اجمالى از محتواى كتاب
از اينرو كتاب حاضر كه جلد اول آن از نظر خوانندگان محترم مىگذرد به هيچيك
از دو سبك نگارش فلسفى كه در بالا شرح داده شد نگارش نيافته .
اين كتاب مشتمل بر يك دوره مختصر فلسفه است مهمات مسائل فلسفه را بيان
مىكند و سعى شده است كه حتى الامكان ساده و عمومى فهم باشد تا جميع اشخاصى كه
ذوق فلسفى دارند با داشتن اطلاعات مختصرى به فراخور حال خود استفاده كنند و لذا
از ذكر دلايل و براهين متعدد در هر مورد خوددارى شده و براى اثبات هر مدعا
سادهترين راهها و بسيطترين براهين انتخاب شده است .
در اين كتاب در عين اينكه از تحقيقات گرانبهاى هزار ساله فلسفه اسلامى
استفاده شده ستبه آراء و تحقيقات دانشمندان بزرگ اروپا نيز توجه كامل شده .
در اين كتاب هم مسائلى كه در فلسفه قديم نقش عمده را دارد و هم مسائلى كه در
فلسفه جديد حائز اهميت است مطرح مىشود و چنانكه در جاى خود توضيح مىدهيم در
ضمن اين كتاب به قسمتهائى برخورد خواهد شد كه در هيچيك از فلسفه اسلامى و فلسفه
اروپائى سابقه ندارد مانند معظم مسائلى كه در مقاله پنجم حل شده و آنچه در
مقاله ششم بيان شده است .
در مقاله ششم با طرز بىسابقهاى به نقادى دستگاه ادراكى و تميز و تفكيك
ادراكات حقيقى از ادراكات اعتبارى پرداخته شده است در اين مقاله هويت و موقعيت
ادراكات اعتبارى نشان داده مىشود و فلسفه از آميزش با آنها بركنار داشته
مىشود و همين آميزش نابجا است كه بسيارى از فلاسفه را از پا درآورده است .
در اين كتاب در عين اينكه فلسفه حريم خود را حفظ كرده با علوم مختلط نمىشود
رابطه فلسفه و علم محفوظ مانده است ولى رابطه فلسفه با طبيعيات و فلكيات قديم
بكلى قطع شده و لدى الاقتضا از نظريات علمى جديد استفاده مىشود .
نحوه نگارش كتاب
مؤلف كتاب حاضر حضرت استاد علامه دام بقائه كه سالها از عمر خويش را صرف
تحصيل و مطالعه و تدريس فلسفه كردهاند و از روى بصيرت به آراء و نظريات فلاسفه
بزرگ اسلامى از قبيل فارابى و بو على و شيخ اشراق و صدر المتالهين و غيرهم
احاطه دارند و بعلاوه روى عشق فطرى و ذوق طبيعى افكار محققين فلاسفه اروپا را
نيز بخوبى از نظر گذرانيدهاند و در سنوات اخير علاوه بر تدريسات فقهى و اصولى
و تفسيرى يگانه مدرس حكمت الهى در حوزه علميه قم مىباشند و خود اينجانب قسمتى
از تحصيلات فلسفى خود الهيات شفاى بو على را از محضر ايشان استفاده كرده
استسالها است در اين فكر هستند كه بتاليف يك دوره فلسفه بپردازند كه هم مشتمل
بر تحقيقات گرانمايه هزار ساله فلسفه اسلامى باشد و هم آراء و نظريات فلسفى
جديد مورد توجه قرار گيرد و اين فاصله زياد كه بين نظريات فلسفى قديم و جديد
ابتداء بنظر مىرسد و اين دو را بصورت دو فن مختلف و غير مرتبط بهم جلوهگر
ميسازد مرتفع شود و بالاخره بصورتى درآيد كه با احتياجات فكرى عصرى بهتر تطبيق
شود و مخصوصا ارزش فلسفه الهى كه جلودار آن دانشمندان اسلامى هستند و فلسفه
مادى در تبليغات خود دوره آنرا خاتمه يافته معرفى مىكند بخوبى روشن شود .
نشريات روزافزون فلسفى اخير و توجه جوانان روشنفكر ما به آثار فلسفى
دانشمندان اروپا كه هر روز بصورت ترجمه يا مقاله و رساله در عالم مطبوعات ظاهر
مىشود و اين خود نماينده روح كنجكاو و حقيقتجوى اين مردم است كه از هزارها
سال پيش سابقه دارد و از طرف ديگر انتشارات مجهز به تبليغات سياسى و حزبى فلسفه
مادى جديد ماترياليسم ديالكتيك بيش از پيش حضرت معظم له را مصمم نمود كه در راه
مقصود خود گام بردارند لهذا از چند سال پيش ابتداء به تشكيل يك انجمن بحث و
انتقاد فلسفى مركب از عدهاى از فضلا مبادرت كردند و از دو سال و نيم پيش در آن
انجمن بنابر اين بود كه حضرت معظمله در خلال هفته قسمتهائى تهيه مىكردند و در
جلسات انجمن كه در هفته دو شب بان اختصاص داده شده بود قرائت مىشد و هر كسى هر
نظرى داشت اظهار مىكرد و اينجانب نيز تا يكسال و نيم پيش كه در قم بود افتخار
شركت در آن انجمن را داشت و هنوز هم آن انجمن ادامه دارد و تا كنون چهارده
مقاله فلسفى كه چهارتاى آنها از نظر خوانندگان محترم مىگذرد نگارش يافته .
اين روشى كه حضرت معظمله آغاز كردهاند يك اقدام اساسى است و فلسفه را در
ايران وارد مرحله جديدى مىكند محصلين فلسفه سابقا اطلاعاتشان منحصر بود به
آنچه در كتابهاى معمولى تدريسى خوانده بودند ولى با آنكه چند سالى بيش از
اقدامات حضرت معظم له نمىگذرد بسيارى از محصلين حوزه علميه قم هستند كه
اطلاعات فلسفى نسبتا جامعى دارند و مخصوصا بمطالب و تئوريهاى فلسفه مادى زياد
آشنا هستند و راههاى مغلطه آنرا بخوبى دريافتهاند .
از ابتداء تنظيم اين مقالات علاقهمندان زيادى از روى آنها نسخه برمىداشتند
و حتى بعضى از اهل علم خارج حوزه قم نيز كه از موضوع آگاه شده بودند نسخههائى
تهيه مىكردند و اين مقالات دستبدست مىگشت تا آنكه در حدود يكسال و نيم پيش
عدهاى از علاقهمندان تقاضا كردند كه اين مقالات از همين حالا چاپ شود تا مورد
استفاده عموم قرار گيرد و ضمنا متذكر شدند كه با آنكه بزبان فارسى نوشته شده و
سعى شده استحتى الامكان ساده باشد براى فهم عمومى ثقيل است و احتياج به
توضيحاتى دارد لهذا خوب است از اين لحاظ تجديد نظرى بشود مقارن اين احوال
مقدرات اينجانب را پس از پانزده سال اقامت و اشتغال علمى در حوزه قم به تهران
كشانيد حضرت معظم له بواسطه كثرت مشاغل تدريسى و تاليفى فقهى و اصولى و تفسيرى
و فلسفى اين كار را به عهده اينجانب گذاشتند و اينجانب نيز چند ماه وقتخود را
تا حدى كه ساير مشاغل اجازه مىداد صرف اين كار كردم و به توضيح بعضى قسمتها و
اضافه كردن بعضى قسمتها در مواردى كه بنظر خودم لزوم آنها را استنباط كردم
بضمانتشخص خودم پرداختم و بالاخره بهمين صورتى درآمد كه ملاحظه مىفرمائيد .
اينجانب تا كنون به نوشتن پاورقى براى چهار مقاله از اين سلسله مقالات توفيق
يافتهام كه با خود آن چهار مقاله بعنوان جلد اول كتاب از نظر خوانندگان محترم
مىگذرد و همانطورى كه ملاحظه مىفرمائيد مقاله اول در معرفى فلسفه است فلسفه
چيست و سه مقاله ديگر در مسائل مربوط به علم ادراك است كه يكى بعنوان رئاليسم و
ايدهآليسم و ديگرى بعنوان علم و ادراك و سومى تحت عنوان ارزش معلومات نگارش
يافته ساير مقالاتى كه تا كنون از طرف مؤلف تنظيم شده از اين قرار است: مقاله
پنجم پيدايش كثرت در علم مقاله ششم ادراكات اعتباريه مقاله هفتم مباحث وجود
مقاله هشتم امكان و وجوب جبر و اختيار مقاله نهم علت و معلول مقاله دهم امكان و
فعليتحركت زمان مقاله يازدهم حدوث و قدم تقدم تاخر معيت مقاله دوازدهم وحدت و
كثرت مقاله سيزدهم ماهيت جوهر و عرض مقاله چهاردهم خداى جهان و جهان الهيات
