مأمون عرض كرد: اى فرزند رسول خدا! خداوند به شما جزاى خير دهد.

(اين حديث طولانى است و به مقدار نياز در اين جا آورده‏ايم و تمام آن را در كتاب عيون اخبار الرضا (عليه السلام) آورده‏ام.)

29 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحَكَمِ بْنِ ظُهَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَرِيرٍ الْعَبْدِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَا يُحَسُّ وَ لَا يُجَسُّ وَ لَا يُمَسُّ وَ لَا يُدْرَكُ بِالْحَوَاسِّ الْخَمْسِ وَ لَا يَقَعُ عَلَيْهِ الْوَهْمُ وَ لَا تَصِفُهُ الْأَلْسُنُ وَ كُلُّ شَيْ‏ءٍ حَسَّتْهُ الْحَوَاسُّ أَوْ لَمَسَتْهُ الْأَيْدِي فَهُوَ مَخْلُوقٌ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي كَانَ إِذْ لَمْ يَكُنْ شَيْ‏ءٌ غَيْرُهُ وَ كَوَّنَ الْأَشْيَاءَ فَكَانَتْ كَمَا كَوَّنَهَا وَ عَلِمَ مَا كَانَ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ

ترجمه :

29. عبدالله بن جرير عبدى از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: ستايش مخصوص خدايى است كه حس نمى‏شود، مورد جست و جو قرار نمى‏گيرد، (با دست) لمس نمى‏گردد، به حواس پنج گانه درك نمى‏گردد، خيال‏ها بر او چيره نمى‏شوند، زبان‏ها قدرت توصيف او را ندارند. چيزى كه حواس آن را حس كند و يا دست‏ها لمس نمايند، آن چيز آفريده است. سپاس مخصوص خداوندى است كه بود هنگامى كه غير از او چيزى نبود و چيزها را ايجاد نمود و آن‏ها را همان گونه كه او ايجاد كرد، شدند و آن چه هست و خواهد بود را مى‏داند.

5- قَالَ الْبَاقِرُ ع كَانَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفِيَّةِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَقُولُ- الصَّمَدُ الْقَائِمُ بِنَفْسِهِ الْغَنِيُّ عَنْ غَيْرِهِ وَ قَالَ غَيْرُهُ الصَّمَدُ الْمُتَعَالِي عَنِ الْكَوْنِ وَ الْفَسَادِ وَ الصَّمَدُ الَّذِي لَا يُوصَفُ بِالتَّغَايُرِ

قَالَ الْبَاقِرُ ع الصَّمَدُ السَّيِّدُ الْمُطَاعُ الَّذِي لَيْسَ فَوْقَهُ آمِرٌ وَ نَاهٍ‏

قَالَ وَ سُئِلَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ زَيْنُ الْعَابِدِينَ ع عَنِ الصَّمَدِ فَقَالَ الصَّمَدُ الَّذِي لَا شَرِيكَ لَهُ وَ لَا يَئُودُهُ حِفْظُ شَيْ‏ءٍ وَ لَا يَعْزُبُ عَنْهُ شَيْ‏ءٌ

ترجمه :

5. امام باقر (عليه السلام) از امام زين العابدين نقل مى‏كند كه مردم بصره به امام حسين (عليهما السلام) نامه‏اى نوشته و درباره صمد از ايشان سوال پرسيدند. آن حضرت در جواب نوشتند: به نام خداوند بخشنده مهربان، اما بعد (از ستايش خداوند و درود بر رسول گرامى اسلام و خاندان پاكش) در قرآن، غوطه ور نشويد و در مورد آن، جدال نكنيد و بدون علم، درباره آن سخن نگوييد. از جدم رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) شنيدم كه مى‏فرمودذ: كسى كه بدون علم، در مورد قرآن سخن بگويد محل نشستن او، پر از آتش مى‏شود و خداوند، خودشان صمد را تفسير كرده و فرموده است خداوند، يگانه و صمد است و صمد را نيز تفسير كرده است كه: نه مى‏زايد و نه زاييده شده است و هيچ موجودى همتا، براى او نمى‏باشد. لم يلد يعنى شى‏ء داراى جسم مثل فرزند و ديگر اشياء داراى حجمى كه از مخلوقات خارج مى‏گردد، از او خارج نمى‏شود و شى‏ء لطيف مثل روح هم از او خارج نمى‏گردد، و از او حالات ابتدايى و ناگهانى صادر نمى‏شود، مانند: كسالت، خواب، خيال، غصه، اندوه، شادى، خنده، گريه، ترس، اميد شوق، بدگمانى، گرسنگى و سيرى. و خداوند بالاتر از آن است كه، چيزى از او، خارج گردد و از او چيزى كه داراى حجم يا لطيف است، متولد شود. و لم يولد يعنى از چيزى متولد نمى‏شود و آن گونه كه اشياء داراى حجم از عناصر و محل خودشان بيرون مى‏آيند، خارج نمى‏شود. مثل بيرون آمدن چيزى از چيزى، حيوانى از حيوانى، گياهى از زمين، آبى از چشمه، ميوه از درختان. و مثل خارج شدن اشياء داراى حجم از مراكزشان هم نيست مثل خارج شدن بينايى از چشم، شنوايى از گوش، بويايى از بينى، چشايى از دهان، سخن گفتن از زبان، شناخت و قدرت تشخيص از قلب و آتش از سنگ. بلكه او خداى صمدى است كه نه از چيزى، نه در چيزى و نه بر چيزى، قرار ندارد اشياء را بدون الگو و از هيچ آفريده است و اشياء را با قدرت خود به وجود آورده است، و به خواست خود آن چه براى نابودى آفريده است را از بين مى‏برد و آن چه از روى علم خود، براى ماندن آفريده است، را باقى مى‏گذارد. آن همان خداى صمدى است كه نه زاييده و زاييده نشده است، نسبت به پنهان و آشكار، آگاهى دارد، بزرگ و متعال است و براى او مانندى وجود ندارد.

6 قَالَ وَهْبُ بْنُ وَهْبٍ الْقُرَشِيُّ سَمِعْتُ الصَّادِقَ ع يَقُولُ قَدِمَ وَفْدٌ مِنْ أَهْلِ فِلَسْطِينَ عَلَى الْبَاقِرِ ع فَسَأَلُوهُ عَنْ مَسَائِلَ فَأَجَابَهُمْ ثُمَّ سَأَلُوهُ عَنِ الصَّمَدِ فَقَالَ تَفْسِيرُهُ فِيهِ الصَّمَدُ خَمْسَةُ أَحْرُفٍ فَالْأَلِفُ دَلِيلٌ عَلَى إِنِّيَّتِهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ ذَلِكَ تَنْبِيهٌ وَ إِشَارَةٌ إِلَى الْغَائِبِ عَنْ دَرْكِ الْحَوَاسِّ وَ اللَّامُ دَلِيلٌ عَلَى إِلَهِيَّتِهِ بِأَنَّهُ هُوَ اللَّهُ وَ الْأَلِفُ وَ اللَّامُ مُدْغَمَانِ لَا يَظْهَرَانِ عَلَى اللِّسَانِ وَ لَا يَقَعَانِ فِي السَّمْعِ وَ يَظْهَرَانِ فِي الْكِتَابَةِ دَلِيلَانِ عَلَى أَنَّ إِلَهِيَّتَهُ بِلُطْفِهِ خَافِيَةٌ لَا تُدْرَكُ بِالْحَوَاسِّ وَ لَا تَقَعُ فِي لِسَانِ وَاصِفٍ وَ لَا أُذُنِ سَامِعٍ لِأَنَّ تَفْسِيرَ الْإِلَهِ هُوَ الَّذِي أَلِهَ الْخَلْقُ عَنْ دَرْكِ مَاهِيَّتِهِ وَ كَيْفِيَّتِهِ بِحِسٍّ أَوْ بِوَهْمٍ لَا بَلْ هُوَ مُبْدِعُ الْأَوْهَامِ وَ خَالِقُ الْحَوَاسِّ وَ إِنَّمَا يَظْهَرُ ذَلِكَ عِنْدَ الْكِتَابَةِ دَلِيلٌ عَلَى أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَظْهَرَ رُبُوبِيَّتَهُ فِي إِبْدَاعِ الْخَلْقِ وَ تَرْكِيبِ أَرْوَاحِهِمُ اللَّطِيفَةِ فِي أَجْسَادِهِمُ الْكَثِيفَةِ فَإِذَا نَظَرَ عَبْدٌ إِلَى نَفْسِهِ لَمْ يَرَ رُوحَهُ كَمَا أَنَّ لَامَ الصَّمَدِ لَا تَتَبَيَّنُ وَ لَا تَدْخُلُ فِي حَاسَّةٍ مِنَ الْحَوَاسِّ الْخَمْسِ فَإِذَا نَظَرَ إِلَى الْكِتَابَةِ ظَهَرَ لَهُ مَا خَفِيَ وَ لَطُفَ فَمَتَى تَفَكَّرَ الْعَبْدُ فِي مَاهِيَّةِ الْبَارِئِ وَ كَيْفِيَّتِهِ أَلِهَ فِيهِ وَ تَحَيَّرَ وَ لَمْ تُحِطْ فِكْرَتُهُ بِشَيْ‏ءٍ يَتَصَوَّرُ لَهُ لِأَنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَالِقُ الصُّوَرِ فَإِذَا نَظَرَ إِلَى خَلْقِهِ ثَبَتَ لَهُ أَنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَالِقُهُمْ وَ مُرَكِّبُ أَرْوَاحِهِمْ فِي أَجْسَادِهِمْ وَ أَمَّا الصَّادُ فَدَلِيلٌ عَلَى أَنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَادِقٌ وَ قَوْلَهُ صِدْقٌ وَ كَلَامَهُ صِدْقٌ وَ دَعَا عِبَادَهُ إِلَى اتِّبَاعِ الصِّدْقِ بِالصِّدْقِ وَ وَعَدَ بِالصِّدْقِ دَارَ الصِّدْقِ وَ أَمَّا الْمِيمُ فَدَلِيلٌ عَلَى مُلْكِهِ وَ أَنَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ لَمْ يَزَلْ وَ لَا يَزَالُ وَ لَا يَزُولُ مُلْكُهُ وَ أَمَّا الدَّالُ فَدَلِيلٌ عَلَى دَوَامِ مُلْكِهِ وَ أَنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ دَائِمٌ تَعَالَى عَنِ الْكَوْنِ وَ الزَّوَالِ بَلْ هُوَ عَزَّ وَ جَلَّ يُكَوِّنُ الْكَائِنَاتِ الَّذِي كَانَ بِتَكْوِينِهِ كُلُّ كَائِنٍ ثُمَّ قَالَ ع لَوْ وَجَدْتُ لِعِلْمِيَ الَّذِي آتَانِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَمَلَةً لَنَشَرْتُ التَّوْحِيدَ وَ الْإِسْلَامَ وَ الْإِيمَانَ وَ الدِّينَ وَ الشَّرَائِعَ مِنَ الصَّمَدِ وَ كَيْفَ لِي بِذَلِكَ وَ لَمْ يَجِدْ جَدِّي أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع حَمَلَةً لِعِلْمِهِ حَتَّى كَانَ يَتَنَفَّسُ الصُّعَدَاءَ وَ يَقُولُ عَلَى الْمِنْبَرِ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي- فَإِنَّ بَيْنَ الْجَوَانِحِ مِنِّي عِلْماً جَمّاً هَاهْ هَاهْ أَلَا لَا أَجِدُ مَنْ يَحْمِلُهُ أَلَا وَ إِنِّي عَلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَ لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ قَدْ يَئِسُوا مِنَ الآْخِرَةِ كَما يَئِسَ الْكُفَّارُ مِنْ أَصْحابِ الْقُبُورِ ثُمَّ قَالَ الْبَاقِرُ ع الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي مَنَّ عَلَيْنَا وَ وَفَّقَنَا لِعِبَادَتِهِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ. وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ وَ جَنَّبَنَا عِبَادَةَ الْأَوْثَانِ حَمْداً سَرْمَداً وَ شُكْراً وَاصِباً وَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ يَقُولُ لَمْ يَلِدْ عَزَّ وَ جَلَّ فَيَكُونَ لَهُ وَلَدٌ يَرِثُهُ وَ لَمْ يُولَدْ فَيَكُونَ لَهُ وَالِدٌ يَشْرَكُهُ فِي رُبُوبِيَّتِهِ وَ مُلْكِهِ- وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ فَيُعَاوِنَهُ فِي سُلْطَانِهِ

ترجمه :

6. وهب بن وهب قرشى مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مى‏فرمود: گروهى از فلسطين، به نزد امام محمد باقر (عليه السلام) آمدند و سوالاتى نسبت به مسائلى پرسيدند و آن حضرت جواب دادند. سپس از صمد، سوال كردند امام (عليه السلام) فرمودند: تفسير صمد، در خودش وجود دارد. صمد، پنج حرف دارد الف، بر وجود خداوند دالالت دارد و همان سخن خداوند است كه مى‏فرمايد: خداوند، شهادت مى‏دهد كه جز او خدايى نيست. و به موجودى اشاره دارد كه از حواس غائب است. و حرف بر پروردگارى خداوند دلالت مى‏كند كه حقيقتا او خداوند است و حرف الف و لامى كه درهم ادغام شده‏اند، به زبان نمى‏آيند و به گوش هم نمى‏رسند، در نوشتن آشكار مى‏شوند و آن دو نشان مى‏دهند كه به واسطه لطف و مهربانى او، پروردگارش پنهان است و با حواس درك نمى‏شود و به زبان هيچ وصف كننده‏اى نمى‏آيد و به گوش هيچ شنونده‏اى نمى‏رسد، زيرا تفسير اِله، عبارت است از موجودى كه مخلوقات، از درك چيستى و كيفيت آن با توجه به حس يا خيال متحير و سرگردانند، بلكه اين خداست كه ايجاد كننده خيال و آفريننده حواس مى‏باشد؛ و الف و لام به هنگام نوشتن ظاهر مى‏شوند كه اين خود دليلى است كه خداوند، در آفرينش مخلوقات و قرار دادن روح لطيف در جسمى داراى حجم، پروردگارى خود را آشكار كرده است. پس زمانى كه بنده به خودش نگاه كند، روحش را نمى‏بيند همانطورى كه حرف لام در كلمه الصمد، آشكار نمى‏شود و در هيچ يك از حواس پنج گانه داخل نمى‏گردد و زمانى كه به كلمه نوشته شده اَلصَمَد نگاه كند، آنچه براى او پنهان و پوشيده شده است، آشكار مى‏گردد. پس هر وقت بنده‏اى در چيستى و كيفيت خداوند انديشه كند، در مورد او پريشان و متحير مى‏گردد و فكرش به چيزى احاطه پيدا نمى‏كند تا بتواند او را تصور نمايد، زيرا خداوند خودش آفريننده صورتهاست و زمانى كه بنده به مخلوقات الهى بنگرد، ثابت مى‏شود كه خداوند آنها را آفريده است و روح را در جسمشان قرار داده است و اما حرف صاد نشانه اين است كه به طور يقين خداوند راستگو است، و در سخن و كلام خود، صادق است و به واسطه همين راستى، بندگان خود را به پيروى از آن فرا مى‏خواند و با همان راستى، به خانه و جايگاه راست وعده داده است؛ و اما حرف ميم دليلى بر پادشاهى خداوند است و اين كه او پادشاهى بر حق است كه هميشه بوده و خواهد بود و پادشاهيش از بين نمى‏رود؛ و اما حرف دال، دليلى بر پايدارى پادشاهى خداوند است و اينكه او جاودانه است و بالاتر از اين است كه باشد و نابود گردد، بلكه او كائناتى را بوجود آورده است كه با ايجاد آنها، هستى بوجود آمده است. سپس امام باقر (عليه السلام) فرمودند: اگر براى دانشى كه خداوند به من داده است، جوينده‏اى پيدا مى‏كردم، به طور يقين بحث توحيد، اسلام، ايمان، دين و اديان را نسبت به كلمه صمد، (به طور مفصل) توضيح مى‏دادم، و چطور جوينده‏اى را مى‏توانم پيدا كنم، در حالى كه جدم امير مؤمنان (عليه السلام) براى دانش خود جوينده‏اى پيدا نكرد؛ تا جايى كه بر روى منبر با كشيدن آه! مى‏فرمود: از من سئوال كنيد قبل از اين كه مرا نيابيد، زيرا در درون من علم فراوانى وجود دارد، آه! آه! كسى را كه بتواند دانش مرا تحمل كند، پيدا نكردم. آگاه باشيد كه من از طرف خداوند براى شما حجتى آشكار هستم، پس از گروهى پيروى نكنيد، كه خداوند بر آنها خشم گرفته است و از آخرت نااميد شده‏اند، همانطورى كه كافران نسبت به مردگان در قبرستان نااميد هستند. (يعنى اعتقادى به جهان پس از مرگ ندارند.)

سپس امام باقر (عليه السلام) فرمودند: ستايش مخصوص خداوندى است كه بر ما منت نهاد و ما را بر عبادت خود موفق گرداند، همان خداى يگانه و صمدى كه نزاييده و زاييده نشده است و براى او مانندى وجود ندارد و ما را از پرستش بت‏ها دور ساخت، او را ستايشى هميشگى و شكرى بى‏نهايت است و سخن خداوند كه فرمود: لم يلد ولم يولد به اين معنا است كه مى‏خواهد بگويد: خداوند نزاييده است تا فرزندى داشته باشد كه از او ارث ببرد، و نمى‏زايد تا پدرى داشته باشد و در پروردگارى و پادشاهى با او شريك باشد و اين كه مى‏فرمايد: و لم يكن له كفوا احد يعنى اين كه مانندى ندارد تا در سلطنت به او كمك كند.

7 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِي سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الرَّبِيعِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع وَ سُئِلَ عَنِ الصَّمَدِ فَقَالَ الصَّمَدُ الَّذِي لَا جَوْفَ لَهُ

ترجمه :

7. ربيع بن مسلم مى‏گويد: از ابوالحسن (امام موسى كاظم عليه السلام) شنيدم كه از ايشان درباره صمد سوال شد و فرمودند: صمد، موجودى است كه براى او عيب و نقصى نيست (و نهايتى نداشته باشد.)

8 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْيَهُودَ سَأَلُوا رَسُولَ اللَّهِ ص فَقَالُوا انْسِبْ لَنَا رَبَّكَ فَلَبِثَ ثَلَاثاً لَا يُجِيبُهُمْ ثُمَّ نَزَلَتْ هَذِهِ السُّورَةُ إِلَى آخِرِهَا فَقُلْتُ لَهُ مَا الصَّمَدُ فَقَالَ الَّذِي لَيْسَ بِمُجَوَّفٍ

ترجمه :

8. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: يهوديان از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پرسيدند: پروردگارت را به ما بشناسان. آن حضرت سه روز سكوت كردند و جوابشان را نداده‏اند؛ و سپس سوره قل هو الله احد نازل شد. محمد بن مسلم مى‏گويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم كه صمد چيست؟ آن حضرت فرمودند: صمد، موجودى است كه نهايت نداشته باشد.

9 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِي السَّرِيِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ شَيْ‏ءٍ مِنَ التَّوْحِيدِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَتْ أَسْمَاؤُهُ الَّتِي يُدْعَى بِهَا وَ تَعَالَى فِي عُلُوِّ كُنْهِهِ وَاحِدٌ تَوَحَّدَ بِالتَّوْحِيدِ فِي عُلُوِّ تَوْحِيدِهِ ثُمَّ أَجْرَاهُ عَلَى خَلْقِهِ فَهُوَ وَاحِدٌ صَمَدٌ قُدُّوسٌ يَعْبُدُهُ كُلُّ شَيْ‏ءٍ وَ يَصْمِدُ إِلَيْهِ كُلُّ شَيْ‏ءٍ وَ وَسِعَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ عِلْماً

ترجمه :

9. جابر بن يزيد مى‏گويد: از امام باقر (عليه السلام) درباره توحيد سوال كردم. آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند (نام‏هايى كه بوسيله آنها خوانده مى‏شود، مبارك است و در بزرگى عمق خود، برتر است) يگانه مى‏باشد، بواسطه توحيد در بزرگى يگانگى خود، يكتا است. سپس يگانگى خود را در درون مخلوقاتش جارى ساخت. پس او يگانه، صمد و مقدس است كه همه او را مى‏پرستند و همه چيز به او نيازمند هستند و علم او همه چيز را فرا گرفته است.

10 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِيدِ وَ لَقَبُهُ شَبَابٌ الصَّيْرَفِيُّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا الصَّمَدُ قَالَ السَّيِّدُ الْمَصْمُودُ إِلَيْهِ فِي الْقَلِيلِ وَ الْكَثِيرِ

ترجمه :

10. داود بن قاسم جعفرى مى‏گويد: به امام باقر (عليه السلام) عرض كردم: جانم به فدايت! صمد چيست؟ آن حضرت فرمودند: صمد، سرورى است كه در كارهاى كوچك و بزرگ به او پناه برده مى‏شود.

11 حَدَّثَنَا أَبُو نَصْرٍ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْمَرْوَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ مُحَمَّدُ بْنُ سُلَيْمَانَ بِفَارِسَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الرَّوَّاسِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ عَنْ يَزِيدَ الرِّشْكِ عَنْ مُطَرِّفِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ أَنَّ النَّبِيَّ ص بَعَثَ سَرِيَّةً وَ اسْتَعْمَلَ عَلَيْهَا عَلِيّاً ع فَلَمَّا رَجَعُوا سَأَلَهُمْ فَقَالُوا كُلٌّ خَيْرٌ غَيْرَ أَنَّهُ قَرَأَ بِنَا فِي كُلِّ صَلَاةٍ بِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَقَالَ يَا عَلِيُّ لِمَ فَعَلْتَ هَذَا فَقَالَ لِحُبِّي لِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَقَالَ النَّبِيُّ ص مَا أَحْبَبْتَهَا حَتَّى أَحَبَّكَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ

ترجمه :

11. عمران بن حصين مى‏گويد: پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) گروهى را براى جنگ فرستاد و امام على (عليه السلام) را فرمانده آنها قرار دادند. زمانى كه لشكر از جنگ بازگشت، (نسبت به جريانات جنگ) سئوالاتى فرمودند. آنها گفتند: همه چيز خوب بود غير اين كه امام على (عليه السلام) در تمام نمازها (كه امام جماعت بودند، بعد از خواندن سوره حمد) سوره قل هو الله احد را مى‏خواندند.

12 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ عِيسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ حِينَ يَأْخُذُ مَضْجَعَهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذُنُوبَ خَمْسِينَ سَنَةً

ترجمه :

12. از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و آله) روايت شده است كه فرموده‏اند: كسى كه به هنگام خواب صد مرتبه سوره قل هو الله احد را بخواند، خداوند گناهان پنجاه ساله او را مى‏آمرزد.

13 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ النَّوْفَلِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ أَبِي زِيَادٍ السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ ع أَنَّ النَّبِيَّ ص صَلَّى عَلَى سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ فَقَالَ لَقَدْ وَافَى مِنَ الْمَلَائِكَةِ لِلصَّلَاةِ عَلَيْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ فِيهِمْ جَبْرَئِيلُ يُصَلُّونَ عَلَيْهِ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ بِمَ اسْتَحَقَّ صَلَاتَكُمْ عَلَيْهِ قَالَ بِقِرَاءَةِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ قَائِماً وَ قَاعِداً وَ رَاكِباً وَ مَاشِياً وَ ذَاهِباً وَ جَائِياً

ترجمه :

13. امام صادق (عليه السلام) از پدر بزرگوارشان روايت كرده‏اند كه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) بر جنازه سعد بن معاذ نماز خواندند و فرمودند: از فرشتگان هم هفتاد هزار فرشته كه جبرئيل هم در ميان آنها بود، بر جنازه سعد نماز خواندند. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مى‏فرمايد: به جبرئيل گفتم: اى جبرئيل چه چيز باعث شد كه شما بر جنازه سعد نماز بخوانيد؟ جواب داد: به خاطر اين كه او هميشه در حال ايستاده، نشسته، سواره، پياده و در رفت و آمد سوره قل هو الله احد را مى‏خواند.

14 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدٍ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى الرِّضَا ع فَقَالَ لِي قُلْ لِلْعَبَّاسِيِّ يَكُفَّ عَنِ الْكَلَامِ فِي التَّوْحِيدِ وَ غَيْرِهِ وَ يُكَلِّمِ النَّاسَ بِمَا يَعْرِفُونَ وَ يَكُفَّ عَمَّا يُنْكِرُونَ وَ إِذَا سَأَلُوكَ عَنِ التَّوْحِيدِ فَقُلْ كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ. اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ. وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ وَ إِذَا سَأَلُوكَ عَنِ الْكَيْفِيَّةِ فَقُلْ كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ وَ إِذَا سَأَلُوكَ عَنِ السَّمْعِ فَقُلْ كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ فَكَلِّمِ النَّاسَ بِمَا يَعْرِفُونَ

ترجمه :

14. محمد بن عبيد مى‏گويد: به نزد امام رضا (عليه السلام) رفتم كه آن حضرت به من فرمودند: به عباسى (حاكم بنى عباس يعنى مأمون) بگو كه از سخن درباره توحيد و غير آن دست بكشد و با مردم به مقدارى كه شناخت دارند سخن بگويند و از آنچه انكار مى‏كنند، دست بكشد و زمانى كه از تو درباره توحيد پرسيدند، همان طورى كه خدا فرموده است، جواب بده: بگو او خدايى يگانه است، خدايى صمد كه نزاييده و زاييده نشده است و براى او مانندى وجود ندارد و زمانى كه از تو درباره چگونگى خداوند پرسيدند، همان طورى كه خداوند فرموده است، جواب بده. مانند چيزى نيست و زمانى كه از (كيفيت) شنيدن خداوند پرسيدند، همان طور كه خداوند فرموده است، جواب بده. او يعنى خداوند شنواى دانا است پس با مردم بر اساس شناختى كه دارند، سخن بگو.

15 حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُكَتِّبُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ النَّخَعِيُّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ النَّوْفَلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً وَاحِدَةً فَكَأَنَّمَا قَرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ ثُلُثَ التَّوْرَاةِ وَ ثُلُثَ الْإِنْجِيلِ وَ ثُلُثَ الزَّبُورِ

ترجمه :

15. ابو بصير از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: كسى كه سوره قل هو الله احد را يك بار بخواند، مثل اين است كه يك سوم قرآن، يك سوم تورات، يك سوم انجيل و يك سوم زبور را خوانده است. (زيرا يك سوم كتابهاى آسمانى در مورد خداشناسى و يگانگى او است.)