100- استحباب تقسيم وقت بين دوستان به طور مساوى
1- امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا (ص) وقتش را بين دوستانش تقسيم مىكرد، و به اين و آن به يك چشم نگاه مىكرد، و نيز فرمود: پيامبر (ص) هرگز پاهايش را در مقابل يارانش دراز نمىكرد، و وقتى مصافحه مىنمود دستش را از دست طرف نمىكشيد تا او دست پيامبر را رها نمايد، چون اصحاب اين مطلب را دانستند وقتى كه به آن حضرت دست مىدادند آنها دستشان را مىكشيدند.
2- امام جعفر صادق (ع) فرمود: از زمانى كه خدا پيامبر (ص) را مبعوث كرد تا آخر عمر در حال تكيه كردن غذا نخورد، و هرگز پيش همنشين خويش پا روى پا نمىانداخت، و در موقع مصافحه هرگز دستش را پس نمىكشيد تا طرف دستش را پس بكشد، و هيچ وقت سائل را رد نمىكرد اگر چيزى داشت به او مىداد و اگر نمىداشت مىفرمود: خدا مىدهد.
3- امام باقر (ع) فرمود: وقتى كه شخص با دوستش مصافحه مىكند آن كه دست دادن را ادامه مىدهد اجرش بيشتر است و گناهان آنها آمرزيده مىشود تا حدّى كه هيچ گناهى باقى نمىماند.
4- امام صادق (ع) فرمود: هرگز رسول خدا با كسى مصافحه نكرد كه دستش را از دست آن شخص بكشد تا اين كه شخص دستش را از دست پيامبر (ص) مىكشيد.
101- باب استحباب سؤال كردن از نام و نام خانوادگى و نسب و حال دوست و همنشين
1- علىّ بن الحسين (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) روزى به دوستانش فرمود: مىدانيد ناتوانى چيست؟ گفتند: خدا و رسولش داناترند، فرمود:
سه چيز نشانه ناتوانى است: اوّل اين كه كسى دوستش را دعوت كند، غذايى تهيّه نمايد امّا آن دوست خلف وعده كند و نيايد، دوّم اين كه: يكى دوست يا همنشين كسى باشد و علاقمند باشد بداند او كيست و از كجاست، امّا از وى جدا شود و سؤال نكند، سوّم: در باره زنهاست كه كسى به زن خود نزديك شود و از وى لذت برد امّا زن بهرهاش را از همسرش نبرد. عبد الله پسر عمر و عاص عرض كرد: چه بايد كرد؟ فرمود: يك ديگر را تحريك نمايند تا هر دو لذّت ببرند.
2- علىّ بن الحسين (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: ناتوانترين افراد كسى است كه شخصى را ملاقات كند و از رفتار او خوشش آيد امّا از نام و نسب و محلّ زندگى او نپرسد.
3- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است: اگر كسى از شما برادر
مسلمانش را دوست دارد از نام او و نام پدر و نام قبيله و خاندانش سؤال كند، اين از حقوق واجب و صدق و صفاى در دوستى است، و الّا شناختى نادرست مىباشد.
4- امام جعفر صادق (ع) از پدرش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود: سه چيز جور و ستم است: 1- شخصى با كسى معاشرت كند و از نام و نام خانوادگى او نپرسد. 2- كسى او را براى صرف غذا دعوت كند و او نپذيرد يا دعوت را بپذيرد ولى غذا نخورد 3- قبل از اين كه با همسرش شوخى و بازى كند جماع نمايد.
102- باب كراهت از بين رفتن شرم و حيا بين دوستان
1- امام جعفر صادق (ع) فرمود: به برادر مسلمانت كاملا اطمينان مكن، زيرا به زمين خوردن در اثر اطمينان و انس زياد جبران پذير نيست.
2- سماعه گويد: از ابو الحسن امام موسى (ع) شنيدم كه مىفرمود: از بين تو و برادر مسلمانت احترام برداشته نشود، احترام يك ديگر را نگه داريد زيرا رعايت نكردن احترام حيا را از بين مىبرد.
3- امام جعفر صادق (ع) فرمود: دوستى داراى شرايطى است هر كس آن شرايط را رعايت نكند او را دوست كامل به حساب نياورد، و هر كس هيچ كدام از آن شرايط را ندارد دوستش مخوان. (آن شرايط عبارتند از) 1- نهان و آشكارش يكى باشد. 2- خوبى تو را خوبى خود و بدى تو را بدى خود بداند. 3- دارايى و پست و مقام او را نسبت به تو دگرگون نسازد. 4- هر چه در توان و قدرت اوست از تو
باز ندارد. 5- در گرفتاريها تو را رها نكند.
4- امام صادق (ع) به بعضى از يارانش فرمود: به دوست خود اطمينان كامل نداشته باشيد زيرا به زمين خوردن از راه اطمينان و زياد انس گرفتن جبران پذير نيست.
5- و نيز امام صادق (ع) به بعضى از دوستانش فرمود: هر كس سه مرتبه از تو خشمگين شود و در باره تو بدى نگويد او را براى خود دوست انتخاب كن.
6- امام صادق (ع) فرمود: دوستت را از راز خود آگاه مكن مگر تا حدّى كه اگر دشمن تو بر آن راز آگاه شود نتواند به تو زيان رساند، چون ممكن است دوست روزى دشمن گردد.
7- علىّ بن موسى الرضا (ع) از پدرانش از امير المؤمنين (ع) نقل فرموده است: با دوست خويش در دوستى زياده روى مكن، زيرا شايد روزى دشمن تو شود و با دشمنت در دشمنى ميانه روى كن چون ممكن است روزى دوست تو گردد.
8- طبرسى در تفسير مجمع البيان در باره قول خداى متعال: «در محفلتان ناپسند وارد مىشويد» فرموده است: در آن وجوهى است، يكى اين است كه اعراب وقتى دور هم مىنشستند بدون اين كه از يك ديگر شرم كنند از خود باد خارج مىكردند.
103- باب انتخاب دوستانى كه نمازشان را بموقع مىخوانند و نسبت به دوستان نيكى مىكنند
1- امام صادق (ع) فرمود: دوستانتان را به دو خصلت آزمايش كنيد، اگر داراى آن دو خصلت نباشند از آنها دورى گزينيد، دورى گزينيد، دورى گزينيد، آن دو خصلت عبارتند از: خواندن نماز در وقتش، و نيكى به دوستان در سختى و رفاه.
104- باب استحباب خوشخويى با مردم
1- امام محمّد باقر (ع) فرمود: باايمانترين مردم خوشخوترين آنهاست.
2- امام صادق (ع) فرمود: چهار چيز در هر كس باشد ايمانش كامل است و اگر از سر تا پا گناه باشد آسيبى به او نرساند، آنها عبارتند از: راستگويى، اداى امانت، شرم، و خوشخويى.
3- امام صادق از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: براى شخص خوشخو اجرى مانند اجر روزهدار شب زندهدار است.
4- امام صادق (ع) فرمود: خوشخويى به صاحبش اجر روزهدار شب زندهدار را مىرساند.
5- از امام صادق (ع) نقل شده است: نيكى و خوشخويى باعث آبادى
خانهها و زيادى عمر مىشود. 6- امام صادق (ع) فرمود: خوشخويى گناهان را ذوب مىكند همچنان كه آفتاب يخ را آب مىكند.
7- امام صادق (ع) فرمود: تا مىتوانى با كسانى معاشرت كن كه نفع تو به آنها برسد، زيرا گاهى بنده در عبادت كوتاهى مىكند ولى اخلاقش نيكوست و خدا به سبب حسن خلقش او را به درجه روزهدار شب زندهدار مىرساند.
8- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: بيشترين چيزى كه امّت مرا وارد بهشت مىكند تقواى الهى و خوشخويى است.
9- امام جعفر صادق (ع) فرمود: عاقلترين مردم خوشخوترين آنهاست.
10- عنبسه عابد گويد: امام صادق (ع) به من فرمود: مؤمن بعد از انجام واجبات پيش خداى عزّ و جلّ چيزى محبوبتر از اين ندارد كه مردم را از لحاظ خلقش در وسعت گذارد.
11- بحر (بن كثير) سقّاء گويد: امام صادق (ع) به من فرمود: اى بحر سقّاء خوش خلقى مايه آسانى امور است. سپس حضرت حديثى نقل فرمود كه: پيامبر (ص) خوش خلق بود. 12- امام صادق (ع) فرمود: خداى تبارك و تعالى به بعضى از پيامبرانش وحى فرمود: خوى نيكو خطاها را از بين مىبرد همان طور كه آفتاب يخ را ذوب مىكند.
13- علىّ بن الحسين (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: در روز قيامت چيزى بهتر از خوشخويى در ميزان اعمال انسان گذاشته نمىشود.
14- امام صادق (ع) فرمود: خلق و خوى بخششى است كه خدا به مخلوقش عطا مىكند، برخى از آن فطرى و برخى مربوط به نيّت وارده مىباشد [ شخص از
راه اراده و قصد مىتواند آن را به دست آورد ،] عرض كردم: كدام بهتر است؟
فرمود: آنچه فطرى است انسان بر آن سرشته شده و جز آن نمىتواند انجام دهد و آنچه مربوط به نيّت و اراده مىباشد بايد براى تحقّق آن صبر و سختى را تحمّل كند، پس اين بهتر است. 15- امام صادق (ع) فرمود: خداى تبارك و تعالى مانند ثواب كسى را كه صبح و شام در راه خدا جهاد كند به بنده خوش خلق مىبخشد.
16- امام رضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) فرمود: جبرئيل از جانب پروردگار عالم بر من نازل شد و گفت: اى محمّد بر تو باد به خوشخويى، چون باعث خير دنيا و آخرت مىشود، آگاه باشيد شبيهترين شما به من خوشخوترين شماست.
17- امام رضا (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود: بر شما باد به خوشخويى، زيرا خوشخو ناگزير جايش در بهشت است، و بپرهيزيد از بد خويى چون بدخو ناگزير در آتش است.
18- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: خوى بد عمل را فاسد مىكند همچنان كه سركه عسل را فاسد مىنمايد.
19- امام رضا (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است: بنده به واسطه خوشخويى پاداش روزهدار شب زندهدار را دريافت مىكند.
20- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: در ميزان اعمال هيچ چيز سنگينتر از خوشخويى نيست.
21- امام رضا (ع) از حضرت علىّ (ع) نقل فرموده است: كاملترين شما از
حيث ايمان خوشخوترين شماست.
22- حضرت رضا (ع) از علىّ بن ابى طالب نقل فرموده است: خوشخويى بهترين همنشين است.
23- حضرت رضا (ع) از حضرت على (ع) نقل فرموده است: از رسول خدا (ص) سؤال شد: بهترين وسيله براى ورود به بهشت چيست؟ فرمود:
پرهيزگارى و خوشخويى.
24- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود:
در روز قيامت نزديكترين شما به من خوشخوترين و مهربانترين شما نسبت به خانوادهاش مىباشد.
25- نيز آن حضرت از پيامبر (ص) نقل فرموده است: بهترين مردم از لحاظ ايمان خوشخوترين آنها، و مهربانترينشان به خانواده خويش مىباشد، و من مهربانترين شما به خانوادهام هستم.
26- امام حسن (ع) فرمود: بهترين خوبيها خوى نيكو است.
27- پيامبر (ص) فرمود: خوشخويى نصف دين است.
28- زياد بن علاقه بن شريك گويد: از رسول خدا (ص) سؤال شد: بهترين چيزى كه به مسلمان عطا شده چيست؟ فرمود: خوش خلقى. 29- امام جعفر صادق (ع) فرمود: خدا اسلام را به عنوان دين شما پسنديد، شما با سخاوت و خوشخويى آن را زينت بخشيد.
30- امّ سلمه به پيامبر (ص) عرض كرد: پدر و مادرم فداى تو، اگر زنى دو
شوهر داشته باشد كه هر دو اهل بهشت باشند، زن در بهشت به كدام يك تعلق خواهد داشت؟ پيامبر فرمود: آن را كه خوشخوتر و براى خانوادهاش بهتر است انتخاب كند، اى امّ سلمه خوشخويى باعث خير دنيا و آخرت است.
31- موسى بن ابراهيم گويد: از ابو الحسن اول [ امام موسى كاظم (ع) ] شنيدم كه مىفرمود: خدا بندهاش را به بهترين صورت و بهترين خلق و خوى آفريده است و حيا مىكند از اين كه گوشت او را در روز قيامت طعمه آتش قرار دهد.
32- علىّ بن ميمون صائغ گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود: هر كس مىخواهد رحمت خدا شامل حال او شود و او را در بهشت ساكن گرداند بايد خلقش را نيكو، و عدالت را رعايت كند، و به يتيم رحم، و به ضعيف كمك، و به بندگان خدا تواضع نمايد.
33- در كتاب معانى الاخبار نقل شده كه: لقمان به پسرش گفت: پسر عزيزم با صد نفر دوست باش و با يك نفر دشمن مباش، پسرم هر چه هست خلاق و خلق توست، خلاق تو همان دينت و خلق تو همان خوى و نحوه برخورد تو با مردم است، مردم را با خود دشمن نكن، و اخلاق پسنديده را بياموز، پسرم بنده نيكان باش و فرزند بدان مباش، پسرم امانت را به صاحبانش برگردان تا دنيا و آخرت تو سالم باشد، امين باش تا بىنياز گردى.
34- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: كاملترين مؤمنين از لحاظ ايمان خوشخوترين آنهاست.
35- پيامبر (ص) فرمود: كاملترين مؤمنين از جهت ايمان خوشخوترين
آنهاست، و بهترين شما كسى است كه با همسرش بهترين رفتار را داشته باشد.
36- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود: در روز قيامت اوّلين چيزى كه در ميزان اعمال بنده گذاشته مىشود حسن خلق است.
105- باب استحباب انس و الفت با مردم
1- امام صادق (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است برترين شما خوشخوترين و بخشندهترين شماست و آنان كه با مردم انس مىگيرند، و ديگران با آنان مأنوس مىشوند و با مردم رفت و آمد دارند (كنايه از مردم دارى و خوشرويى با مردم است).
2- امام صادق (ع) فرمود: مؤمن انس پذير است. كسى كه با ديگران انس نگيرد، و ديگران با او مأنوس نشوند خيرى ندارد.
3- على (ع) فرمود: دلهاى مردم رمنده است هر كه به آنها محبّت كند، به او رو آورند.
106- باب استحباب خوشرفتارى با مردم
1- امام صادق (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است آيا خبر ندهم شما را از كسى كه فردا (روز قيامت) آتش دوزخ بر او حرام مىشود؟ گفتند چرا يا
رسول الله، فرمود: كسى كه خوشخو و خوشرفتار باشد.
2- ابو البخترى در حديث مرفوعهاى گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه فرمود: مؤمنان خوشرفتار، و نرمخويند. همچون شتر رام، اگر مهار شود فرمان بردار است، و اگر بر روى سنگ خوابانده شود مىخوابد.
3- امام صادق (ع) فرمود: از نشانههاى ايمان آگاهى در دين است، و از علايم آگاهى در دين بردبارى، و از نشانههاى بردبارى مدارا نمودن با مردم است، و از نشانههاى مردم داراى نرمخويى، و از نشانههاى نرمخويى آسانگيرى و ملايمت است.
4- امام رضا (ع) از پدرانش نقل مىكند، كه على (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است: مؤمن نرمخو، خوشرفتار، با سخاوت، و خوش اخلاق است. و كافر خشن، تندخو، بد اخلاق و متكبّر است.
107- باب استحباب خوشرويى و خوش برخوردى
1- امام صادق (ع) فرمود: نيكى به ديگران، و خوشرويى محبت مىآورد و آدمى را به بهشت داخل مىكند بخل و ترشرويى انسان را از خدا دور وارد دوزخ مىنمايد.
2- امام باقر (ع) فرمود: شخصى نزد پيغمبر (ص) آمد و عرض كرد يا رسول الله مرا سفارشى فرماييد. از جمله سفارشات حضرت به آن شخص اين بود:
برادرت را با چهره باز ديدار و ملاقات كن.
3- يكى از ياران امام صادق (ع) نقل مىكند كه به آن حضرت عرض كردم:
ميزان و معيار خوش اخلاقى چيست؟ فرمود: اين كه فروتنى نشان دهى، خوش سخن باشى، و با برادرت با چهره باز برخورد كنى.
4- حسن بن حسين گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود:
پيغمبر (ص) خطاب به فرزندان عبد المطلب فرمود: اى فرزندان عبد المطلب، شما هرگز نمىتوانيد يا اموالتان در زندگى مردم گشايشى حاصل كنيد. پس با چهره باز و خوشرويى با آنها برخورد كنيد (حديث 5 مانند حديث 4 است).
5- امام صادق (ع) فرمود: سه چيز است كه اگر كسى براى خدا يكى از آنها را انجام دهد خداوند بهشت را بر او واجب گرداند:
1- انفاق در حال فقر و تنگدستى، 2- خوشرويى با همه مردم، 3- رعايت انصاف نسبت به ديگران.
6- موسى بن جعفر (ع) فرمود: كه پيغمبر (ص) فرموده است: خوشرويى كينه را از بين مىبرد.
7- امام جواد (ع) از پدرانش نقل مىكند: كه حضرت على (ع) فرمود: شما كه نمىتوانيد با مالتان به مردم كمك كنيد پس با چهره باز و ديدار خوش آنان را خشنود سازيد، زيرا از پيغمبر (ص) شنيدم كه مىفرمود: شما كه هرگز نمىتوانيد در زندگى مردم با اموالتان گشايشى حاصل كنيد، پس با اخلاقتان آنان را خوشنود سازيد.
108- باب وجوب راستگويى
1- امام صادق (ع) فرمود: مردم را به نيكى دعوت كنيد به غير زبانتان (يعنى با عمل و كردارتان) تا اين كه آنان كوشش در عبادت، و راستگويى و پرهيزكارى را از شما ببينند.
2- امام صادق (ع) فرمود: هر كه زبانش راست باشد عملش پاك است.
3- ابو بصير گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود: بنده خدا راست مىگويد تا اين كه نزد خداوند جزء راستگويان محسوب گردد، و دروغ مىگويد تا اين كه نزد خدا از دروغگويان نوشته شود، پس هر گاه راست گويد خداى عزّ و جلّ فرمايد: اين بنده راست گفت و نيكوكار است، و هنگامى كه دروغ بگويد خداوند مىفرمايد: اين بنده دروغ گفت، و بدكار است.
4- امام صادق (ع) فرمود: هر كه زبانش راست باشد عملش پاك است، و هر كه نيّتش خوب باشد روزىاش زياد شود، و هر كه به خانوادهاش نيكى كند عمرش طولانى گردد.
5- عمرو بن ابى مقدام گويد: نخستين بار كه خدمت امام باقر (ع) رسيدم آن حضرت فرمود: پيش از سخن گفتن راستگويى بياموزيد.
6- امام صادق (ع) فرمود: اى فضيل نخستين كسى كه راستگو را تصديق
مىكند خداى عزّ و جلّ است، كه مىداند او راستگو است. و خود شخص نيز خويشتن را تصديق مىكند، زيرا مىداند كه صادق است.
7- ربيع بن سعد گويد: كه امام باقر (ع) به من فرمود: اى ربيع شخص راست مىگويد، تا آن جا كه خداوند او را صدّيق (بسيار راستگو) مىنويسد
8- پيغمبر (ص) فرمود: فرداى قيامت آن كه از همه شما به من نزديكتر، و شفاعتش بر من واجبتر است، كسى است كه در سخنانش راستگوتر و در ردّ امانت درستكارتر و خوش اخلاقتر، و به مردم نزديكتر باشد.
9- در حديث مرفوعهاى امام صادق (ع): از پيغمبر (ص) روايت كرده كه فرمود: اى على تو را به چند خصلت سفارش مىكنم، خداوندا على را در داشتن اين خصال يارى ده، نخستين آنها راستگويى است، هرگز از دهانت دروغى خارج نشود.
109- باب استحباب صدق وعده، گرچه يك سال طول بكشد
1- امام صادق (ع) فرمود: اسماعيل (ع) را صادق الوعد گفتند براى اين كه به شخصى در محلّى وعده داد، و يك سال برايش منتظر ماند، در نتيجه خداوند او را صادق الوعد ناميد، و پس از يك سال آن شخص پيش اسماعيل آمد، اسماعيل به او گفت من پيوسته منتظر تو بودم.
2- امام صادق (ع) فرمود پيغمبر (ص) فرموده است كه كسى كه به خدا و روز جزا ايمان دارد بايد به وعدهاى كه مىدهد وفا كند.
3- هشام بن سالم گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود: وعده دادن مؤمن به برادر دينى نذرى است كه كفّاره ندارد. كسى كه خلف وعده كند خلف وعده با خدا را شروع كرده و خود را مورد خشم او قرار داده است. و همين است معناى آيه شريفه، كه مىفرمايد: «اى كسانى كه به زبان ايمان آوردهايد، چرا به زبان چيزى مىگوييد كه عمل نمىكنيد، دشمنى بزرگى است در نزد خدا اين كه بگوييد آنچه را عمل نكنيد .
4- سليمان جعفرى گويد: امام رضا (ع) فرمود: آيا مىدانى كه چرا اسماعيل (ع) صادق الوعد ناميده شد عرض كردم نه، حضرت فرمود: اسماعيل به شخصى وعده داد. و يك سال به انتظارش نشست.
5- عبد اللّه بن سنان گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود:
پيغمبر (ص) كنار تخته سنگى به مردى وعده داد، فرمود: من اين جا منتظر تو هستم تا برگردى، امام مىفرمود تابش آفتاب بر حضرت رسول شديد شد، يارانش عرض كردند: يا رسول اللّه چه خوب است كه به مكانى سايهدار تشريف ببريد، فرمود:
من در همين جا به آن شخص وعده دادهام و اگر نيايد در روز رستاخيز بايد پاسخگو باشد.
110- باب مستحب بودن حيا
1- امام صادق (ع) يا امام باقر (ع) فرمود: حيا و ايمان هر دو به يك رشته
بسته شدهاند، هر گاه يكى از آنها برود ديگرى نيز در پى آن مىرود.
2- امام صادق (ع) فرمود: حيا بخشى از ايمان، و ايمان وسيله رفتن به بهشت است.
3- امام صادق (ع) فرمود: كسى كه حيا ندارد، ايمان ندارد.
4- امام صادق (ع) فرمود: حيا، و پاكدامنى، و كند زبانى (كم گويى) نه كند دلى، از نشانههاى ايمان است.
5- پيغمبر (ص) فرمود: هر كه چهار خصلت داشته باشد، اگر از سر تا پا غرق گناه باشد، خداوند گناهانش را مبدّل به حسنات گرداند. 1- راستگويى، 2- داشتن حيا، 3- خوش خلقى، 4- سپاسگزارى. 6- علىّ (ع) فرمود: جامه حيا هر كه را بپوشاند مردم عيب او را نمىبينند.
7- پيغمبر (ص) فرمود: فخر در هر چيزى كه باشد از مقام و منزلت صاحبش مىكاهد، و حيا در هر چيزى كه باشد زينت بخش صاحبش است.
8- از كلمات قصار پيغمبر (ص) است: حيا همهاش خير و نيكى است.
9- از جمله سفارشهاى على (ع) به فرزندش محمّد حنفيّه است:
جامه حيا هر كه را بپوشاند، عيبش از نظرها پنهان مىماند.
10- پيغمبر (ص) فرمود: حيا و شرم همهاش خير و نيكى است. يعنى حيا ديندار و بىدين را از كارهاى زشت باز مىدارد، شرم و حيا جامع همه زيباييها است.
11- پيغمبر (ص) فرمود: حيا و ايمان هر دو بسته به يك رشتهاند، اگر يكى از بين برود، ديگرى نيز از بين خواهد رفت.
12- پيغمبر (ص) فرمود: اگر خداوند حيا را از بندهاش بگيرد در آن صورت بنده دشمن خدا و مورد نفرت قرار مىگيرد، پس كسى كه حيا از او برداشته شود، رحمت خدا از او سلب و رشته اسلام نيز از او گسسته مىشود، و چنين بنده مبدّل به شيطانى مىگردد كه دور از رحمت خداست.
111- باب جايز نبودن شرم و حيا داشتن از پرسش كردن در باره احكام دين
1- امام صادق (ع) فرمود: هر كه در پرسيدن از چيزى خجالت كشد، در علمش سستى پديد آيد.
2- در حديث مرفوعهاى هست كه پيغمبر (ص) فرمود:
حيا دو گونه است، 1. حياى عقل 2. حياى حماقت، حياى عقل دانش و حياى حماقت نادانى است.
112- باب استحباب عفو و گذشت
1- ابن فضال گويد: از امام موسى بن جعفر (ع) شنيدم كه مىفرمود:
هيچ گاه دو گروه با هم ملاقات نكردند (به جنگ يك ديگر برنخاستند)، مگر اين كه هر كدام گذشتش بيشتر بود، پيروز شد.
2- پيغمبر (ص) فرمود:
بر شما باد به گذشت و عفو، زيرا گذشت بر عزّت بنده مىافزايد، پس همديگر را عفو كنيد. تا خداوند شما را عزيز گرداند.
3- امام باقر (ع) فرمود: آن زن يهودى را كه گوشت گوسفندى زهر آلود كرده بود تا پيامبر بخورد به نزد آن حضرت آوردند، فرمود: انگيزه تو از اين كار چه بود؟ زن پاسخ داد با خود گفتم اگر پيغمبر باشد زهر به او ضررى نمىرساند و اگر پادشاه باشد مردم را از دستش راحت مىكنم- راوى گويد: پيغمبر (ص) او را بخشيد.
4- امام باقر (ع) فرمود: پشيمانى بعد از عفو برتر و آسانتر است از پشيمانى بعد از كيفر.
5- از كلمات قصار رسول اللّه (ص) است: گذشت سلطان حكومت او را بيشتر دوام مىبخشد.
6- امام رضا (ع) در توضيح آيه فَاصْفَحِ الصّفْحَ الْجَمِيلَ (با خوى خوش آنان را به حقّ دعوت كن» فرمود: عفو كردن بدون نكوهش و سرزنش.
(حديث 7 مانند حديث 6 مىباشد).
8- على (ع) فرمود: چون بر دشمنت پيروز شدى گذشت از او را شكرانه پيروزىات قرار بده.
9- على (ع) فرمود: سزاوارترين مردم به گذشت كسى است كه بر كيفر توانمندتر باشد.
10- امام باقر (ع) در حديثى از پدرانش نقل كرده است كه پيغمبر (ص) فرمود چون روز رستاخيز شود منادى اعلان مىكند طورى كه همه مردم مىشنوند، وى مىگويد: صاحبان فضيلت كجايند؟ گروهى از مردم برمىخيزند، آنگاه فرشتگان از آنان استقبال مىكنند و مىپرسند، فضيلت و برترى شما چيست كه به سبب آن شما را خواستند؟ آنان مىگويند، در دنيا ما را نادان خواندند تحمّل كرديم، به ما بدى نمودند عفو كرديم، آنگاه از طرف خدا خطاب شود بندگانم راست گويند، راهشان را باز كنيد تا بدون حساب به بهشت درآيند.
113- باب استحباب عفو از ستمگر، صله رحم، احسان و نيكى ...
1- امام صادق (ع) فرمود: پيغمبر (ص) در خطبهاى فرموده است. آيا بهترين اخلاق دنيا و آخرت را به شما خبر ندهم، عفو از كسى كه به تو ستم كرده پيوستن با كسى كه از تو بريده، نيكى با كسى كه به تو بدى كرده، عطا و بخشش به كسى كه تو را محروم ساخته است.
2- ابو حمزه ثمالى گويد از علىّ بن حسين (ع) شنيدم كه فرمود: چون روز رستاخيز شود خداوند اوّلين و آخرين را در يك سرزمين گردآورد منادى فرياد كشد صاحبان فضيلت كجايند؟ گروهى از مردم برمىخيزند، فرشتگان آنها را ملاقات مىكنند و مىپرسند فضيلت شما چه بوده است؟ پاسخ مىدهند، به كسى كه از ما مىبريد مىپيوستيم، و به كسى كه ما را محروم مىساخت بخشش مىنموديم، و كسى كه به ما ستم روا مىداشت درمىگذشتيم، به آنان گفته مىشود: راست گفتيد وارد بهشت شويد.
3- امام صادق (ع) فرمود: سه چيز از صفات خوب دنيا و آخرت است. عفو از كسى كه به تو ستم روا داشته، پيوستن به كسى كه از تو بريده، خويشتن دارى زمانى كه با تو نادانى كنند.
4- امام باقر (ع) فرمود: سه چيز است كه خدا به وسيله آنها بر عزّت مسلمان مىافزايد، عفو كسى كه به او ستم كرده است، و بخشش بر كسى كه وى را محروم ساخته است، پيوستن با كسى كه از او بريده است.
5- پيغمبر (ص) فرمود: آيا شما را به بهترين اخلاق دنيا و آخرت راهنمايى نكنم؟ پيوستن به كسى كه از تو بريده، بخشيدن كسى كه محرومت ساخته گذشتن از كسى كه به تو ستم كرده است.
6- على بن موسى الرضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيغمبر (ص) فرمود: شما را به صفات خوب سفارش مىكنم، چون خداوند مرا براى آن مبعوث نموده است. از جمله صفات خوب آن است. كه انسان عفو كند كسى را كه به او ستم روا داشته، و ببخشد كسى را كه وى را محروم نموده، و بپيوندد با كسى كه از او بريده، و ديدن كند از كسى كه به ديدن وى نيامده است.
7- على (ع) در وصيّت به فرزندش محمد حنفيّه فرمود: بريدن برادرت از تو از پيوستن تو با او، و بدى كردنش از نيكى تو نبايد افزونتر باشد.
8- زراره گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود: ما خاندانى هستيم كه جوانمردى ما گذشت از كسى است كه به ما ستم كرده است.
9- علىّ بن جعفر بن محمد گويد: هنگامى كه محمد بن اسماعيل مىخواست به عراق مسافرت كند از عمويش امام موسى كاظم (ع) اجازه خواست حضرت اجازه فرمود: محمد برخاست و گفت اى عمّ بزرگوار دوست دارم مرا نصيحت فرمايى، حضرت فرمود: سفارش مىكنم ترا به اين كه در ريختن خون من از خدا پروا كنى، محمد گفت خدا لعنت كند كسى را كه در ريختن خون تو كوشش نمايد، سپس گفت اى عمّ بزرگوار مرا نصيحت بفرما، حضرت مجددا فرمود: سفارشت مىكنم به اين كه در ريختن خون من از خدا پروا داشته باشى، راوى گويد: آنگاه حضرت كيسه پولى را كه در آن صد و پنجاه دينار بود به وى داد، محمد آن را گرفت، سپس حضرت كيسه ديگرى را كه صد و پنجاه دينار داشت به او عطا فرمود. محمد آن را نيز گرفت، براى سوّمين بار كيسه ديگرى را كه صد و پنجاه دينار داشت به او عطا فرمود، سپس هزار و پانصد درهم را كه نزد محمد بود نيز به او بخشيد. راوى گويد: عرض كردم پول زيادى به او بخشيدى، حضرت فرمود: اينها مطمئنترين دليل و حجّت من باشد بر او وقتى كه او از من قطع رحم كند و من نسبت به او صله رحم كنم. آنگاه راوى مىگويد: محمد پيش هارون الرشيد از عمويش موسى بن جعفر (ع) سعايت كرد كه وى ادعاى خلافت دارد، برايش خراج مىرسد، هارون دستور داد صد هزار درهم به محمد بدهند و او در همان شب درگذشت. كلينى عين همين روايت را نقل كرده با اين تفاوت گفته است در آن كيسه صد دينار و در آخر روايت گفته است كه در كيسه سه هزار درهم بوده است.
114- باب استحباب فروخوردن خشم
1- امام صادق (ع) فرمود: چه خوب جرعهاى است خشم براى كسى كه بر آن صبر كند، زيرا پاداش بزرگ در برابر بلاى بزرگ است، چون خداوند هر گروهى را كه دوست دارد گرفتارشان مىكند.
2- امام سجّاد (ع) فرمود: دوست ندارم كه به جاى نرمخويى و فروتنى شتران سرخ مويى داشته باشم، و هيچ جرعهاى نياشاميدم كه برايم محبوبتر باشد از جرعه
خشمى كه طرف را به آن كيفر ندهم. [ يعنى چنين صفت خوبى را با مال دنيا معاوضه نمىكنم و هرگز راضى نمىشوم كه تندخو باشم و بهترين چهار پايان و زيور دنيا داشته باشم
3- امام باقر (ع) فرموده كه پدرم به من فرموده: هيچ چيزى بهتر از فرو خوردن خشمى كه عاقبتش صبر و شكيبايى است روشنى بخش چشم پدرت نيست، و داشتن شتران سرخ مو با ذلّت نفس مرا شاد نمىكند.
4- پيغمبر (ص) فرمود:
محبوبترين راه بنده به سوى خداى عزّ و جل نوشيدن دو جرعه است جرعه خشمى كه با خويشتن دارى از آن جلوگيرى كنى 2- جرعه مصيبتى كه با شكيبايى خود برگردانى.
5- امام صادق (ع) فرمود: هيچ بندهاى خشمى فرو نخورد مگر اين كه خداوند در دنيا و آخرت بر عزّت او بيفزايد، چون خداى عزّ و جل در قرآن فرموده:
«آنان كه خشمشان را فرو مىخورند و مردم را عفو مىكنند، خداوند نيكوكاران را دوست مىدارد خداوند در عوض فرو خوردن خشم اين پاداش به وى عطا مىفرمايد، (او را دوست بدارد).»
6- امام صادق (ع) فرمود: بنده خدا هيچ جرعهاى ننوشد كه در نزد خدا محبوبتر باشد از جرعه خشمى كه وقتى در دلش به گردش درآمد با صبر و خويشتن دارى آن را بنوشد. «منظور از گردش جرعه در دل، هيجان و جوششى است كه براى شخص خشمگين دست مىدهد و در كيفر كردن و بخشيدن مردّد است».
7- برقى در كتاب محاسن از وشّاء مثل روايت فوق را نقل كرده جز اين كه در اوّل آن چنين آمده است: هيچ قطرهاى نزد خداوند محبوبتر نيست از قطره اشكى كه بندهاى در سياهى شب فقط از ترس خدا فرو مىريزد.
8- امام صادق (ع) مىفرمود: هر كس خشمى را فرو خورد كه قدرت دارد آن را اعمال كند خداوند روز قيامت قلب او را از رضاى خود پر مىكند.
9- امام باقر (ع) فرمود: هر كه خشمى را فرو خورد كه بتواند آن را به كار برد خداوند در روز قيامت دل او را از آرامش و ايمان پر مىكند.
10- از فرمايشات رسول اللّه (ص) است: هر كه خشمش را فرو خورد خدا پاداشش دهد، و هر كه بر مصيبتى صبر نمايد خداوند عوضش دهد.
11- در وصاياى پيغمبر (ص) به على (ع) آمده است. كه آن حضرت فرمود:
يا على ترا سفارشى مىكنم آن را به خاطر بسپار و تا وقتى كه وصيّت مرا عمل كنى در خير هستى، يا على هر كه خشمى را فروخورد كه قادر بر اعمال آن هست، خداوند پاداشى از آرامش و ايمان به او عطا فرمايد كه مزهاش را دريابد.
12- امام صادق (ع) از اجدادش نقل مىكند. كه در حديث مناهى رسول اللّه (ص) آمده است: آن حضرت فرمود:
هر كه خشمى را فروخورد كه قادر بر اعمال آن است و خويشتندارى كند كه گفتنش روا نيست خداوند اجر شهيد به او عطا فرمايد.
13- ربيع بن عبد الرحمن گويد: به خدا سوگند موسى بن جعفر (ع) از فراست
و هوشيارى برخوردار بود و كسانى را كه بر عليه او ايستادگى و رهبرى امام بعد از او را انكار مىكنند مىشناخت با اين حال خشمش را نسبت به آنها فرو مىخورد و آنچه را كه در باره آنها مىدانست بر آنان اظهار نمىكرد، بنا بر اين كاظم ناميده شد.
14- پيغمبر (ص) در آخر يكى از خطبههايش فرمود: هر كه خشمش را فرو خورد و از برادر مسلمانش گذشت كند، خداوند اجر شهيد به او عطا فرمايد.
15- امام صادق (ع) فرمود: هر كه داراى سه خصلت باشد خداوند برايش حور العين تزويج مىكند هر طور كه دلش بخواهد، آن سه خصلت عبارتند از: 1- فروخوردن خشم، 2- صبر بر شمشيرها در راه خدا، 3- كسى كه بر مال حرام دست يابد ولى براى خدا از آن درگذرد.
115- باب استحباب فروخوردن خشم از دشمنان دين در زمان حكومتشان
1- امام صادق (ع) فرمود: فروخوردن خشم از دشمن زمان حكومت و اقتدار آنان تقيه و احتياط است براى كسى كه دورانديشى كند، و در معرض بلاى دنيا در نيايد، و خصومت و دشنام دادن دشمنان در زمان اقتدارشان بدون رعايت تقيّه ترك كردن دستور خداى عزّ و جل است، پس با مردم مدارا كنيد. تا كردار شما نزد آنان بزرگ جلوهگر شود.- و از شما به نيكى ياد كنند- و با آنان عداوت و دشمنى نورزيد، كه برگردنتان سوارشان كنيد و خوار و زبون گرديد.
116- باب استحباب صبر در برابر حسودان و مانند آن
1- امام صادق (ع) فرمود: در برابر دشمنان نعمت (حسودان) صبر پيشه كن.
زيرا كسى را كه نسبت به تو خدا را نافرمانى كرده هرگز نتوانى بهتر از فرمانبردارى خدا نسبت به او جبران كنى.
2- پيغمبر (ص) فرمود: خداوند در مورد چهار بلا از مؤمن پيمان گرفته كه سختترين آنها بر مؤمن اين است كه مؤمنى ظاهرا با او هم عقيده است ولى بر او رشك برد، يا اين كه منافقى در صدد كشف نقطه ضعفهاى او باشد يا شيطان گمراهش كند، يا كافرى به جنگ با او برخيزد، براى مؤمن با اينها بقايى نيست.
(يعنى با اين گرفتاريها مؤمن چقدر مىتواند تحمل داشته باشد) 3- داود بن سرحان گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود: چهار چيز است كه مؤمن از آن چهار چيز يا يكى از آنها بر كنار نيست، مؤمنى كه مؤمن ديگر بر او رشك برد و اين از همه گرفتاريها سختتر است، منافقى كه مؤمن را دنبال كند، تا نقطه ضعفى از او پيدا كند، يا دشمنى كه با او در ستيز باشد، يا شيطانى كه او را گمراه نمايد.
توضيح اين كه حديث 4 مانند حديث يك است و از امام موسى كاظم (ع) نقل شده، و حديث 5 نيز مانند حديث يك است، به اضافه جملاتى در ذيل حديث به اين شرح كه امام (ع) خطاب به زيد شحّام مىفرمايد: اى زيد خداوند اسلام را انتخاب فرموده، پس همنشينى و مصاحبت او را با خوشرويى و سخاوت نيكو بداريد.
