اول : حنان بن سدير روايت كرد گويد: به ابى جعفر (ع ) عرضه داشتم كدام عبادتبهتر است ؟فرمود:هيچ چيزى در نزد خدا بهتر از درخواست از خدا نيست كه از چيزهايى كهخدا دارد بخواهيم و هيچ كس در نزد خدا مبغوض تر از كسى كه در عبادت خدا استكبار مىجويد و از خدا در خواست نمى كند نيست .

روايت دوم : زراره از ابى جعفر (ع ) روايت كرد كه حضرت فرمود:خداى عز وجل مى فرمايد: ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيد خلون جهنم داخرين ⁽¹⁷⁾: آنانى كهاز عبادت من سركشى مى كنند در جهنم به خوارى جاى خواهند گرفت فرمود مراد از آيههمان دعاست و بهترين عبادت دعاست زراره گفت عرضه داشتم :ان ابراهيم لحليم اواه منيب ⁽¹⁸⁾ فرمود منظور از اواه بسيار دعا كننده است .

روايت سوم : ابن قداح از ابى عبد الله امام صادق عليه السلام روايت مى كند كهامير المومنين فرمود: بهترين اعمال نزد خدا در زمين دعاست ، و برترين عبادت عفاف وپاكى است . و حضرت فرمود امير المومنين خود مردى بسيار دعا كننده بود.

چهارم : عبيد بن زراره از پدرش از ابى عبد الله (ع )نقل مى كند:

دعا همان عبادتى است كه خدايتعالى فرمود:ان الذين يستكبرون عن عبادتى ⁽¹⁹⁾خدا را بخوان !و از او بخواه !و نگو كه قضاى و قدر الهى پايان يافت و جارى شد.

پنجم : عبد الله بن ميمون قداح روايت كرد كه ابى عبد الله امام صادق عليه السلامفرمود:آيا فرق ابتلاى طولانى از ابتلاى كوتاه را مى دانيد؟عرضه داشتم : خير.فرمود:وقتى به هنگام ابتلا ملهم به دعا شديد پس بدانيد كه مدت ابتلا كوتاه است .

هفتم : ولاد گفت كه ابوالحسن (ع ) فرمود:هيچ بلايى نيست كه بر بنده مومننازل مى شود و بر قلب او دعا الهام مى شود مگر آنكه آن بلا بزودى بر طرف مى شودو هيچ بلايى نيست كه بربنده مؤ من نازل مى شود و از دعا باز ايستد مگر آنكه مدت بلاطولانى است پس اگر بلايى بر شما نازل شد پس بر شما باد كه دعا و تضرع بهسوى خداى عز و جل كنيد.

هشتم : از پيامبر (ص ) .روايت شده كه فرمود: در حوايج خود به خدا پناه ببريد ودر شدايد به خدا ملتجى شويد و به سوى خدا زارى كنيد و او را بخوانيد ،زيرا دعا مغزعبادت است و هيچ مومنى نيست كه خداى را مى خواند جز آنكه خداى اجابت مى كند. پس يااجابت در دنيا تسريع مى شود، يا آنكه اجابت تا آخرت به تاخير مى افتد و يا آنكهكفاره گناهانش قرار مى گيرد به اندازه دعايش ،ماداميكه از خدا در خواست معصيت نكردهباشد.

نهم : از پيامبر (ص )روايت شده عاجزترين مردم كسى است كه از دعا عاجز باشد وبخيلترين مردم كسى است كه در سلام بخيلى كند.

دهم : از پيامبر (ص ) آمده كه فرمود:آيا شما را بر كاهلترين و دزدترين وبخيل ترين و جفا كارترين و عاجزترين مردم راهنمايى نكنم ؟ عرضه داشتند بله اىرسول خدا! فرمود:اما بخيلترين مردم كسى است كه به مردى مسلمان برمى خورد ولىسلامش نمى كند و كاهلترين مردم كسى است كه هيچ كارى نداردولى خدا را به لب و زباننمى خواند و دزدترين مردم كسى است كه از نماز مى دزدد و آن نماز را بسان پيچاندنلباس كهنه بپيچانند و بر صورتش بزنند و جفا كارترين مردم كسى است كه ياد من درنزد او شود ولى بر من دردد نفرستد و عاجزترين مردم كسى است كه از دعا عاجز باشد.

يازدهم : از پيامبر (ص ) آمده است كه فرمود:بهترين عبادتها دعاست و وقتى خداىتعالى به بنده اى اجازه دعا داد باب رحمت را بر او بگشايد و هرگز كسى كه دعا مىكند هلاك نمى شود.

دوازدهم : معاوية بن عمارگفت :به ابى عبد الله امام صادق عليه السلام عرضهداشتم :دو نفر همزمان وارد نماز شدند و يكى از آن دو قرآن تلاوت كرد و تلاوت قرآنشبيش از دعايش بود، و ديگرى در آن نماز دعا ودعايش بيش از تلاوت قرآنش بودو همزماناز نماز خارج شدند، كداميك بهترند؟ فرمود: در هر دو خوبى است و هر دو نيكوكارىكردند. عرض كردم :من ميدانم كه در هر دو خوبى است و هر دو نيكو كردند ولى كدام بهتراست ؟ جواب فرمود:دعا بهتر است مگر نشنيدى سخن خداى عز وجل را كه فرمود :ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين .⁽²⁰⁾بهخدا قسم دعا عبادت است ، به خدا قسم دعا عبادت است !بخدا قسم دعا بهتر وافضل است ! به خدا قسم دعابهتر و افضل است ! آيا دعا عبادت نيست ؟به خدا قسم كه دعاعبادت است آيا دعا قويم ترين عبادات نيست ؟ به خدا قسم قويم ترين عبادات است !به خداقسم قويم ترين عبادات است !

سيزدهم : يعقوب بن شعيب گفت : از ابا عبد الله امام صادق عليه السلام شنيدم ،مىفرمود :خداى به آدم وحى فرمود كه براى تو سخنان نيكو را در چهار كلام جمع مى كنم ،عرض ‍ كرد:پروردگارم !آنها كدامند؟فرمود:يكى از آن من است و يكى از آن توست و يكىبين من و بين توست و يكى بين تو و مردم است آدم عليه السلام عرضه داشت :پروردگارمبراى من روشن فرما تا بدانم خداى تعالى فرمود آنى كهمال من است آن است كه مرا بپرستى و شرك نورزى و آنكهمال توست اينكه در روزى كه بيش از همه وقت به پاداش نيازمندى برعمل تو پاداش دهيم و اما آنكه بين من و توست پس وظيفه تو دعاست و بر عهده من است كهاجابت كنم . اما آنكه بين تو و مردم است اينكه آنچه كه بر خود مى پسندى براى مردمبپسندى .

چهاردهم : از كتاب دعاى محمد بن حسن صفار كه با وسايط به حسين بن سيف مى رسداز برادرش على از پدرش از سليمان بن عثمان بن الاسود از واسطه اى ديگر روايتكرد.آن شخص گفت رسول خدا (ص )فرمود:دو نفرداخل بهشت مى شوند و هر دو يك كار انجام مى دادندپس يكى ديگرى را بالاتر ا زخود مىبيند پس مى گويد اى خداى من اين مقام بالارا به چه عملى به او دادى در صورتى كهكارمان يكى بود خداى تبارك و تعالى مى فرمايد از من خواست و تو نخواستى سپسرسول خدا (ص ) فرمود:از خدا بخواهيد و زياد دعا كنيد،زيرا هيچ چيز در عظمت از دعاپيشى نمى گيرد.

پانزدهم : به همين اسناد از پيامبر (ص )آمده كه فرمود:بايد از خدا در خواست كنيدتا خدا اجابت كند خدا را بندگانى است كه عمل مى كنند خدا به ايشان اجر مى دهد و عطا مى كند، و ديگران صادقانه در نزد خدا از خدا درخواست مى كنند پس خدا به آنها نيز عطا مى دهد، سپس اين دو گروه را در بهشت جمع مى كند، آنهايى كه اهل عمل بودند مى گويند خدايا به خاطر عملمان به ما بخشش كردى اما به چه عملى به ايشان (اين درجه را) بخشيدى ؟ خداى تعالى مى فرمايد :ايشان بندگان من بودند اجر شما را به شما دادم و از اعمال شما چيزى را نكاستم وايشان از من درخواست كردند و به ايشان بخشيدم و اين فضل من است كه به هر كس ‍ بخواهم مى دهم .

باب دوم : علل اجابت دعا

علل اجابت دعا به هفت قسم تقسيم مى شود .

زيرا علل اجابت دعا يا (1)در خود دعاست (2) و يا در زمان دعا(3) و يا در مكان دعا و يا در حالات . و اين حالات به دو نحواست (4) حالات خود دعا كننده (5) حالاتى كه دعا در آن واقع مى شود مجموع اينها پنج قسم مى شود (6) قسم ششم آنكه :از مكان و دعا تركيب مى شود (7) قسم هفتم آنكه :از زمان و دعا تشكيل مى يابد مجموع هفت قسم شد.

در وقت دعا

اما قسم اول كه به وقت بر مى گردد مثل شب جمعه و روز جمعه .

امام صادق عليه السلام فرمود:خورشيد بر روزى بهتر از روز جمعه طلوع نكرده است . سخن پرندگان در اين روز به هنگام برخورد يكى با ديگرى اين است سلام !سلام !روز خوبى است .

روايتشده كه وقتى رسول خدا (ص )مى خواست از خانه زمستانى به هنگام فصل تابستان بيرون آيد روز پنج شنبه بيرون مى آمد و به هنگام رسيدن فصل زمستان به روز جمعه داخل خانه ميشد. و از ابن عباس روايت شده است كه آن حضرت شب جمعه خارج مى شد و شب جمعه داخل مى گرديد.

و از امام باقر عليه السلام آمده :وقتى قبل از جمعه مى خواست چيزى صدقه دهد تا جمعه صبر ميكرد.

و از امام باقر عليه السلام كه فرمود:خداى تعالى از ابتداى هر شب جمعه تا آخر آن از بالاى عرش ندا در مى دهد آيا بنده مؤ منى نيست تا پيش از دميدن سپيده براى دين يا دنيايش مرا بخواند تا من اجابتش كنم ؟آيا عبد مؤ منى نيست كه تا قبل از طلوع فجر از گناهانش توبه كند تا من او را بيامرزم ؟ آيا بنده مومنى نيست كه روزيش تنگ شده باشد تا قبل از طلوع فجر از من زيادت در روزى درخواست كند و من روزيش را زياد كنم و بر او وسعت دهم ؟ آيا عبد مومن بيمارى نيست كه قبل از طلوع فجر از من درخواست شفا كند پس او را شفا دهم ؟ آيا عبد مومن دربندى نيست كه تا قبل از طلوع فجر از من درخواست آزادى كند و من اورا برهانم و راهش را باز كنم ؟ آيا بنده مومن ستم كشيده اى نيست كه تا قبل از طلوع فجر از من درخواست انتقام كند و من او را يارى كنم وبرايش انتقام بگيرم ؟ آن حضرت فرمود:پس پيوسته اينگونه مردم را مى خواند تا صبح شود.

و از امام باقر و يا امام صادق عليه السلام منقول است كه بنده مومن از خدا درخواست حاجت مى كند پس خداى اجابت و قضاى حاجت او را تا روز جمعه تاخير مى اندازد تاآنكه به فضل روز جمعه مخصوص شود.

و از پيامبر (ص ) آمده است كه فرمود:روز جمعه در نزد خدا سيد ايام و بزرگتر از همه آنهاست و بزرگترى از روز فطر و روز عيد قربان است و پنج خصوصيت دارد. خدا آدم عليه السلام را در آن روز آفريد و آدم را در آن روز به زمين فرستد و در آنروز آدم را ميراند و در آن ،ساعتى است كه هيچكس در آن ساعت از خدا درخواست نكند جز آنكه خدا اجابت كند، در صورتيكه چيز حرام از خدا نخواهد و هيچ فرشته مقرب و آسمان و زمينى و بادها و كوهها و درختى نيست جز آنكه از روز جمعه مى ترسد از اينكه روز قيامت درآن قيام كند.

و از امام صادق عليه السلام در مورد سخن حضرت يعقوب عليه السلام و فرزندانش كه فرمودسوف استغفرلكم ربى ⁽²¹⁾بزودى از خدا براى شما طلب مغفرت مى كنم ، فرمود:حضرت يعقوب تا سحر روز جمعه دعا را به تاخير انداخت .

و در روز جمعه دو ساعت ساعت استجابت دعااست ساعت فراغ امام جمعه از خطبه تا برقرارى صفوف مردم و ساعت ديگر پايان روز (كه دعا اجابت مى شود) و روايت شده به هنگام غروب نصف قرص خورشيد. و امام باقرعليه السلام فرمود:ابتداى وقت استجابت دعا در روز از هنگام زوال آفتاب يعنى ظهر تا ساعتى بعد مى باشد بر آن محافظت شود،زيرا رسول خدا (ص ) فرمود:هيچ بنده اى هيچ خيرى را در ساعت مذكور از خدا نخواهد جز آنكه خداى تعالى به او اعطاء مى كند.

جابربن عبد الله انصارى روايت كرد:

پيامبر (ص ) روز دوشنبه و سه شنبه احزاب را نفرين كرد و در روز چهارشنبه بين ظهرو عصر به اجابت رسيد و خوشحالى در جبين آن حضرت ديده شد. جابر گويد با هيچ امر دشوارى روبرونشدم كه در همان ساعت با خداى تعالى در ميان گذاشتم جز آنكه به اجابت رسيد.

و از پيامبر (ص ) وارده شده كه هر كس حاجتى دارد درنماز عشا از خدا بخواهد و به كسى از امت هاى پيشين اين وقت داده نشده يعنى وقت عشا.

و در روايتى ،آن وقت يك ششم اول از نصف دوم شب معرفى شده است و رواياتى كه در ترغيب و ارزش كسى كه نماز شب بخواند در حاليكه مردم در خوابند ،و كسى كه ذاكر است در حالى كه مردم غافلند آمده است همين روايت آخرى را تاييد مى كند.

شكى نيست كه در آن هنگام مردم در خوابند ولى در نيمه اول شب مردم در همان حالت روز هستند و در پايان شب چه بسا مردم براى كسب و كار و سفرهايشان بيرون مى روند بنابراين جان شب همان غفلت مردم است كه دل براى عبادت آمادگى دارد، علاوه آنكه اين هنگام با جهاد با نفس و دورى از رختخواب و جدايى جايگاه نرم و خلوت با مالك عباد و سلطان دين و معاد توام است .

و مقصود از دل شب همين است و همين مضمون روايت عمر بن اذينه است گفت از ابا عبد الله عليه السلام شنيدم كه مى فرمود :و در شب ساعتى است كه هيچ عبد مؤ منى نيست كه اتفاقا در آن ساعت نماز بگذارد و از خداى در خواست كند جز آنكه خداى اجابت كند عرضه داشتم اصلحك الله : اين ساعت كدام وقت از شب است فرمود:وقتى نيمه شب گذشت و يك ششم از اول نيمه دوم شب آمد.

و اما در مورد يك سوم آخر شب رواياتى متواتر داريم . پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:وقتى آخر شب شود خداى سبحان مى فرمايد آيا دعا كننده اى هست كه جوابش دهم ؟ و آيا خواهنده اى هست كه خواسته اش را به او دهم ؟ آيا استغفار كننده اى هست كه او راببخشم ؟ آيا تايبى هست كه توبه وى را قبول كنم ؟

ابراهيم بن ابى محمود گفت به امام رضا عرضه داشتم نظر شما در مورد حديثى كه عامه از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كنند چيست كه پيامبر فرمود خداى تعالى در هر شب به آسمان دنيا مى آيد؟ آن حضرت در جوابم فرمود؟خداى لعنت كند كسانى را كه سخنان را از معنايش ‍ بدر مى برند به خدا قسم رسول خدا (ص ) اينگونه نفرمود،بلكه فرمود:خداى تبارك و تعالى در ثلث آخر هر شب و در شب جمعه از اول شب فرشته اى را از آسمان به دنيا مى فرستد و به او امر مى كند كه ندا كند پس او فرياد مى كند آيا سائلى هست كه خواسته اش را بدهم ؟ آيا تايبى هست كه توبه اش را قبول كنم آيا استغفار كننده اى هست كه او را بيامرزم ؟اى خواهان !خير بيا و اى خواهان شر سخن كوتاه كن !پس پيوسته به آن ،ندا مى كند تا آن كه فجر طلوع كند و در آن هنگام به جايگاهش در ملكوت آسمان باز مى گردد اين را پدرم از جدم از پدرانم از رسول خدا حديث كرد.

نصيحت

شايسته است كسى كه ايمان روشن و اعتقاد صحيح به گفتار پيامبر (ص ) و فرزندان زهراى بتول در مسائلى از معارف قرآن كه از پروردگار بزرگ به بندگان مى رسانند دارد اينكه د راين ساعت ها حاجت هاى خود را در جواب ندا بفرستد و همانند كسى باشد كه بر در او فرستاده پادشاهى از پادشاهان آمده و از او خواهان اين است كه احتياجات خود را عرضه كند و بگويد :پادشاه به من اجازه داد كه به نزد تو آيم و تو را خبر دهم كه حوايج خودت را مى توانى به وسيله من بر او عرضه كنى و از او در خواست كنى تا آنها را بر آورد. حتما او از اين فرصت استفاده مى كند و حاجات مهم و اغراض خود راذكر مى كند و هيچ حاجتى از خود و كسان مورد توجه خود را وا نمى گذارد و همه را به تفصيل ذكر مى كند خصوصا اگر آن پادشاه به دادن عطاى فراوان موصوف باشد و در انجام كارهاى نيكو معروف باشد و چنين كسى كه نياز به فرستاده پادشاه دارد هرگز از منادى پادشاه روى نمى گرداند، و او را بى جواب نمى گذارد و مقصود از اين خطاب فرستاده را، باسستى ضايع نمى كند (و اگر چنين كند) پس او شايسته خشم پادشاه است و با جواب ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين ⁽²²⁾باز مى گردد و يا در جواب او همانند غافلها از او روى برگردانده مى شود تا آنكه جزء لشگريان محرومين قرار گيرد و با بار گناه و معصيت باز گردد و مشمول اين روايت شود كه هركس درخواست از خدا را ترك كند فقير مى گردد.

رضى الدين على بن موسى بن طاووس (قدس الله روحه الزكيه ) ،گفت :و اگر خواستى در آن هنگام بگو :خداى من تصديق به ربوبييت تو و خاتميت رسالت محمد (ص ) و به اين منادى كه از وجود تو خبر مى دهد، نمودم و اگر گوشم صداى آن را نمى شنود ،عقل من كه تصديق اخبار مشتمل بر وعده تو ،دارد، آنرا شنيده است سپس من مى گويم : خوش ‍ آمدى اى فرشته اى كه از طرف مالك حكيم كريم جواد نيكوكار ،نسبت به ما بر ما وارد شدى ما به زبان حال عقلمان گفتار تو را از معدن برآورنده در خواستمان شنيديم كه مى گويى :آيا سائلى هست كه درخواستش را بدهم . و من از شما تمام احتياجات خود را كه مقتضى دوام اقبال حق تعالى به من است مى خواهم و مى خواهم كه پيوسته توفيق روى آورى به او را داشته باشم و احسانش به من تمام گردد و ادب من در پيشگاه او كامل شودو اينكه مرا و هر چه را كه به آن وسيله به من نيكى مى كند حفظ كند و گفتار تو را از زبان سيد و مولايمان كه او اهل آنست كه ما را به آرزويمان رساند شنيديم كه آيا توبه كننده اى هست كه توبه او را بپذيرم و من هم توبه اختيارى مى كنم و هم توبه اضطرارى زيرا من عاجز و ضعيف از غضب و عقابش هستم و رضايت و ثوابش را نيازمندم اگر نفس من در توبه حقيقى راستگو هست تو دانى و الا زبان حال عقل من با همه وجودش تايب است و سخن تو را اى فرشته كه از طرف آقا و سلطانمان كه اهل مهربانى و پذيرش ماست را شنيديم كه گفتى آيا استغفار كننده اى هست تا آنكه او را بيامرزم و من بنده او هستم كه از همه چيزهايى كه او بدش مى آيد توبه مى كنم و براى عفو پناهنده به او هستم و اگر قلب و زبان من در استغفار درست مى گويند بسيار خوب و الا زبان حال عقل من و حالت درماندگى و خستگى شكستگى من در پيشگاه جلالت و عفو و رحمت او از طرف من استغفار مى كند، و من در پيشگاه عزت و رافت او خوار و ناچيزم و اى فرشته !من اظهار اين خواسته و توبه و استغفار و بيچارگى و ذلت و شكستگى خود را به عنوان امانت به تو مى سپارم تا آنرا با حلم و كرم و رحمت وجود به پيشگاه كسى كه بر ما نعمت داد و تو را به سوى ما فرستاد و درهاى رسيدن را به روى ما باز كرد عرضه بدارى .

على بن طاووس گفت :اگر اين دعا را حفظ نكردى و آمادگى براى قرائت آن ندارى آنرا در كاغذى بنويس كه با تو و يا در زير سر تو باشد و آنرا همانند بهترين متاعت حفظ كن ! وقتى كه ثلث آخر هر شب شد جلويت بگير و بگو اى فرشته اى كه از طرف ارحم الراحمين و اكرم الاكرمين آمدى اين قصه من است كه به تو تسليم مى كنم من نه زبان گفتگو دارد و نه قلب آماده اى كه كلام شايسته اى بتوانم بتو عرضه كنم . پايان سخن ايشان رحمة الله عليه .

گويم اگر مى توانى در اين وقت ادعيه اى كه اهل بيت فرمودند و به تو ياد دادند بخوانى پس خوشابحالت و اگر نمى توانى پس اين سخن را بگو:

بار خدايا من به تو ايمان آوردم و پيامبرت و اهلبيتش صلوات الله عليهم را در خبر از عفو بزرگوارانه و الطاف انس تو تصديق كردم بار خدايا درود بر محمد و اهل بيتش بفرست و مرادر دعاهاى نيكى از دنيا و آخرت كه در اين شب شده شريك قرار بده و آنگاه آنچه سزاوار توست با من رفتار كن نه آنچه سزاوار من است اى مهربانترين ! درود بفرست بر محمد و فرزندان پاكش .

بدان كه از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرموده :تمام حظ چشم را (كه خواب است ) به او ندهيد چون چشم كمترين شكر كنندگان است .

از پيامبر (ص ) روايت شده است كه وقتى بنده به خاطر رضايت خدا براى نماز شب از بستر شيرين بر ميخيزد و چشمانش هنوز پر از خوابست خداى تعالى به او بر ملايكه اش مباهات مى كند، ميفرمايد آيا بنده مرا نمى بينيد! از لذت بستر برخاست براى عبادتى كه من بر او واجب نكردم و شاهد باشيد كه من او را آمرزيدم .

فايده (دعا در ساعت روز)

مى دانى كه روز دوازده ساعت است و در هر ساعتى توجه و توسل به امامى از ائمه هدى مى شود (10) چنانكه شيخ طوسى در مصباح دعاى وارد در هر ساعت را آورده است . وسيد رضى الدين رحمة الله عليه ذكر كرد كه هر روزى از ايام هفته به مهمانى يكى از ائمه عليهم السلام و دهش صله اختصاص دارد و براى هر روز زيارتى مخصوص براى امامى كه اميد مهمانى و صله از او ميرود وارد شده است . روز شنبه مال پيامبر (ص ) است و روز يكشنبه از آن مولى على عليه السلام است و روز دوشنبه از آن امام حسن و حسين عليهما السلام است و روز سه شنبه از آن على بن الحسين و امام باقى و امام صادق عليهم السلام است وروز چهارشنبه از آن امام كاظم و امام رضا و امام جواد و امام هادى عليهم السلام است . وروز پنجشنبه از آن امام حسن عسكرى عليه اسلام است و روز جمعه از آن حضرت مهدى عليه السلام مى باشد.

ونيز شب قدر كه به صورت ناشناخته در ماه رمضان است و چه بسا شب قدر در همين سه شب فرد (نوزده ،بيست و يك و بيست و سه ) باشد و در شب بيست و سه يعنى شب جهنى تاكيد بشترى شده است و نيز شبهاى احيا و آن شبها عبارتند از :اولين شب ماه رجب ،شب پانزدهم ماه شعبان ، شبهاى عيد قربان و فطر. و اميرالمومنين عليه السلام خوشش مى آمد كه در اين شبها فارغ البال باشد و نيز روز عرفه ، زيرا روز عرفه روز دعا و درخواست است و به همين خاطر در صورتى كه روزه انسان را از دعا باز مى دارد افطار در اين روز بهتر از روزه است گرچه ترغيب فراوانى در روزه آن وارده شده است و دعا به هنگام وزش بادها و به هنگام زوال ظهر و بارش باران و ريزش اولين قطره خون شهيد، زيرا روايتى از زيد شحام از امام صادق عليه السلام وارد شده كه فرمود: درچهار وقت دعا كنيد: به هنگام وزش باد و زوال سايه (يعنى ظهر) و بارش ‍ باران و اولين قطره خون شهيد مومن .زيرا درهاى آسمان در اين هنگام باز مى شود. و از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود:وقتى زوال ظهر شد درهاى آسمان و بهشت باز مى گردد و حاجت هاى بزرگ برآورده مى شود عرضه داشتم :در چه هنگام ؟حضرت فرمود:به اندازه چهار ركعت نمازى كه به آرامى خوانده شود.

وقت ديگر :از طلوع فجر تا طلوع آفتاب وقت اجابت دعاست .

وروايت شده است :به هنگام طلوع فجر.

وروايت ابوالصباح كنانى از ابو جعفر عليه السلام كه فرمود خداى تعالى بنده اى كه بسيار از او درخواست مى كند دوست دارد، بنابراين از سحر تا طلوع خورشيد دعا كنيد، زيرا در اين صورت درهاى آسمان باز مى شود و ارزاق تقسيم مى گردد و حاجت هاى بزرگ برآورده مى شود.

قسم دوم در مكانهاى دعا

مثل سرزمين عرفه ،در خبر است كه خداى سبحان در آن روز به ملايكه مى گويد اى فرشتگان من ! آيا بندگان و كنيزانم را مى بينيد كه از گوشه و كنار دنيا ژوليده موى و غبار آلوده آمدند آيا مى دانيد چه مى خواهند؟

فرشتگان عرضه مى دارند از تو درخواست آمرزش دارند پس ‍ خداى مى فرمايد:شاهد باشيد كه من ايشان را آمرزيدم .

و روايت شد: از زمره گناهان ،گناهانى هستند كه جز در عرفه و مشعر بخشوده نمى شوند خداى تعالى فرمود:فاذاافضتم من عرفات فاذكروا الله عند المشعر الحرام ⁽²³⁾وقتى از عرفات روانه شديد در مشعر خداى را ياد آوريد و شب مشعر از شبهاى بيدار ماندنى است .

مكان ديگر :

حرم و كعبه است . از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود:هيچكس بر آن كوههانياستاده جز آنكه دعايش اجابت شد دعاى مؤ منين براى آخرت آنهابه اجابت مى رسد و دعاى كفار براى دنياشان به اجابت مى رسد.

مكان ديگر:

مساجد است زيرا مسجد خانه خدا است و كسى كه قصد رفتن به مسجد كند ،قصد رفتن به سوى خدا و زيارت او كرده است . و در حديث قدسى آمده است بدانيد كه خانه هاى من در زمين مساجدند، و خوشابحال بنده اى كه در خانه اش ‍ تطهير كد، سپس مرا در خانه ام زيارت كند و خداى كريمتر از آن است كه زاير و خواهان خود را دست خالى باز گرداند.

سعيد بن مسلم از معاوية بن عمار از امام صادق عليه السلام روايت كرد:پدرم وقتى نيازى داشت به هنگام زوال ظهر آنرا ازخداوند درخواست مى كرد، وقتى مى خواست در خواست كند ابتدا صدقه اى مى داد و بوى خوش استشمام مى كرد و به مسجد مى رفت و براى حاجت خود دعا مى كرد.

استفاده از روايت

و اين روايت بر چهار چيز دلالت دارد:

اول :زوال ظهر وقت درخواست حاجت است .

دوم :مستحب است كه جلوتر از دعا صدقه دهند.

سوم :استشمام بوى خوش .

چهارم :مسجد مكان طلب حاجت است .

و از اماكن دعا ،بلكه بهترين جايگاه ،دعا در پيشگاه قبر امام حسين عليه السلام است روايت شده كه خداى سبحان در قبال شهادت امام حسين (ع ) چهار خصلت به او داد: در خاك قبرش شفا قرار داد و دعا را در زير گنبد او اجابت مى كند و ائمه عليهم السلام را از فرزندان او قرار داد و روزهايى كه زايرين زيارت قبرش مى كنند جزء عمرشان بحساب نمى آورد.

روايت شده كه امام صادق عليه السلام بيمار شد، به كسانش ‍ دستور داد كه شخصى را اجير كنند كه در كنار قبر امام حسين عليه السلام براى او دعاكنند. پس مردى از مواليان آن حضرت بيرون آمد وشخصى را در كنار دريافت و ماجرا را به او گفت آن مرد گفت من مى روم ، ولى امام حسين عليه السلام امامى است كه اطاعتش واجب است چنانكه امام صادق هم امامى است كه اطاعتش واجب است پس چگونه براى شفاى امام صادق در كنار قبر امام حسين (ع ) بايد دعا كرد. غلام به پيش امام صادق عليه السلام آمد و سخن او را نقل كرد. حضرت فرمود:همين طور است كه ايشان مى گويد ولى ايشان نمى داند كه خداى تعالى را مكانهايى است كه دعاها در آن اجابت مى شود بقعه حضرت امام حسين عليه السلام از آن امكنه است .

قسم سوم از علل اجابت دعا دعاى مشتمل بر اسم اعظم ⁽²⁴⁾