30 . رشد یا کمال

یکی از امیال فطری و کشش های ذاتی انسان، علم است؛ انسان در پی آن است تا از مجهولات خود بکاهد و بر معلومات خود بیفزاید لذا مبلغ باید مخاطبان را با مطالب جدید و نا گفته به طرف کمالات یا رشد رهنمون باشد. قران این نکته را از زبان جنیان می گوید :

- ....  أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا (1) يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ ...

31 . وظیفه ی پرورش مبلغ بومی

یکی دیگر از سنت های تبلیغی قرآن آن است که وظیفه داریم برای هر قوم و قبیله ای، از خودشان مبلغ تربیت شود و از هر منطقه، فرد یا افرادی با فراگیری احکام خدا و شناخت دین، مردم منطقه ی خود را به آن رهنمون شوند :

- فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ... : پس چرا از هر فرقه ای دسته ای کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی ژرفگونه پیدا کند؟

32 . تقیه ( در وضعیت فشار )

در مناطقی که مبلغ نمی تواند وظیفه ی خود را آشکارا انجام دهد، باید حرکت تبلیغی خود را به شکلی پنهان و سر پوشیده آغاز کند. قرآن در این باره اشاره می نماید :

- ... وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالإِيمَانِ...   کسی که بعد از ایمان به خدا، کفر ورزد، مگر این که مجبور گردد در حالی که قلبش به ایمان آرامش داشته، ولی هر کس سینه اش از کفر پر شده باشد، پس بر آنان غضب خداست و عذابی بزرگ دارند .

-... إِلاَّ أَن تَتَّقُواْ مِنْهُمْ تُقَاةً... : مؤمنان به غیر از مؤمنان دیگر، کافران را اولیا و دوست خود نگیرند. کسی که چنین کرد از جانب خدا در چیزی نیست – عمل او وجهه ی خدایی ندارد-. مگر این که از آنان در هراس باشد و خداوند شما را از خودش بر حذر می دارد و به طرف او برگشتن است .

- وَقَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ... : و مردی مؤمن از آل فرعون که ایمانش را پنهان می کرد، گفت: آیا قصد کشتن مردی را دارید که می گوید: خدا پروردگار من است؟ ...

33 . مجهز به علوم روز

در عصر هر پیامبری یکی از جلوه های دانش بشری نزد همه ی مردم قابل توجه بوده است. لذا پیامبران، آن جلوه را به شکل برتر و کاملتر داشته اند و از همه دانشمندان عصر خود افضل و برتر بوده اند به همین جهت، با عنایت خداوند متعال در راه برتری مکتب خود (اسلام در هر عصر) بدون آموزش لازم، توسط هم نوعان خویش، سر آمد مردم آن منطقه بوده اند. در قرآن به معجزه ی علم طب و علوم دیگر حضرت عیسی، به ناقه صالح، دست نورانی و عصای موسی اشاره شده و معجزه حضرت محمد(ص) نیز که قرآن است، با زبانی مطرح شده که از هر جهت جنبه های اعجاز را داراست .

مبلغ هم باید در این زمینه ها که عامل جلوه گری برای مردم دارد، خود را به گوشه ای از علوم جدید مجهز نماید که بتواند تأثیر بهتر و بیشتری بر مخاطبان داشته باشد .

34 . تبلیغ عملی

گویندگان و سخنوران و مبلغان هر ایده و مرامی، باید خود، از اولین افرادی باشند که به گفته ها و مطالب عنوان شده از طرف خود، عمل می کنند تا پیامبر خودش عامل به وحی نباشد، نمی تواند به دیگران بگوید شما چنین کاری را انجام دهید. اگر گوینده عامل به گفتارش باشد. دیگران نیز به گفته های او عمل می کنند و الاّ مبلغ نمی تواند در مخاطب، تأثیر گذارد به همین جهت فریاد قرآن بلند است که :

- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ (2) كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لا تَفْعَلُونَ : ای مؤمنان چرا آنچه را عمل نمی کنید، می گویید؛ کینه و نفرت بزرگی در پیشگاه خدا دارد که بگویید آنچه را، انجام نمی دهید .

به عبارت دیگر: تلاش قرآن در سنت تبلیغی خود به دنبال هماهنگ کردن گفتار و رفتار است. گوینده باید آنچه را می گوید، خود در کردارش متبلور نماید. در صورتی که چنین نباشد، آن گوینده را محکوم می کند

- لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ ... چرا چیزی را که عمل نمی کنید، می گویید؟

این سرزنش این قدر سنگین است که در آیه بعد می فرماید خشم بزرگ خدا را در پی خواهد داشت: كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ: خشم بزرگی را گفتار بی عمل تان، نزد خدا پدید می آورد .

35 . رعایت فرهنگ بومی

یکی دیگر از سنت های تبلیغی قرآن، آن است که مبلغ در هر منطقه ای می رود، توجه به فرهنگ بومی آنجا داشته باد؛ زیرا هر منطقه، فرهنگ خاص و آداب و رسوم خود را دارد؛ مراعات آن ها از طرف یک مبلّغ به چند دلیل ضروری است :

الف: عدم مراعات آن، احتمال بدبینی مخاطبان را در پی دارد .

ب: بی توجهی به آن، ممکن است مبلّغ را به استهزا بکشاند و باعث ریشخند دیگران قرار دهد .

ج: عدم شناخت و مراعات آن نه تنها تبلیغ او را بی اثر نماید که مجبور به ترک منطقه خواهد بود؛ به عنوان مثال آیه ای در قرآن آمده، که مسلمانان را نهی می کند، واژه ی «راعِنا» را بکار برند و دستور می دهد به جای آن « اُنظُرنا» را بکار ببرید .

« راعنا» در فرهنگ مسلمانان، یعنی: ای پیامبر احکام خدا را با تأنی بیان نما « مراعات ما را بنما» تا ما متوجه شویم و خوب فراگیریم. در فرهنگ یهود مدینه، حالت فحش دارد یعنی: ما را تحمیق کن .

این واژه ، ورد زبان یهود شد و مسلمانان را مسخره می کردند، لذا قرآن برای این که این دستاویز را از یهود گرفته و خلع سلاحشان کند تا مسلمانان را ریشخند نکنند، واژه ی جایگزین را پیشنهاد :

- أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقُولُواْ رَاعِنَا وَقُولُواْ انظُرْنَ ...

36 . مبارزه با خرافات

این روش نزدیک به روش بند 29 می باشد که به خاطر اهمیت آن و پر بودن جامعه ها از خرافات و سنت های بومی که آن را به دین یا ادیان خدایی بسته اند، جدا مطرح می کنیم، پیامبران چون مبلغان مکتب توحید بودند، یکی از روش های فراگیر آنان، مبارزه با خرافات یا تحریفات بود. لذا قرآن به آن اشاره می فرماید که به ما درس برخورد با تحریف و خرافه گرایی را یاد آوری نماید :

- ... وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ : وقتی به آن ها گفته می شود، به سوی آنچه خدا نازل کرده و به سوی پیامبر بیایید، می گویند آنچه از پدران خود یافته ایم ما را بس است. چرا با این که پدران آنان در باره ی چیزی تعقل نمی کردند و هدایت نیافته بودند، ( بازهم، بگویند از آن ها پیروی می کنند)؟

در جای دیگر می فرماید :

- ... أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَلاَ يَهْتَدُونَ

37 . حرکت تدریجی

همه ی احکام و مسایل اسلام را نمی توان یک جا و یک باره برای مردم مطرح کرد و انتظار عمل به آن ها را از آنان داشت. زیرا مردم به چیزهای دیگری عادت کرده و باید آن ها را کم کم زدود و مانندشان را جایگزین کرد. به همین جهت، سنت قرآن به « روش تدریجی» و « مرحله به مرحله» برای هدایت جامعه است و برای پیشبرد اهداف عالیه اسلام این راه را می پسندد .

به عنوان مثال: تحریم شراب و قمار را ملاحظه فرمایید: در یک مرحله می فرماید از شراب و قمار سؤال می کنند به آنان بگویید :

- ... فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ ...: گناه بزرگ در آن ها است و منافعی برای مردم دارند، که گناه آن ها بیش از سود آن دو می باشد .

در مرحله ی بعد در باره ی شراب می فرماید :

- ... لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُكَارى  : وقتی مستید، به نماز نزدیک نشوید .

در مرحله ی دیگر :

- ... إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الأَنصَابُ وَ الأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ: شراب و قمار و ... پلیدی از کردار شیطان هستند .

امروزه در بعضی از مناطق جهان که مبلغان مسیحی و مسلمان آنجا حضور دارند تا مردم را به دین خود دعوت کنند، جوانان به مسیحیت گرایش بیشتری نسبت به اسلام نشان می دهند زیرا مبلغان اسلام با شناخت جامعی آن را معرفی نمی کنند، همچنین مسیحیت در هفته یک روز عبادت دارد ولی ما پنج بار در یک شبانه روز داریم. (البته عبادت مصطلح.  رمز عبادت نیز بحث گسترده ای ست که جای خود را می طلبد و فواید جسمی و روحی آن روشن می کند که کدام دین کاملتر است) در بسیاری از مناطق مسلمان نشین نیز جوانان به خاطر عبادت پنجگانه، ترک دین می کنند و مسیحی می شوند، ( مثل: اندونزی، مناطق مسلمان نشین چین و ...) جوانانی که می خواهند مذهبی باشند ولی چون آگاهی کامل از دین ندارند، فقط کم عبادت کردن را ملاک قرار می دهند. این نکته باید در همایش های بین المللی مبلغان مذاهب اسلامی مطرح شود و علمای جهان اسلام روشنگری نمایند .

38 . جنگ روانی و موج سواری

یکی دیگر از مسایل قابل توجه در سنت های تبلیغی قرآن، برای موفقیت در امر تبلیغ، توجه به ایجاد جنگ روانی است که بتوان در وقت مقتضی از آن استفاده کرد. این قضیه را در قصه ی حضرت یوسف و برادرانش مشاهده نمایید :

برادران یوسف بر او وارد شدند تا برای منطقه ی خود مواد غذایی مثل گندم و ... خریداری نمایند .

« و هنگامی که ( مأمور یوسف) بارهای آنان را بست، ظرف آبخوری پادشاه را در بار برادرش گذاشت، سپس کسی صدا زد: « ای اهل قافله شما دزد هستید!» آن ها رو به سوی او کردند و گفتند: « چه چیزی گم کرده اید؟ ».

گفتند: « پیمانه پادشاه را و هر کس آن را بیاورد یک بار شتر (غله) به او داده می شود؛ و من ضامن (این) پاداش هستم.» تا پایان داستان در آیات 70 به بعد سوره ی یوسف آمده است .

39 . دلسوزی برای هدایت

اگر مبلّغ با عشق به حرفه اش حرکت کند، موفق می شود. تا انسان عاشق کارش نباشد و از روی محبت و دلسوزی در این مسیر گام برندارد، رمز موفقیت نخواهد داشت؛ عشق و محبت، بسیاری از سختی ها، سنگلاخ ها و سنگستان ها را برای انسان، هموار خواهد کرد؛ او را به قله ی رفیع فتح و پیروزی، ظفرمندانه خواهد رساند

قرآن محبت و دلسوزی پیامبران خدا را مطرح می کند تا به ما بفهماند که سنتی از بزرگ مبلغان توحیدی است :

- لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ، عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ، حَرِيصٌ عَلَيْكُم، بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ: به یقین، رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنج های شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان رؤوف و مهربان است .

یا در جایی دیگر، از زبان نوح می فرماید :

- أُبَلِّغُكُمْ رِسَالاَتِ رَبِّي وَأَنصَحُ لَكُمْ ... : رسالت های پروردگارم را به شما ابلاغ می کنم و خیر خواه شما هستم ...

نکته ای که روی آن تکیه شده: واژه ی «اَنصَحُ» با بُنِ نَصح(نُصح) آمده است. ( در روش تبلیغی پیامبر اکرم توضیح لازم خواهد آمد .)

40 . ناگوشه گیری

قرآن یکی از سنت های تبلیغی خود را، پذیرش مشرکان می داند که بتوان در صورت امکان بر روی آنان کار فرهنگی کرد. سنت انزوا و گوشه گیری از اسلام نیست، جدای از دیگران بودن را، قرآن نمی پذیرد بلکه پیوند و حتی پناه دادن به مشرکان را محار به با خدا نمی داند و به عنوان یک وظیفه ی تبلیغی می توان از این زاویه به آن نگاه کرد که نا آگاهان را با سخن خدا آگاه نمود .

لذا قرآن می فرماید :

- وَ إِنْ أَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلاَمَ اللّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَعْلَمُونَ  : و اگر یکی از مشرکان از تو پناهندگی خواست به او پناه بده تا سخن خدا را بشنود؛ سپس به محل امنش رسان زیرا آنان گروهی نا آگاهند .

دقت شود! این آیه در سوره ای است که چند آیه ی قبل از آن، بحث برائت از مشرکان و قتال و جنگ با آنان را مطرح می کند ولی با همه این بحث ها، باز هم با نرمی دنبال بر خورد صحیح و انسانی با افرادی است که به طرف پیامبر رو می آورند و این آیه بعد از آیه ی جنگ با مشرکان است و به ضرس قاطع می توان گفت هم زمان با آیه ی قبل نازل شده است .

41 . یأس زدا

برای پیشبرد اهداف تبلیغی خود، قرآن اجازه نمی دهد مبلغ زود دچار یأس و نا امیدی شده و از تبلیغ دست کشد بلکه مبلغ باید به عکس دنبال امید، و از پیش پا بر داشتن یأس ها باشد !

- وَ كُـلاًّ نَّقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَاء الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَكَ وَ...  : از اخبار و قصه های پیامبران برایت باز گو کردیم تا قلبت را با آن ثابت قدم نگهداریم ...

- وَ إِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَثَمُودُ  : اگر تو را تکذیب می کنند، قبل از آنان، قوم نوح و عاد و ثمود نیز همین کار را با پیامبران خود کردند. آیات دیگری مثل: (فرقان / 31) و ( زخرف / 7 – 6) داریم .

42 . آخرین حربه، ترساندن مخالفان

درست است که در بحث بشارت و انذار، اشاره ی مختصری نمودیم ولی به نظر می رسد، آخرین حربه ی یک مبلغ این است که اگر مخاطبانی به هیچ صراطی قدم نمی نهند و از دروازه ی مخالفت وارد می شوند یا به عبارت دیگر: وقتی دشمن به آخرین سلاح خود، یعنی پیشگیری از تبلیغ، پرداخت و قصد بی أثر کردن آن را داشت، تنها راه، این است که با آیات قرآن، عذاب خدا را برای دشمنان بازگو کند تا بلکه بتوان حجت نهایی را عمل نماید .

قرآن وقتی دید کافران به گوش نکردن و یاوه سرایی در باره ی آن یکدیگر را سفارش کردند،  از درِ تهدید و ترساندن کافران بر آمد :

- فَلَنُذِيقَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا عَذَابًا شَدِيدًا وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ : به یقین افرادی را که کفر ورزیدند، عذاب سختی می چشانیم و پاداشی به بدترین آنچه عمل می کردند، به آنان می دهیم ...

با توجه به این که مبلغ، پیام رسان است نه ارباب و خان و شاه، نباید شخصِ مبلغ با حالت قلدری، دیکتاتوری و تَحَکُّم با مردم برخورد نماید و با شمشیر از نیام برکشیده، خود، به تسویه حساب با آنان بپردازد :

- لَستَ عَلیهِم بِمُصَیطِر  : تو بر آنان سلطه گری نداری. لذا به لجبازان در مقابل پیامبران، پیام می دهد که آخرتی خواهد بود و رسیدگی به اعمالتان صورت می گیرد. با ذکر همین نکته، رعب و ترس را در وجود آنان زنده می کند .

43 . تطابق زمانی – عقب نماندن از زمان

یکی دیگر از سنت های تبلیغی قرآن این است که عقربه ی زمان را عقب نکشیم؛ اگر در عصر فضا و ارتباطات زندگی می کنیم، فکرمان به عصر حجر تعلق نداشته باشد. جریان اصحاب کهف که در قرآن آمده این نکته را به ما می آموزد .

جوانان « کهف» برای زمان خود مناسب بودند نه برای سیصد سال بعد که از خواب بیدار شدند .

اگر چه اصحاب کهف نسبت به سه قرن بعد از خواب خود، در مسایل اعتقادی پیشرو بودند ولی برای حیات مجدد اجتماعی آن دوران، غریبه و عقب افتاده به حساب آمدند و همان طور که قرآن اشاره می فرماید، آنان فکر می کردند یک روز یا مقداری از روز را خواب بوده؛ گمان می کردند باید در تقیه زندگی کنند و از تغییر و تحوّلات زمانه بی خبر بودند .

لذا ذهنیت جدید جامعه را باید شناخت و از حالت پس ماندگی پرهیز کرد تا بتوان خود را با زمان تطبیق داد .

44 . بی باکی

پیامرسان مکتب توحید اگر دارای روحیه ای شجاع و بی باک نباشد از دیگران که دارای مکنت و مال و منالی هستند یا از قدرت برخوردارند، تأثیر پذیرشده و نمی تواند وظیفه ی خود را که رساندن مردم به کمال است، انجام دهد. به عبارت دیگر نمی تواند مبلّغ باشد. کسی که در بیابان به شوق کعبه قدم می زند از خار مغیلان چه باک؟

لذا مبلغ باید فقط توجه به خالق، چشمان وجود او را پر کرده و تأثیرگذار بر او خدا باشد و نه دیگران؛ در غیر این صورت نمی تواند مبلغ مکتب توحید باشد .

قرآن به ما درس می دهد :

- الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ...  : کسانی که پیام های خدا را می رسانند و از او دل نگرانند و از هیچ کس جز خدا باکی ندارد ...

دل نگرانی و خشیت خدا، عاملی باز دارنده از تأثیر پذیری غیر خالق بر انسان است و از سرزنش سرزنشگران هراسی ندارد .

45 . برهان گرایی

اگر در مقابل اسلام، طرحی یا نظریه ای آورند، نمی توان آن را بدون دلیل پذیرفت. از خصوصیات سنت تبلیغی قرآن، برهانگرایی است. قرآن در مقابل یهود و نصاری که فقط خود را بهشتی می دانستند، تقاضای برهان کرد :

- ... قُلْ هَاتُواْ بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ  بگو اگر راستگویید( برای سخنی که می گویید) برهانتان را ارایه دهید .

46 . جلب نظر ( فراهم آوردن زمینه ی تبلیغی )

یکی از سنت های که قرآن، برای توجه و جلب نظر مخاطبان مطرح می کند، این است که باید زمینه ی عرضه ی یک حرکت تبلیغی را در جمع حاضر پدید آورد و کاری کرد تا توجه دیگران به مطالب حق سوق داده شود. زیرا جلب نظر دیگران برای سخنران آنقدر اهمیت دارد، که زمینه ی پذیریش مطالب خود را که قصد بیان آن را دارد، در مخاطب، ایجاد می نماید .

به نظر ما، قرآن، آنجا که حضرت سلیمان از نبودِ «هدهد» سخن به میان می آورد، در حقیقت قصد دارد توجه مخاطبان را به یک برنامه یا مطلب جدید، جلب نماید و این نبوده که پیامبر خدا از کار هدهد بی اطلاع باشد؛ به همین جهت می گوید: « چرا هدهد را نمی بینم، غایب است؟» .. پس طولی نکشید که هدهد آمد، با مکث اندکی، گفت: « به چیزی دست یافته ام که دست نیافته ای و از «سبا» خبر درستی برایت آورده ام؛ من زنی را دیده ام که بر آنان حکومت می کرد  و ...»

اگر حضرت سلیمان باخبر نبود که هدهد برایش خبر خواهد آورد، چرا با اندک زمانی فاصله، از فراهم کردن زمینه برای سخن گفتن هدهد، آن پرنده داخل می شود و برای جمع حاضر مطالب دیدنی خود را می گوید؟

بنابر این حضرت سلیمان در صدد « جلب نظر» باشندگان در مجلس برای شنیدن سخنان شگفت آور هدهد بوده است. این روش را باید از سلیمان فرا گرفت و دنبال فراهم آوردن زمینه ی تبلیغ و جلب نظر دیگران به مطالب حق خود بود. البته ناگفته نماند، این عمل سلیمان مقدمه ای برای معرفی کردن جانشین و بقیه ی ماجرا می باشد که در قرآن آمده است .

47 . توجه به نیرنگ دشمنان

یکی از سنت های بسیار قابل توجه تبلیغ، شناخت فتنه گری دشمنان اسلام است که از هر راه ممکن در صدد ایجاد: مکر و حیله و فریبکاری در بین مسلمانانند. تاکنون با این روش جنایت های زیادی را در جهان اسلام انجام داده و می دهند. هوشیاری مبلّغ رمز موفقیت او  و خنثا کردن نیرنگ های دشمنان است. این نکات را از :

وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلاَةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُواْ لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِينً :

هنگامى كه سفر مى‏كنيد اگر از نیرنگ كافران هراس دارید؛ گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد زيرا كافران‏، براى شما دشمن آشكارى هستند . 

جایی که خداوند برای نجات از فتنه و نیرنگ اجازه می دهد نماز را  کوتاه کرد آیا اجازه نمی دهد از بعضی اختلاف های جزیی دست کشید ؟

48 . شناخت و انجام مهم تر در مقابل مهم

پردازش به مهم تر در مقابل مهم،  نکته دیگری از سنت های تبلیغی ست . قرآن با دقت تمام آن را یادآوری می کند. مبلّغ در ارایه ی برنامه ی پیام رسانی باید به آن توجه داشته باشد. برای آن، نیازی به توضیح بیشتر نیست :

وَإِذَا كُنتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَآئِفَةٌ مِّنْهُم مَّعَكَ وَ لْيَأْخُذُواْ أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُواْ فَلْيَكُونُواْ مِن وَرَآئِكُمْ وَلْتَأْتِ طَآئِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّواْ فَلْيُصَلُّواْ مَعَكَ وَ لْيَأْخُذُواْ حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُم مَّيْلَةً وَاحِدَةً وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِن كَانَ بِكُمْ أَذًى مِّن مَّطَرٍ أَوْ كُنتُم مَّرْضَى أَن تَضَعُواْ أَسْلِحَتَكُمْ وَ خُذُواْ حِذْرَكُمْ إِنَّ اللّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُّهِينً :

و هنگامى كه با آنان باشى‏، و (خواستی در مناطق حساس مثل رزمگاه‏) براى آنان نماز برپا كنى‏، بايد گروهی از آنها با تو (نماز) برپا کنند، و سلاح هاي شان را با خود برگيرند؛ وهنگامى كه سجده كردند (و نماز پايان رسید)، بايد آنان (به ميدان نبرد) بروند، و ديگران كه (مشغول پست دادن یا پيكار بوده‏اند) با تو نماز گزارند؛ آنان بايد لوازم رزمی خویش را (در حال نماز) با خود حمل كنند؛ (زيرا) كافران آرزو دارند كه شما از سلاح ها و کالاى خویش غافل شده تا يك باره به شما هجوم آورند و اگر از باران يا بيماری به شما آزاری رسید، اشکال ندارد كه سلاح هاى خود را بر زمين گذاريد؛ ولى وسايل رزمی خویش را با خود داشته باشید؛ خداوند، عذاب خواركننده‏اى براى كافران فراهم ساخته است‏ .

49 . تغییر راهکار

جایی که دشمن از برنامه ی تبلیغی انسان سوء استفاده می کند، مبلّغ باید  با هوشیاری تأثیرگذار، تغییر مسیر یا راهکار دهد.حرکت رسول الله در تغییر قبله می تواند الگوی ما در اینگونه امور باشد :

...قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوِهَكُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذِينَ أُوْتُواْ الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ‏... :