9- أَلَا وَ إِنِّي عِنْدَ انْقِضَاءِ خُطْبَتِي أَدْعُوكُمْ إِلَي مُصَافَقَتِي عَلَي بَيْعَتِهِ وَ الْإِقْرَارِ بِهِ ثُمَّ مُصَافَقَتِهِ بَعْدِي أَلَا وَ إِنِّي قَدْ بَايَعْتُ اللَّهَ وَ عَلِيٌّ قَدْ بَايَعَنِي وَ أَنَا آخِذُكُمْ بِالْبَيْعَةِ لَهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلي‏ نَفْسِهِ الْآيَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ ،إِنَّ الْحَجَّ وَ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ وَ الْعُمْرَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما الْآيَةَ

مَعَاشِرَ النَّاسِ حُجُّوا الْبَيْتَ فَمَا وَرَدَهُ أَهْلُ بَيْتٍ إِلَّا اسْتَغْنَوْا وَ لَا تَخَلَّفُوا عَنْهُ إِلَّا افْتَقَرُوا

مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا وَقَفَ بِالْمَوْقِفِ مُؤْمِنٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا سَلَفَ مِنْ ذَنْبِهِ إِلَي وَقْتِهِ ذَلِكَ فَإِذَا انْقَضَتْ حَجَّتُهُ اسْتُؤْنِفَ عَمَلُهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ الْحُجَّاجُ مُعَاوِنُونَ وَ نَفَقَاتُهُمْ مُخَلَّفَةٌ وَ اللَّهُ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ* مَعَاشِرَ النَّاسِ حُجُّوا الْبَيْتَ بِكَمَالِ الدِّينِ وَ التَّفَقُّهِ وَ لَا تَنْصَرِفُوا عَنِ الْمَشَاهِدِ إِلَّا بِتَوْبَةٍ وَ إِقْلَاعٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ- أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ* كَمَا أَمَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ

لَئِنْ طَالَ عَلَيْكُمُ الْأَمَدُ فَقَصَرْتُمْ أَوْ نَسِيتُمْ فَعَلِيٌّ وَلِيُّكُمْ وَ مُبَيِّنٌ لَكُمُ الَّذِي نَصَبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَعْدِي وَ مَنْ خَلَّفَهُ اللَّهُ مِنِّي وَ مِنْهُ يُخْبِرُكُمْ بِمَا تَسْأَلُونَ عَنْهُ وَ يُبَيِّنُ لَكُمْ مَا لَا تَعْلَمُونَ أَلَا إِنَّ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ أُحْصِيَهُمَا وَ أُعَرِّفَهُمَا فَآمُرَ بِالْحَلَالِ وَ أَنْهَي عَنِ الْحَرَامِ فِي مَقَامٍ وَاحِدٍ فَأُمِرْتُ أَنْ آخُذَ الْبَيْعَةَ مِنْكُمْ وَ الصَّفْقَةَ لَكُمْ بِقَبُولِ مَا جِئْتُ بِهِ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ الَّذِينَ هُمْ مِنِّي وَ مِنْهُ أَئِمَّةٌ قَائِمَةٌ مِنْهُمُ الْمَهْدِيُّ إِلَي يَوْمِ الْقِيَامَةِ الَّذِي يَقْضِي بِالْحَقِّ مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ كُلُّ حَلَالٍ دَلَلْتُكُمْ عَلَيْهِ أَوْ حَرَامٍ نَهَيْتُكُمْ عَنْهُ فَإِنِّي لَمْ أَرْجِعْ عَنْ ذَلِكَ وَ لَمْ أُبَدِّلْ أَلَا فَاذْكُرُوا ذَلِكَ وَ احْفَظُوهُ وَ تَوَاصَوْا بِهِ وَ لَا تُبَدِّلُوهُ وَ لَا تُغَيِّرُوهُ أَلَا وَ إِنِّي أُجَدِّدُ الْقَوْلَ أَلَا فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ* وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ أَلَا وَ إِنَّ رَأْسَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ أَنْ تَنْتَهُوا إِلَي قَوْلِي وَ تُبَلِّغُوهُ مَنْ لَمْ يَحْضُرْ وَ تَأْمُرُوهُ بِقَبُولِهِ وَ تَنْهَوْهُ عَنْ مُخَالَفَتِهِ فَإِنَّهُ أَمْرٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنِّي وَ لَا أَمْرٌ بِمَعْرُوفٍ وَ لَا نَهْيٌ عَنْ مُنْكَرٍ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ مَعْصُومٍ

مَعَاشِرَ النَّاسِ الْقُرْآنُ يُعَرِّفُكُمْ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدُهُ وَ عَرَّفْتُكُمْ أَنَّهُ مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ حَيْثُ يَقُولُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ- وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ وَ قُلْتُ لَنْ تَضِلُّوا مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا مَعَاشِرَ النَّاسِ التَّقْوَي التَّقْوَي احْذَرُوا السَّاعَةَ كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‏ءٌ عَظِيمٌ اذْكُرُوا الْمَمَاتَ وَ الْحِسَابَ وَ الْمَوَازِينَ وَ الْمُحَاسَبَةَ بَيْنَ يَدَيْ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ الثَّوَابَ وَ الْعِقَابَ فَ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ* أُثِيبُ عَلَيْهَا وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ* فَلَيْسَ لَهُ فِي الْجِنَانِ نَصِيبٌ

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّكُمْ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُصَافِقُونِي بِكَفٍّ وَاحِدَةٍ وَ قَدْ أَمَرَنِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ آخُذَ مِنْ أَلْسِنَتِكُمُ الْإِقْرَارَ بِمَا عَقَدْتُ لِعَلِيٍّ مِنْ إِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ جَاءَ بَعْدَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ مِنِّي وَ مِنْهُ عَلَي مَا أَعْلَمْتُكُمْ ، أَنَّ ذُرِّيَّتِي مِنْ صُلْبِهِ فَقُولُوا بِأَجْمَعِكُمْ إِنَّا سَامِعُونَ مُطِيعُونَ رَاضُونَ مُنْقَادُونَ لِمَا بَلَّغْتَ عَنْ رَبِّنَا وَ رَبِّكَ فِي أَمْرِ عَلِيٍّ وَ أَمْرِ وُلْدِهِ مِنْ صُلْبِهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ نُبَايِعُكَ عَلَي ذَلِكَ بِقُلُوبِنَا وَ أَنْفُسِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ أَيْدِينَا عَلَي ذَلِكَ نَحْيَا وَ نَمُوتُ وَ نُبْعَثُ وَ لَا نُغَيِّرُ وَ لَا نُبَدِّلُ وَ لَا نَشُكُّ وَ لَا نَرْتَابُ وَ لَا نَرْجِعُ عَنْ عَهْدٍ وَ لَا نَنْقُضُ الْمِيثَاقَ نُطِيعُ اللَّهَ وَ نُطِيعُكَ وَ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ وُلْدَهُ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتَهُمْ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ مِنْ صُلْبِهِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ اللَّذَيْنِ قَدْ عَرَّفْتُكُمْ مَكَانَهُمَا مِنِّي وَ مَحَلَّهُمَا عِنْدِي وَ مَنْزِلَتَهُمَا مِنْ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ

فَقَدْ أَدَّيْتُ ذَلِكَ إِلَيْكُمْ وَ إِنَّهُمَا سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ إِنَّهُمَا الْإِمَامَانِ بَعْدَ أَبِيهِمَا عَلِيٍّ وَ أَنَا أَبُوهُمَا قَبْلَهُ وَ قُولُوا أَطَعْنَا اللَّهَ بِذَلِكَ وَ إِيَّاكَ وَ عَلِيّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتَ عَهْداً وَ مِيثَاقاً مَأْخُوذاً لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ قُلُوبِنَا وَ أَنْفُسِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ مُصَافَقَةِ أَيْدِينَا مَنْ أَدْرَكَهُمَا بِيَدِهِ وَ أَقَرَّ بِهِمَا بِلِسَانِهِ وَ لَا نَبْغِي بِذَلِكَ بَدَلًا وَ لَا نَرَي مِنْ أَنْفُسِنَا عَنْهُ حِوَلًا أَبَداً أَشْهَدْنَا اللَّهَ وَ كَفي‏ بِاللَّهِ شَهِيداً* وَ أَنْتَ عَلَيْنَا بِهِ شَهِيدٌ وَ كُلُّ مَنْ أَطَاعَ مِمَّنْ ظَهَرَ وَ اسْتَتَرَ وَ مَلَائِكَةُ اللَّهِ وَ جُنُودُهُ وَ عَبِيدُهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ كُلِّ شَهِيدٍ

9--در پايان خطبه‏ شما را دعوت مي‏كنم با من بيعت نموده و به من دست دهيد، سپس با علي دست داده و بيعت نماييد، «پس هر كس پيمان بشكند، بي‏شك به زيان خود قدم برداشته، و هر كه بدان چه بر آن با خداي پيمان بسته است وفا كند او را پاداشیي بزرگ خواهد بود. - فتح: 10».

اي گروه مردم! «صفا و مروه از نشانه‏هاي خداست، پس هر كس قصد حجّ كند يا عمره گزارد، بر او گناهی نيست كه به گرد آن دو بگردد، و هر كس كار نيكي به خواست خويش كند خداوند سپاسگزار و داناست- بقره: 158».

اي گروه مردم! آهنگ خانه خدا كنيد که هر خانواده ای حجّ رود ثروتمند شده، و هر کس از آن تخلّف كند فقير شود.

اي گروه مردم ، هيچ كس در موقف حجّ نمي‏ايستد جز آنكه خداوند گناهان گذشته‏اش را تا آن موقع مي‏آمرزد، و در پايان مراسم حجّ حساب اعمالش مجدّدا آغاز مي‏گردد. اي گروه مردم ، حاجيان در اين راه مساعدت شوند، و هزينه‏هايشان پس داده شود، و خداوند پاداش نيكوكاران را تباه و ضايع نمي‏كند.

اي گروه مردم ، حجّ خانه خدا را با آداب و شرايط لازمه بجاي آوريد، و از آنجا با توبه خالص و ترك شهوات و تمايلات مادّي باز گردید.

اي گروه مردم ، همان گونه كه خداوند فرموده نماز را بپاي داريد و زكات را بپردازيد.

و چنان که زمان به نظر شما طولانی آمد و شما در انجام وظیفه كوتاهي نموده يا آنرا فراموش كرديد، علي بن أبي طالب پاسخ گوي شما مي‏باشد، او سرپرست شما، و پس از من بیان کننده اي منصوب از طرف خدا براي شما است، او از من است و من از اويم.

بدانيد! كه حلال و حرام بيش از آن است كه به شمار آيد و آنها را بشناسانم، پس در يك مكان امر به حلال نمودم و از حرام بازداشتم، و بهمين ترتيب از طرف خداوند مأمور شده‏ام كه از شما براي علي بن أبي طالب و امامان پس از او -كه از نسل من و اويند - از شما بيعت بگيريد، آنان تا روز قيامت امام و پيشوايند، و مهدي امّت من كه به حقّ داوري مي‏كند از آنان است.

اي گروه مردم! هر آنچه از حلال و حرام كه تا امروز براي شما گفتم براي هميشه برقرار و ثابت خواهد بود. و من از آنها برنگشته و هيچ تغيير و تبديلي در آنها ندادم. پس بايد آنها را خوب حفظ كرده و در رعايت آن كوشيده و به يكديگر سفارش كنيد.

بدانيد كه من بار ديگر شما را به اقامه نماز و پرداخت زكات و امر به معروف و نهي از منكر سفارش مي‏كنم. بدانيد كه بزرگترین امر به معروف و نهي از منكر اين است كه سخنانم را در نظر بگیريد و سفارشاتم را رعايت كنيد، و به ديگران رسانده و از مخالفت با آنها پرهيز كنيد، زيرا آن فرمان خداوند و دستور من است، و هيچ امر بمعروف و نهي از منكري جز با حضور امام معصوم تحقّق نمي‏يابد.

اي گروه مردم! قرآن معيّن نموده كه امام پس از من، علي و فرزندان اويند، و من نيز به شما خبر دادم كه آنان از صلب من و او هستند، آنجا كه فرموده: «و ( ابراهیم )آن را در فرزندان خود کلمه ای ماندگار كرد- زخرف: 28»، و من نيز گفتم: و تا زماني كه دست به دامن قرآن و عترت باشيد گمراه نخواهيد شد.

اي گروه مردم ، تقوا را ، تقوا را رعايت کنید . از روز قیامت بترسید، همان گونه كه خداوند فرموده: «كه زلزله رستاخيز حادثه ای بسیار بزرگ است - حجّ: 1». هميشه مرگ و حساب و ميزان و حساب‏كشي در برابر پروردگار جهانيان و ثواب و عقاب را به ياد آوريد و متذكّر باشيد، كه هر كس كار نيك آورد پاداش می گیرد ، و هر كس كه بدي کندبهره ای از بهشت نخواهد داشت.

اي گروه مردم! تعداد شما بيش از آن است كه بتوانید با من دست بيعت دهيد، و خداوند مرا مأمور فرموده تا از شما در بارۀ امامت علي بن أبي طالب و امامان پس از او كه همه از صلب من و اوهستند اقرار زباني بگيرم. پس همگي بگوييد :

ما گفته‏هاي تو را شنيديم و به نصب علي بن أبي طالب و فرزندان او به مقام امامت مسلمين راضي و فرمان برداريم، و با تو در اين باره با قلب و جان و زبان و دستهايمان بيعت مي‏كنيم، بر اين عهد زندگي مي‏كنيم و مي‏ميريم و زنده خواهيم شد، و تغيير و تبديلي در آن نمی دهيم، و هيچ شكّ‏ و ترديدي در آن نمی كنيم. و از عهد خود باز نگرديم و پيمان خود را نشکنيم، همیشه مطيع خداوند بوده و گوش به فرمان شما و علي امير المؤمنين و امامان از نسل تو و علي و حسن و حسين خواهيم بود

آنگاه افزود : (حسن و حسين ع ) همان دو شخصيتي كه شما را از جايگاهشان در نزد خود و از منزلتي كه در نزد خدا دارند آگاه ساختم، پس همه آنها را به شما رساندم، و آن دو سرور جوانان بهشتي مي‏باشند، و آن دو پس از پدرشان علي؛ امام و پيشوايند، و پيش از علي ، من پدر آن دو مي‏باشم.

و نيز بگوييد: در تمام مواردي كه گفتي خدا را اطاعت مي‏كنيم و گوش به فرمان تو و علي و حسن و حسين و ائمّه هستيم، اين عهد و پيمان با امیر المؤمنین است که با قلب و جان و زبانمان بستيم ، و هر كس آن دو ( حسن و حسين ) را درك نموده با دست بيعت كرده و با زبان به مقامشان اعتراف نماید.

و بگویید : ما جوياي هيچ تغییری در این پیمان نبوده و تا قيامت آنرا به هم نزنیم ، خدا را به گواهي گيريم و خدا كافي برای گواهي است . خدایا تو و هر بندۀ مطیع آشکار یا پنهان تو و فرشتگان و لشکریان و بندگان تو شاهد آنند و خدا برتر از هر شاهدی است .

10 - مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا تَقُولُونَ ؟ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ كُلَّ صَوْتٍ وَ خَافِيَةَ كُلِّ نَفْسٍ فَمَنِ اهْتَدَي فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ مَنْ بَايَعَ فَإِنَّمَا يُبَايِعُ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ

p>مَعَاشِرَ النَّاسِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ بَايِعُوا عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ الْأَئِمَّةَ كَلِمَةً طَيِّبَةً بَاقِيَةً يُهْلِكُ اللَّهُ مَنْ غَدَرَ وَ يَرْحَمُ اللَّهُ مَنْ وَفَي ، وَ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلي‏ نَفْسِهِ الْآيَةَ ، مَعَاشِرَ النَّاسِ قُولُوا الَّذِي قُلْتُ لَكُمْ وَ سَلِّمُوا عَلَي عَلِيٍّ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ قُولُوا- سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ ، وَ قُولُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ الْآيَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ فَضَائِلَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ أَنْزَلَهَا فِي الْقُرْآنِ أَكْثَرَ مِنْ أَنْ أُحْصِيَهَا فِي مَقَامٍ وَاحِدٍ ، فَمَنْ أَنْبَأَكُمْ بِهَا وَ عَرَّفَهَا فَصَدِّقُوهُ ، مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ عَلِيّاً وَ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتُهُمْ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً مَعَاشِرَ النَّاسِ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ إِلَي مُبَايَعَتِهِ وَ مُوَالاتِهِ وَ التَّسْلِيمِ عَلَيْهِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ

مَعَاشِرَ النَّاسِ قُولُوا مَا يَرْضَي اللَّهُ بِهِ عَنْكُمْ مِنَ الْقَوْلِ ،فَإِنْ تَكْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً فَلَن يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ اغْضَبْ عَلَي الْكَافِرِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ

فَنَادَاهُ الْقَوْمُ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا عَلَي أَمْرِ اللَّهِ وَ أَمْرِ رَسُولِهِ بِقُلُوبِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ أَيْدِينَا وَ تَدَاكُّوا عَلَي رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلَي عَلِيٍّ ع فَصَافَقُوا بِأَيْدِيهِمْ فَكَانَ أَوَّلُ مَنْ صَافَقَ رَسُولَ اللَّهِ ص الْأَوَّلُ وَ الثَّانِي وَ الثَّالِثُ وَ الرَّابِعُ وَ الْخَامِسُ وَ بَاقِي الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ بَاقِي النَّاسِ عَلَي طَبَقَاتِهِمْ وَ قَدْرِ مَنَازِلِهِمْ إِلَي أَنْ صلّيْت الْمَغْرِبُ وَ الْعَتَمَهُ فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ وَ وَصَلُوا الْبَيْعَه وَ الْمُصَافَقَةَ ثَلَاثاً-

وَ رَسُولُ اللَّهِ يَقُولُ كُلَّمَا بَايَعَ قَوْمٌ : الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَنَا عَلَي جَمِيعِ الْعَالَمِينَ وَ صَارَتِ الْمُصَافَقَةُ سُنَّةً وَ رَسْماً وَ رُبَّمَا يَسْتَعْمِلُهَا مَنْ لَيْسَ لَهُ حَقٌّ فِيهَا [74] .

اي مردم ، چه مي‏گوييد؟ خداوند از هر صدايي با خبر است و از اعماق دلهای شما آگاهي دارد، «پس هر كه هدایت شد به سود خود اوست، و هر كس گمراه گشت تنهاكه به زيان خود گمراه مي‏شود- زمر: 41»، و هر كس بيعت كند مانند آن است كه با خدا بيعت مي‏كند، و دست خدا برتر از دستهای ایشان است- فتح: 10».

اي گروه مردم ، از خدا پروا كنيد، و با علي امير المؤمنين و حسن و حسين و امامان- كه کلمۀ طیبه و پايدارند- بيعت كنيد، و بدانيد خداوند پيمان‏شكنان را هلاك مي‏كند، وفاداران را مشمول رحمتش قرار مي‏دهد، «پس هر كه پيمان بشكند جز اين نيست كه به زيان خويش مي‏شكند- فتح: 10».

اي مردم همانكه به شما گفتم بگوييد، و به علي با لقب أمير المؤمنين سلام كنيد و بگوييد: شنيديم و فرمان برديم، پروردگارا، آمرزش تو را خواهانيم و بازگشت ما به سوي توست- بقره: 285»، و بگوييد: سپاس و ستايش خداي راست كه ما را بدين جايگاه راه نمود و اگر خدا ما را راهنمائی نمی کرد راه درست را نمي‏يافتيم- اعراف: 43».

اي مردم ، براستي فضائل علي بن أبي طالب نزد خداوند که در قرآن نازل فرموده، از شمار خارج است، پس هر كس شما را به آنها خبر داد و آگاه ساخت او را باور نموده و تصديق كنيد.

اي مردم هر كس خداوند را اطاعت نموده و پيامبر و علي و اماماني كه بیان نمودم فرمان ببرد به كاميابي و پيروزي بزرگ دست يافته است. اي مردم پيشتازان! پيشتازان! به بيعت و دوستي او و سلام‏كنندگان به او با لقب امير المؤمنين، در بهشت پر نعمت ، همان رستگارند.

اي مردم آنچه موجب خشنودي خدا از شماست بگوييد، و بدانید اگر شما و همۀ عالم كافر شويد، خدا را هيچ گزند و زياني نرسانید.

پروردگارا ،گناهان مؤمنان را ببخشاي، و بركافران غضب نما، حمد و ستايش برای خدا پروردگار جهانيان است

.در این حال فریاد از میان مردم بر خاست که ما با قلب و زبان و دست فرمان خدا و رسول او را شنيديم و اطاعت نموديم. سپس مردم به سوي پيامبر (صلّي اللَّه عليه و آله) و علي هجوم آورده و با زدن دست بر دست پيامبر با او بيعت نمودند، و به ترتیب اوّلي ( ابوبکر ) و دومي (عمر) و سومي ( عثمان) و چهارمي و پنجمي و پس از آنان ديگران بنا بر منزلتشان بيعت كردند. و اين كار تا وقت نماز مغرب و عشاء -كه آن شب با هم خوانده شد- تا سه مرتبه ادامه يافت.

و رسول خدا (صلّي اللَّه عليه وآله) در هر بيعتی مي‏فرمود : حمد و ستايش مخصوص خداوندي است كه ما را بر همۀ مردم برتري داد . و از همين جا دست دادن هنگام بيعت سنّت و رسم شد، و چه بسا اين سنّت را كسي انجام می دهد (با کسی بیعت می شود )كه در آن هيچ حقّي ندارد !

تحقیق در معنای ولی و مولا

استدلال به حدیث غدیر بر طبق روایات شیعه صریح در مسئله خلافت و امامت است و نیازی به بحث ذیل ندارد ولی استدلال به أن به روایت اهل سنت متوقف بر معنای ولی یا مولا در اولویت بر نفس مؤمنان است لازم است این واژه را مورد بررسی قرار دهیم.

ولاء ، ولایت، ولی، مولی، اولی از مادۀ ولی است. این واژۀ پر استعمال‌ قرآنی 124 بار به صورت اسم و 112 مورد در قالب فعل در قرآن آمده است. و کلمۀ مولا در معانی متعدد بکار رفته ، و چهار احتمال در کیفیت استعمال آن وجود دارد :

1- مولا مشترک لفظی بین این معانی مختلفه باشد .

2- معنای اولی به تصرف حقیقت وبقیۀ معانی مجازی باشد .

3- مولا مشترک معنوی بین معانی مختلف می باشد و معنای جامع واحد آن «اولی به تصرف » است که آن معنی جامع در معانی دیگر لحاظ شده است ، چنانکه محققانی مانند ابن بطریق در« العمده » وعلامۀ امینی در الغدیر فرموده اند

4- مولا مشترک معنوی باشد و معنای جامع واحد آن قرب بین دوشیء بدون فاصلۀ ثالث است ، وآن معنای جامع در معانی دیگر لحاظ شده است. ولازمۀ این چنین قرب هنگامی که به صورت مطلق صفت برای خدا و اولیاء الله نسبت به مردم بکار می رود « اولویت درتصرف یا صاحب اختیار بودن » اوست و معنای محبت و نصرت لازمۀ آنست .

بنا بر احتمال اول كلمه مولي یا ولی در جمله «من كنت مولاه فعليّ مولاه» مشترك لفظي است، ولی قرائن معینه آنرا در» اولی به تصرف » اختصاص می دهد.

در احتمال دوم معنای حقیقی آن اولی به تصرف ومعانی دیگر مجازاست .

در احتمال سوم استعمال مولا در همۀ معانی حقیقت است وهر یک مصداق آن معنای جامع هستند . علامۀ امینی این احتمال را برگزیده و درتبیین آن می گوید:

مفهوم مولي در حديث غدير خم جز بر اولی به تصرف منطبق نيست ، زیرا هيچ يك از معاني ديگر ممكن نيست در حديث غدير اراده شده باشد. بعضی بیست وهفت معنی به شرح ذیل برای آن ذکر می کند

1-پروردگار 2- عمو 3 - پسرعمو 4 - فرزند 5 - خواهرزاده 6 - آزاد كننده 7 - آزاد شده 8 - برده 9- مالك 10 - پيرو 11 - نعمت داده شده 12 - شريك 13 - هم پيمان 14 - همراه 15 - همسايه 16 - همخانه و مهمان 17 - داماد 18 - خويشاوند 19 - نعمت دهنده 20 - هم عهد 21- ولي 22 - اولي به يك چيز 23 - سرور غير مالك و آزاد كننده 24 - دوستدار 25 - ياور 26 - تصرف كننده در كار 27 - عهده دار امر

و معناي اولويتی كه مورد نظر ماست ، به نحوي در همه معاني گذشته براي مولي مندرج است. مثلا:عمو، شايسته تر از ديگران است كه به برادرزادگانش رسيدگي كند و عاطفه نشان دهد، چون به جاي پدر است پسرعمو، سزاوارتر به اتحاد و ياري و همبستگي با پسرعموست ، چون هر دو شاخه يك درختند.پسر، شايسته تر است كه از پدر اطاعت كند و در برابر او خاضع باشد.

خواهرزاده ، مناسبتر از ديگران براي پيوند با دايي است ، چرا كه او برادر مادرش مي باشد.

آزاد كننده ، سزاوارتر است كه به آزاد شده ، نيكي كند.آزاد شده ، سزاوارتر است كه كار نيك آزاد كننده را ارج نهد و تواضع كند.بنده، اولي است كه از مولي تبعيت كند. مالك ، سزاوارتر از ديگران است كه سرپرستي مملوك هاي خود را عهده دار شود و به كارشان رسيدگي كند تا به آنان ظلم نشود.پيرو، شايسته تر است براي ياري متبوع ، تا ديگران كه پيرو نيستند.

نعمت يافته ، سزاوارتر است كه از صاحب نعمت تشكر كند.شريك ، اولي است كه حق شريك را رعايت كند و از ضرر كردن او جلوگيري نمايد. هم پيمان هم كه مساله روشن است همنشين نيز سزاوارتر به اداي حقوق همنشيني است همسايه هم شايسته تر از ديگران است كه حق همسايه را مراعات كند.مهمان نيز اولي از ديگران است كه حريم ميزبان را نگهدارد.

داماد، سزاوارتر به رعايت حقوق بستگان است تا ديگران ، چرا كه كسي كه به انسان زن دهد، در حكم بدر است خويشاوند نيز ازديگران سزاوارتر است به كار نزديكان خود. نعمت دهنده ، اولي است كه باز هم نعمت دهد و نيكي خود را ادامه دهد.

هم عهد نيز اولي به رعايت حقوق هم پيماني است دوستدار و ياور هم كه روشن است . مساله ولي ، سرور، متصرف در امور، متولي امر نيز واضح است كه اولويت نسبت به ديگران دارند.

نظر نهائی قول چهارم

احتمال اول ( اشتراک لفظی ) خلاف اصل بوده و استعمال لفظ در معانی کثیره خلاف ظاهر است . احتمال دوم (مجازیت سائر معانی) خلاف تبادر وفاقد شاهد لغوی است . احتمال سوم که مولا در همۀ مصادیق به معنای «اولی» باشد ولی باید این حقیقت جامع از نظر لغویان ثابت شود و این معنای جامع در همۀ معانی دیگر وجود داشته باشد. واثبات این دو مطلب دشوار است و ما هم نیازی به آن نداریم .

ازین رو ما احتمال چهارم را بر می گزینیم ولی پیش از آن به نظر لغویان میپردازیم

اول : شواهد لغوی

1-إسماعيل بن حماد الجوهري (393 هـ) می گوید :

الوَليُ: القربُ والدنوُّ. يقال: تباعَدَ بعد وليٍ. وكلْ مما يَليكَ، أي مما يقاربك. ... وتقول: فلان وَلِيَ ووُلِيَ عليه، كما يقال: ساسَ وسيسَ عليه. ووَلاّهُ الأمير عملَ كذا، ووَلاّهُ بيع الشيء. وتَوَلَّي العملَ، أي تقلّد..... والوَليُّ: المطرُ بعد الوَسْميِّ، سمِّيَ وَلِيًّا لأنَّه يَلي الوَسْمِيَّ. وكذلك الوَلْيُ، والجمع أوْلِيَةٌ. يقال منه: وُلِيَتِ الأرضُ وَلْيًا. والوَليُّ: ضدُّ العدوّ. يقال منه: تَوَلاّهُ. والمَوْلي: المُعْتِقُ، والمُعْتَقُ، وابنُ العمّ، والناصرُ، والجارُ. والوَليُّ: الصِهْرُ، وكلُّ من وَلِيَ مرَ واحدٍ فهو وَليُّهُ..... والوِلايَةُ بالكسر: السلطانُ. والوَلايَة والوِلايَةُ: النُصْرةُ. .... [75]

. وَلْيُ یعنی قُرْبُ ونزدیکی می گوئی : تباعَدَ بعد وليٍ. پس از مدتی نزدیکی از او دور شد -وكلْ مما يَليكَ، از غذای پیش خودت بخور .

گاهی گفته می شود فلان وَلِيَ ووُلِيَ عليه ،. آن گاه كه به حکومتی گمارده شود یا حکومتی بر اوگمارده شود،. ووَلاّهُ الأمير عملَ كذا، امیر او را به امري گمارد . (بنا بر اين وليّ به معناي قائم به امر است.)

و «ولی» آمدن دومی در پی اولی ،ازین روگفته می شود الوليّ: بارانی که بعد از وسميّ (باران بهاره) بیاید. « ولی» ضد دشمن از این باب گفته می شود تولاه یعنی با او دوستی کرد . و مولي یعنی معتق و معتق (آزاد كننده عبد و عبدي كه آزاد شده) و پسر عمو و ياور و صاحب و همسایه و داماد، و هر کس کار دیگری را بر عهده بگیرد ولی اوست ، اینها همگی از ولي به معنای قرب، گرفته شده ...ولایت به کسر واو سلطنت به فتح یا کسر واو نصرت .

3- احمدبن فارس (م ، 395 ق) در مقائیس اللغه می گوید : ولي: أصل صحيح يدلّ علي قرب. من ذلك الولي: القرب. يقال: تباعد بعد ولي، أي قرب، و جلس ممّا يليني، أي يقاربني. و الوليّ: المطر يجي‏ء بعد الوسميّ، سمّي بذلك لأنّه يلي الوسميّ. و كلّ من ولي أمر آخر فهو وليّه. و فلان أولي بكذا، أي أحري به و أجدر. .. [76]

ولي: لغت صحيح و متداولی است و بر قرب دلالت می کند و الوليّ: بارانی که بعد وسميّ (باران بهاره) بیاید و از این باب است مولي یعنی معتق و معتق و صاحب و حليف و ابن عمّ و ناصر و همسایه همگی از ولي به معنای قرب، گرفته شده و هر کس کار دیگری را بر عهده بگیرد ولی اوست .

2-أحمد بن محمد بن علي فيومي (770 ق) در «المصباح المنير» مي گويد : الْوَلْيُ مِثْلُ فَلْسٍ الْقُرْبُ وَفِي الْفِعْلِ لُغَتَانِ أَكْثَرُهُمَا وَلِيَهُ يَلِيهِ بِكَسْرَتَيْنِ وَالثَّانِيَةُ مِنْ بَابِ وَعَدَ وَهِيَ قَلِيلَةُ الِاسْتِعْمَالِ

وَجَلَسْتُ مِمَّا يَلِيهِ أَيْ يُقَارِبُهُ وَقِيلَ الْوَلْيُ حُصُولُ الثَّانِي بَعْدَ الْأَوَّلِ مِنْ غَيْرِ فَصْلٍ ......

وَالْوَلِيُّ فَعِيلٌ بِمَعْنَي فَاعِلٍ مِنْ وَلِيَهُ إذَا قَامَ بِهِ وَمِنْهُ { اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا } وَالْجَمْعُ أَوْلِيَاءُ قَالَ ابْنُ فَارِسٍ وَكُلُّ مَنْ وَلِيَ أَمْرَ أَحَدٍ فَهُوَ وَلِيُّهُ وَقَدْ يُطْلَقُ الْوَلِيُّ أَيْضًا عَلَي الْمُعْتِقِ وَالْعَتِيقِ وَابْنِ الْعَمِّ وَالنَّاصِرِ وَحَافِظِ النَّسَبِ وَالصَّدِيقِ [77]

وَلْيُ بر وزن فَلْسٍ یعنی قُرْبُ ونزدیکی فعل ماضی آن بیشتر مکسور العین و گاهی مفتوح است می گوئی : جَلَسْتُ مِمَّا يَلِيهِ - پهلوی او نشستم وگاهی «ولی» بر آمدن دومی در پی اولی گفته می شود ......

وليّ بر وزن فعیل از «وليه» گرفته شده است آن گاه كه به امري قيام كند (بنا بر اين وليّ به معناي قائم به امر است.) و از اين قبيل است آيه كريمه (الله وليّ الذين آمنوا - يعني خدا سرپرست و قائم به امر كساني است كه ايمان آورده اند.) و گاهي وليّ بر كسي كه آزاد كننده عبد است و بر عبدي كه آزاد شده و پسر عمو و ياور و دوست...

3-حسين بن محمد بن المفضل راغب اصفهانی 502 هـ) در مفردات می گوید :

ولي :الولاء والتوالي أن يحصل شيئان فصاعدا "حصولاليس بينهما ما ليس منهما، ويستعار ذلك للقرب من حيث المكان ومن حيث النسبة ومن حيث الدين ومن حيث الصداقة والنصرة والاعتقاد، والولاية النصرة ،والولاية تولي الامر، ... ولاء وتوالي : قرا رگرفتن چیزی در کنار چیز دیگراست به نحوی که فاصله‌ای بین آن دو نباشد. این کلمه گاهی استعارۀ در معنی قُرب هم به کار رفته هم قُرب مادی هم قرب معنوی از جهت مکان یا نسب یادین یا صداقت .و می افزاید : وِلایت (به فتح واو)به معنی نصرت است اما وَلایت (به کسر واو) به معنی تصدی و صاحب اختیاری یک کار است و گفته شده حقیقت آن تولی امر است.کلمۀ «ولی و مولی » نیز به همان معنی است ...

4 -محمد بن مكرم بن منظور افریقی(م، 711 ) درلسان العرب در مادۀ ولی می گوید : في أسماء اللّه تعالي: الوليّ هو الناصر، و قيل المتوليّ لأمور العالم و الخلائق القائم بها، و من أسمائه عزّ و جلّ: الوالي، و هو مالك الأشياء جميعها المتصرّف فيها. قال ابن الأثير: و كأنّ الولاية تشعر بالتدبير و القدرة و الفعل، ...قال سيبويه: الولاية بالفتح المصدر، و بالكسر الاسم مثل الإمارة و النقابة. و الوليّ: وليّ اليتيم الّذي يلي أمره و يقوم بكفايته، و وليّ المرأة الّذي يلي عقد النكاح عليها.

و الوليّ و المولي واحد في كلام العرب، و منه قول سيّدنا: من كنت مولاه فعليّ مولاه، أي من كنت وليّه. ... والي بين الأمور موالاه و ولاء: تابع. و توالي الشي‏ء: تتابع..... . [78]

یکی از اسماء الهی «الوليّ» است که به معنای ناصر است وگاهی به معنی متوليّ أمور جهان تفسیر شده ،چنانکه یکی اسماء الهی «والی» به معنای مالک اشیاء ومتصرف در آنست . ابن اثیر می گوید : ولایت اشعار به نوعی تدبیر توأم با قدرت و انجام فعل دارد . سیبویه ولایت به« فتح واو» را مصدر و به کسر آنرا اسم مصدر دانسته مانند امارت و نقابت ، و ولی یتیم کسی است که امور او را به عهده بگیرد وکفایت کند ....

آنگاه می گوید : ولی ومولی به یک معنی در کلام عرب می آید ، واز آن جمله است کلام پیامبر (ص) من كنت مولاه فعليّ مولاه أي من كنت وليّه..... ونیز والي بين الأمور موالاه و ولاء : آن امور را پی در پی بجا آورد...

تحقیق و جمع بندی

سخن لغویان در معانی « ولی » به هفت معنا بر میگردد : 1- نزدیک بدون فاصله 2- دوست 3- سرپرست 4- ناصر 5- باران بهاری در پس باران. 6- هم پیمان 7- پسر عمو

به نظر می رسد معناي اصلي ماده «ولایت‏» و جامع مشترک آن هفت معنی« نزدیکی و قرار گرفتن چيزي در كنار چيز ديگر بدون فاصله» است ، يعني دو چيز چنان به هم نزديك باشند كه چيز ديگر در ميان آنها نباشد، مثلا اگر چند نفر پهلوي هم نشسته باشند و ما بخواهيم وضع و ترتيب نشستن آنها را بيان كنيم، مي‏گوييم : زيد در صدر مجلس نشسته است «ويليه عمرو، ويلیه بكر» يعني عمرو در كنار زيد نشسته است و در كنار عمرو بدون هيچ فاصله‏اي بكر نشسته است.

پس معنای جامع اين كلمه قرب و نزديكي است اعم از قرب مكاني و قرب معنوي، و با لحاظ همین معنی در دوستي، ياري، تصدي امر، تسلط و اولویت و معاني ديگر استعمال شده است، چون در همه اينها نوعي قرابت و اتصال وجود دارد.

اين قرابت، هم در مورد امور مادي است و هم در مورد امور معنوي ، هر چند این لفظ ابتدا در امور مادي استعمال شد و از راه تشبيه معقول به محسوس و يا از راه تجريد معناي محسوس از خصوصيت مادي وحسي خودش، در معنويات استعمال شده است. و چون خدای خالق متعال اقرب به مردم از از رگ گردن به آنان است ، این گونه قرابت ملازمه با مالکیت تامه و اولویت مطلقۀ خالق بر مخلوق دارد پس خالق متعال مولای مالک وصاحب اختیار واولی به تصرف بر خلق است . ازین رو لغویان گفته اند : ولايت به کسر«واو» مصدر به معنی امارت و اولویت بر دیگری است، و سیبویه آنرا اسم مصدر به معنای امارت دانسته است. با آنکه قائل به اشتراک لفظی آن نیستند. بلکه ازجهت آنست که قرب مطلق ملازمه با آن معنا دارد .

وچون خدای متعال این ولایت را به رسولان وپیامبر خاتم برای هدایت و مدیریت خلق داده و رسول خاتم (ص) علی (ع) را در روز غدیر به عنوان مولای خلق معرفی کرد . این ولایت مطلقه بدون هیچ قرینه بر اولویت مطلقه او دلالت می کند. پس تناسب لغوی هم اینجا رعایت شده است، زیرا موالی الهی خیرخواه تر از خلق به خود آنان هستند پس اقرب به آنان از خودشان هستند و چنین قرابتی ملازمه با اولویت وامامت توأم با محبت ایشان بر خلق دارد.

شاید فرمایش زیر علامۀ طباطبائی ناظر به همین دیدگاه است . وی با اشاره به معنای ولی در قرب می فرماید :

راغب در كتاب مفردات گفته است" ولاء" (بفتح واو) و همچنين" توالي" به اين معنا است كه دو چيز از يك جنس چنان کنار هم بیایند كه چيزي از غير آن جنس بین آنها فاصله نشود. اين معناي لغوي ولاء و توالي است، و گاهي اين لفظ به طور استعاره و مجاز در قرب از جهات ذیل استعمال مي‏شود.

1 ـ قربي مكانی 2- قرب از جهت نسبت.3- قرب دوستي .4- قرب نصرت 5- قرب اعتقادی.

و حقيقت ولايت عبارتست از به عهده گرفتن كار، و منصوب شدن بر آن است و" ولي و مولي"گاهی در معناي اسم فاعل (موالي به كسر لام) و گاهی در معناي اسم مفعول ( موالي به فتح لام) استعمال مي‏شوند .

آنگاه می گوید :اگر ولايت را كه قرب مخصوصي است در امور معنوي فرض كنيم لازمه‏اش اينست كه براي ولي قربي است كه براي دیگری نيست ، پس هر چه از شؤون زندگي « مولي عليه »كه قابل واگذاری به ديگري است وليّ مي‏تواند آن را عهده‏دار شده و جاي او را بگيرد. مثلا همان گونه كه ميت قبل از مرگش مي‏توانست انواع تصرفات را در اموال خود بكند وليّ میت هم پس از مرگ او مي‏تواند تصرفاتی در اموال او بکند که دیگران نتوانند ، و همچنين وليّ صغير مي‏تواند در شؤون مالي او تصرفی كند که دیگران نتوانند . یا خداي تعالي كه ولي بندگانش است یعنی تنها او امور دنيا و آخرت آنها را تدبير مي‏نمايد، به اينكه وسائل هدايتشان را فراهم آورد و داعيان ديني بسوي آنان بفرستد و توفيق و ياري خود را شامل حالشان بكند، و پيغمبران هم از طرف او ولي مؤمنين هستند از آن جهت که حق تشریع و حکومت وقضاوت بر مردم دارند و نیز حاکم به مقدار وسعت حکومتش بر مردم ولایت دارد هم چنین سایر موارد ولایت مانند ولایت عتق و پیمان و پناهندگی و طلاق و پسر عمو ، و ولايت محبت و ولايت عهد ... از طرفی خداوند متعال براي خود دو سنخ ولايت نشان دارد، ولايت تكويني و ولايت تشريعي ، و اينجا چهار نوع آيات قرآني هست حاصل آنکه ولایت هر جا بکار می رود بر قربی دلالت می کند که باعث عق تصرف و مالکیت تدبیر است

خداوند در قرآن دو نوع ولایت برای خود ذکر نموده است : تکوینی و ولایت تشریعی و چهار دسته آیات بر آن دلالت می کند :

1- آياتي كه اشاره به ولايت تكويني خداي متعال دارد.

2- آياتي كه ولايت تشريع و توفيق را برای خداي متعال ثابت مي‏كند،

3- آياتي كه همان ولايت تشريعي را كه در آيات قبل براي خداوند ثابت مي‏كرد براي رسول خدا ثابت مي‏كند مانند النَّبِيُّ أَوْلي‏ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ احزاب آيه 6 «پيغمبر به جان مؤمنين از خود ايشان سزاوارتر است. ».

4- آياتي كه همان ولايت تشریعی را براي اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب(ع) ثابت مي‏كند مانند إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُون‏( مائده 55) كه بعد از اثبات ولايت تشريع براي خدا و رسول با عنوان" الذين آمنوا" را به آن دو عطف نموده و جز بر امير المؤمنين منطبق نيست و این ولايت در سه مورد ولايت واحده‏اي است که براي پروردگار متعال اصالتا و براي رسول خدا و امير المؤمنين (ع) به اذن خدا ثابت مي‏شود. و اگر معناي ولايت نسبت به خداوند غير از معناي آن نسبت به" الَّذِينَ آمَنُوا" بود باعث اشتباه بود . [79]

ولایت فعلیه نه استقبالیه

گاهی بر استدلال به حدیث غدیر و آیۀ ولایت اشکال می شود که این دو بر مقصود شیعه ( ولایت پس از وفات پیامبر) دلالت ندارد ، زیرا معنای «من کنت مولاه فعلی مولاه » جعل ولایت فعلیه برای حضرت امیر است یعنی از همان لحظه حضرت بر مسلمین ولایت یافتند، چنانکه مفاد آیۀ ولایت إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا ... ‏( مائده 55) چنین است ، نه آنکه پس از از وفات پیامبر حضرت بر مسلمین ولایت پیدا کند ، که مدعای شیعه است .

پاسخ : می گوییم آری ، معنای حدیث غدیر و آیۀ ولایت همان ولایت فعلیه برای هرسه گروه است وهیچ اشکالی بر این دیدگاه نیست یعنی حضرت امیر پس از نزول آیۀ ولایت و واقعۀ غدیر در همان زمان حضرت رسول (ص) ولایت یافتند زیرا اولا : معصوم بودند تعارضی بین این دو پدید نمی آمد، وثانیا : ولایت مولی در طول ولایت حضرت بود زیرا او در مقابل پیامبر اعمال ولایت نمی کرد .چنانکه اگر همۀ پیامبران دریک شهر جمع شوند مشکلی پدید نمی آید. پس ولایت آن حضرت علی (ع) فعلی بود هرچند خلافت او پس از پیامبر اکرم (ص) بود.