اما اين آيه براى تشبيه كنندگان، دليل و حجتى نمى‏باشد، زيرا منظور خداوند، از سپس بر عرش تسلط پيدا كرد اين است كه او، عرش را به بالاى آسمان‏ها منتقل ساخته است و خداوند بر او تسلط داشته و مالك و صاحب آن است و سخن خداوند كه فرمود: (ثم يعنى سپس) يعنى اين كه خداوند عرش خود را به مكانى كه در آن جا بود، منتقل ساخت و او را براى برابرى انتقال داد، پس جايز نيست كه معناى (استوى) تسلط نباشد، زيرا خداوند بر اشياء، تسلط داشته و يك امر حادث و بعد از نيستى به وجود آمده، نيست، بلكه هميشه مالك تمام اشياء و مسلط بر هر چيزى بوده است و خداوند (استواء) را بعد از (ثم) آورده است كه منظورش از اين عمل، بلندى مجازى است. مثل اين سخن خداوند كه مى‏فرمايد: خداوند شما را امتحان مى‏كند تا مجاهدين و صبر كنندگان شما را بشناسيم. پس (نعلم يعنى مى‏دانيم) را به همراهى (حتى) آورد، يعنى تا اين كه جهاد كنندگان، مبارزه كنند و ما آن را مى‏دانيم، زيرا (حتى) بعد از فعلى مى‏آيد كه حادثى (دگرگونى) باشد در حالى كه دانش خداوند به اشياء، حادث نيست. و سخن خداوند كه او بر عرش تسلط دارد نيز همين طور است يعنى اين كه بعد از (ثم) آمده است و به اين معناست كه عرش را بلند نمود تا بر آن تسلط پيدا كند و منظور خداوند از آن، نشستن و آرام گرفتن بدن بر آن نيست، زيرا جايز نيست كه خداوند جسم و داراى بدن باشد و خداوند بالاتر از آن است كه جسم و داراى بدن باشد.

49 باب معنى قوله عز و جل وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ

49. درباره معنا و تفسير فرموده خداوند كه مى‏فرمايد: عرش او، بر آب بود.

1 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا جُذْعَانُ بْنُ نَصْرٍ أَبُو نَصْرٍ الْكِنْدِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ الآْدَمِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ فَقَالَ لِي مَا يَقُولُونَ فِي ذَلِكَ قُلْتُ يَقُولُونَ إِنَّ الْعَرْشَ كَانَ عَلَى الْمَاءِ وَ الرَّبُّ فَوْقَهُ فَقَالَ كَذَبُوا مَنْ زَعَمَ هَذَا فَقَدْ صَيَّرَ اللَّهَ مَحْمُولًا وَ وَصَفَهُ بِصِفَةِ الْمَخْلُوقِينَ وَ لَزِمَهُ أَنَّ الشَّيْ‏ءَ الَّذِي يَحْمِلُهُ أَقْوَى مِنْهُ قُلْتُ بَيِّنْ لِي جُعِلْتُ فِدَاكَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَمَلَ عِلْمَهُ وَ دِينَهُ الْمَاءَ قَبْلَ أَنْ تَكُونَ أَرْضٌ أَوْ سَمَاءٌ أَوْ جِنٌّ أَوْ إِنْسٌ أَوْ شَمْسٌ أَوْ قَمَرٌ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ الْخَلْقَ نَثَرَهُمْ بَيْنَ يَدَيْهِ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ رَبُّكُمْ فَكَانَ أَوَّلُ مَنْ نَطَقَ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ الْأَئِمَّةَ ص فَقَالُوا أَنْتَ رَبُّنَا فَحَمَّلَهُمُ الْعِلْمَ وَ الدِّينَ ثُمَّ قَالَ لِلْمَلَائِكَةِ هَؤُلَاءِ حَمَلَةُ عِلْمِي وَ دِينِي وَ أُمَنَائِي فِي خَلْقِي وَ هُمُ الْمَسْئُولُونَ ثُمَّ قِيلَ لِبَنِي آدَمَ أَقِرُّوا لِلَّهِ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ لِهَؤُلَاءِ النَّفَرِ بِالطَّاعَةِ فَقَالُوا نَعَمْ رَبَّنَا أَقْرَرْنَا فَقَالَ لِلْمَلَائِكَةِ اشْهَدُوا فَقَالَتِ الْمَلَائِكَةُ شَهِدْنَا عَلَى أَنْ لَا يَقُولُوا إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ أَوْ يَقُولُوا إِنَّما أَشْرَكَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ وَ كُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِكُنا بِما فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ يَا دَاوُدُ وَلَايَتُنَا مُؤَكَّدَةٌ عَلَيْهِمْ فِي الْمِيثَاقِ

ترجمه :

1. داود رقعى مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره فرموده خداوند پرسيدم كه مى‏فرمايد: و عرش خداوند بر آب بود آن حضرت به من فرمودند: مردم در اين مورد چه مى‏گويند؟ عرض كردم: آنها مى‏گويند كه عرش، بر روى آب و پروردگار بالاى آن بود. حضرت فرمودند: دروغ مى‏گويند، كسى كه اين چنين گمان كند، خداوند را موجودى حمل شده قرار داده و او را به صفت آفريدگان، وصف كرده است و لازمه‏اش اين است كه آن چه خداوند را حمل مى‏كند از او قويتر باشد. عرض كردم: جانم به فدايت! اين مسئله را براى من روشن فرماييد. امام فرمودند: قبل از آنكه زمين با آسمان يا جن يا انسان يا خورشيد و يا ماه باشد، خداوند علم و دين خود را بر آب حمل نمود و زمانيكه خواست مخلوقات را بيافريند آن را در مقابل خود پراكنده ساخت (كه اشاره به عالم ذر دارد) و به آنها فرمود: پروردگار شما چه كسى است؟ اولين كسى كه به سخن در آمد، رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم)، امير مؤمنان (عليه السلام) و امامان بزرگوار بودند كه همگى عرضه داشتند: تو پروردگار ما هستى و اين بزرگواران دانش و دين الهى را بر عهده گرفتند. سپس خداوند به فرشتگان فرمود: اين گروه (رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم) و امامان بزرگوار) حمل كنندگان علم و دين من هستند و مورد اعتماد من در ميان مخلوقاتم مى‏باشند و آنان (بايد توسط مسلمانان) مورد سؤال قرار بگيرند. سپس خداوند به فرزندان آدم (تمام انسانها) فرمودند خداوند را به پروردگارى، و اين گروه را به اطاعت، اقرار نماييد. آنها نيز عرضه داشتند: بله اى پروردگار ما! ما اقرار كرديم و خداوند به فرشتگان فرمود: شهادت بدهيد. فرشتگان هم گفتند: ما شهادت مى‏دهيم تا آنها نگويند ما از اين مسئله غافل بوديم يا بگويند قبل از ما پدران ما مشرك بودند و ما فرزندانشان هستيم. آيا ما را به آنچه اهل باطل انجام مى‏دهند، نابود مى‏سازى؟ اى داود رقعى (راوى اين حديث) ولايت ما اهل بيت در زمان پيمان گرفتن خداوند (از مخلوقات) مورد تأكيد بر آنها بود.

2 حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ الْقُرَشِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ أَبِي الصَّلْتِ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ سَأَلَ الْمَأْمُونُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَ الْعَرْشَ وَ الْمَاءَ وَ الْمَلَائِكَةَ قَبْلَ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ كَانَتِ الْمَلَائِكَةُ تَسْتَدِلُّ بِأَنْفُسِهَا وَ بِالْعَرْشِ وَ الْمَاءِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ جَعَلَ عَرْشَهُ عَلَى الْمَاءِ لِيُظْهِرَ بِذَلِكَ قُدْرَتَهُ لِلْمَلَائِكَةِ فَيَعْلَمُوا أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ ثُمَّ رَفَعَ الْعَرْشَ بِقُدْرَتِهِ وَ نَقَلَهُ فَجَعَلَهُ فَوْقَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ هُوَ مُسْتَوْلٍ عَلَى عَرْشِهِ وَ كَانَ قَادِراً عَلَى أَنْ يَخْلُقَهَا فِي طَرْفَةِ عَيْنٍ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ لِيُظْهِرَ لِلْمَلَائِكَةِ مَا يَخْلُقُهُ مِنْهَا شَيْئاً بَعْدَ شَيْ‏ءٍ وَ تَسْتَدِلَّ بِحُدُوثِ مَا يَحْدُثُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةٍ وَ لَمْ يَخْلُقِ اللَّهُ الْعَرْشَ لِحَاجَةٍ بِهِ إِلَيْهِ لِأَنَّهُ غَنِيٌّ عَنِ الْعَرْشِ وَ عَنْ جَمِيعِ مَا خَلَقَ لَا يُوصَفُ بِالْكَوْنِ عَلَى الْعَرْشِ لِأَنَّهُ لَيْسَ بِجِسْمٍ تَعَالَى اللَّهُ عَنْ صِفَةِ خَلْقِهِ عُلُوّاً كَبِيراً وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا فَإِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ خَلْقَهُ لِيَبْلُوَهُمْ بِتَكْلِيفِ طَاعَتِهِ وَ عِبَادَتِهِ لَا عَلَى سَبِيلِ الِامْتِحَانِ وَ التَّجْرِبَةِ لِأَنَّهُ لَمْ يَزَلْ عَلِيماً بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ فَقَالَ الْمَأْمُونُ فَرَّجْتَ عَنِّي يَا أَبَا الْحَسَنِ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْكَ

ترجمه :

2. ابا صلت مى‏گويد: مأمون، از امام رضا (عليه السلام) درباره اين سخن خداوند پرسيد كه: خداوند كسى است كه آسمان‏ها

و زمين را در شش روز آفريد و عرش او بر آب بود تا شما را آزمايش كند كه كدام يك از شما از نظر عمل بهتر است. آن حضرت فرمودند: خداوند قبل از آفرينش آسمانها و زمين، عرش و آب و فرشتگان را آفريد و فرشتگان به وسيله خود و عرش و آب به خداوند استدلال مى‏كردند، سپس خداوند عرش خود را بر آب قرار داد تا قدرت خود را به فرشتگان آشكار سازد و آنها بدانند كه خداوند بر هر چيزى توانا است. سپس عرش را با قدرت خود بلند كرد و جا به جا نمود و آن را بالاى آسمان هفتم قرار داد و آسمانها و زمين را در شش روز آفريد و خداوند بر عرش خود تسلط داشت و اين قدرت را داشت كه آنها را در يك چشم به هم زدن بيافريند و اما آنها را در شش روز آفريد تا آنچه را آفريده است به تدريج به فرشتگان آشكار سازد و آنچه ايجاد مى‏شود پشت سرهم، بر خداوند، استدلال كنند و خداوند، عرش را نيافريد به اين دليل كه به آن نياز دارد. زيرا خداوند از عرش و از تمام آنچه آفريده است، بى‏نياز مى‏باشد. خداوند به نشستن بر عرش وصف نمى‏شود. زيرا او جسم نيست و بزرگتر از آن است كه به صفت مخلوقات، وصف شود. اما اينكه خداوند فرموده است: تا شما را آزمايش كند كه كدام از نظر عمل بهتر هستيد كه خداوند مخلوقات را آفريد تا آنها را بوسيله تكليف بر اطاعت و بندگى خود، آزمايش كند نه اين كه آزمايش مانند امتحان و تجربه باشد زيرا خداوند هميشه نسبت به تمام چيزها آگاه بوده است. مأمون گفت: اى ابوالحسن! گره از مشكل من باز كردى، خداوند گره از مشكل تو باز كند.

50. باب العرش و صفاته‏

50. در مورد عرش الهى و ويژگى‏هاى آن

1 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْعَرْشِ وَ الْكُرْسِيِّ فَقَالَ إِنَّ لِلْعَرْشِ صِفَاتٍ كَثِيرَةً مُخْتَلِفَةً لَهُ فِي كُلِّ سَبَبِ وَضْعٍ فِي الْقُرْآنِ صِفَةٌ عَلَى حِدَةٍ فَقَوْلُهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ يَقُولُ الْمُلْكُ الْعَظِيمُ وَ قَوْلُهُ الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى‏ يَقُولُ عَلَى الْمُلْكِ احْتَوَى وَ هَذَا مُلْكُ الْكَيْفُوفِيَّةِ فِي الْأَشْيَاءِ ثُمَّ الْعَرْشُ فِي الْوَصْلِ مُتَفَرِّدٌ مِنَ الْكُرْسِيِّ لِأَنَّهُمَا بَابَانِ مِنْ أَكْبَرِ أَبْوَابِ الْغُيُوبِ وَ هُمَا جَمِيعاً غَيْبَانِ وَ هُمَا فِي الْغَيْبِ مَقْرُونَانِ لِأَنَّ الْكُرْسِيَّ هُوَ الْبَابُ الظَّاهِرُ مِنَ الْغَيْبِ الَّذِي مِنْهُ مَطْلَعُ الْبِدَعِ وَ مِنْهُ الْأَشْيَاءُ كُلُّهَا وَ الْعَرْشُ هُوَ الْبَابُ الْبَاطِنُ الَّذِي يُوجَدُ فِيهِ عِلْمُ الْكَيْفِ وَ الْكَوْنِ وَ الْقَدْرِ وَ الْحَدِّ وَ الْأَيْنِ وَ الْمَشِيَّةِ وَ صِفَةِ الْإِرَادَةِ وَ عِلْمُ الْأَلْفَاظِ وَ الْحَرَكَاتِ وَ التَّرْكِ وَ عِلْمُ الْعَوْدِ وَ الْبَدْءِ فَهُمَا فِي الْعِلْمِ بَابَانِ مَقْرُونَانِ لِأَنَّ مُلْكَ الْعَرْشِ سِوَى مُلْكِ الْكُرْسِيِّ وَ عِلْمَهُ أَغْيَبُ مِنْ عِلْمِ الْكُرْسِيِّ فَمِنْ ذَلِكَ قَالَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ أَيْ صِفَتُهُ أَعْظَمُ مِنْ صِفَةِ الْكُرْسِيِّ وَ هُمَا فِي ذَلِكَ مَقْرُونَانِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَلِمَ صَارَ فِي الْفَضْلِ جَارَ الْكُرْسِيِّ قَالَ إِنَّهُ صَارَ جَارَهُ لِأَنَّ عِلْمَ الْكَيْفُوفِيَّةِ فِيهِ وَ فِيهِ الظَّاهِرُ مِنْ أَبْوَابِ الْبَدَاءِ وَ أَيْنِيَّتِهَا وَ حَدِّ رَتْقِهَا وَ فَتْقِهَا- فَهَذَانِ جَارَانِ أَحَدُهُمَا حَمَلَ صَاحِبَهُ فِي الصَّرْفِ وَ بِمَثَلٍ صَرَّفَ الْعُلَمَاءُ و يستدلوا لِيَسْتَدِلُّوا عَلَى صِدْقِ دَعْوَاهُمَا لِأَنَّهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ فَمِنِ اخْتِلَافِ صِفَاتِ الْعَرْشِ أَنَّهُ قَالَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ وَ هُوَ وَصْفُ عَرْشِ الْوَحْدَانِيَّةِ لِأَنَّ قَوْماً أَشْرَكُوا كَمَا قُلْتُ لَكَ قَالَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى رَبِّ الْعَرْشِ رَبِّ الْوَحْدَانِيَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَ قَوْماً وَصَفُوهُ بِيَدَيْنِ فَقَالُوا يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ وَ قَوْماً وَصَفُوهُ بِالرِّجْلَيْنِ فَقَالُوا وَضَعَ رِجْلَهُ عَلَى صَخْرَةِ بَيْتِ الْمَقْدِسِ فَمِنْهَا ارْتَقَى إِلَى السَّمَاءِ وَ قَوْماً وَصَفُوهُ بِالْأَنَامِلِ فَقَالُوا إِنَّ مُحَمَّداً ص قَالَ إِنِّي وَجَدْتُ بَرْدَ أَنَامِلِهِ عَلَى قَلْبِي فَلِمِثْلِ هَذِهِ الصِّفَاتِ قَالَ رَب عَمَّا بِهِ مَثَّلُوهُ- وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلى‏ الَّذِي لَا يُشْبِهُهُ شَيْ‏ءٌ وَ لَا يُوصَفُ وَ لَا يُتَوَهَّمُ فَذَلِكَ الْمَثَلُ الْأَعْلَى وَ وَصَفَ الَّذِينَ لَمْ يُؤْتَوْا مِنَ اللَّهِ فَوَائِدَ الْعِلْمِ فَوَصَفُوا رَبَّهُمْ بِأَدْنَى الْأَمْثَالِ وَ شَبَّهُوهُ بِالْمُتَشَابِهِ مِنْهُمْ فِيمَا جَهِلُوا بِهِ فَلِذَلِكَ قَالَ وَ ما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا فَلَيْسَ لَهُ شِبْهٌ وَ لَا مِثْلٌ وَ لَا عَدْلٌ وَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏ الَّتِي لَا يُسَمَّى بِهَا غَيْرُهُ وَ هِيَ الَّتِي وَصَفَهَا فِي الْكِتَابِ فَقَالَ- فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمائِهِ جَهْلًا بِغَيْرِ عِلْمٍ فَالَّذِي يُلْحِدُ فِي أَسْمَائِهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ يُشْرِكُ وَ هُوَ لَا يَعْلَمُ وَ يَكْفُرُ بِهِ وَ هُوَ يَظُنُّ أَنَّهُ يُحْسِنُ فَلِذَلِكَ قَالَ- وَ ما يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِكُونَ فَهُمُ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمائِهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ فَيَضَعُونَهَا غَيْرَ مَوَاضِعِهَا يَا حَنَانُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَمَرَ أَنْ يُتَّخَذَ قَوْمٌ أَوْلِيَاءَ فَهُمُ الَّذِينَ أَعْطَاهُمُ اللَّهُ الْفَضْلَ وَ خَصَّهُمْ بِمَا لَمْ يَخُصَّ بِهِ غَيْرَهُمْ فَأَرْسَلَ مُحَمَّداً ص فَكَانَ الدَّلِيلَ عَلَى اللَّهِ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى مَضَى دَلِيلًا هَادِياً فَقَامَ مِنْ بَعْدِهِ وَصِيُّهُ ع دَلِيلًا هَادِياً عَلَى مَا كَانَ هُوَ دَلَّ عَلَيْهِ مِنْ أَمْرِ رَبِّهِ مِنْ ظَاهِرِ عِلْمِهِ ثُمَّ الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ ع

ترجمه :

1. حنان ابن سدير مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره عرش و كرسى سؤال كردم. آن حضرت فرمودند: عرش، داراى ويژگى‏هاى زياد و متفاوت است و در هر جايى از قرآن كه استفاده شده است، ويژگى جداگانه‏اى دارد. آن جا كه مى‏فرمايد: پروردگار عرش بزرگ يعنى پروردگار ملك و ملكوت بزرگ و آنجا كه مى‏فرمايد: خداوند مهربان بر عرش تسلط دارد يعنى بر ملك و ملكوت احاطه دارد و اين نوع تسلط، چگونگى در اشياء را مى‏رساند و عرش با اين كه به كرسى متصل است اما از آن جدا مى‏باشد زيرا عرش و كرسى دو در از بزرگترين درهاى غيب هستند و هر دو پنهان مى‏باشند و در پنهانى، نزديك به يكديگر هستند زيرا كرسى همان در پنهانى است كه از آن چيزهاى جديد و تمام اشياء ايجاد مى‏شود و عرش همان در باطنى است كه در آن علم چگونگى، هستى، اندازه، حدود، مكان، خواست، اراده، علم الفاظ، حركات، ترك و علم بازگشت و قصد ايجاد مى‏شود. پس عرش و كرسى در علم دو در نزديك به هم هستند زيرا مالكيت عرش غير از مالكيت كرسى است و علم عرش پنهانى‏تر از علم كرسى مى‏باشد و به همين دليل است كه خداوند مى‏فرمايد: پروردگار عرش بزرگ يعنى ويژگى عرش از ويژگى كرسى بزرگ‏تر است در حاليكه نزديك به هم هستند.

حنان بن سدير مى‏گويد: به امام عرض كردم: جانم به فدايت! چرا عرش در برترى همسايه و مثل كرسى است؟ حضرت فرمودند: عرش، همسايه كرسى گرديده است زيرا علم چگونگى در عرش وجود دارد و در آن، ظاهر درهاى قصد و مكانيت و اندازه گشايش و باز شدن وجود دارد و اين دو همسايه يكديگر هستند و يكى از آن دو ديگرى را در گردانيدن (دگرگون ساختن) و مانند مثل‏هاى دانشمندان مى‏باشند و بر درستى ادعاى آن دو استدلال مى‏كنند و خداوند هر كس را كه بخواهد به رحمت خود اختصاص مى‏دهد و او قدرتمند و ارجمند است.

يكى از ويژگيهاى گوناگون عرش اين است كه خداوند متعال فرموده است: پروردگار عرش از آن چه توصيف مى‏كنند كه در اين جا عرش به يگانگى توصيف شده است زيرا همان طور كه به تو گفتم، گروهى بودند كه نسبت به خداوند شريك قائل مى‏شدند و اينكه خداوند متعال فرموده است: پروردگار عرش يعنى پروردگار يگانه‏اى كه از آنچه وصف مى‏كنند. و گروهى خداوند را به داشتن دو دست توصيف مى‏كنند و مى‏گفتند: دست خدا بسته است. و گروهى خداوند را به داشتن دو پا توصيف مى‏كردند و مى‏گفتند: خداوند، پاى خود را بر صخره‏اى بيت المقدس گذاشت و از آن جا به آسمان رفت و گروهى خداوند را به داشتن انگشت توصيف مى‏كردند و مى‏گفتند: حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) فرموده است: من خنكى انگشتان خدا را بر قلبم احساس كردم و به خاطر همين توصيفات است كه خداوند فرموده است: پروردگار عرش از آن چه توصيف مى‏كنند و مى‏گويد: پروردگار بزرگتر است از آن چيزى است كه به آن مثال مى‏زنند و براى خدا مثال بالايى است كه چيزى شبيه او وجود ندارد و وصف نمى‏شود و در ذهن نمى‏آيد و آنها مثال والا هستند و وصف كسانى كه از طرف خدا به آنها بهره‏هاى علم داده نشده است و پروردگارشان را به مثالهاى كوچك، توصيف كرده و او را به واسطه نادانى، به خودشان تشبيه مى‏كنند و به همين دليل خداوند مى‏فرمايد: به شما از علم فقط اندكى داده شده است. پس براى خداوند، شبيه، مثال و چيزى كه با او برابرى كند، وجود ندارد و خداوند داراى اسم‏هاى نيكويى است كه غير از او، چيزى به آنها ناميده نمى‏شود و اسم‏هاى نيكو همان اسم‏هايى است كه خداوند آنها را در قرآن توصيف كرده و فرموده است: او را به وسيله آن نام‏ها، بخوانيد و كسانى كه در مورد اسم‏هاى خداوند، شرك مى‏ورزند را رها كنيد. زيرا آنها از روى نادانى و بدون علم، چنين مى‏كنند. پس كسى كه بدون علم، در مورد اسم‏هاى خداوند، شرك مى‏ورزد، مشرك است و ندانسته، به خداوند كافر مى‏شود، در حالى كه گمان مى‏كند كار خوب انجام مى‏دهد و به همين دليل خداوند مى‏فرمايد: بيشتر آنها به خداوند ايمان ندارند، مگر اين كه (به جاى ايمان) مشرك مى‏باشند. پس آنها كسانى هستند كه بدون آگاهى، در مرود اسم‏هاى خداوند، شرك مى‏ورزند و آنها را در غير مكان خود قرار مى‏دهند.

اى حنان (بن سدير)! خداوند متعال دستور داده است كه گروهى به عنوان دوست، گرفته شوند و آنها كسانى هستند كه خداوند به آنها برترى داده است و به چيزهايى اختصاص داده كه به ديگران نداده است و حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) را فرستاد و به اذن خداوند، راهنماى مردم به سوى او بود تا اين كه به عنوان يك راهنما و هدايت كننده از دنيا رفت و بعد از ايشان، جانشين آن حضرت، (امام على (عليه السلام)) بر اساس آن چه دستور خداوند بر آن دلالت مى‏كرد و علمى كه داشت، راهنما و هدايت كننده شد و سپس امامان هدايت گر شدند.