قرآن .

((و در قصاص كردن براى شما زندگى است , اى خردمندان , باشد كه پرهيزگار شويد)).
((اى كسانى كه ايمان آورده ايد! درباره كشتگان برشما قصاص نوشته و مقرر گرديد)).
((اين ماه حرام در برابر آن ماه حرام است و (هتك )حرمتها, قصاص دارد پس هر كس بر شما تعدى كرد,همان گونه كه بر شما تعدى كرده است , بر او تعدى كنيدو از خدا پروا بداريد و بدانيد كه خدا با پرهيزگاران است )).
((و در تورات بر آنها مقرر كرديم كه جان در مقابل جان و چشم در برابر چشم و بينى در برابر بينى و گـوش در بـرابـر گوش و دندان در برابر دندان مى باشد و زخمها(نيز به همان ترتيب ) قصاص دارنـد و هـر كـه از آن (قصاص ) در گذرد, پس آن , كفاره (گناهان ) او خواهد بودو كسانى كه به موجب آنچه خدا نازل كرده داورى نكرده اند, آنان خود ستمگرانند)).
((و نفسى را كه خدا حرام كرده است , جز به حق مكشيد و هر كس مظلوم كشته شود به سرپرست وى قدرتى داده ايم , پس او نبايد در قتل زياده روى كند زير او(از طرف شرع ) يارى شده است )).
ـ پـيـامـبـر خـدا(ص ): اى مـردم ! قصاص رازنده نگه داريد و حق را زنده كنيد و پراكنده نشويد و مسلمان و تسليم (حق ) باشيد تاسالم بمانيد.
ـ امـام سـجـاد(ع ), دربـاره آيـه ((و براى شمادر قصاص زندگى است )), فرمود: چون اگركسى تـصـمـيـم بگيرد ديگرى را بكشد و بداندكه در اين صورت قصاص مى شود و بدين سبب از كشتن خـوددارى ورزد, هـم مـوجـب زنده ماندن كسى است كه مى خواسته است اورا بكشدو هم موجب زنـده مـانـدن ايـن جنايتكارى است كه قصد آدم كشى داشته است و هم مايه زنده ماندن ديگران , زيـراوقـتـى بـدانـنـد كـه قـصـاص واجـب و لازم اسـت ازترس قصاص جرات آدم كشى به خود راه نمى دهند.
ـ امام على (ع ): من چهار كلمه گفتم وخداوند در كتاب خود سخن مرا تصديق كردگفتم : كشتن از كـشـتـن مـى كاهد, پس خداى عزوجل اين آيه را نازل فرمود: ((و براى شمادر قصاص زندگى است )).
ـ خداوند ايمان را واجب فرمود, براى پاك كردن از (لوث ) شرك و قصاص را,براى حفظ خونها.
ـ سـنـگ را از جـايـى كـه به سوى تو آمده است , به همان جا بر گردان , زيرا بدى , جز بابدى دفع نمى شود.
ـ امـام صـادق (ع ): خـداونـد مـحمد را با پنج شمشير برانگيخت : يكى از آنها در نيام است وبيرون كـشـيـدنـش از نـيام در اختيار ديگران است وحكمش با ماست اما آن شمشيرى كه در نيام است , شمشيرى است كه با آن قصاص مى شودخداوند جل وجهه فرموده است : ((جان در برابرجان است )) كشيدن اين شمشير با اولياى مقتول است و حكم و فرمانش با ما.
ـ پيامبر خدا(ص ): هان , اى مردم ! جز اين نيست كه من هم مانند شما بشرى هستم و شايدكه رفتن مـن از مـيان شما نزديك باشد پس , اگربه آبرو يا مو يا پوست و يا مال كسى لطمه اى زده ام , اينك ايـن آبروى محمد و مو و پوست ومال او برخيزد و قصاص كند! و هرگز كسى ازشما نگويد: من از دشمنى و كينه محمد مى ترسم بدانيد كه اين دو خصلت از طبيعت من و ازاخلاق من به دورند.
بحثى علمى .

در زمـان نـزول آيه قصاص و پيش از آن ,عربها به قصاص كردن با قتل , معتقد بودند اماهيچ گونه حـد و مرزى براى آن قائل نبودند بلكه اين امر به قدرت و ضعف قبايل بستگى داشت ,مثلا گاه در مـقـابـل مـرد, مـرد را مى كشتند و درمقابل زن , زن را و بدين ترتيب در امر قتل وقصاص برابرى رعـايت مى شد اما گاهى هم به قصاص قتل يك نفر, ده نفر را مى كشتند يا آزادرا در مقابل بنده و رئيـس را به قصاص مرئوس به قتل مى رسانيدند و حتى بعضى اوقات به خاطركشته شدن يك نفر از قبيله اى , قبيله قاتل را نابودمى كردند.
بر اساس آنچه در فصل بيست و يكم وبيست و دوم سفر خروج و فصل سى و پنجم سفر اعداد آمده اسـت , يـهـود نـيـز به قصاص اعتقادداشته اند قرآن اين اعتقاد آنان را بازگو كرده است آن جا كه مـى فرمايد: ((و در تورات بر آنان مقرر داشتيم كه جان در مقابل جان است و چشم در برابر چشم و بـيـنـى در برابر بينى و گوش درمقابل گوش و دندان در برابر دندان و جراحتها را(نيز) قصاص است )).
اما نصرانيان , به طورى كه نقل مى شود, درمورد قتل جز به گذشت و ديه معتقد نيستند درميان ديـگـر اقـوام و مـلـل مختلف نيز قصاص درقتل اجمالا وجود داشته است , گرچه قاعده وترتيب خاصى حتى در قرون اخير براى آن ذكرنكرده اند.
اسـلام در ايـن باره راه ميانه و حد وسط ميان الغا و اثبات را در پيش گرفته است , يعنى قصاص را تاييد كرده , اما حتميت و گريز ناپذيربودن آن را ملغى ساخته و اجازه عفو و ديه داده است وانگهى در قـصاص تعادل و مساوات ميان قاتل و مقتول را لازم دانسته و قصاص آزاد را دربرابر آزاد و بنده را در برابر بنده و زن را در برابرزن , قرار داده است .

عده اى به اصل قصاص و به ويژه قصاص قتل اعتراض كرده و گفته اند كه قوانين مدنى كه ملتهاى پيشرفته وضع كرده اند با تجويز و اجراى قصاص در ميان بشر امروز مخالف است .

اينها مى گويند: قتل در مقابل قتل , موضوعى است كه انسان آن را مستهجن مى شمارد وطبيعت بـشر از آن گريزان است و اگر به وجدان او عرضه شود آن را مخالف مهربانى و خدمت به انسانيت مى داند اين عده مى گويند: اگر قتل اول موجب از بين رفتن فردى شده , قتل دوم (كه به قصاص قتل اول صورت مى گيرد) نابودى ديگرى به آن مى افزايد اينها مى گويند: قصاص كردن و كشتن قـاتل ناشى از سنگدلى و حس انتقامجويى است و اينها صفاتى است كه بايد ازطريق تعليم و تربيت هـمگانى از دل مردم ريشه كن شوند و قاتل بايد به كيفر تاديبى برسد, يعنى با كيفرى كمتر از قتل مـانـنـد زندان با اعمال شاقه اين افراد همچنين مى گويند: جرمها و جناياتى كه از جنايتكاران سر مى زند, ناشى از بيماريهاى روانى است بنابراين , بايد قاتل جنايتكار را به بيمارستانهاى روانى منتقل كرد و تحت معالجه قرارشان داد اين عده نيز مى گويند: قوانين مدنى , همواره تابعى از جامعه وقت اسـت و چـون جامعه هميشه به يك حال ثابت نمى ماند, قوانين آن نيز پايدار نيست بنابراين , دليلى بـراى ثـابـت مـاندن قصاص در ميان جامعه براى هميشه , حتى در ميان جوامع پيشرفته امروزى , وجود ندارد ودر هر حال لازم است كه از وجود افراد جامعه , تاآن جا كه ممكن است , استفاده شود مـى تـوان مـجرم و جنايتكار را با كيفرى كمتر از قتل , كه نتيجه و حاصلش با قتل برابرى مى كند, مـانـندحبس ابد يا حبس چندين ساله , مجازات كرد كه هم حق جامعه و هم حق اولياى مقتول را تامين كند اينها دلايل عمده اى است كه مخالفان قانون قصاص قتل ذكر كرده اند.
قـرآن , با يك جمله به همه اين دلايل پاسخ ‌داده است و آن اين آيه است : ((هر كس ديگرى را بدون آن كـه كـسـى را كـشـتـه بـاشـد يـا در زمـيـن فـسـادانـگـيـزى كرده باشد, به قتل رساند, چنان اسـت كـه همه مردم راكشته باشد و هر كه يك نفر را زنده كند (از مرگ نجات دهد), چنان است كه همه مردم را زنده كرده (واز مرگ نجات داده ) باشد)).
توضيح اين كه قوانين جارى در ميان افرادانسان اگر چه قوانينى قرار دادى و اعتبارى هستند كه مصالح اجتماع انسانى در آنها در نظرگرفته شده است , اما علت مؤثر در پديد آمدن اين قوانين در اصـل طـبـيـعـت خـارجى انسان است كه او را به كامل كردن كاستيها و بر طرف نمودن نيازهاى وجودى او فرا مى خواند اين واقعيت خارجى نه يك كميت و عددى است كه عارض بر انسان شود و نـه يـك هيات واحد اجتماعى بلكه ساخته وجود طبيعى انسان و حتى همان ذات انسان و طبيعت اوست و ميان يك فردانسان و هزاران فرد كه با هم اجتماع كرده باشند,از اين لحاظ كه همه انسان هستند و ارزش يكسان دارند و همگان از نظر وجود يكى هستند, تفاوتى وجود ندارد.
ايـن طـبـيعت وجودى در درون خود مجهز به نيروها و ابزارهايى است كه با استفاده از آنهاعدم و نابودى را از خود دور مى سازد, چرا كه انسان ذاتا علاقه به وجود و بقاى خود دارد و باهر چيزى كه حـيات و زندگى او را به خطر اندازد,با هر وسيله ممكنى , مبارزه مى كند و حتى حاضراست براى حـفـظ جـان خـود به قتل و نابودى ديگران متوسل شود از اين رو شما هيچ انسانى را نمى يابيد كه فطرتش حكم نكند به اين كه اگركسى خواست او را بكشد و جز با كشتن او از وى دست نمى كشد, مى تواند آن كس را بكشد.
خـود هـمـيـن مـلـتهاى پيشرفته و مترقى هم براى دفاع از استقلال و آزادى و مليت خود, دست بـه جـنـگ مـى زنـنـد, چـه رسـد به اين كه جانشان درخطر افتد اينان براى حفظ قوانين خود به هـروسـيـلـه اى , حـتى قتل , متوسل مى شوند و براى حفظ منافع خود در صورتى كه دردشان جز باجنگ درمان نشود, دست به جنگ مى زنند,جنگى كه دنيا را نابود مى كند و حرث و نسل را ازبين مـى برد ملتهايى هستند كه پيوسته در زمينه تسليحات پيشرفت مى كنند و عده اى هم دررقابت با آنـهـا دائمـا خود را مجهز مى سازند اينهاهمه فقط به خاطر حفظ حيات جامعه است , درحالى كه جـامـعـه چيزى جز ساخته طبيعت (انسانى ) نيست چگونه ممكن است طبيعت انسانى براى حفظ يكى از ساخته هاى دست خودش اجازه كشتار و نابودى بدهد اما براى حفظ زندگى خودش چنين اجـازه اى نـدهـد؟
وچـگونه ممكن است كشتن كسى را كه قصد كشتن دارند ولى قصد خود را به مـرحله عمل درنياورده اند, جايز بداند اما كشتن كسى را كه قصدكشتن داشته و آن را به عمل در آورده اسـت اجـازه نـدهـد؟
چگونه ممكن است طبيعت قانون عكس العمل را در وقايع تاريخى به رسميت بشناسد ((هر كس همسنگ ذره اى كار نيك كندآن را مى بيند و هر كس همسنگ ذره اى كار بدكند آن را مى بيند)) و براى هر كنشى واكنشى درقانون طبيعت قائل باشد اما قتل در مقابل قتل راظلم بداند و قانون خودش را نقض كند.
اسـلام در ايـن جـهـان بـراى انسانى ارزش ووزنى قائل است كه بر آيين توحيد و يكتاپرستى باشد بـنـابراين , وزن و ارزش جامعه انسانى با وزن و ارزش يك فرد موحد از نظراسلام يكسان است و از اين رو, لازم است كه ازديدگاه آن هر دو يك حكم داشته باشند,اينجاست كه هر كس يك مؤمن را بـكـشـد, مانندكسى است كه همه مردم را كشته باشد چرا كه درهر دو صورت شرافت حقيقت را لـكـه دار ونسبت به آن هتك حرمت كرده است همچنان كه از نظر طبيعت وجودى كسى كه يك فـرد رابكشد چونان كسى است كه همه افراد مردم راكشته باشد اما ملتهاى متمدن به دين ارزش وبهايى نمى دهند اگر شرافت دين در نظر آنان به اندازه شرافت جامعه مدنى ارزش و قيمت داشت ـ چـه رسد به اين كه اگر ارزشى بيشترى مى داشت ـ قطعا درباره دين همان حكمى رامى كردند, كه درباره اجتماع مدنى دارند.
امـا اسـلام براى همه مردم جهان قانون وضع كرده است , نه براى قومى خاص و ملتى مشخص اين قضاوت ملل مترقى درباره قصاص , در حقيقت ناشى از آن است كه معتقدندافراد جامعه آنها كاملا تربيت شده اند ودولتهايشان درست عمل مى كنند و آمار مربوطبه جنايات و فجايع حاكى است كه تربيت فعلى مؤثر بوده است و ملت بر اثر تعليم و تربيت ازقتل و جنايت منزجرند و اين اعمال جز به نـدرت در مـيـان آنـهـا اتـفـاق نـمـى افـتد و اگر اتفاق افتد(اولياى دم ) به مجازات كمتر از قتل رضـايـت مـى دهـنـد الـبته بديهى است كه اسلام اين نوع تربيت و تاثير آن يعنى عفو و صرف نظر كردن از قصاص را تجويز كرده , اما در عين حال اصل قصاص همچنان به قوت خود باقى است .

آيـه ((و هـر كـس كـه از جـانب برادر(دينى )اش (يعنى ولى مقتول ) چيزى (از حق قصاص ) به او گـذشـت شـود (بـايـد از گذشت ولى مقتول ) به طور پسنديده پيروى كند و با(رعايت ) احسان (خـونـبها را) به او بپردازد)),اشاره به همين مطلب دارد, زيرا زبان اين آيه زبان تربيتى است و هر گـاه ملتى به درجه اى برسند كه افراد افتخار خود را در عفو و گذشت بدانند, مسلما راه انتقام را پيش نخواهند گرفت .

امـا ديـگـر ملتهايى كه از چنين تربيتى برخوردار نيستند, موضوع در مورد آنهامتفاوت است , زيرا همان گونه كه مشاهده مى كنيم افراد جانى و تبهكار را نه زندان مى ترساند و نه اعمال شاقه و پند و نصيحت هم در آنها اثر نمى كند و به حقوق انسان اهميت وپايبندى نشان نمى دهند زندگيى هم كـه درزنـدانـهـا بـراى آنـان فـراهـم شـده , به مراتب سازگارتر و بهتر و عاليتر از زندگى پست ومـشـقت بار آنها در خارج زندان است لذا نه سرزنش و ملامت در آنها كارگر مى افتد و نه زندان و شكنجه آنان را مى ترساند با توجه به افزايش هر روز آمار جنايات تنها حكمى كه مى تواند سعادت هر دو گروه ـ بويژه گروه دوم ـرا تامين كند, همان حكم قصاص به همراه عفو وگذشت است , زيرا اگر ملتى ترقى كند و ازتربيت موفقى برخوردار شود, طبيعتا به حكم عفو و گذشت عمل خواهد كرد ـ و البته اسلام درراه تربيت جامعه بشرى از هيچ كوششى فروگذارى نمى كند ـ اما اگر جز راه انـحطاط ياناسپاسى نعمتهاى پروردگارش را نپيمايد و به گناه و نافرمانى چنگ زند, بايد به حكم قصاص در ميان آنها عمل كرد و در عين حال عفو وگذشت هم در كنارش جايز است .

امـا اين كه مى گويند بايد نسبت به انسانيت مهربان و با رافت بود, اين سخن به طور مطلق وكلى صـحـيـح نـيست , زيرا نه هر رافتى پسنديده است و نه هر مهربانى و رحمتى فضيلت بلكه ترحم بر جـنـايـتـكـار سـنگدل گنهكار خلافكارمتجاوز به جان و حيثيت مردم , ستمكارى به افراد پاك و درسـتـكار جامعه است و استفاده مطلق از آن , موجب بر هم خوردن نظم و از بين رفتن انسانيت و نابود شدن فضليت مى شود.
و ايـن كـه مـى گـويـنـد مـنـشـا قصاص سنگدلى و حس انتقامجويى است , اين هم مانند ادعاى قـبـلـى اسـت , چـه آن كه گرفتن انتقام مظلوم از كسى كه به او ظلم كرده به خاطر پشتيبانى از عـدالـت وحـقـيـقـت , كـارى زشـت و نـكوهيده نيست وعدالت دوستى از صفات رذيله به شمار نـمـى رودوانگهى قانون قصاص قتل , صرفا براى گرفتن انتقام نيست , بلكه موجب تربيت عمومى وبستن باب فساد و تبهكارى نيز مى شود.
اين هم كه مى گويند جنايت قتل ناشى ازبيماريهاى روانى است كه بايد در بيمارستانهاى بهداشت روانـى بـه معالجه آن پرداخت , ازعذرها و دستاويزهاى خوبى است كه موجب شيوع قتل و فحشا و رشـد جـنـايـت در جـامـعـه بشرى مى شود هر فردى از ما, كه دوست داشته باشد دست به قتل و تـبـهـكارى بزند و بداند كه اين عمل او ناشى از يك بيمارى روحى تلقى مى شود و عذرى پذيرفته است و دولتها هم موظفند با صميميت و رافت وى را درمان كنندو قوه قضائيه و مجريه به اين كه او يك بيمارروانى و روحى است اعتقاد دارد بى گمان هرروز دست به قتل و جنايتى مى زند.
ايـن هـم كـه مـى گـويـنـد بـايـد از وجـود جنايتكاران استفاده كرد و در كنار زندانى كردن آنها وجلوگيرى از ورودشان به جامعه , آنها را به كارهاى اجبارى واداشت , اگر اين سخن راست است و مـتكى به حقيقت است , پس چرا درموارد اعدام قانونى كه در همه قوانين فعلى جارى ميان ملتها پـيش بينى شده است , چنين كارى را به جاى اعدام نمى پذيرند؟
علت اين امر چيزى جزاين نيست كـه بـراى اعدام در موارد خودش اهميت قائل هستند قبلا گذشت كه فرد و جامعه از نظر اهميت طبيعى , برابر هستند.

گذشت كردن از قصاص .