شرط هشتم به حد ترخص رسيده باشد

پرسش‏هاى مقدماتى

- حد ترخص چيست ؟

- مسافر، از كجا بايد شروع به شكسته خواندن نماز كند؟

- حد ترخص محلى كه ديوار و سكنه‏اى ندارد، چگونه محاسبه مى‏شود؟

- در صورت شك به حد ترخص، وظيفه چيست ؟

- در حد ترخص محل قصد اقامه، وظيفه چيست ؟

- چنان چه كسى از غير وطن، اقدام به مسافرت نمايد، از كجا بايد شروع به شكسته خواندن نماز كند؟

- آيا حد ترخص در غير وطن نيز معتبر است يا نه ؟

مسأله 1 - حد ترخص، محلى است كه از آن جا، ديوار شهر * ديده نمى‏شود و اذان شهر شنيده نمى‏شود. البته به شرطى كه در هوا چيزى كه مانع ديدن (مثل گرد و غبار و...) و يا مانع شنيدن (مثل سر و صدا و...) است، وجودنداشته باشد. 174 (ر. م 1317)

مسأله 2 - كسى كه عازم سفر است، پس از رسيدن به حد ترخص (با تحقق ساير شرايط) بايد نماز را شكسته بخواند و قبل از آن، نمازش تمام است. (ر.م 1317)

مسأله 3 - براى شكسته خواندن نماز، لازم نيست به قدرى دور شود كه حتى مناره‏ها و گنبدها را نيز نبيند يا ديوارها كاملاً از نظر محو شود؛ بلكه همين قدر كه ديوارها به صورت واضح معلوم نباشد 175 كافى است ** به حد ترخص رسيده و بايد نماز را شكسته بخواند. (ر.م 1317)

مسأله 4 - هرگاه شهرى در بلندى باشد به طورى كه از دور هم ديده شود.بايد به قدرى گود باشدكه باكمى دور شدن، ديوار آن ديده نشود2 كسى كه از آن شهر مسافرت مى‏كند، وقتى به اندازه‏اى دور شود كه اگر آن شهر در زمينى هموار بود، ديوارش از آن جا ديده نمى‏شود.3 176بايد نماز را شكسته بخواند، و نيز اگر پستى و بلندى خانه‏ها بيشتر از معمول باشد (مثل ساختمان‏هاى ده بيست طبقه) بايد ملاحظه خانه‏هاى معمول (دو سه طبقه) را بنمايد. 177(ر. م 1320)

مسأله 5 - اگر بين مسافر و شهر مانعى از ديد (مثل تپه، درخت، مه، غبار، تاريكى و...) وجود داشته باشد، بايد به قدرى از شهر دور شود كه اگر مانع نبود، ديوار شهر را نمى‏ديد. 178(ع .م 59)

مسأله 6 - اگر ازمحلى مسافرت كند كه خانه و ديوار ندارد، وقتى به جايى رسيد كه اگر آن محل ديوار داشت، از آنجا ديده نمى‏شد، هماناجا حد ترخص است و بايد نماز را شكسته بخواند. 179(ر.م 1321)

مسأله 7 - لازم نيست به قدرى دور شود كه اصلاً صداى شهر را نشنود؛ بلكه اگر صدا را بشنود ولى نتواند تشخيص بدهد كه اذان است يا غير اذان، به حد ترخص رسيده و بايد نماز را شكسته بخواند. 180(ر.م 1322)

مسأله 8 - اذانى كه با بلندگو پخش مى‏شود، يا بدون بلندگو در جاى بسيار بلند ،گفته مى‏شود و يا به وسيله كسى كه صدايش بيش از حد متعارف بلند است، گفته مى‏شود، نمى‏تواند ملاك حد ترخص باشد. بنابراين، وقتى به محلى برسد كه اگر اذان متعارف بود، در آن جا قابل شنيدن نبود، به حد ترخص رسيده و بايد نماز را شكسته بخواند (هر چند صداى اذان غير متعارف را بشنود). 181(ر.م 1324)

مسأله 9 - اگر كسى، گوش يا چشمش از حد معمول، ضعيف‏تر يا قوى‏تر باشد، اعتبارى به آن نيست؛ بلكه ملاك، شنوايى و بينايى معمولى است. 182 (ر.م 1325)

مسأله 10 - كسى كه به سفر مى‏رود، اگر به جايى برسد كه اذان شهر را نشنود ولى ديوار شهر را ببيند 183، يا ديوار شهر را نبيند 184 ولى صداى اذان را بشنود - چنان چه بخواهد در آن جا نماز بخواند - بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند؛ اما اگر يكى از دو علامت باشد و در دومى شك داشته باشد، بايد نماز را شكسته بخواند. (ر.م 1318)

مسأله 11 - مسافرى كه به وطن خود باز مى‏گردد، وقتى به حد ترخص آن جا رسيد، بايد نماز را تمام بخواند، ولى مسافرى كه مى‏خواهد ده روز يا بيشتر در محلى (غير از وطن) بماند، وقتى به حد ترخص آن جا رسيد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را تأخير بيندازد تا به محل قصد اقامه * برسد و يا نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند. 185(ر.م 1319)

مسأله 12 - چنان چه كسى از محل قصد اقامه، يا محل توقف سى روز به حال ترديد، سفرى را شروع كند، اگر بخواهد در حد ترخص آن محل، نماز بخواند، بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند. 186 (ع. م 65)

مسأله 13 - كسى كه به سفر مى‏رود، هرگاه شك كند به حد ترخص رسيده يا نه، بايد نماز را تمام بخواند و كسى كه از سفر بر مى‏گردد، اگر شك كند به حد ترخص رسيده يا نه، بايد نماز را شكسته بخواند. و چون در بعضى موارد اشكال پيدا مى‏كند بايد آنجا نماز نخواند يا هم شكسته و هم تمام بخواند.187(ر.م‏1326)

مسأله 14 - مسافرى كه قصد پيمودن هشت فرسخ يا بيشتر را دارد، چنان چه پس از خروج از حد ترخص وطن، به جهت انحنا و كجى راه، دوباره داخل حد ترخص شود، بايد نماز را تمام بخواند 188 ؛ ولى پس از خروج دوباره از حد ترخص، بايد نماز را شكسته بخواند هر چند باقى راه تا مقصد، كمتر از مسافت شرعى (هشت فرسخ) باشد. 189 * (ع. م 69)

مثال: شخصى اهوازى به قصد اقامت ده روز يا بيشتر ، عازم روستايى واقع در پنجاه * كيلومترى اهواز مى‏شود. پس از طى ده كيلومتر به علت انحنا و كجى راه، داخل حد ترخص اهواز شده و بعد از دو كيلومتر، دوباره از حد ترخص خارج شد و پس از پيمودن 38 كيلومتر به روستا رسيد؛ نماز اين شخص در 38 كيلومتر باقيمانده بعد از خروج دوباره از حد ترخص تا روستا شكسته است 190، اما در دو كيلومترى كه داخل حد ترخص بود اگر بخواهد نماز بخواند، بايد هم شكسته و هم تمام بخواند. 191

مسأله 15 - حد ترخص از ويژگى‏هاى وطن است ***و در مورد محل قصد اقامه و محل توقف سى روز به حال ترديد، ثبوت حد ترخص، مشكوك است 192، ازاين رو در حد ترخص اين دو، بايد احتياط نمود، * و اما در غير اين سه مورد ** بطور قطع، حد ترخص اعتبارى ندارد و مسافر از حين شروع سفر، بايد نماز را شكسته بخواند. 193 (ع.م 65)

مثال 1 : شخصى اهوازى، براى بدرقه مسافر، تا روستايى واقع در ده كيلومترى اهواز مى‏رود و در آن جا تصميم مى‏گيرد همراه مسافر به سفر برود. اين شخص همين كه به قصد سفر به راه افتاد، نمازش شكسته خواهد بود و لازم نيست حد ترخص آن روستا را رعايت كند. 194

سؤال 51 - ابتداى مسافت شرعى براى شخص فوق‏الذكر، كدام يك از موارد زير است:

الف - آخرين محدوده عرفى شهر اهواز.

ب - آخرين محدوده عرفى روستا.

ج - نقطه آغاز سفر

مثال 2: استاد يا دانشجو يا كارمند يا راننده‏اى كه به اقتضاى شغل، در مسير آبادان - اهواز رفت و آمد مى‏كند( و به علت كثيرالسفر بودن، نماز را تمام مى‏خواند) در يكى از سفرهاى شغلى به اهواز، در آن جا تصميم گرفت براى زيارت به قم مشرف شود. اين شخص همين كه از اهواز به طرف قم حركت كرد، بايد نماز را شكسته بخواند و رعايت حد ترخص اهواز لازم نيست.

خلاصه‏

- حد ترخص، محلى را گويند كه ديوار شهر از آن جا ديده نمى‏شود و صداى اذان شهر د رآن جا شنيده نمى‏شود.

- كسى كه به مسافرت مى‏رود، از حد ترخص به بعد، بايد نماز را شكسته بخواند .

- اگر كسى از محلى مسافرت نمايد كه ديوار ندارد چنان چه به قدرى دور شود كه اگر آن جا ديوار داشت، ديده نمى‏شد، به حد ترخص رسيده است .

- كسى كه از مسافرت باز مى‏گردد، وقتى به حد ترخص وطن رسيد، بايد نماز را تمام بخواند.

- مسافرى كه قصد دارد، در محلى ده روز يا بيشتر توقف كند، وقتى به حد ترخص آن محل رسيد، بايد نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند. و يا نماز را تاخير بيندازد و در منزل تمام بخواند.

- چنان چه كسى از محل قصد اقامه، عازم سفر شود،وقتى به حد ترخص آن محل رسيد، اگر بخواهد نماز بخواند، بايد هم شكسته و هم تمام بخواند.

- كسى كه به مسافرت مى‏رود، اگر شك كند كه آيا به حد ترخص رسيده يا نه، بايد نماز را تمام بخواند و كسى كه از مسافرت باز مى‏گردد، اگر شك كند كه آيا به حد ترخص وطن رسيده، يا نه، بايد نماز را شكسته بخواند.

- حد ترخص از ويژگى‏هاى وطن است و در غير وطن ،حد ترخص اعتبار ندارد؛ اما در مورد محل اقامه و توقف سى روز به حال ترديد، ثبوت حد ترخص، مشكوك است، از اين رو در حد ترخص اين دو، بايد نماز را هم شكسته و هم تمام خواند .

فصل نهم

پى‏نوشتها:‌

---

* - در قديم اطراف شهرها ديوار مى‏كشيدند ولى در حال حاضر كه شهرها ديوار ندارند، ملاك و ميزان، ديوار آخرين خانه‏هاى شهر است .

** - ديدن شبح ديوارها اشكال ندارد.
173 - گلپايگانى (ر.م 1326)، بهجت (ر.م 1068)، خامنه‏اى (س 650) و فاضل (1339): حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند .
اراكى (ر.م 1310)، خوئى (ر.م 1292)، تبريزى (ر.م 1292)، زنجانى (ر.م 1292) و مكارم (ر.م 1155): ديده شدن و ديده نشدن ديوارها اثرى ندارد، بلكه علامت رسيدن به حد ترخص اين است كه اذان شهر را نشنود و اهل شهر او را نبينند( و نشانه آن اين است كه او آنها را نبيند).
بهجت، خامنه‏اى و فاضل: حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند .
گلپايگانى (ر.م 1326): اگر به قدرى دور شود كه ديوار خانه‏هاى شهر كاملاً معلوم نباشد ولى شبح آنها نمايان باشد، احتياط واجب آن است كه نماز نخواند تا وقتى كه شبح محو شود، يا اگر خواست نماز بخواند، هم شكسته و هم تمام بخواند.

اراكى، خوئى، تبريزى، زنجانى و مكارم: بلكه همين قدر كه مردم شهر او را نبينند، كافى است .
174- اراكى، خويى، تبريزى، زنجانى و مكارم: به طورى كه مسافر از فاصله دور هم ديده شود .
175- اراكى، خوئى، تبريزى، زنجانى و مكارم: مسافر ديده نشود (علامتش اين است كه مسافر از آن جا اهل آن شهر را نبيند).
176- اراكى، خوئى، تبريزى، زنجانى و مكارم: مسافر در آن جا ديده نمى‏شد (علامتش اين است كه مسافر از آن جا اهل آن شهر را نمى‏ديد).
177- چنان كه گذشت به نظر آيات عظام اراكى، خوئى، تبريزى، زنجانى و مكارم ديده شدن و ديده نشدن خانه‏هاى شهر، هيچ نقشى ندارد. (براى توضيح بيشتر به مسئله 1 همين فصل مراجعه فرماييد).
178- اراكى، خوئى، تبريزى، زنجانى و مكارم: كه اگر مانع نبود، مردم شهر او را نمى‏ديدند.

179- اراكى (ر.م 1314)، خوئى (ر.م 1330)، تبريزى (ر.م 1330)، زنجانى (ر.م 1330) و مكارم: اگر از محلى مسافرت كند كه ساكنينى ندارد وقتى به جايى برسد كه اگر آن محل ساكنينى داشت، او را در آن جا نمى‏ديدند، همان جا حد ترخص است و بايد نماز را شكسته بخواند.
گلپايگانى، بهجت، خامنه‏اى و فاضل: حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند.
180- خوئى (ر.م 1331)، گلپايگانى (ر.م 1331)، تبريزى (ر.م 1331)، زنجانى (ر.م 1331) و فاضل (ر.م 1344): حكم مسئله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند.

اراكى (ر.م 1315): بايد اصلاً صداى اذان شهر را نشنود و اگر صدايى بشنود ولى تشخيص ندهد كه اذان است يا غير اذان، بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند.

مكارم (ر.م‏1157): بايد اصلاً صداى اذان شهر را نشنود و اگر صدايى بشنود ولى تشخيص ندهد كه اذان است يا غير اذان، بايد نماز را تمام بخواند.
بهجت و خامنه‏اى:؟
181- همه مراجع معظم تقليد در حكم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
182- همه مراجع معظم تقليد در حكم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
183- اراكى، خوئى، تبريزى‏ومكارم: ولى مردم شهر او را ببينند.

گلپايگانى، بهجت، خامنه‏اى و فاضل: حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند .

زنجانى: (ر.م 1327): ولى ديوار شهر را ببيند و اهل شهر او را نبينند.
184- اراكى (ر.م 1311)، خوئى (ر.م 1327)، تبريزى (ر.م 1327)، زنجانى (ر.م 1327)، مكارم (ر.م 1155): يا مردم شهر او را نبينند.

گلپايگانى (ر.م 1327)، بهجت (ر.م 1069)، خامنه‏اى( س 689) و فاضل (ر.م 1340): حكم مسأله همان است كه اما راحل (ره) فرموده‏اند.

* - چون قصد اقامه كرده، لذا نمازش در آن جا تمام است .
185- اراكى (ر.م 1312)، گلپايگانى (ر.م 1328)، زنجانى (ر.م 1328) و مكارم (ع.م 65): مسافرى كه مى‏خواهد ده روز يا بيشتر در محلى بماند، وقتى به حد ترخص آنجا رسيد، بايد نماز را تمام بخواند. (مثل‏وطن).

خوئى (ر.م 1328) و تبريزى (ر.م 1328): در غير وطن، حد ترخص اعتبارى ندارد. بنابراين، مادامى كه به محل قصد اقامه نرسيده، نمازش شكسته است.

بهجت (ر.م 1072 و استفتا)، خامنه‏اى (س 650) و فاضل (ر.م 1341): حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند.
186- اراكى (ر.م 1310)، گلپايگانى (ر.م 1326)، بهجت (ر.م 1068 و استفتا)، زنجانى (ر.م 1326) و مكارم (ر.م 1155): احتياط لازم نيست و نمازش در آنجا شكسته است (مثل حد ترخص وطن).

خوئى (ر.م 1326) و تبريزى (ر.م 1326): در غير وطن، حد ترخص اعتبارى ندارد و همين كه از آن محل خارج شد، بايد نماز را شكسته بخواند .

خامنه‏اى (استفتا) و فاضل (ع.م 65): حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند.

* - البته به شرطى كه قصد اوليه‏اش مبنى بر پيمودن مسافت شرعى، هنوز باقى باشد.
187- اراكى (ر.م 1319)، خوئى (ر.م 1335)، گلپايگانى (ر.م 1335)، تبريزى (ر.م 1335)، فاضل (ر.م 1348)، و مكارم (ر.م 1157): حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند.
بهجت و خامنه‏اى: (حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند .ن)

زنجانى (ر.م 1335): بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند.

188- اراكى (ع.م 69)، خوئى (ع.م 69)، گلپايگانى (ع.م 69)، بهجت (استفتا)، خامنه‏اى س 671)، فاضل (ع.م 69) و مكارم (ع.م 69): احتياط لازم نيست و بايد نماز را د رآن جا تمام بخواند.

تبريزى (استفتا) حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند.
زنجانى ؟
189- اراكى (ع.م 69)، گلپايگانى (ع.م 69)، بهجت (استفتا) و مكارم (ع.م 69): اگر باقى راه كمتر ازمسافت شرعى باشد، بايد نماز را تمام بخواند .
خوئى (ع.م 69)، تبريزى (استفتا)، خامنه‏اى (س 671) و فاضل (ع.م 69): حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند .
زنجانى ؟

* - مسافت شرعى، 40 يا 43 يا 45 كيلومتر است (براى توضيح بيشتر به فصل اول مراجعه فرماييد) .

** - يعنى هرگاه كسى از وطن خود اقدام به مسافرت نمايد، از حد ترخص به بعد، بايد نماز را شكسته بخواند و موقع بازگشت ازسفر، تا قبل از حد ترخص، نمازش شكسته است و از آن جا بايد نماز را تمام بخواند.
190- اراكى، گلپايگانى، بهجت و مكارم: نمازش تمام است (چون 38 كيلومتر، كمتر از مسافت شرعى است).

خوئى، تبريزى، خامنه‏اى و فاضل: حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند.
191- اراكى، خوئى، گلپايگانى، بهجت، خامنه‏اى، فاضل و مكارم: بايد نماز را تمام بخواند .

تبريزى: حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند .
192- اراكى (ع.م 65)، گلپايگانى (ع.م 65)، زنجانى (ر.م 1326 - 1328) و مكارم (ع.م 65): حد ترخص اختصاص به وطن ندارد بلكه در مورد محل قصد اقامه و توقف سى روز به حال ترديد، نيز اعتبار دارد. بنابراين، در حد ترخص اين دو، احتياط لازم نيست و مثل حد ترخص وطن، بايد عمل كرد (موقع رفتن به سفر، بايد نماز را در آن جا شكسته خواند و موقع بازگشت ازسفر، بايد نماز را در آن جا تمام خواند).

خوئى (ع.م 65)و تبريزى (ر.م 1326 - 1328): حد ترخص، اختصاص به وطن دارد و در مورد محل قصد اقامه و محل توقف سى روز به حال ترديد، به طور قطع، حد ترخص اعتبارى ندارد و احتياط لازم نيست؛ بلكه مسافر به محض خروج از اين دو محل، بايد نماز را شكسته بخواند. (براى توضيح بيشتر به مسأله 11 و 12 مراجعه فرماييد).

بهجت(ر.م 1068 - 1070 - 1072): حد ترخص، اختصاص به وطن ندارد؛ بلكه در مورد محل قصد اقامه و محل توقف سى روز به حال ترديد نيز اعتبار دارد. البته موقع ورود به محل قصداقامه، در حد ترخص آن جا، بنا بر احتياط واجب بايد نماز را هم شكسته و هم تمام خواند. (براى توضيح بيشتر به مسأله 11 و 12 مراجعه فرماييد).

خامنه‏اى (استفتا) و فاضل (ع.م 65): حكم مسأله همان است كه امام راحل (ره) فرموده‏اند.

* - بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند. (براى توضيح بيشتر به مسأله 11 و 12 همين فصل مراجعه فرماييد).

** - اين سه مورد را قواطع سفر مى‏گويند كه عبارتنداز: وطن، محل قصد اقامه و محل توقف سى روز به حال ترديد.

193- در مورد اينكه حد ترخص در غير قواطع سفر (وطن، محل قصد اقامه و محل توقف سى روز به حال ترديد) اعتبارى ندارد، همه مراجع معظم تقليد اتفاق نظر دارند.
194- سؤال 7 در فصل دوم مثال ديگرى است براى اين مطلب.