْعُمْيَانِ لِأَنَّهُمْ كَانُوا يَسْتَثْقِلُونَ قَوْلَ النَّبِيِّ ص فِيهِ وَ لَا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعاً فَقَالَ الْمَأْمُونُ فَرَّجْتَ عَنِّي فَرَّجَ اللَّهُ عَنْكَ

ترجمه :

25. عبد السلام بن صالح هروى (معروف به اباصلت) مى‏گويد: مأمون از امام رضا (عليه السلام) از سخن خداوند كه مى‏فرمايد: كسانى كه چشمانشان از ياد من در پرده بود و قدرت شنيدن نداشتند.⁽²¹³⁾ سؤال كرد. آن حضرت فرمودند: پرده‏اى چشم مانع از ياد خداوند نمى‏شود و ياد، با چشمان ديده نمى‏شود، اما خداوند، كافران را در مورد ولايت امام على (عليه السلام) به نابينا تشبيه كردند؛ زيرا آنها سخن پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) را در مورد حضرت على (عليه السلام) سنگين مى‏دانستند و قدرت شنديدن نداشتند. مأمون گفت: گره از مشكل من باز كردى، خداوند مشكل تو را بر طرف سازد.

57. باب الابتلاء و الاختبار

57. درباره مبتلا شدن و امتحان

1 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ السِّنْدِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ قَبْضٍ وَ لَا بَسْطٍ إِلَّا وَ لِلَّهِ فِيهِ الْمَنُّ وَ الِابْتِلَاءُ

ترجمه :

1. هشام بن سالم از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند:

هيچ بستن و باز كردنى (انجام دادن و ترك كارى) نيست مگر اين كه براى خداوند در آن عنايت و امتحان وجود دارد.

2 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّيَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ قَبْضٍ وَ لَا بَسْطٍ إِلَّا وَ لِلَّهِ فِيهِ مَشِيَّةٌ وَ قَضَاءٌ وَ ابْتِلَاءٌ

ترجمه :

2. حمزة بن محمد طيار از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: هيچ بستن و باز كردنى (انجام دادن و ترك كارى) نيست مگر اين كه براى خداوند در آن خواست، حكم و امتحان (الهى) وجود دارد.

3 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّيَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَيْسَ شَيْ‏ءٌ فِيهِ قَبْضٌ أَوْ بَسْطٌ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَوْ نَهَى عَنْهُ إِلَّا وَ فِيهِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ابْتِلَاءٌ وَ قَضَاءٌ

ترجمه :

3. حمزة بن محمد طيار از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: هيچ چيزى كه در آن بستن و باز كردن (انجام دادن و ترك كارى) كه خداوند به آنها دستور داده و يا نهى كرده است، وجود ندارد مگر اين كه از سوى خداوند در آن امتحان و حكم (الهى) است.

58. باب السعادة و الشقاوة

58. در مورد خوشبختى و بدبختى

1 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ عَنْ شُعَيْبٍ الْعَقَرْقُوفِيِّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ كُنْتُ بَيْنَ يَدَيْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً وَ قَدْ سَأَلَهُ سَائِلٌ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ أَيْنَ لَحِقَ الشَّقَاءُ أَهْلَ الْمَعْصِيَةِ حَتَّى حَكَمَ لَهُمْ فِي عِلْمِهِ بِالْعَذَابِ عَلَى عَمَلِهِمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَيُّهَا السَّائِلُ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَّا يَقُومَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِهِ بِحَقِّهِ فَلَمَّا عَلِمَ بِذَلِكَ وَهَبَ لِأَهْلِ مَحَبَّتِهِ الْقُوَّةَ عَلَى مَعْرِفَتِهِ وَ وَضَعَ عَنْهُمْ ثِقْلَ الْعَمَلِ بِحَقِيقَةِ مَا هُمْ أَهْلُهُ وَ وَهَبَ لِأَهْلِ الْمَعْصِيَةِ الْقُوَّةَ عَلَى مَعْصِيَتِهِمْ لِسَبْقِ عِلْمِهِ فِيهِمْ- وَ لَمْ يَمْنَعْهُمْ إِطَاقَةَ الْقَبُولِ مِنْهُ لِأَنَّ عِلْمَهُ أَوْلَى بِحَقِيقَةِ التَّصْدِيقِ فَوَافَقُوا مَا سَبَقَ لَهُمْ فِي عِلْمِهِ وَ إِنْ قَدَرُوا أَنْ يَأْتُوا خلالا حَالًا تُنْجِيهِمْ عَنْ مَعْصِيَتِهِ وَ هُوَ مَعْنَى شَاءَ مَا شَاءَ وَ هُوَ سِرٌّ

ترجمه :

1. ابو بصير مى‏گويد: رو بروى امام صادق (عليه السلام) نشسته بودم و شخصى از آن حضرت پرسيد: اى فرزند رسول خدا! فداى شما شوم! گنهكاران از كجا مى‏دانند كه خداوند در علم خود به خاطر عملشان، حكم به عذابشان مى‏كند؟

آن حضرت فرمودند: اى سؤال كننده! خداوند دانست كه هيچ يك از مخلوقاتش حق (الهى) او را به جا نمى‏آورند، پس زمانى كه اين را دانست، به اهل محبت قدرت شناخت خود را داد و سنگينى عمل بر اساس حقيقتى كه نزد اهلش مى‏باشد را از آنها برداشت و به گنهكاران قدرت گناه را داد، زيرا از قبل اعمال آنها را مى‏دانست و گنهكاران را از قدرت قبول آن منع نكرد (يعنى در دنيا مختار بودند و خداوند آنها را آزاد گذاشت.) زيرا علم خداوند، به حقيقت راستى، سزاوارتر است، پس مردم نيز نسبت به آن چه در علم خداوند مقدم شده بود، توافق كردند، اگر چه قدرت داشتند كه خود را از گناه نجات دهند و اين همان معناى خواست آن چه خواست است و جزء اسرار مى‏باشد.

2 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَيْنا شِقْوَتُنا قَالَ بِأَعْمَالِهِمْ شَقُوا

ترجمه :

2. على بن أبى حمزه از امام صادق (عليه السلام) درباره سخن خداوند كه مى‏فرمايد: پروردگارا! بدبختى ما بر ما پيروز شد.⁽²¹⁴⁾ نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: (يعنى) آنها به خاطر كارهاى (بدشان) بدبخت شدند.

3 حَدَّثَنَا الشَّرِيفُ أَبُو عَلِيٍّ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَيْبَةَ النَّيْسَابُورِيُّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ ع عَنْ مَعْنَى قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ ص الشَّقِيُّ مَنْ شَقِيَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ وَ السَّعِيدُ مَنْ سَعِدَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ فَقَالَ الشَّقِيُّ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ وَ هُوَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَيَعْمَلُ أَعْمَالَ الْأَشْقِيَاءِ وَ السَّعِيدُ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ وَ هُوَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَيَعْمَلُ أَعْمَالَ السُّعَدَاءِ قُلْتُ لَهُ فَمَا مَعْنَى قَوْلِهِ ص اعْمَلُوا فَكُلٌّ مُيَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ لِيَعْبُدُوهُ وَ لَمْ يَخْلُقْهُمْ لِيَعْصُوهُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ فَيَسَّرَ كُلَّا لِمَا خُلِقَ لَهُ فَالْوَيْلُ لِمَنِ اسْتَحَبَّ الْعَمَى عَلَى الْهُدَى

ترجمه :

3. محمد بن ابى عمير مى‏گويد: از امام موسى كاظم (عليه السلام) درباره معناى سخن رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پرسيدم كه فرموده است: بدبخت كسى است كه در شكم مادرش بدبخت است و خوشبخت كسى است كه در شكم مادرش خوشبخت است. امام على (عليه السلام) فرمودند: (يعنى) بدبخت كسى است كه خداوند (بدبختى) او را مى‏داند، در حالى كه در شكم ماردش است (يعنى اين كه) به زودى كار گنهكاران را انجام مى‏دهد و خوشبخت كسى است كه خداوند (خوشبختى) او را مى‏داند، در حالى كه در شكم ماردش است (يعنى اين كه به زودى كار نيكوكاران را انجام مى‏دهد و از امام درباره معناى (يكى ديگر از سخنان) رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پرسيدم كه فرموده است: كار انجام دهيد كه هر كدام به آن چه آفريده شده است، دست پيدا مى‏كند. امام (عليه السلام) فرمودند: خداوند، جن و انسان را آفريد تا او را عبادت كنند و آنها را نيافريد تا از او نافرمانى نمايند و اين همان سخن خداوند است كه مى‏فرمايد: من جن و انسان را فقط براى آن كه مرا عبادت كنند، آفريده‏ام.⁽²¹⁵⁾