طلب الدنيا ذل ، و طلب الاخرة عز، فيا عجبا لمن يختار الذل فى طلب ما يفنى ، و يترك العز فى طلب ما يبقى ! و اعجب من ذلك ان الرجل ينقطع الى ملوك الدنيا فيسرى اثرهم اليه ، فكيف لم ينقطع الى الله تعالى فيتخلق باخلاق الله تعالى .

طلب دنيا ذلت است و طلب آخرت عزت ، پس شگفتا از كسى كه خوارى را در طلب آن چه فانى شدنى است برمى گزيند، و عزت را در طلب آن چه باقى مى ماند رها مى سازد! و از اين شگفت تر آن كه : آدمى به شاهان دنيا دل مى بندد و در نتيجه اثر آنان به او سرايت مى كند، چگونه به خداى متعال دل نمى بندد تا به اخلاق الهى آراسته گردد!

و قال الله تعالى : كن لى اكن لك .

و خداى متعال فرموده : تو براى من باش تا من براى تو باشم .

و قال تعالى : عبدى انا حى لا اموت ، اطعنى حتى اجعلك حيا لا تموت . ⁽⁶⁵⁹⁾

و خداى متعال فرموده : بنده من ! من زنده اى هستم كه مرگ ندارم ، مرا اطاعت كن تا تو را زنده اى قرار دهم كه مرگ نداشته باشى .

فالعاقل يطلب الذل لنفسه فى الدنيا لعز الاخرة ، كما قال النبى صلى الله عليه و آله : الا رب مكرم لنفسه و هو لها مهين ، و رب مهين لنفسه و هو لها مكرم .

پس عاقل خوارى را در دنيا براى خود مى طلبد تا عزت آخرت را به دست آورد، چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: آگاه باشيد، بسا گرامى دارنده خود كه در واقع خواركننده خويشند، و بسا خواركننده خود كه در واقع گرامى دارنده خويشند.

اى عزيز! سرمايه عمر را به دنياى بى وفاى غدار داده اى و او بر تو مى خندد، و با وجود اوصاف ذميمه كه دارد باز رغبت و محبت به وى دارى ! ابراهيم ادهم گفت : دنيا زنى است كه سرش از كبر است ، و رويش از شادى ، و چشمهايش از شهوت ، و زبانش از غدر، و گوشهايش از نسيان ، و گردنش از بزرگى ، و صدرش از طمع ، و شكمش از حرص ، و پايهايش از حسد، و ناخنش از نااميدى . اين دنياى شماست كه از بهر او جنگ مى كنيد، و بدو غره مى شويد، و او به شما مى خندد.

نقل انه جاءت امراءة الى الجنيد فقالت : ان زوجى يريد ان يتزوج على ، فقال : ان لم يكن له اربع يجوز. قالت له : لو جاز النظر الى الاجانب لكشفت عن وجهى حتى تنظر الى فتعرف ان من كان له مثلى اينبغى له ان يتزوج غيرى ؟ فوقع الجنيد مغشيا عليه ، فلما افاق سئل عن ذلك ، فقال : ان كان الحق سبحانه و تعالى يقول : لو جاز لاحد ان ينظر الى فى الدنيا لكشفت له الحجاب عن وجهى حتى ينظر الى فليعرف ان من له اله مثلى لا ينبغى له ان يكون فى قلبه غيرى .

نقل است كه : زنى نزد جنيد آمد و گفت : شوهرم مى خواهد روى من زن بگيرد، گفت : اگر چهار زن ندارد برايش جايز است . زن گفت : اگر نگاه به اجانب جايز بود چهره ام را مى گشودم تا به من بنگرى و بدانى كه هر كه مانند منى دارد آيا سزاست كه با غير من ازدواج كند؟ جنيد غش كرده روى زمين افتاد، چون به هوش آمد علت را پرسيدند، گفت : اگر خداى سبحان هم بفرمايد: اگر روا بود كسى در دنيا به من بنگرد، پرده از چهره ام مى گشودم تا به من بنگرد تا بداند آن كه خدايى چون من دارد او را نسزد كه غير من در قلبش باشد (ما شرمسار خواهيم شد).

و فى (( عدة الداعى )) : اوحى الله الى موسى عليه السلام : الفقير من ليس له مثلى كفيل ، و المريض من ليس مثلى طبيب ، و الغريب من ليس له مثلى مونس . ⁽⁶⁷⁸⁾

و در (( عدة الداعى )) آمده است كه خداى متعال به موسى عليه السلام وحى فرستاد كه : فقير كسى است كه كفيلى چون من ندارد، مريض كسى است كه طبيبى چون من ندارد، و غريب كسى است كه مونسى چون من ندارد.

چه خوش مى گويد شيخ عبدالله بليانى : خدابين باش ، و اگر خدابين نمى توانى باشى خودبين مباش ، كه چون خودبين نباشى خدابين باشى . لا يصل العبد الى الحق حتى يهرب من الخلق و من نفسه .

... بنده به خدا نمى رسد تا اين كه از خلق و از خودش بگريزد.

اى عزيز قدر خود بدان ، و خود را در دست شيطان زبون و ذليل مگردان .

قال تعالى : يا مختار اعرف قدرك ، و انما خلقت الاكوان لاجلك ، اقبل على فانى اليك مقبل . متى تطلبنى ؟ انا عندك ، لا ضرر يلحقنا من معاصيك انما المراد صيانتك ، و لا نفع ينالنا من طاعتك انما المقصود ربحك ، فدبر امرك .

خداى متعال فرموده : اى برگزيده ، قدر خويش بدان ، تمام عالم وجود را به خاطر تو آفريدم ، به من روى آر كه من به تو روى آورنده ام . تا كى مرا مى طلبى ؟ من نزد توام ، از ناحيه گناهانت زيانى متوجه ما نمى شود، و تنها منظور (از نهى تو از گناهان ) حفظ و نگهدارى توست ؛ و نيز سودى از جانب طاعت تو به ما نمى رسد، و تنها منظور (از امر به طاعات ) سود بردن توست ، پس در كار خويش بينديش (و آن را به نحو احسان تدبير كن ).

و باز جناب رئوف منان از طريق عنايتى كه با اين مشت خاك بى باك دارد مى فرمايد:

يا مطلقا وصالنا راجع ، و يا محلفا على هجرنا كفر، انما ابعدنا ابليس لانه لم يسجد لك ، فوا عجبا كيف صالحته و هجرتنا! ويحك ، لك من القدر ما لم تعرفه ليلة القدر.

... اى كه پيوند با ما را رها كرده اى ، بازگرد. اى كه بر دورى از ما سوگند خورده اى . كفاره اين سوگند بده . ما شيطان را بدين دليل از خود دور ساختيم كه به تو سجده نكرد، شگفتا! كه چگونه با او در ساخته اى و از ما دورى جسته اى ! واى بر تو، تو را قدر و پايه اى است كه شب قدر بدان آگاه نيست .

اى عزيز! مراد از وصال ، قرب آن جناب است ، و قرب را معانى بسيار است . قرب به حسب مرتبه و كمال است ، پس هرگاه سالك نقصى و حجابى را از خود دور كند فياض عالى الاطلاق كمالى از كمالات بر او فايض مى گرداند و او را فى الجمله نزديكى معنوى بهم مى رسد. و آخوند ملا محمد باقر (ره ) در اول (( عين الحياة )) گفته است كه : (( مراتب اين قرب غير متناهى است )) . و بعد از آن گفته است : (( معنى ديگر قرب به حسب تذكر و محبت و مصاحبت معنوى است ، چنان چه اگر كسى در مشرق باشد و دوستى از او در مغرب باشد و پيوسته اين دوست در ذكر محبوب خود باشد، به حسب قرب معنوى به او نزديكتر است از بيگانه يا دشمنى كه در پهلوى او نشسته باشد. و ظاهر است كه از كثرت عبادت و ذكر، اين معنى به حصول مى آيد )) . ⁽⁶⁸⁰⁾

اى عزيز! از جهت حصول اين نعمت عظمى و وصول به درجه عليا كه قرب به حضرت اله و انس به جناب مولى و انقطاع از ما سواى اله باشد، در قنوت نمازهاى فريضه و نافله مداومت به اين ادعيه بنما كه ان شاء الله قرب به حضرت اله از بركت اين ادعيه دست بهم مى دهد.

اول قنوتى است كه در (( فردوس العارفين )) از حضرت رسول صلى الله عليه و آله نقل نموده است : اللهم ارزقنى حبك ، و حب ما تحبه ، و حب من يحبك ، و العمل الذى يبلغنى الى حبك ، و اجعل حبك احب الاشياء الى . ⁽⁶⁸²⁾

خداوندا، دوستى خودت ، و دوستى آن چه دوست مى دارى ، و دوستى كسى كه تو را دوست مى دارد، و عملى كه مرا به دوستى تو مى رساند روزيم فرما، و دوستى خودت را محبوبترين چيزها نزد من قرار ده .

دوم از جناب سرور اولياء عليه السلام مروى است : اللهم نور ظاهرى بطاعتك و باطنى بمحبتك ، و قلبى بمعرفتك ، و روحى بمشاهدتك ، و سرى باستقلال اتصال حضرتك ، يا ذاالجلال و الاكرام . اللهم اجعل قلبى نورا، و سمعى نورا، و بصرى نورا، و لسانى نورا، و يدى نورا، و رجلى نورا، و جميع جوارحى نورا، يا نور الانوار. اللهم ارنا الاشياء كما هى . اللهم كن وجهنى فى كل وجه ، و مقصدى فى كل قصد، و غايتى فى كل سعى ، و ملجاى و ملاذى فى كل شدة و هم ، و وكيلى فى كل امر، و تولنى تولى عناية و محبة فى كل حال .

خداوندا، ظاهرم را به طاعتت ، باطنم را به محبتت ، قلبم را به معرفتت ، روحم را به مشاهده ات ، و سرم را با استقلال اتصال به حضرتت نورانى ساز، اى صاحب جلال و كرامت ، خداوندا، دلم را نور، گوشم را نور، چشمم را نور زبانم را نور، دستهايم را نور، پاهايم را نور قرار ده . اى نور نورها. خداوندا، اشياء را آن گونه كه هستند به ما بنما. خداوندا، در هر توجهى تو وجهه من ، و در هر قصدى تو مقصد من ، و در هر كوششى تو هدف من ، و در هر سختى و اندوهى تو ملجاء و پناه من ، و در هر كار تو وكيل من باش ؛ و در هر حالى با نظر عنايت و محبت مرا سرپرستى كن .

فصل 63: تذكر مجدد راجع به موضوع كتاب

مكرر اين ضعيف بيان نمود كه در اين رساله آن چه ذكر مى شود از حكمت اربعه عمليه ⁽⁶⁸³⁾ بيرون نيست ، و آن چه ذكر مى نمايد از اين مطالب به اخبار و آثارى كه از كلام ائمه اطهار عليهم السلام در اين باب وارد شده است بيان مى نمايد تا مطالب باطن بدون شاهدى از ظاهر نباشد، هر چند اين بى بضاعت را قابليت اين معنى نيست .

ليكن نظر به اينكه :

خود را آلتى بى حس و جمادى بى ادراك مى داند، آن چه بر زبان حال جارى مى سازند و در مى آرند ثبت مى نمايد در اين اوراق . والله هو الملهم للخير.

فصل 64: نبوت و ولايت مطلقه و مقيده

اى عزيز! بدان كه آدمى در علم معرفت و مغالطات از چهار قسم بيرون نيست : قسم اول در علم توحيد است ، و آن به واسطه انكار توحيد است ، و دهريه و معطله و مشبهه و ملاحده در آن در غلط افتاده اند. و قسم ديگر در اديان است ، و آن به واسطه نشناختن انبياء عليهم السلام است ، كه نصارى و يهود و ترسا و غيره ذلك از آن در غلط رفته اند. و قسم ثالث اختلاف مذاهب است ، و آن به واسطه عدم معرفت امام زمان است . و قسم رابع اختلاف لفظ است ميان هر فرقه ، و آن به واسطه عدم معرفت اصطلاحات است .

و اين ضعيف قسم ثالث را قبل از اين ثابت نمود ⁽⁶⁸⁴⁾ كه ائمه اثناعشر عليهم السلام بعد از پيغمبر صلى الله عليه و آله خليفه به حق آن جناب مى باشند. و اختلاف قسم رابع ضرر ندارد چه اشتباه در موضوع است . و قسم اول ان شاء الله بعد از مرتبه چهارم از حكمت اربعه عمليه بيايد در غايت بسط و ايضاح . و بعد از اثبات قسم سيم قسم دوم نيز ثابت است . و الحال اين ضعيف نبوت مطلقه و ولايت مطلقه ، و نبوت خاصه و ولايت خاصه را به تفصيل تمام ان شاء الله بيان مى نمايد بعد از استمداد از باطن ولايت ، تا ديگران اعتقاد خود را درباره ايشان كامل گردانند.

روى فى (( الكافى )) باسناده عن ابى عبدالله عليه السلام انه قال : ان من الملائكة الذين فى سماء الدنيا ⁽⁶⁸⁵⁾ ليطلعون الى الواحد و الاثنين و الثلاثة و هم يذكرون فضل آل محمد صلى الله عليهم ، فيقولون : الا ترون (الى ) هولاء فى قلتهم و كثرة عدوهم يصفون فضل آل محمد صلى الله عليهم ! فيقول الطائفة الاخرى : ذلك فضل الله يوتيه من يشاء و الله ذوالفضل العظيم . ⁽⁶⁸⁶⁾