لذا وقتى به آيات قرآن نظاره مى كنيم در مى يابيم كه بيشترين آيات نماز و عبادت با ذكر زكات همراه است و در كنار هر صلوة ، غالبا زكات نيز ذكر شده است ، كه اين هر دو در كنار هم در سازندگى و تربيت روح جسم انسان نقش مهم و اساسى را ايفاء مى كنند.

نزول زكوة در ماه رمضان :

يكى از احكام شريعت مقدس اسلام زكوة است كه آياتش مثل نماز و روزه و... در ماه مبارك رمضان نازل شده است .

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

حضرت امام در استشهاد به اين آيه شريفه و يمنعون الماعون ⁽¹⁸⁷⁾

و بازدارند، زكات ، ياد خير را، فرمود:

آن قرضى است كه آن را به قرض مى دهد، يعنى خيرى است كه از او به يك انسان گرفتار مى رسد و يا او را به يك معروف و كار خيرى واميدارد و يا بعضى از متعه منزل خويش را به همسايه اش عاريه مى دهد و از جمله خواسته هاى آيه شريفه زكاتيست كه به مستمندان بطور فرض و واجب مى پردازد.

قبولى نماز مشروط به تزكيه اموال است :

در فلسفه تشريع زكات مى خوانيم كه نماز و هر عبادت ديگرى وابسته به تزكيه اموال است ، چرا كه نماز و عبادات ديگر در ارتباط مستقيم با حليت و يا حرمت و بطلان آن مال و يا عبادت دارد. بنابراين پولى كه با آن غذا، لباس و مسكن ، و هر چيز ديگر تهيه مى گردد، كاملا ارتباط مستقيم با صحت و بطلان عبادت دارد، در اين رابطه فقهاء عاليمقام در رسائل عمليه خويش بطور مبسوط تشريح كرده و توضيح داده اند، با اين تفاوت و شرائطى كه در صحت و قبولى نماز و عبادات وجود دارد نماز كسى كه مال حرام تهيه مى كند و به حقوق مردم تجاوز مى نمايد مثلا از راه منع زكات به (قوت لا يموت ) فقرا تعدى و تجاوز مى نمايد چگونه مى توان قبولى نماز چنين كسى را انتظار داشت ؟!! يعنى حقوق يك عده از مساكين و فقرا كه در اموال او مى باشد مورد قبول درگاه حضرت حق قرار گيرد؟!

بيان حضرت صادق عليه السلام گوياى اين حقيقت است كه مى فرمايد:

... ايها المسلمون زكوا اموالكم تقبل صلاتكم . ⁽¹⁸⁸⁾

اى مسلمانان اموالتان را با زكات پاك سازيد تا نمازتان قبول درگاه حضرت حق قرار گيرد.

و اين يك حقيقت است كه غالبا در قرآن ، زكات بعد از نماز ذكر شده است و با اين بيان روشن شد كه قبولى نماز و هر عبادت ديگرى چه نقشى در تطهير اموال دارد و يا بر عكس ، اموال مزكى چه نقشى در قبولى نماز و عبادات ديگر دارد.

نماز مانع الزكوة ، صحيح و مقبول نيست

اين موضوع در سخن درربار حضرت امام صادق عليه السلام است كه چنين مى فرمايد:

قال : صلوة مكتوبة خير من عشرين حجة ، و حجة خير من بيت مملوء ذهبا ينفقه فى بر حتى ينفد، قال : ثم قال : و لا افلح من ضيع عشرين بيتا من ذهب بخمسة و عشرين درهما، فقلت و ما معنى خمسة و عشرين درهما؟ قال من منع الزكوة وقفت صلوته حتى يزكى . ⁽¹⁸⁹⁾

حضرت عليه السلام فرمود:

يك نماز واجب برتر از بيست حج است ، و حال آنكه يك حج بهتر و افضل است از يك خانه پر از طلا كه در راه خدا انفاق نمايد تا تمام شود.

آنگاه راوى گفت : سپس حضرت فرمود:

رستگار نيست كسى كه ضايع كند اجر و ثواب انفاق بيست خانه پر از طلا را بوسيله بيست و پنج درهم .

راوى مى گويد: عرض كردم معناى بيست و پنج درهم چيست ؟

اگر به آنچه در زكوة مال دستور داريم بپردازيم و با نيت خالص و (لله و لوجه الله و فى سبيل الله ادا كنيم ، هر چه زودتر جايش پر مى شود، هرگز مال مالداران كاسته نمى گردد، و فقيرى هم در جوامع اسلامى بلكه در كره زمين پيدا نخواهد شد. اما وقتى پرداخت زكات را غرم و غرامت و ضرر بپنداريد معلوم است كه بچنين مشكلاتى بزرگ گرفتار خواهيد شد.

در همين ارتباط روايتى است از امام صادق عليه السلام كه فرمود:

ان رسول الله عليه السلام : قال : لا تقوم الساعة حتى تكون الصلوة منا و و الامانة مغنما و الزكوة مغرم . ⁽¹⁹⁵⁾

از پيامبر عظيم الشاءن اسلام صلى الله عليه و آله نقل شده كه آن حضرت فرمود:

قيامت بر پا نمى گردد و شرائط ساعت بدست نمى آيد تا آن كه نماز را با منت برگزار نمايند و از امانتى كه در دست دارند غنيمت شمرده و خود استفاده مى كنند و پرداخت زكات را زيان و ضرر مى پندارند.

چنين مردمى سزاوار هر گونه واكنش اعمال و عكس العمل جفاها و بلاهائى هستند كه خود بر سر مستضعفان آورده اند. و آهات و آفات است ، كه از طرف ذات اقدس الهى گريبانشان را مى گيرد و جز حسرتى از اموال و دارائى ما قبل براى ايشان باقى نمى ماند و با همين حسرت ها، آرزوهاى خود را بگور مى برند و اعمال چنين انسانهائى از (اشراط الساعة و از علائم الظهور حضرت بقية الله الا عظم عجل الله تعالى فرجه الشريف ) مى باشد كه معلوم است با اين اعمال زشت و بعضى اعمال بد ديگر، ظلم و ستم سراسر عالم را فرا مى گيرد، و آن اينست كه مسلمانى نماز را با منت بجاى آورده و در امانت خيانت كرده و زكات را غرامت و زيان و ضرر پنداشته است . آرى بداند كه اين اوصاف و اعمال ظالمانه جزء شرائط آخر الزمان است و از اشراط الساعة مى باشد.

فصل نهم : انفاق و صدقات

انفاق و صدقات حقوقى است مسلم كه بعد از زكات و اداى فريضه بر اموال اغنياء تعلق مى گيرد. كه قرآن آنها را حق معلوم ، يا ماعون ، و صدقات و انفاقات ديگر مثل بائبه ناميده است . مال و درهم و دينار، وقتى زياد شد و به حد نصاب رسيد حقوق زيادى به آن تعلق مى گيرد، كه نبايد تنها به آنچه بعنوان حقوق واجب پرداخت مى شود اكتفاء نمود، بلكه حقوق ديگرى غير از خمس و زكات بر عهده هر انسان متمكن مسلمان است كه بايد آنها را نيييز اداء نمايد، از قبيل صدقات ، امور خيريه ، خاصه توجه به ارحام و ضعفاى از خانواده و فاميل ، كه در اين مورد عنايت خاص اسلام به اين حقوق بشدت مورد توجه قرار گرفته است . چرا كه اگر در بعض از بلاد و شهرها و روستاها اگر زكوة يا خمس كفايت حال فقراء را ننمايد، لازم است سرمايه داران و مالداران بعد از پرداخت ديون واجب مثل خمس و زكوة بناچار از صدقات و حق معلوم و ماعون كه شرحش مى آيد و كمكهاى ديگر به فقراء بدهند تا آنها هم اداره شوند و از گرسنگى و تشنگى رهائى يابند تا سرى با حالت گرسنه و تشنه بر متكا قرار نگيرد.

ماعون چيست و حكمش كدام است ؟!!

در روايتى از امام صادق عليه السلام در تفسير آيه شريفه و الذين فى اموالهم حق معلوم للسائل و المحروم . ⁽¹⁹⁶⁾ آمده است :

اهو سوى الزكوة ؟ فقال : هو الرجل يؤ تيه الله الثروة من المال فيخرج منه الاءلف و الاءلفين و الثلاثة آلاف و الاقل و الاكثر فيصل به رحمه و يحمل به الكل قومه . ⁽¹⁹⁷⁾

راوى از تفسير آيه از حضرت پرسيد، و آنهائيكه در اموالشان حق معلومى براى وسائل و محروم است آيا حق معلوم غير از زكات است ؟

حضرت فرمود:

اين حق معلوم اموال يك مرد ثروتمنديست كه خداوند به او اعطاء فرموده است پس از آن مال فراوان ، يكهزار، تا دو هزار، تا سه هزار، كمتر يا بيشتر از مالش خارج مى نمايد و با اين پولهاى كلان (پس از اداى زكات و حقوق واجب ) به ارحام خود خدمت مى كند و بارى از دوش اقوامش و نيز انسانهاى مستضعف بر مى دارد.

پس روشن شد كه حق معلوم غير از زكات حقى است كه ارحام ، اقوام و طبقات ضعيف ، از اموال سرمايه داران مى برند، كه تا بيش از آنچه زندگيشان از زكات مى گذرد، مرفه تر و بهتر گردد، يا آنكه اگر از زكوة تاءمين نشوند و امكاناتشان فراهم نشد، لازم است مالداران با غير از زكوة و خمس يعنى با ماعون به داد ضعفا كمك كنند و آنها را دريابند خاصه ارحام طبقه اول يا دوم ، كه شخص مالدار نمى تواند از زكات واجب النفقه ها از خمس و زكوة فرزند يا پدر و يا مادر و... نمى توانند استفاده نمايند و روى هم رفته سرمايه كلان سرمايه داران نبايد فقط صرف رفاه و عياشى و خوشگذرانى شخص آنان گردد، بلكه به داد دل مستمندان و بيچارگان بايد برسند و اين همان حق معلومى است كه قرآن بيان مى فرمايد.

ناگفته نماند، كه كارتلهاى نفتى و سرمايه داران بزرگ ، آنهائيكه نمى توانند درآمدهاى خود را بررسى و محاسبه كنند، ثروتمندانى كه اگر حقوق واجب مالشان را به اهلش برسانند خدا شاهد است كه يك فقير براى نمونه در جامعه بشرى و قاره آفريقا و اروپا و آمريكا و آسيا باقى نمى ماند، حال اگر سرمايه داران حقوق واجب الهى خويش را پرداخت ننمايند، حقوق مستحبى اموال خويش مى پردازند؟!!

از انفاق پنهان و آشكار غافل نمانيد:

ابوبصير مى گويد به امام صادق عليه السلام عرض كردم : كه براى ما همسايگانى است كه وقتى جيزى از متاع منزلمان را به آنان عاريه مى دهيم ، هنگام برگرداندن ، كم مى كنند، و فاسدش مى نمايند، آيا صلاح مى دانيد كه ديگر به آنان چيزى ندهيم ؟

امام عليه السلام فرمود:

نه ، چنين كارى نكنيد به صلاح شما نيست كه همسايگان را از اين كمكها منع كنيد اگر چه همسايگان خوبى نباشند.

ابوبصير گفت : عرض كردم آيه و يطعمون الطعام على حبه مسكينا و يتيما و اءسيرا . ⁽¹⁹⁸⁾

و اطعام كردند براى خدا، و براى جلب رضايت او مسكين و يتيم و اسير را، كه معروف است در شاءن امام على و حضرت فاطمه و حسين عليه السلام و فضه خادمه نازل شده آيا اين اطعام همان زكات است ؟

حضرت فرمود: خير! زكات نيست .

آشكارا صدقات را بدهيد چه خوب ، و اگر پنهان داريد و به فقراء بدهيد براى شما بهتر است ، آيا اين آيه درباره زكات است ؟

حضرت فرمود:

هر يك از اين آيات كه ذكر شد در جاى خود يك عمل برجسته و پرثواب و نيكو است ، و از ارزشهاى معنوى و اخروى فوق العاده اى برخوردار مى باشد و همين خدمات طبق فرامين حضرت صادق عليه السلام از واجبات غير زكات است ، زكات نيست اما در فقه جعفرى عليه السلام از واجبات و فرائض شناخته نشد، چرا كه به مسلمانان تحميل مى شد و فشار پرداخت اين صدقات و خدمات به عنوان فريضه با پرداخت خمس و زكات و سائر فرائض تكليف ما لا يطاق مى باشد، لذا در فقه شيعه اثنى عشريه فرض و واجب نگرديد.

گردن امام سجاد عليه السلام بخاطر حمل بار فقراء پينه بست

در داستان انفاق و اطعام حضرت زين العابدين عليه السلام از بحارالانوار علامه مجلسى چنين مى خوانيم :

از حضرت محمد بن على الباقر عليه السلام نقل است كه وقتى پدر بزرگوارش را پس از رحلت ، غسل مى داد، مردم مى ديدند كه مواضع سجده آن حضرت از پيشانى و زانوها و دستها چون زانوى شتر پينه بسته بود، تعجب آنجا بود كه گردن مبارك حضرت را هم چون زانوها پينه بسته ديدند، لذا از امام باقر عليه السلام پرسيدند: يابن رسول الله مواضع سجده پدر بزرگوارتان را ديده و فهميديم كه از كثرت سجده پينه بسته است اما آنچه در گردن مباركشان مى بينيم از چيست ؟ حضرت فرمود:

آگاه باشيد اگر پدر بزرگوارم فوت نكرده بود براى شما نمى گفتم ، پدرم روزى بر او نمى گذشت مگر آنكه يك مسكين يا بيشتر را سير مى كرد تا هر قدرى كه امكانش بود، وقتى كه شب مى شد نگاه مى كرد به آنچه كه از قوتش زياد مى آمد در ميان انبانى مى گذاشت ، وقتى فقراء بخواب مى رفتند بالاى سرشان مى گذاشت ، و از محل خارج مى شد و كمك هاى خود را به كسانى مى داد كه آبرومند بودند، و از مردم سئوال (در خواست كمك ) نمى كردند، و به آنان بدون آنكه خود را معرفى كنند كمك مى نمود، و آنها نيز امام عليه السلام را نمى شناختند و نمى دانستند كسى كه به آنان كمك مى كند كيست ؟ حتى اهلش غير از من از انفاقات او خبر نداشتند، آنگاه حضرت باقر عليه السلام فرمود: و من نيز از خدمات و انفاقاتش مطلع نگشتم مگر اينكه از فضل و ثواب اعطاء صدقه مخفيانه با خبر شدم . ⁽²⁰²⁾

فضل و ثواب و حسن اين عمل برجسته اسلامى و اخلاقى را شيعه بايد از مولا و آقاى خويش حضرت سيد الساجدين عليه السلام بياموزد و بدينوسيله به داد دل ضعفاء و مستمندان رسيدگى نموده و اگر بخواهد به اقل اين خدمات اكتفا كند بايد زكات و حقوق واجب الهى را از اموال خويش رد نمايد، تا بتواند حداقل رضايت مساكين و فقراء را جلب نمايد.

حق معلوم و ماعون هر جمعه و هر ماه پرداخت مى گردد.

اسلام تنها مكتبى است كه از امتيازات بزرگ اقتصادى و امدادى و اعانت به ضعفاء برخوردار است و هيچ مكتب و مذهب ديگرى اين چنين به داد مستمندان و بيچارگان نمى رسند و توجه ندارند، رئيس مذهب شيعه اثنى عشريه حضرت امام جعفر صادق عليه السلام در تفسير آيات شريفه حق معلوم و ماعون چنين مى فرمايد:

و قال : الحق المعلوم ليس من الزكوة ، هو الشيى ء تخرجه من مالك ان شئت كل جمعة و ان شئت كل شهر و لكل ذى فضل فضلة.

حضرت فرمود: حق معلوم در قرآن از زكات نيست بلكه آن چيزى است كه شما از مالتان در هر جمعه يا در هر ماه خارج مى كنيد كه براى هر يك داراى فضل و فضيلتى است ، (اشاره به اينست كه روز جمعه يا اول هر ماه صدقه دادن فضيلت دارد كه در ساير ايام اين امتياز را ندارد). آنگاه حضرت عليه السلام امام اين آيه را تلاوت فرمود و استشهاد كرد.

و ان تخفوها و تؤ توها الفقراء فهو خيرلكم .

ثم قال : فهو ليس من الزكوة ، و الماعون ليس من الزكوة ، هو المعروف تصنعه ، و القرض تقرضه ، و متاع البيت تعيرع ، وصلة قرابتك ليس من الزكوة ، و قال الله عزوجل :