توسل به پيامبر خدا و تبرك به آثار ايشان

بسم الله الرحمن الرحيم 
و اذ قال عيسى ابن مريم يا بنى اسرائيل انى رسول الله اليكم مصدقا لما بين يدى من التوراه و مبشرا برسول ياتى من بعدى اسمه احمد
و (به ياد آوريد) هنگامى را كه عيسى بن مريم گفت : اى بنى اسرائيل من فرستاده خدا به سوى شما هستم ، تصديق كننده كتاب پيش از خود، تورات و بشارت دهنده به فرستاده اى كه بعد از من مى آيد و نامش احمد است . صف / 6
ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليما
خدا و فرشتگان او بر پيامبر درود مى فرستند. اى اهل ايمان ، بر او درود فرستيد و سلام گوييد و تسليم باشيد. احزاب / 56
توسل به پيامبر صلى الله عليه و آله و تبرك به آثار او در حيات و ممات 
برخى از مسلمانان در بحث از صفات انبياء عليهم السلام گويند:
تبرك جستن به آثار انبياء عليهم السلام و عبادتگاه گرفتن محل قبر ايشان شرك است . مجلس بزرگداشت تولد ايشان و تولد اولياء معصيت و بدعت حرام است . و در يك كلام ، توسل به خدا به وسيله غير خدا، در حد شرك است . و وسيله قرار دادن رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از وفات آن حضرت ، مخالف شرع اسلام است .
مخالفان اين گروه در پاسخ چنين استدلال مى كنند كه :
الف - تبرك جستن به آثار پيامبر صلى الله عليه و آله : 
در همه كتب حديثى با نقل متواتر آمده است كه : صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله در زمان حيات ايشان با مباشرت و خواسته خود آن حضرت به آثار او تبرك مى جستند. چنان كه پس از وفات ايشان نيز، اين روش را ادامه دادند. برخى از دلايل ايشان چنين است :
تبرك جستن به آب دهان پيامبر صلى الله عليه و آله
در صحيح بخارى ⁽¹⁾ از سهيل بن سعد روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در جنگ خيبر فرمود: فردا اين پرچم را به دست كسى خواهم داد كه خداوند خيبر را به دست او مى گشايد، او دوستدار خدا و رسول خداست و خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله دوستدار اويند. راوى گويد: مردم آن شب را به سختى سپرى كردند تا بدانند پرچم به دست كدامين آنها داده خواهد شد. بامدادان همگى به نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و هر يك اميد آن داشت كه پرچم به او داده شود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: على كجاست ؟ گفته شد: يا رسول خدا صلى الله عليه و آله او از درد چشمانش مى نالد. پيامبر به دنبال او فرستاد تا حاضر شد، و دو چشم او را با آب دهان شفا بخشيد، بگونه اى كه گويا دردى وجود نداشته است ... تا آخر حديث .⁽²⁾
اين روايت در صحيح مسلم از قول سلمه بن اكوع چنين است :
گويد: نزد على آمدم و او را كه دچار درد چشم بود با خود مى كشيدم تا نزد رسول خدا خدايش آوردم . آن حضرت با آب دهان چشمانش را شفا بخشيد و پرچم را به دست او داد.⁽³⁾
تبرك جستن به وضوى رسول خدا صلى الله عليه و آله :
در صحيح بخارى از انس بن مالك روايت كند كه گفت :
وقت نماز عصر فرا رسيد و مردم براى وضو به جستجوى آب پرداختند و آن را نيافتند. پيامبر صلى الله عليه و آله با ظرف وضو سررسيد و دست خود را در آن نهاد و به مردم فرمود وضو بگيرند. ناگهان ديدم آب از سر انگشتان آن حضرت همچون چشمه مى جوشيد و مردم تا آخرين نفر از آن وضو گرفتند. ⁽⁴⁾
و در روايت ديگرى از جابر بن عبدالله گويد:
من با پيامبر صلى الله عليه و آله بودم كه وقت نماز عصر فرا رسيد و ما جز اندكى آب نداشتيم . آن را در ظرفى ريختند و نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آوردند. ايشان دست خود را در آن فرو بردند و انگشتان خود را باز كردند و فرمودند: وضو گيرندگان بشتابند كه خداوند بركت افزايد. ناگهان ديدم آب از ميان انگشتان آن حضرت مى جوشيد تا آنگاه كه مردم وضو گرفتند و نوشيدند، و اين معجزه چنان در من اثر كرد كه ديگر دچار ترديد نگشتم و دانستم كه اين عين بركت است . به جابر گفتند: شما در آن روز چند نفر بوديد؟ گفت : يك هزار و چهارصد نفر! و در روايت ديگرى ، پانصد نفر.⁽⁵⁾
تبرك جستن به موى پيامبر صلى الله عليه و آله :
مسلم در صحيح خود روايت مى كند كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله به منى آمد و پس از رمى جمرات و قربانى كردن ، سر خود را تراشيد و آن را به مردمان داد.
و در روايت ديگرى گويد: آن حضرت سرتراش را فرا خواند و پس از تراشيدن موها، آنها را به اباطلحه داد. رواى گويد: او نيز آنها را ميان مردم تقسيم كرد. ⁽⁶⁾
و نيز از انس بن مالك روايت كند كه گفت :
رسول خدا صلى الله عليه و آله را ديدم كه سر مى تراشيد و صحابه آن حضرت دور او را گرفته بودند تا هر مويى كه فروافتد در دست يكى از آنان قرار گيرد. ⁽⁷⁾
و در كتاب اسد الغابه در شرح حال خالد بن وليد گويد:
خالد بن وليد كه در نبرد با ايرانيان و روميان نقش ويژه و برجسته اى داشت به هنگام فتح دمشق در شب كلاه ى كه با آن مى جنگيد، تار مويى از رسول خدا صلى الله عليه و آله از رسول خدا صلى الله عليه و آله را قرار داده بود كه به بركت آن فتح و ظفر مى جست و هميشه پيروز بود.
همچنين در شرح حال او در اصابه و مستدرك حاكم گويند:
خالد بن وليد در نبرد يرموك شب كلاه خويش را گم كرد و دستور داد آن را بجويند. ابتدا آن را نيافتند، ولى دوباره جستجو كردند و آن را يافتند و ديدند شب كلاهى كهنه و مندرس است . خالد گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله در سالى عمره به جاى آورد و سر تراشيد. مردمان به جمع آورى موهاى آن حضرت پرداختند و من در گرفتند موى پيشانى بر آنان سبقت گرفتم و آن را در اين شب كلاه نهادم و اكنون در هيچ نبردى حاضر نمى شوم كه اين شب كلاه با من باشد مگر آنكه پيروزى نصيب من مى گردد. ⁽⁸⁾
و در صحيح بخارى روايت كند كه : تارهاى از موى پيامبر صلى الله عليه و آله نزد ام سلمه زوجه رسول خدا صلى الله عليه و آله بود كه هرگاه كسى را چشم زخمى مى رسيد ظرف آبى خدمت ايشان مى فرستاد تا آن موها را در آن فرو كند و آسيب ديده را شفا بخشد.⁽⁹⁾
عبيده گويد: اگر يك تار موى پيامبر نزد من باشد از همه دنيا و هر چه در آن است نزد من محبوب تر است . ⁽¹⁰⁾
تبرك جستن به لباس پيامبر صلى الله عليه و آله :
عبدالله خادم اسماء دختر ابوبكر گويد: بانوى من اسماء جبه و روپوش ‍ بلندى با نشان هاى سبز به من نشان داد و گفت : اين جبه را رسول خدا صلى الله عليه و آله مى پوشيد و ما آن را مى شوييم و از آن شفا مى گيريم . ⁽¹¹⁾
و در صحيح مسلم گويد: اين جبه رسول خدا صلى الله عليه و آله است . سپس جبه اى بلند و خسروانه بيرون آورد كه جادكمه ها و چاكهاى آن از حرير و ديباج بود و گفت :
اين جبه نزد عايشه بود تا از دنيا رفت و پس از او به من رسيد. پيامبر صلى الله عليه و آله آن را مى پوشيد و ما آن را مى شوييم تا بيماران به وسيله آن بهبود يابند.⁽¹²⁾
تبرك جستن به تير و پيكان پيامبر صلى الله عليه و آله :
بخارى درباره صلح حديبيه روايت كرده و گويد:
رسول خدا صلى الله عليه و آله با سپاهيان خود در انتهاى حديبيه بر سر چاهى كم آب فرود آمدند مردم به سوى آن شتافتند و با سرعت آب آن را كشيدند و اندكى بعد از تشنگى به رسول خدا صلى الله عليه و آله شكوه كردند. پيامبر صلى الله عليه و آله تيرى از تيردان خود بيرون كشيد و فرمود تا آن را در درون چاه قرار دهند. پس به خدا سوگند پيوسته جوشيد و آنان را سيراب كرد تا از آنجا كوچ كردند.⁽¹³⁾
تبرك جستن به جاى دست پيامبر صلى الله عليه و آله :
در كتاب اصابه و مسند احمد در شرح حال حنظله روايتى است كه فشرده آن چنين است :
حنظله گويد: جد من مرا خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله برد و گفت : من پسرانى بزرگ و كوچك دارم كه اين كوچكترين آنهاست . براى او دعا بفرماييد. پيامبر صلى الله عليه و آله دستى بر سر او كشيد و فرمود: خداوند سعادتت افزايد. يا: او سعادتمند است . راوى گويد:
با چشم خود ديدم كه بيماران صورت باد كرده يا حيوانات پستان ورم كرده از نزد حنظله مى آوردند و او بر دست خود آب دهان مى زد و با بسم الله آن را به سر خود مى كشيد و مى گفت : اين جاى دست رسول خدا صلى الله عليه و آله است . سپس محل ورم كرده را مسح مى كرد و به گفته راوى ، ورم برطرف مى شد.⁽¹⁴⁾
و در عبارت اصابه آمده است :
حنظله بسم الله مى گفت و دستش را بر سر خود كه جاى دست رسول خدا صلى الله عليه و آله بود مى نهاد و آن را مسح مى كرد و سپس ‍ بر محل ورم كرده مى كشيد و آماس آن بر طرف مى شد.
* * *
بارى ، بركت و فرخندگى همچون نور خورشيد و عطر شكوفه از رسول خدا صلى الله عليه و آله به اطراف او پراكنده مى شد؛ و در كودكى و بزرگى ، در سفر و حضر، در شب و روز، هيچ گاه از آن حضرت جدا نگرديد. چه آنگاه كه در خيمه حليمه سعديه مادر رضاى خود بود، و چه در سفر شام براى تجارت ، يا در خيمه ام معبد در حال هجرت ، يا در مدينه در كسوت قيادت و رهبرى و حكومت . و بديهى است كه آنچه را ما در اينجا آورديم نمونه اى از انواع است و ما هرگز درصدد آمار و احصاء نبوده ايم . زيرا، احصاى همه در توان هيچ پژوهشگرى نگنجد. و آنچه بيان شد براى دارندگان قلب سليم و گوش شنوا و دل آگاه بسنده باشد.
در بخش بعد موضوع شفاعت خواهى و وسيله قرار دادن پيامبر صلى الله عليه و آله به درگاه خداى متعال را بررسى كرده و سپس - به يارى خدا - به منشاء اختلاف درباره ويژگيها و امتيازات رسول خدا صلى الله عليه و آله بر ساير مردمان مى پردازيم .
ب - وسيله قرار دادن پيامبر صلى الله عليه و آله نزد خدا وتوسل به آن حضرت :
معتقدان به جواز و مشروعيت توسل به رسول خدا صلى الله عليه و آله و وسيله قرار دادن آن حضرت به درگاه خداوند متعال در همه دورانها، مى گويند:
اين گونه توسل پيش از خلقت رسول خدا صلى الله عليه و آله و در زمان حيات و بعد از وفات آن حضرت با رضاى الهى انجام گرفته است و همچنان تا روز قيامت نيز، به دلايل زير، ادامه مى يابد:
نخست - توسل به رسول خدا صلى الله عليه و آله قبل از خلقت :
گروهى از راويان حديث از جمله حاكم نيشابورى در كتاب مستدرك خود از قول عمر بن خطاب روايت كنند كه ، آدم هنگامى كه دچار آن لغزش گرديد، عرض كرد:
پروردگار! از تو مى خواهم كه به حق محمد و آل محمد مرا ببخشى . خداوند سبحان فرمود: اى آدم ! تو محمد را چگونه شناختى در حالى كه من هنوز او را نيافريده ام ؟
عرض كرد: پروردگارا! هنگامى كه مرا به دست قدرت خود آفريدى ، و از روح خودت در من دميدى ، سر كه برداشتم ديدم بر ستونهاى عرش نوشته شده : الا الله الا الله محمد رسول خدا الله . پس دانستم كه تو نام كسى جز محبوب ترين آفريده ات را كنار نام خود قرار نمى دهى .
خداوند فرمود: راست گفتى اى آدم ! او محبوب ترين آفريده هاى من است . مرا به حق او بخوان كه تو را بخشيدم . و اگر محمد نبود تو را نمى آفريدم .
اين حديث را طبرانى نيز در كتاب خود آورده و بر آن افزوده : و او آخرين پيامبر نسل توست .⁽¹⁵⁾
و در تفسير اين آيه شريفه :
و لما جاء هم كتاب من عندالله مصدق لما معهم و كانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا فلما جاء هم ما عرفوا كفروا به فلعنه الله على الكافرين ⁽¹⁶⁾
و هنگامى كه از سوى خدا كتابى به سويشان آمد كه تصديق كننده كتاب آنان است ، و آنها خود پيش از اين - به نام آورنده آن - بر كفار پيروزى مى جستند. حال كه همان شناساى ايشان به سويشان آمده به آن كافر شدند. پس لعنت خدا بر كافران باد.
محدثان و مفسران در تفسير اين آيه روايت كرده اند كه : يهود مدينه و خيبر پيش از بعثت هرگاه با همسايگان عرب و مشرك خود از قبيله اوس و خزرج و غير ايشان ، مى جنگيدند، به نام رسول خدا صلى الله عليه و آله كه در تورات يافته بودند بر آنان پيروزى مى جستند و پيروز مى شدند و عليه كفار دعا مى كردند و مى گفتند: پروردگارا! به حق نبى امى از تو مى خواهيم كه ما را بر آنها پيروز گردانى . يا مى گفتند: پروردگارا! به نام نبى خودت ما را بر آنها پيروز گردان . ⁽¹⁷⁾
اما هنگامى كه كتاب خداوندى ، قرآن كريم و تصديق كننده تورات و انجيل به وسيله كسى كه او را به خوبى و بى ترديد مى شناختند، يعنى محمد، به سويشان آمد، بدان كافر شدند، زيرا او از بنى اسرائيل نبود.⁽¹⁸⁾
دوم - توسل به پيامبر صلى الله عليه و آله در حال حيات :
احمد بن حنبل ، ترمذى ، ابن ماجه و بيهقى از عثمان بن حنيف روايت كنند كه :
مردى نابينا خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: از خدا بخواه مرا بهبود بخشد.
پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: اگر خواستى دعا مى كنم ، و اگر بخواهى صبر مى كنى كه براى تو بهتر است .
عرض كرد: دعا بفرماييد.
پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: وضو بگير، وضوى نيكو و اين دعا را بخوان :
اللهم انى اسالك و اتوجه اليك بنبيك محمد نبى الرحمه . يا محمد انى توجهت بك الى ربى فى جاجتى لتقضى لى . اللهم شفعه فى .
پروردگارا! من به وسيله پيامبرت محمد پيامبر رحمت ، به سوى تو مى آيم و از تو درخواست مى كنم . اى محمد! من براى درخواست جاجتم از خداوند نزد تو آمدم و تو را وسيله قرار دادم تا خواسته ام برآورده گردد. خداوندا! او را شفيع و وسيله من قرار ده . ⁽¹⁹⁾
اين روايت را بيهقى و ترمذى صحيح السند دانسته اند.
سوم - توسل به پيامبر صلى الله عليه و آله بعد از وفات :
طبرانى در معجم الكبير از عثمان بن حنيف روايت كند كه :
مردى براى نياز خويش نزد عثمان بن عفان آمد و شد مى كرد ولى عثمان به او و خواسته او توجهى نشان نمى داد. آن مرد ابن حنيف را ديد و از وضع موجود شكوه كرد.
عثمان بن حنيف به او گفت : به وضو خانه برو وضو بگير. سپس به مسجد در آى و دو ركعت نماز بگزار و بگو:
اللهم انى اسالك و اتوجه اليك بنبينا محمد نبى الرحمه . يا محمد انى اتوجه بك الى ربى لتقضى جاجتى . و تذكر حاجتك .
پروردگارا! من به وسيله پيامبرمان محمد پيامبر رحمت ، به سوى تو مى آيم و از تو درخواست مى كنم . اى محمد! من براى رفتن به سوى خدا نزد تو آمدم و تو را وسيله قرار دادم تا حاجتم برآورده گردد. سپس ‍ خواسته ات را يادآور مى شوى .
آن مرد رفت و آنچه به او گفته بود انجام داد. سپس به در خانه عثمان بن عفان آمد كه ناگهان دربان خانه نزد او آمد و دستش را گرفت و وارد مجلس عثمان كرد. او نيز وى را روى زيرانداز كنار خود نشانيد و گفت : خواسته ات چيست ؟ او خواسته اش را بيان كرد و وى آن را برآورده ساخت .
سپس به او گفت : تو تا اين ساعت نيازت را يادآور نشده بودى . و گفت : هر نياز و حاجت ديگرى كه دارى بيان كن . ⁽²⁰⁾
ج - توسل به قبر پيامبر صلى الله عليه و آله : 
در سنن دارمى و وفاء الوفاء سمهودى از اوس بن عبدالله روايت كنند كه گفت :
مردم مدينه دچار قحطى شديد شدند و به عايشه شكوه كردند. عايشه گفت : به سوى قبر پيامبر صلى الله عليه و آله برويد و دريچه اى از آن به سوى آسمان باز كنيد تا ميان قبر و آسمان سقفى نباشد.
راوى گويد: چنين كردند. پس از آن ، چنان بارانى بر ما باريد كه گياهان روييدند و شتران فربه شدند.⁽²¹⁾
د - توسل به عباس عموى پيامبر صلى الله عليه و آله : 
در صحيح بخارى است كه :
عمر بن خطاب هر گاه قحطى مى شد عباس بن عبدالمطلب را شفيع و وسيله قرار مى داد و مى گفت :
اللهم انا كنا نتوسل اليك بنبينا فتسقينا، و انا نتوسل اليك بعم نبينا فاسقنا قال فيسقون .
پروردگارا! ما در گذشته با توسل به پيامبرمان به سوى تو مى آمديم و تو بارانمان مى دادى و سيرابمان مى كردى . و اكنون با توسل به عموى پيامبرمان به سوى تو مى آييم . پس ، بارانمان ده و سيرابمان كن .
راوى گويد: پس از آن باران مى باريد و سيراب مى شدند. ⁽²²⁾
ه - توسل به لباس پيامبر صلى الله عليه و آله براى كاستن از فشار قبر:
در كنز العمال ، استيعاب ، اسدالغابه و اصابه در شرح حال فاطمه بنت اسد از ابن عباس روايت كنند كه گفت : هنگامى كه فاطمه بنت اسد مادر اميرالمؤ منين عليه السلام ، على بن ابى طالب - عليه السلام - وفات كرد، رسول خدا صلى الله عليه و آله پيراهن خود را بر او پوشانيد و در قبر وى در كنار او خوابيد.
حاضران با تعجب گفتند: آنچه را كه با اين جنازه انجام دادى ، تا به حال از شما نديده بوديم ! فرمود: اين براى آن است كه هيچ كس - بعد از ابى طالب - نسبت به من نيكوكارتر از او نبوده است . من پيراهن خود را بر او پوشاندم تا او از جامه هاى بهشتى بپوشد، و در قبر با او خوابيدم تا از فشار قبر در امان باشد. ⁽²³⁾
و در طبقات ابن سعد از سهل بن سعد روايت كند كه گفت : زنى با عبايى بافته شده حاشيه دار خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيد و گفت : يا رسول خدا صلى الله عليه و آله ! من اين عبا را با دست خود بافته و آن را آورده ام كه بر شما بپوشانم . راوى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله كه بدان نياز داشت ، آن را پذيرفت و پوشش خود قرار داد و روزى كه با آن در جمع ما آمده بود، فلان بن فلان آن را برانداز كرد و گفت : يا رسول الله صلى الله عليه و آله ! اين عبا چقدر نيكوست ! آن را بر من بپوشان ! فرمود: باشد. پس ، تا آنجا كه خدا خواست در آن مجلس نشست و سپس مراجعت فرمود و چون به منزل رسيد، آن را پيچيد و نزد او فرستاد. مردم به او گفتند: كار خوبى نكردى ، رسول خدا صلى الله عليه و آله چون به آن نياز داشت آن پذيرفت و تو كه مى دانستى پيامبر هيچ سائلى را رد نمى كند آن را از او درخواست كردى ! آن مرد گفت : به خدا سوگند، آن را براى پوشيدن بر خود نخواستم ، بلكه او را از پيامبر صلى الله عليه و آله درخواست كردم تا كفن روز مرگم باشد. سهل گويد: آن عبا روز مرگ كفن او بود.⁽²⁴⁾
و الحمد لله رب العالمين