امام رضا (عليه السلام) در پاسخ به سؤال مأمون به نقل از پدران بزرگوارشان تا امام على (عليه السلام) مى‏فرمايد كه امير المؤمنين فرمود: مسلمانان به پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) عرض كردند: اى رسول خدا! اگر بر هر كسى كه قدرت پيدا كردى، مجبور كنى كه اسلام بياورد، تعداد ما زياد مى‏شود و بر دشمنان خود پيروز مى‏شويم. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: نمى‏خواهم از كسانى باشم كه خداوند را با بدعت ديدار كنم، در حالى كه در اين مورد چيزى به من نگفته است. و از ستمگاران و سخت گيران (در دين) نيستم. اين جا بود كه خداوند به پيامبر وحى فرستاد: اى محمد! اگر پروردگار تو بخواهد، تمام مردم روى زمين ايمان مى‏آورند. و اگر بخواهد مى‏تواند آن‏ها را به گونه‏اى به سوى اسلام بكشاند كه در دنيا از روى ناچارى و اضطرار ايمان بياورند، همان زورى كه در آخرت، هنگام روبرو شدن و مشاهده كردن سختى‏ها، ايمان مى‏آورند. (خداوند مى‏فرمايد:) اگر اين كار را انجام بدهى، مستحق هيچ ثواب و ستايشى از طرف من نيستند، زيرا مى‏خواهم آنها از روى اختيار و بدون اجبار ايمان بياورند، تا از طرف من مستحق پاداش، احترام و هميشه ماندن در بهشت باشند. آيا تو مردم را مجبور مى‏كنى كه ايمان بياورند. اما سخن خداوند كه مى‏فرمايد: هيچ كسى به جز با اذن خداوند ايمان نمى‏آورد. به اين معنا نيست كه ايمان آوردن بر مردم را حرام كرده است، بلكه به اين معناست كه ايمان آوردن به اسلام فقط با اذن خداوند، است، و اذن خداوند فرمان او به ايمان آوردن مردم به چيزى است كه نسبت به آن مكلف و عبادت كننده هستند و هنگامى كه تكليف و عبادتى نباشد، به ايمان پناه مى‏دهد.

مأمون گفت: اى ابوالحسن! مشكل مرا برطرف كردى، خداوند مشكل تو را آسان كند.

12 حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ قَالا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ شَاءَ اللَّهُ أَنْ أَكُونَ مُسْتَطِيعاً لِمَا لَمْ يَشَأْ أَنْ أَكُونَ فَاعِلَهُ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ شَاءَ وَ أَرَادَ وَ لَمْ يُحِبَّ وَ لَمْ يَرْضَ شَاءَ أَنْ لَا يَكُونَ فِي مُلْكِهِ شَيْ‏ءٌ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَ أَرَادَ مِثْلَ ذَلِكَ وَ لَمْ يُحِبَّ أَنْ يُقَالَ لَهُ ثالِثُ ثَلاثَةٍ وَ لَمْ يَرْضَ لِعِبادِهِ الْكُفْرَ

ترجمه :

12. فضيل بن يسار مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مى‏فرمود: خداوند خواست كه بر آن چه كه نمى‏خواهد انجامش دهم، قدرتمند باشم. و باز مى‏گويد: از آن حضرت شنيدم كه مى‏فرمود: خداوند اراده كرد و دوست نداشت و راضى نشد تا چيزى به جز با علم او به وجود نيايد و مثل همان (كه فقط با علم او باشد) اراده كرد. و دوست نداشت كه به او گفته شود: سومين نفر از سومى است. (موجود ديگرى را در خواست، اراده و رضايت خداوند داخل نكند.) و كفر را براى بندگانش راضى نشد. (كه به خداوند كافر شوند.)

13 حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ أَبِي زِيَادٍ الشَّعِيرِيِّ عَنْ ثَوْرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ خَالِدِ بْنِ سَعْدَانَ عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَبَقَ الْعِلْمُ وَ جَفَّ الْقَلَمُ وَ مَضَى الْقَدَرُ بِتَحْقِيقِ الْكِتَابِ- وَ تَصْدِيقِ الرُّسُلِ وَ بِالسَّعَادَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَنْ آمَنَ وَ اتَّقَى وَ بِالشَّقاءِ لِمَنْ كَذَّبَ وَ كَفَرَ وَ بِوَلَايَةِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِينَ وَ بَرَاءَتِهِ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ اللَّهِ أَرْوِي حَدِيثِي إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ يَا ابْنَ آدَمَ بِمَشِيَّتِي كُنْتَ أَنْتَ الَّذِي تَشَاءُ لِنَفْسِكَ مَا تَشَاءُ وَ بِإِرَادَتِي كُنْتَ أَنْتَ الَّذِي تُرِيدُ لِنَفْسِكَ مَا تُرِيدُ وَ بِفَضْلِ نِعْمَتِي عَلَيْكَ قَوِيتَ عَلَى مَعْصِيَتِي وَ بِعِصْمَتِي وَ عَوْنِي وَ عَافِيَتِي أَدَّيْتَ إِلَيَّ فَرَائِضِي فَأَنَا أَوْلَى بِحَسَنَاتِكَ مِنْكَ وَ أَنْتَ أَوْلَى بِسَيِّئَاتِكَ مِنِّي فَالْخَيْرُ مِنِّي إِلَيْكَ بِمَا أَولَيْتُ بَدَاءً وَ الشَّرُّ مِنِّي إِلَيْكَ بِمَا جَنَيْتَ جَزَاءً وَ بِإِحْسَانِي إِلَيْكَ قَوِيتَ عَلَى طَاعَتِي وَ بِسُوءِ ظَنِّكَ بِي قَنَطْتَ مِنْ رَحْمَتِي فَلِيَ الْحَمْدُ وَ الْحُجَّةُ عَلَيْكَ بِالْبَيَانِ وَ لِيَ السَّبِيلُ عَلَيْكَ بِالْعِصْيَانِ وَ لَكَ جَزَاءُ الْخَيْرِ عِنْدِي بِالْإِحْسَانِ لَمْ أَدَعْ تَحْذِيرَكَ وَ لَمْ آخُذْكَ عِنْدَ عِزَّتِكَ وَ لَمْ أُكَلِّفْكَ فَوْقَ طَاقَتِكَ وَ لَمْ أُحَمِّلْكَ مِنَ الْأَمَانَةِ إِلَّا مَا أَقْرَرْتَ بِهِ عَلَى نَفْسِكَ رَضِيتُ لِنَفْسِي مِنْكَ مَا رَضِيتَ لِنَفْسِكَ مِنِّي

ترجمه :

13. معاذبن جبل از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: دانش (الهى) مقدم شد، قلم نوشته شد (مقدرات هر انسانى نزد خداوند موجود است.) و سرنوشت (هر كسى توسط خداوند) با آمدن كتاب آسمانى و تصديق كردن پيامبران الهى و خوشبختى از طرف خداوند براى كسى كه ايمان آورده و پرهيزكار است و بدبختى براى كسى كه دروغ گو و كافر است و به ولايت خداوند بر مؤمنين و بيزارى از مشركان، مقدر شده است.

سپس رسول خدا فرمودند: سخن خود را از خداوند نقل مى‏كنم كه پروردگار مى‏فرمايد: اى فرزند آدم! به خواست من، تو موجودى هستى كه آن چه براى خود مى‏خواهى را انجام مى‏دهى و به خاطر ارده من هر چه را مى‏خواهى، اراده مى‏كنى و به بركت نعمتى كه به تو داده‏ام، به نافرمانى من قدرت يافته‏اى و به خاطر حفظ كردن، يارى رساندن و سلامتى من (كه به تو داده‏ام) واجبات مرا به جا آورده‏اى.

پس من به كارهاى خوب تو، سزاوارتر از تو هستم و تو نسبت به كارهاى بدى كه انجام مى‏دهى، به خودت سزاوارتر هستى. پس دليل نيكويى من، خير من در ابتدا به تو رسيد و به خاطر بدى‏ها و جنايت‏هاى تو، كيفر من به تو رسيد و با بدگمانى خود از رحمت من نااميد شدى. پس ستايش مخصوص من است و دليل و حجت من بر تو، با بيان است و به خاطر گناهى كه انجام مى‏دهى، راهى براى من وجود دارد (اگر تو را كيفر مى‏دهم به خاطر كارهاى بد تو مى‏باشد.) و كيفر و پاداشى كه براى تو وجود دارد، نزد من با احساس (و عدالت) است. پس (به خاطر گناهانت) تو را رها نكردم و به خاطر بزرگ نمايى خود، تو را مورد مؤاخذه قرار ندادم و بيشتر از توانت، بر تو تكليف نكردم و امانت (واجبات و ترك محرمات) را به اندازه قدرتى كه دارى، بر دوش تو گذاشتم. من از تو براى خودم، به مقدارى راضى شدم كه تو از من براى خودت راضى شدى. (همان اندازه كه تو از من راضى هستى و اميد دارى، من هم به همان اندازه از تو راضى هستم.)

56. باب الاستطاعة

56. درباره توانايى (خداوند)

1 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو شُعَيْبٍ صَالِحُ بْنُ خَالِدٍ الْمَحَامِلِيُّ عَنْ أَبِي سُلَيْمَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ شَيْ‏ءٍ مِنَ الِاسْتِطَاعَةِ فَقَالَ لَيْسَتِ الِاسْتِطَاعَةُ مِنْ كَلَامِي وَ لَا كَلَامِ آبَائِي‏

2 حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ بِنَيْسَابُورَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو نَصْرٍ مَنْصُورُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْأَصْفَهَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْحُسَيْنِ الْقُرَيْظِيِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ أَبِي مُحَمَّدٍ الْمِصِّيصِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ لَا يَكُونُ الْعَبْدُ فَاعِلًا وَ لَا مُتَحَرِّكاً إِلَّا وَ الِاسْتِطَاعَةُ مَعَهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّمَا وَقَعَ التَّكْلِيفُ مِنَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَعْدَ الِاسْتِطَاعَةِ وَ لَا يَكُونُ مُكَلَّفاً لِلْفِعْلِ إِلَّا مُسْتَطِيعاً

ترجمه :

2. ابو محمد مصيصى از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: هيچ بنده‏اى نمى‏تواند كارى انجام دهد، و حركت كند مگر به خاطر قدرتى كه خداوند همراه بنده‏ى خود كرده است و تكليف (بر انجام كارى) بعد از توانايى بنده بر انجام آن، قرار داده است و هيچ بنده‏اى بدون توانايى بر انجام آن كار، تكليف ندارد.

3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ حَدَّثَنِي حَمْزَةُ بْنُ حُمْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ فَلَمْ يُجِبْنِي فَدَخَلْتُ عَلَيْهِ دَخْلَةً أُخْرَى فَقُلْتُ أَصْلَحَكَ اللَّهُ إِنَّهُ قَدْ وَقَعَ فِي قَلْبِي مِنْهَا شَيْ‏ءٌ لَا يُخْرِجُهُ إِلَّا شَيْ‏ءٌ أَسْمَعُهُ مِنْكَ قَالَ فَإِنَّهُ لَا يَضُرُّكَ مَا كَانَ فِي قَلْبِكَ قُلْتُ أَصْلَحَكَ اللَّهُ فَإِنِّي أَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يُكَلِّفِ الْعِبَادَ إِلَّا مَا يَسْتَطِيعُونَ وَ إِلَّا مَا يُطِيقُونَ فَإِنَّهُمْ لَا يَصْنَعُونَ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ إِلَّا بِإِرَادَةِ اللَّهِ وَ مَشِيَّتِهِ وَ قَضَائِهِ وَ قَدَرِهِ قَالَ هَذَا دِينُ اللَّهِ الَّذِي أَنَا عَلَيْهِ وَ آبَائِي أَوْ كَمَا قَالَ‏

قال مصنف هذا الكتاب مشية الله و إرادته في الطاعات الأمر بها و الرضا- و في المعاصي النهي عنها و المنع منها بالزجر و التحذير

ترجمه :

3. حمزة بن حمران ميگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره توانايى (خداوند) پرسيدم. ايشان جواب مرا ندادند و بار ديگر به نزد ايشان رفتم و عرض كردم: خداوند امور شما را اصلاح فرمايد؟ (حق شما را درباره حكومت به شما باز گرداند.)

در قلب من چيزى قرار گرفته است كه به جز سخنانى كه از شما مى‏شنوم، چيز ديگرى نمى‏تواند آن را خارج سازد.

حضرت فرمودند: تا زمانى كه چيزى در قلبت باشد، به تو زيانى نمى‏رساند. عرض كردم: خداوند امور شما را اصلاح فرمايد! من مى‏گويم: خداوند بندگان خود را به مقدارى كه توانايى دارند، تكليف نمى‏دهد، زيرا بندگان، كارى به جز با اراده، خواست، فرمان و تقدير خداوند انجام نمى‏دهند.

آن حضرت فرمودند: اين (اعتقادى كه تو دارى) دين خداوندى است كه من و پدرانم بر آن هستيم. (و يا چيزى شبيه به اين جمله را فرمودند.)

(نويسنده كتاب شيخ صدوق مى‏گويد: اراده‏اى خداوند در اطاعت، دستور دادن (تا چيزى واجب شود و ما انجام دهيم) و رضايت از آن است و در نافرمانى (و گناه) نهى و منع از آن با دورى كردن و هشدار است.

4 حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الصَّيْرَفِيِّ عَنْ صَبَّاحٍ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلَهُ زُرَارَةُ وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ أَ فَرَأَيْتَ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَيْنَا فِي كِتَابِهِ وَ مَا نَهَانَا عَنْهُ جَعَلَنَا مُسْتَطِيعِينَ لِمَا افْتَرَضَ عَلَيْنَا مُسْتَطِيعِينَ لِتَرْكِ مَا نَهَانَا عَنْهُ فَقَالَ نَعَمْ

ترجمه :

4. صباح بن حذاء مى‏گويد: در حالى كه من حاضر بودم، زراره از امام باقر (عليه السلام) پرسيد: آيا شما اعتقاد داريد كه آن چه خداوند در كتاب خودش بر انجام آن را بر ما واجب ساخته و يا از آن نهى كرده است، ما را بر انجام آن توانا و نسبت به ترك آن نيز نيرومند ساخته است؟ حضرت فرمودند: بله.

5 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ لَنَا كَلَاماً نَتَكَلَّمُ بِهِ قَالَ هَاتِهِ قُلْتُ نَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ وَ نَهَى وَ كَتَبَ الآْجَالَ وَ الآْثَارَ لِكُلِّ نَفْسٍ بِمَا قَدَّرَ لَهَا وَ أَرَادَ وَ جَعَلَ فِيهِمْ مِنَ الِاسْتِطَاعَةِ لِطَاعَتِهِ مَا يَعْمَلُونَ بِهِ مَا أَمَرَهُمْ بِهِ وَ مَا نَهَاهُمْ عَنْهُ فَإِذَا تَرَكُوا ذَلِكَ إِلَى غَيْرِهِ كَانُوا مَحْجُوجِينَ بِمَا صَيَّرَ فِيهِمْ مِنَ الِاسْتِطَاعَةِ وَ الْقُوَّةِ لِطَاعَتِهِ فَقَالَ هَذَا هُوَ الْحَقُّ إِذَا لَمْ تَعْدُهُ إِلَى غَيْرِهِ

ترجمه :

5. حمزة بن حمران مى‏گويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم در نزد ما كلامى رايج است كه از آن سخن مى‏گوييم.

حضرت فرمود: بگو كه آن چيست؟

عرض كردم: مى‏گوييم: خداوند فرمان داد و نهى كرد و سر آمد (مدت زندگى) و آثار هر كسى را به اندازه‏اى كه تقدير و اراده كرده است را نوشت و در ميان مردم براى اطاعت از خود نسبت به آن چه دستور انجام دادنش و يا نهى از انجام آن را داده، توانايى قرار داده است. پس اين مسئله را ترك كنند. (انجام واجبات و ترك محرمات) و به غير آن روى بياورند (ترك واجبات و انجام محرمات) به خاطر توانايى و قدرتى كه براى اطاعت از خود در درون مردم نهاده است، مورا احتجاج و بازجويى قرار مى‏گيرد. حضرت فرمودند: اين سخن حقى است، به شرطى كه به سوى غير آن نرويد.

6 حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ قَالا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا أُمِرَ الْعِبَادُ إِلَّا بِدُونِ سَعَتِهِمْ فَكُلُّ شَيْ‏ءٍ أُمِرَ النَّاسُ بِأَخْذِهِ فَهُمْ مُتَّسِعُونَ لَهُ وَ مَا لَا يَتَّسِعُونَ لَهُ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُمْ وَ لَكِنَّ النَّاسَ لَا خَيْرَ فِيهِمْ

ترجمه :

6. محمد بن على حلبى از امام صادق (عليه السلام) نقل ميكند كه آن حضرت فرمودند: بندگان به جز به اندازه‏اى قدرتى كه دارند، مأمور (به انجام كارى) نيستند. پس هر چيزى كه مردم، مأمور انجام آن هستند، نسبت به آن قدرت دارند و چيزى كه نسبت به آن قدرت ندارند، از آنها برداشته شده است؛ اما خيرى در مردم نيست. (يعنى اگر كسى قدرت انجام كارى را ندارد، نبايد سعى در انجام دادن آن تلاش كند كه در اين صورت هيچ خيرى به او نمى‏رسد.)

7 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ فَقَالَ يَسْتَطِيعُ الْعَبْدُ بَعْدَ أَرْبَعِ خِصَالٍ أَنْ يَكُونَ مُخَلَّى السَّرْبِ صَحِيحَ الْجِسْمِ سَلِيمَ الْجَوَارِحِ لَهُ سَبَبٌ وَارِدٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَسِّرْهَا لِي قَالَ أَنْ يَكُونَ الْعَبْدُ مُخَلَّى السَّرْبِ صَحِيحَ الْجِسْمِ سَلِيمَ الْجَوَارِحِ يُرِيدُ أَنْ يَزْنِيَ فَلَا يَجِدُ امْرَأَةً ثُمَّ يَجِدُهَا فَإِمَّا أَنْ يُعْصَمَ فَيَمْتَنِعَ كَمَا امْتَنَعَ يُوسُفُ أَوْ يُخَلَّى بَيْنَهُ وَ بَيْنَ إِرَادَتِهِ فَيَزْنِيَ فَيُسَمَّى زَانِياً وَ لَمْ يُطَعِ اللَّهُ بِإِكْرَاهٍ وَ لَمْ يُعْصَ بِغَلَبَةٍ

ترجمه :

7. على بن اسباط مى‏گويد: از امام رضا (عليه السلام) درباره توانايى پرسيدم. آن حضرت فرمودند: هر بنده‏اى بعد از داشتن چهار خصوصيت، توانايى پيدا مى‏كند: اين كه هيچ مانعى سر راه تو نباشد، اين كه بدن سالمى داشته باشى، اين كه اعضاء سالمى داشته باشى (معلول نباشى) و اين كه دليلى از سوى خداوند باشد (يعى خود سرانه كارى انجام ندهد كه بدعت خواهد بود.)

به امام عرض كردم: فداى شما شوم! آنها را براى من توضيح بدهيد.

آن حضرت فرمودند: منظور اين است كه بنده‏اى مانعى سر راه او (براى انجام كارى) نباشد، و بدنش (براى انجام واجب مثل روزه گرفتن) سالم باشد، و اين كه اعضاء بدنش صحيح باشد (مثلا براى شستن دست، يك دست نداشته باشد، وضو از آن دست ساقط مى‏شود.) پس اگر كسى قصد زنا كردن را دارد و زنى براى اين عمل پيدا نكرد و سپس به دست آورد، (دو راه در اين جا به وجود مى‏آيد:) يا خود دارى مى‏كند همان طورى كه حضرت يوسف (عليه السلام) از اين عمل دورى نمود و يا بين خود و خواسته‏اش را خالى مى‏گذارد (و آن عمل را انجام مى‏دهد.) و زنا مى‏كند كه در اين صورت زنا كار خواهد بود و با اجبار از خداوند اطاعت نكرده و با غلبه گناه نكرده است. (يعنى اگر عمل زنا را انجام دهد از خداوند اطاعت نكرده است و اگر انجام ندهد بر هواى نفس خود پيروز شده است.)

8 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ الْجَابِرِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ فَعَلِمَ مَا هُمْ صَائِرُونَ إِلَيْهِ وَ أَمَرَهُمْ وَ نَهَاهُمْ فَمَا أَمَرَهُمْ بِهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَقَدْ جَعَلَ لَهُمُ السَّبِيلَ إِلَى الْأَخْذِ بِهِ وَ مَا نَهَاهُمْ عَنْهُ فَقَدْ جَعَلَ لَهُمُ السَّبِيلَ إِلَى تَرْكِهِ وَ لَا يَكُونُوا آخِذِينَ وَ لَا تَارِكِينَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَعْنِي بِعِلْمِهِ

ترجمه :

8. اسماعيل بن جابر از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: خداوند، مخلوقات را آفريد و مى‏دانست كه آنها به چه مسيرى مى‏روند (به همين دليل) آنها را به كارهايى دستور و از اعمالى نهى كرد و نسبت به كارهايى كه به آنها دستور داده است، راهى را نيز قرار داده است تا به آن عمل برسند و نسبت به كارهايى كه آنها را نهى كرده است راهى را نيز براى ترك آن در نظر گرفته است. پس مردم به جز با اذن خداوند هيچ عملى را انجام نداده و هيچ كارى را ترك نمى‏كنند و منظور از اذن خداوند، دانش و علم پروردگار است.

9 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّيَّارِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ قَدْ كانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ قَالَ مُسْتَطِيعُونَ يَسْتَطِيعُونَ الْأَخْذَ بِمَا أُمِرُوا بِهِ وَ التَّرْكَ لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَ بِذَلِكَ ابْتُلُوا ثُمَّ قَالَ لَيْسَ شَيْ‏ءٌ مِمَّا أُمِرُوا بِهِ وَ نُهُوا عَنْهُ إِلَّا وَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ ابْتِلَاءٌ وَ قَضَاءٌ

ترجمه :

9. حمزة بن محمد طيار مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره سخن خداوند پرسيدم كه مى‏فرمايد: مردم به سجده (بر خدا) دعوت شدند، در حالى كه سالم بودند.⁽²¹⁰⁾ آن حضرت فرمودند: (منظور) كسانى هستند كه قدرت انجام كارى را ندارند. (يعنى) نسبت به آن چه مأمور به انجام آن و يا نسبت به ترك آن به خاطر نهى شده‏اند و به خاطر همين مسئله مورد آزمايش و امتحان قرار گرفتند. سپس آن حضرت فرمودند: مردم نسبت به هيچ كارى مأمور و نهى نشده‏اند، مگر اين كه از سوى خداوند نسبت به عمل يا ترك آن، آزمايش و حكمى وجود دارد.

10 حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ قَالا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا قَالَ يَكُونُ لَهُ مَا يَحُجُّ بِهِ قُلْتُ فَمَنْ عُرِضَ عَلَيْهِ الْحَجُّ فَاسْتَحْيَا قَالَ هُوَ مِمَّنْ يَسْتَطِيع

ترجمه :

10. محمد بن مسلم مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره اين سخن خداوند پرسيدم كه مى‏فرمايد: خداوند حج را بر مردمى كه قدرت انجام آن را دارند، واجب كرده است.⁽²¹¹⁾