5 - حسن خلق 
يكى ديگر از عوامل پيشرفت مديريت ، حسن خلق مى باشد كه اين صفت يكى از امور بسيار مهم است و توجه به آن امرى لازم و حياتى است . شكى نيست كه در مقابل هر صفت نيكى ، صفت قبيحى موجود است در مقابل صفت حسن خلق هم صفت ترشروئى ، عصبانيت ، غضب ، خشم و در يك كلمه سوء خلق قرار داد كه اين ترشروئى ، عصبانيت ، غضب ، و خشم باعث مى شود شخص مبتلا به آن ، كنترلى بر خود نداشته باشد. چون چنين شخصى قطعا از فكر سالم برخوردار نيست . اصولا خشم ، انسان را از تفكر باز مى دارد و تفكر نيز لازمه مديريت صحيح است . از طرفى خشم و غضب انسان را از صبر و استقامت دور مى كند و اگر اين عدم صبر در مقابل فرو بردن خشم باشد صبر حلم نام دارد و اين عدم صبر را غضب مى نامند به هر صورت با سوء خلق شرط صبر از بين مى رود كه باز لازمه مديريت است و نيز خشم ، غضب و عصبانيت انسان را به گفتار بيجا مى كشاند و از كار باز مى دارد كه اين به اين معنى است كه مدير به واسطه عصبانيت فاقد شرط كم حرفى و پركارى شده است . غضب و خشم ، عفو و بخشش را از انسان مى گيرد و آدمى را به سوى انتقام جوئى سوق مى دهد و اين بدان معنى است كه غضب مدير را از شرط عفو و بخشش كه لازمه مديريت صحيح است دور مى كند. يعنى در يك جمله بايد گفت شرائطى را كه تا به حال براى پيشرفت در امر مديريت بيان كرديم با رعايت شرط حسن خلق بهتر به انجام مى رسد. شخص عصبانى معمولا داراى اعصابى ضعيف و قواى روحى ناتوان و از كار افتاده است . روح او ملوم مى باشد و جسم او خسته ، بنابراين نمى تواند مديريت صحيحى ارائه دهد. از طرفى غير از اين ناراحتى هاى فردى مشكلات كارى هم فراهم مى شود. آنقدر توالى فاسده عدم وجود حسن خلق فراوان است كه نمى شود آنها را احصاء كرد. ناراحتى مردم ، دلخور شدن ارباب رجوع ، يا مردمى كه انسان با آنها سر و كار دارد، بد نام شدن ، مشهور شدن به ظلم و تعدى ، فراهم شدن زمينه انتساب اتهامات واهى ، همه و همه از پى آمدهاى عدم وجود اين صفت است . و لذا شما مى بينيد افرادى هستند كه از جهات گوناگونى داراى امتيازات فراوانى مى باشند از نظر علمى فردى دانشمند و از نظر دارائى فردى ثروتمند و از نظر بخشش فردى سخاوتمند و از نظر نترسى فردى شجاع و اما به خاطر اينكه معاشرت صحيحى بر اساس اخلاق خوب با مردم ندارند مردم او را به بدنامى و بد دهنى مى شناسند. مدير هم اگر چه فردى زحمتكش و فعال باشد، در صورت نداشتن حسن خلق ، قطعا زحمات خود را بر باد مى دهد. از آن طرف بسيارند افرادى كه توانائى انجام كارى را ندارند، اما چون با مردم با حسن خلق برخورد مى كنند مردم از آنها راضى هستند و آنها را دوست مى دارند. اگر از آنها سوال شود علت علاقه شما به فلان شخص ‍ چيست ؟ خودشان هم اذعان مى كنند كه او كارى براى آنها انجام نداده ، اما صرفا حسن برخورد، تحويل گرفتن مردم ، شخصيت دادن به افراد، محترم شمردن قاطبه مردم است كه باعث شده به اين درجه از حسن اشتهار برسد و مردم او در حد علاقه به خودشان دوست داشته باشند.
پيدايش خلق نيك  
حسن خلق پيدا نمى شود مگر به سبب 4 چيز:
1 - دورى از جهل كه ضد حكمت است .
2 - دورى از جبن كه ضد شجاعت است .
3 - دورى از شره كه ضد عفت است .
4 - دورى از جور كه ضد عدالت است .
توضيح اينكه تا كسى نادان بوده و حكيم نباشد معاشرت صحيح را هم نمى فهمد و حسن آن را درك نمى كند و لذا اكثر يا تمامى افرادى كه به بد خلقى معروفند از اين جهت دچار جهل و نادانى هستند. اگر حالات حكما مورد مطالعه قرار گيرد مى بينيم تمامى آنها داراى حسن خلق بوده اند و انگيزه آن علم و توجه آنها به اهميت موضوع بوده است . در بسيارى از موارد هم ، ترس انسان موجب مى شود كه آدمى حسن خلق را به كنارى بگذارد و حالت دفاعى به خود بگيرد. جبن و ترس به انسان انگيزه دفاعى مى دهد و حالت دفاعى را بوجود مى آورد كه حالت دفاعى هم با معاشرت صحيح سازگار نيست . در چنين حالتى انسان با يك ديد غلط ديگران را دشمن خود مى بيند حتى انتقادات صحيح را دال بر مخالفت و دشمنى افراد با خود مى داند و اين حالت است كه زمينه را براى پيدايش سوء خلق فراهم مى كند. البته يكى از انگيزه هاى ترس و جبن احساس كمبود و ضعف است و معمولا افرادى كه به حس خود كم بينى دچارند ، به اين عارضه مبتلا هستند. گاهى بعضى از بد خلقى ها همان خلاف عفت است كه نام آن شره مى باشد. حسن خلق اقتضا مى كند انسان عفيف باشد عفت لازمه حسن خلق است ، اگر عفت نباشد رابطه صحيح انسانها با يكديگر جاى خود را به رابطه غير مشروع مى دهد. بدخلقى اگر به تهمت و غيبت و فحاشى و هتك حرمت بينجامد اين شره و ضد عفت است . پس لازمه حسن خلق عفت است . از طرف ديگر لازمه حسن خلق عدالت است . عدم حسن خلق مساوى با ظلم است زيرا مردم بر ما حق حسن معاشرت دارند و ما شرعا و قانونا موظف به برخورد صحيح با مردم هستيم . عدالت اجتماعى در بعد معاشرت هاى عمومى اقتضا مى كند كه ما با مردم صحيحح برخورد كنيم . بدگوئى به مردم ضد عدالت و ظلم است . نگاه بد به مردم و ترشروئى كردن به آنها ظلم است . اگر كسى عادل باشد قطعا داراى اخلاق خوش است . لذا مى بينيم در بسيارى از روايات از پيامبر صلى اللّه عليه و آله و ائمه عليه السلام آمده است در معاشرتها بايد خوش ‍ خلق بود و بايد با مردم خوشروئى نمود. اميرمومنان على عليه السلام مى فرمايد : ليجتمع فى قلبك الا فتقار الى الناس و الاستغناء عنهم فليكون افتقارك اليهم فى لين كلامك و حسن بشرك و يكون استغناء عنهم فى نزاة عرضك بقاء عزك . ⁽⁴⁰⁾
بايد در قلب تو دو چيز جمع شود يكى افتقار و نياز به مردم و ديگرى بى نيازى از آنها. نياز تو به مردم بايد در نرمى كلام و خشروئيت ظاهر و بى نيازى تو از مردم در محفوظ بودن آبرو و باقى ماندن عزتت . مى بينم كه حضرت امير عليه السلام مى فرمايد آنچنان در برخورد با مردم سخن بگو و خوشروئى بنما كه گوئى به آنها نيازمند و به آنها بدهكارى . عدالت مقتضى تواضع ، و فروتنى مقتضى حسن خلق است .
دورى از افراط و تفريط  
در خوش خلقى افراط و تفريط غلط است و حد اعتدال خوب است . افراط و تفريط هر دو موجب به بار آمدن توالى فاسده مى شوند. كسى كه از حسن خلق برخوردار نيست ، توالى فاسده بد خلقى او روشن است و به آن اشاره شد و كسى هم كه زياد از حد خوش خلق باشد ، زمينه را براى سوء استفاده افرادى ناآگاه فراهم مى كند. اگر انسان تشخيص داد از حسن خلق او سوء استفاده مى شود يا حسن خلق او را دليل بر ضعف او مى گيرند و به تمرد و بى نظمى مى پردازند، اينجا بايد قاطعيت لازم در كار باشد. البته نبايد انسان ، حسن خلق را بجائى برساند كه اين گونه شبهات پديد بيايد و يا زمينه براى سوء استفاده افراد فراهم شود. بنابراين براى وجود حسن خلق وجود اين 4 ركن لازم است حكمت ، عفت ، شجاعت و عدالت . كسى كه داراى اين چهار خصلت نباشد اگر هم حسن خلقى از خود نشان دهد مجازى است . مثل كودكى كه بخواهد خود را به بزرگسالان شبيه كند و كارهاى آنان را تقليد نمايد.
محافظت و مداومت در اخلاق نيك  
نكته مهم اين است كه انسان ، خوش برخوردى را ادامه دهد و دقت كند كه اين حالت نيك را از دست ندهد اگر كسى در 100 برخورد با ديگرى صبر و حوصله داشته بخرج بدهد و با خوش برخوردى پاسخگوى مردم باشد ولى در يك برخورد برخلاف اين عمل كند، همين ترشروئى اثر آن 100 برخورد خوب را از بين مى برد. پس اهميت در آن است كه انسان اين برخورد نيك را ادامه دهد و آن را ترك نكند. انسان بايد روحش از امراض ‍ جهل و ظلم و شره و جبن دور باشد و طبيب نفوس (اسلام ) او را مداوا كرده باشد تا حسن خلق در او به صورت ملكه درآيد. از همين رهگذر است كه پيامبر اسلام صلى اللّه عليه و آله به خوش اخلاق بودن ستايش شده است لو كانت غليظ القلب لا انفضوا من حولك جالينوس طبيب در نامه اى به حضرت عيسى عليه السلام مى نويسند: من طبيب الا بدان الى طبيب النفوس از پزشك بدنها به پزشك نفوس و روحها. آرى نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله طبيب نفوس است و اسوه اخلاق حسنه .
راه محافظت از اخلاق حميده  
براى مداومت و حفظ اخلاق حميده در انسان راهكارهاى ذيل توصيه مى شود:
1 - دورى از مصاحبت و همنشينى با افرادى كه شروراند و از حسن خلق برى هستند.