بخش دوم: مقدّمات زندگى مشترك

1 ازدواج

1. حكم ازدواج

سؤال 164. آيا ازدواج واجب است؟

جواب: ازدواج از مستحبّات مؤكد است; مگر در مواردى كه انسان بترسد كه اگر آن را ترك كند به گناه مى افتد، كه در اين صورت واجب مى شود.

سؤال 165. در توضيح المسائل حضرت عالى آمده: «كسى كه به خاطر ازدواج نكردن به گناه مى افتد، واجب است ازدواج نمايد.» لطفاً بفرماييد:

الف) آيا منظور از گناه فقط زناست، يا چشم چرانى، خود نمايى زن، عشوه و ناز زن براى مرد نامحرم، و مانند آن را نيز شامل مى شود؟

جواب: شامل تمام اين گناهان مى شود.

ب) منظور از عبارت «به خاطر ازدواج نكردن به گناه مى افتد» كدام يك از اين دو حالت زير است؟

اوّل: اگر به خاطر ازدواج نكردن مرتكب گناه شد، بعد از آن ازدواج بر او واجب مى شود.

دوم: وقتى به خاطر ازدواج نكردن ميل شديدى به گناه پيدا كرد، قبل از ارتكاب گناه ازدواج بر او واجب مى شود.

جواب: منظور احتمال دوم است.

ج) آيا حكم مذكور اعم از دائم و موقّت است، يا فقط منظور ازدواج دائم است؟

جواب: فرق نمى كند.

سؤال 166. همان گونه كه مى دانيد روز به روز فاصله بين بلوغ جنسى و سنّ ازدواج، رو به افزايش است و اكنون به حدود 12 الى 13 سال رسيده است (چه در مورد دختران و چه در مورد پسران); اين مسأله باعث شده كه روابط پنهانى و نامشروع دختران و پسران از اصلى ترين مشكلات جوانان به حساب آيد. در اين رابطه ها حرمت شرعى 100% است و گاهى آثار و تبعات اجتماعى و روانى نيز به دنبال دارد. حال سؤال اين است كه با توجّه به خوددارى جوانان از ازدواج (به دليل مشكلاتى مانند تحصيل، شغل و مسكن) و سود نبخشيدن تفريحاتى مانند ورزش، و غيره و همچنين نپذيرفتن رياضت و رهبانيت در طيّ اين دوران (و بلكه ناممكن بودن آن در بعضى اوقات) و از همه مهمتر روا نبودن سكوت در مقابل اين همه خلاف شرع و اثراتى كه از بُعد معنوى و عبودى بر روح و جان جوانان مى گذارد لطفاً بفرماييد: آيا دعوت عمومى دختران و پسرانى كه داراى روابط نامشروع هستند و به ادامه آن اصرار مىورزند، با حفظ همان ميزان رابطه، به ازدواج غير دائم، با اذن ولى يا بدون اذن وليّ، صحيح است؟ آيا اين عمل اخراج از حرام به حلال نيست، كه در برخى روايات ابواب متعه به آن اشاره شده است؟

جواب: دعوت به سوى اين رابطه ظاهراً مشروع، مفاسد زيادى در بر دارد و تجربه نشان داده كه غريزه سركش جنسى هرگز آنها را در يك مرحله محدود نمى كند; بلكه غالباً به مراحل ديگر مى كشاند كه سبب مشكلات عظيم براى جامعه مى گردد. به علاوه چون اين گونه ارتباط ها مسئوليت و تقيد خاصّى همراه ندارد، در يك نفر محدود نمى شود و ممكن است يك فرد با چند نفر نيز رابطه برقرار كند كه مفاسد آن بر كسى مخفى نيست. بنابراين، از چنين روشى در شرايط فعلى جامعه ما بايد صرف نظر كرد و به طرق ديگر، از جمله تشويق به ازدواجهاى ساده، ازدواجهايى در حدّ عقد بدون عروسى و همچنين مبارزه با عوامل تحريك كننده اقدام شود، كه اگر اين عوامل كم شود مسأله بسيار محدودتر خواهد شد. تشويق به سرگرمى هاى سالم مانند ورزش و غير آن نيز سهمى در كنترل اين امر دارد، منتها بايد جوانان را تشويق كرد در ورزش از لباسهاى مناسب استفاده كنند، تا نتيجه معكوس ندهد.

2. سّن ازدواج

سؤال 167. آيا در شرع مقدّس اسلام تغيير سنّ شرعى و قانونى ازدواج دختران از 9 سال به 15 سال مجاز است؟

جواب: سنّ نُه سالگى سنّ تكليف است، و الزاماً سنّ ازدواج نيست. توضيح اين كه: ازدواج در صورتى جايز است كه دختر رشد جسمانى كافى براى ازدواج داشته باشد، و در صورتى كه كارشناسان بطور خاص يا بطور عام تأييد كنند كه فلان دختر يا عموم دختران در محيط ما، در فلان سن، رشد جسمانى كافى براى ازدواج ندارند، ازدواج در چنان سنّى حرام است. به تعبير ديگر، بلوغ به حسب ادّله شرع، چهار مرحله دارد:

الف) بلوغ به معناى سنّ تكليف و رعايت واجب و حرام و انجام نماز و مانند آن.

ب) بلوغ به معناى آمادگى براى روزه، بطورى كه مايه ضرر و زيان و بيمارى پسران و دختران نشود.

ج) بلوغ براى ازدواج، بطورى كه دختران از نظر جسمى آمادگى كافى داشته باشند، و خطر إفضاء و نقائص ديگرى در كار نباشد.

د) بلوغ و رشد براى مسائل اقتصادى و مالى، بطورى كه در معاملات مغبون نشوند. از آنچه در بالا گفته شد، جواب سؤال روشن شد.

سؤال 168. چهل وهفت سال سن دارم از نظر شرع اختلاف سن ازدواج چقدر بايد باشد؟

جواب: اختلاف سن در ازدواج حدّ معينى ندارد ولى بهتر اين است كه فاصله زيادى نباشد تا پيوند آنها دوام بيشترى داشته باشد.

سؤال 169. آيا دستورى در مورد تسريع در امر ازدواج داريم؟

جواب: مستحبّ است در شوهر دادن دخترى كه به حدّ بلوغ رسيده تعجيل كنند، همچنين در مورد زن دادن به پسرانى كه نياز به همسر دارند.

3. انتخاب همسر

سؤال 170. به نظر حضرتعالى در ازدواج دو جوان بهتر است چه چيزهايى معيار باشد؟

جواب: بالاترين معيار ايمان و تقوا و اطاعت فرمان خدا و صفاتى است كه موجب محبّت و سازش با يكديگر است.

سؤال 171. ازدواج مرد غير سيد با دختر سيده و بالعكس چه حكمى دارد؟ در صورتى كه اين كار باعث اختلافاتى شود وظيفه چيست؟

جواب: مسلّماً از نظر شرع اسلامى اشكال ندارد ولى اگر در مناطقى بر اثر تعصّب يا ناآگاهى مردم منشأ اختلافاتى مى شود از آن پرهيز نماييد.

سؤال 172. آيا ازدواج با بستگان نزديك مكروه است؟

جواب: طبق روايتى كه از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به اين مضمون رسيده است كه: «با نزديكان ازدواج نكنيد به علّت اين كه فرزند ضعيف و لاغر به دنيا مى آيد» ازدواج با نزديكان مكروه است.

سؤال 173. آيا پسر مجبور است با دخترى كه مادرش پسنديده، امّا مورد پسند خود نيست، ازدواج كند؟

جواب: پسر مجبور نيست با آن دختر ازدواج كند ولى در احترام مادر كوتاهى نكند.

4. نذر ازدواج

سؤال 174. بعضى از دختران كه در سنّ بالا (30 تا 35 سال) هستند، خود را از نظر ازدواج در محدوديت هايى قرار مى دهند، مثلاً مى گويند: «فقط با سادات ازدواج مى كنيم». آيا اين كار در اين شرايط سنّى جايز است؟

جواب: اين گونه محدوديت ها به مصلحت دختران نيست; حتّى اگر نذر كنند و آن نذر سبب مشكلاتى در زندگى آنها شود، آن نذر هم اعتبارى ندارد.

سؤال 175. بعضى از مؤمنين نذر مى كنند كه دختران خود را فقط به سادات بدهند، بدين جهت گاه برخى از اين دختران تا سنّ سى سالگى، بلكه بالاتر، موفّق به ازدواج نمى شوند، آيا چنين نذرى ظلم به دختران و خلاف شرع محسوب نمى شود؟ آيا از نظر شرعى پدر و مادر حق دارند چنين محدوديتى براى دختر خود ايجاد كنند؟

جواب: پدر و مادر حق ندارند درباره دختر يا پسر خود نذر كنند، يا محدوديتّى از اين نظر قائل شوند; حتّى اگر خود دختران هم نذر كنند و سبب بروز مشكلاتى شوند، نذرشان اعتبارى ندارد.

5. ازدواج دوقلوهاى به هم چسبيده

سؤال 176. ازدواج دو قلوهاى به هم چسبيده چه حكمى دارد؟

جواب: در صورتى كه بتوانند ترك ازدواج و عمل به احتياط كنند و به عسر و حرج شديد گرفتار نشوند، احتياط آن است كه از ازدواج صرفِ نظر نمايند و اگر ناچار از ازدواجند، آن دو دختر مى توانند به نوبت به ازدواج مرد واحدى در آيند. به اين ترتيب كه يكى را به عقد خود در آورد و بعد از طلاق و گذشتن عدّه ديگرى را عقد كند (البتّه براى اين كه گرفتار مشكلات طلاق هاى متعدّد نشوند مى توانند از عقد موقّت استفاده كنند). در مورد دو پسر نيز احتياط آن است كه اگر ممكن است ازدواج نكنند و در صورت ضرورت انتخاب يك همسر در زمان واحد جايز نيست، ولى مى توانند به طريق بالا با يك زن ازدواج كنند و به هر حال با توجّه به اين كه وجود چنين افرادى بسيار كم است ذكر اين احكام شرعى نيز اگر عجيب به نظر برسد، جاى بحث و گفتگو نيست.

سؤال 177. طبق جواب حضرتعالى، در خصوص ازدواج دو قلوهاى به هم چسبيده، مسأله سه صورت خواهد داشت، كه شما حكم دو صورت آن را ذكر فرموديد. به اين نحو كه دو قلوها يا هر دو پسر هستند، يا هر دو دختر، كه حكم اين دو صورت در جلد اوّل استفتائات جديد، پاسخ سؤال 874 ذكر گرديده است. حال اگر يكى از دو قلوها پسر و ديگرى دختر باشد، و نياز شديد به ازدواج داشته باشند، ازدواج آنها به چه شكل خواهد بود؟

جواب: در صورتى كه ضرورتى نباشد بايد از ازدواج صرفِ نظر كنند، و اگر ضرورت قطعى و غير قابل اجتناب باشد، هر كدام مى توانند همسرى انتخاب كنند. ولى تا آن جا كه ممكن است بايد جهات مربوط به محرم و نامحرم را رعايت نمايند، و از آن جا كه اين گونه مسائل بسيار نادر است، طبعاً احكام آن هم عجيب به نظر مى رسد.

6. ديگر مسائل ازدواج

سؤال 178. با توجّه به اين كه در حال حاضر تعداد دختران و زنان آماده ازدواج به مراتب بيشتر از پسران و مردان آماده ازدواج است و عدم توجّه به اين مسأله اساسى مشكلات عديده اخلاقى در جامعه اسلامى ايجاد مى نمايد، آيا مردانى كه شرايط لازم ازدواج مجدّد را دارند، اين ازدواج بر آنها واجب مى شود؟

جواب: ارقامى كه ذكر كرديد چندان مطابق واقع نيست و ازدواج مجدّد بر افرادى كه گفتيد واجب نمى باشد و اگر شرايط ازدواج براى افراد مجرّد آسان بشود ظاهراً مشكل حل مى شود.

سؤال 179. اگر زانى و زانيه با يكديگر ازدواج كنند فساد كمترى در محلّ آنها به وجود مى آيد و اصلاح مى شوند در اين صورت آيا مى توان آن دو را مجبور به ازدواج كرد؟

جواب: كسى را نمى توان مجبور به ازدواج كرد ولى توصيه و ارشاد آنها بلامانع است، همچنين در مواردى كه قاضى مى تواند عفو كند و از اجراى حدّ صرفِ نظر كند حق دارد عفو كردن را مشروط به ازدواج آنها نمايد.

سؤال 180. بين دو طايفه، در محلّى درگيرى واقع شده و چشم پسر بچه اى نابينا مى شود، به عنوان وجه المصالحه دختر ده ساله اى را با اجازه وليش براى برادر بچه 8 ساله اى كه چشمش از بين رفته عقد مى كنند. خود دختر ادّعا مى كند من راضى نبوده و نيستم. در قانون سنّ پسر و دخترى كه بتوانند مستقلاً در كارهاى خود مداخله كنند 18 سال است و كمتر از 18 سال بايد به دادگاه مراجعه و دادگاه به پزشك متخصص ارجاع مى دهد كه بالغ و رشيده باشند، چنانچه پزشك متخصص قانونى بر بلوغ و رشد گواهى كند، دادگاه قبل از سن 18 سالگى حكم رشد صادر مى كند. در اين مورد چنين اقدامى نشده ليكن در سن 18 سالگى صورت جلسه اى بين زوجين به اين كيفيت كه تا پايان تحصيلات متوسطه زوجين به تحصيل خود ادامه دهند، تنظيم شده است. در مورد همين صورت جلسه نيز دختر ادعا مى كند پدر و مادرم تهديدم كردند من امضا كردم.

اين ازدواج در بعضى از روستاها مرسوم بوده و هست. در ضمن در مسأله 4 تحريرالوسيله در فصل اولياى عقد آمده است كه «يشترط فى... صحه تزويج الاب و الجد و نفوذه عدم المفسده» و در آخر مسأله ذكر شده «بل الاحوط مراعات المصلحة» آيا اين عدم مفسده و رعايت مصلحت مربوط به دختر مى باشد يا به پدر و فاميل دختر؟ آيا چنين عملى صحيح است؟

جواب: رعايت مصلحت و مفسده مربوط به دختر است يعنى مصالح دختر بايد در نظر گرفته شود و ارتباطى به پدر و مادر ندارد و ملاحظات فاميلى و جبران خسارت ها، نمى تواند مجوز باشد كه صغير مال المصالحه شود و امّا در مورد كبير شرعى واضح است كه بدون رضاى او عقد صحيح نيست.

سؤال 181. اگر مردى به هيچ وجه قادر به ازدواج نباشد يعنى هميشه در امور زندگيش با شكست مواجه بوده و حتّى قادر به سبك ترين نوع ازدواج هم نيست و ازدواج نكردن هم موجب اختلالاتى در بدنش مى شود، آيا مى تواند به وسيله خوردن دارو و يا عمل جراحى، مردى خود را از بين ببرد؟

جواب: جايز نيست و بايد صبر كند تا خداوند فرجى براى او فراهم سازد.

سؤال 182. استمنا كردن براى شخص جوانى كه 25 سال سن دارد و نمى تواند ازدواج كند، چه حكمى دارد؟

جواب: حرام است; بايد به فكر راه هاى مشروع باشد و چنانچه از عوامل تحريك نظير فيلم ها و كتاب ها و نشريات فاسد و مجالس آلوده، دوستان ناباب و حتّى مناظر تحريك كننده اجتناب كرده و اوقات فراغت را با مطالعه و كار و مانند آن پر كنيد و بر خداوند توكل نماييد و هر روز مقدارى ورزش كنيد، ان شاءالله بر هواى نفس و وسوسه هاى شيطان غالب مى شويد. ما هم براى موفقيت شما دعا مى كنيم.

2 خواستگارى

1. نگاه

سؤال 183. نگاه كردن مرد به زنى كه مى خواهد با او ازدواج كند به منظور آگاه شدن از حسن و عيب او جايز است ؟

جواب: آرى جايز است.

سؤال 184. اگر با يك بار نگاه كردن به زنى كه مى خواهد با او ازدواج كند به منظور آگاه شدن از حسن و عيب اين منظور حاصل نشود مى تواند چند بار در چند مجلس نگاه كند؟

جواب: آرى جايز است.

سؤال 185. در سؤالات بالا و مسأله 2091 رساله حضرتعالى آمده است كه: «نگاه كردن مرد به زنى كه مى خواهد با او ازدواج كند، به منظور آگاه شدن از حُسن و عيب او جايز است». آيا براى زن نيز جايز است كه به همين منظور به بدن مردى كه به خواستگارى او آمده نگاه كند؟ محدوده اين نگاه و شرايط آن چيست؟

جواب: آرى براى زن هم جايز است، و محدوده آن قسمت هايى از بدن است كه مشاهده آن در انتخاب همسر تأثير دارد. و اين امور بايد در مواردى باشد كه بطور جدّى تصميم بر ازدواج در فرض پسنديدن وجود دارد.

سؤال 186. نگاه كردن به دخترى كه قصد ازدواج با او را دارد و براى آگاهى بيشتر بايد به اندام و صورت او نگاه كند و نيز حرف زدن با او چطور است؟

جواب: به مقدار لازم براى شناخت او مانعى ندارد.

سؤال 187. شخصى در جستجوى ازدواج موقّت است و مى داند كه در فلان مكان با عدّه اى از زنانى كه براى اين امر آماده اند رو به رو مى شود، آيا مى تواند به آن مكان رفته و به آنها نگاه كند و يكى از آنها را انتخاب كند؟

جواب: در صورتى كه به قصد ازدواج باشد مانعى ندارد.

سؤال 188. امام خمينى(قدس سره) فرموده اند: «كسى كه مى خواهد با زن يا دخترى ازدواج كند جايز است به صورت و مو و دست و مواضع زينت او نگاه كند» منظور از مواضع زينت چيست؟

جواب: به سر و صورت و گردن و مقدارى از دست و بازو و مقدارى از پاها مى توان نگاه كرد.

2. استخاره

سؤال 189. با عنايت به اين كه گروه زيادى از متدينين در خصوص امر ازدواج قبل از هرگونه مشورت و معارفه اى متوسّل به استخاره مى شوند و سنّت نبوى ازدواج را به بهانه استخاره ردّ و يا به تعويق مى اندازند و سدّى در جهت تشكيل كانون گرم، صميمى و عاطفى زوجين جوان ايجاد مى كنند، آيا اين كار چه حكمى دارد؟

جواب: استخاره هميشه بايد بعد از مطالعه جوانب مسأله و مشورت باشد، اگر فكر انسان بجايى رسيد جاى استخاره نيست و اگر فكر به جايى نرسيد جاى استخاره است.

سؤال 190. آيا در صورت انجام استخاره، عمل به آن واجب است؟

جواب: عمل به استخاره واجب نيست ولى حتّى الامكان مخالفت نشود; مگر اين كه مدّت قابل ملاحظه اى تأخير بيندازد و بعد اقدام كند.

سؤال 191. آيا در مورد ازدواج، تجديد استخاره جايز است؟ به چه روش؟

جواب: در هيچ مورد تجديد استخاره درست نيست; مگر اين كه مدّت قابل ملاحظه اى بگذرد يا شرايط مورد استخاره تغيير كند.

3. ديگر مسائل مربوط به خواستگارى

سؤال 192. اين جانب مدّت سه سال است كه خواستگار دارم; ولى به علّت اين كه خواهر بزرگ ترم ازدواج نكرده، خانواده ام به خواستگارانم جواب ردّ مى دهند. در حال حاضر 27 سال سن دارم. آيا جايز است كه بنده براى حفظ حرمت خواهرم ازدواج نكنم؟ اگر ازدواج كنم آيا در حقّ خواهرم خيانت كرده و دچار معصيت شده ام؟

جواب: شما شرعاً و اخلاقاً مى توانيد ازدواج كنيد و خيانت و بى احترامى نسبت به خواهرتان نخواهد بود.

سؤال 193. آيا تحقيق كردن در مورد دختران يا پسران، يا فكر كردن در مورد آنها، و يا عاشق آنها بودن، اشكال دارد؟

جواب: عشقى كه آميخته به گناه نشود، و مقدّمه ازدواج باشد مانعى ندارد; ولى در جايى كه انسان قصد ازدواج ندارد نبايد تحقيق كند.

سؤال 194. اگر دختر يا پسر به هنگام خواستگارى داراى مشكلى از نظر جسمى باشد، و آن مشكل آشكار نباشد، آيا واجب است آن را به طرف مقابل بگويد؟

جواب: واجب نيست; ولى خلاف آن را نگويد. امّا اگر مشكل مهمّى باشد، گفتنش بهتر است.

سؤال 195. سختگيرى هاى بيش از حدّ برخى والدين در مورد مسائل مقدّماتى ازدواج (مهريه و مانند آن) موجب محروم شدن جوانان از ازدواج مى شود، خواهشمند است بفرماييد عمل مذكور چه صورت دارد؟

جواب: سخت گيرى هاى بى مورد در امر مقدّس ازدواج جايز نيست; و چنانچه بر اثر اين سخت گيرى ها برخى از ازدواج محروم شوند، و خداى ناكرده مرتكب گناهى شوند، كسانى كه سخت گيرى كرده اند نيز در اين مورد مسؤولند.

سؤال 196. نظرخواهى جوانى از دخترى، بدون اجازه ولى، به وسيله نامه چه حكمى دارد؟ چنانچه در ابراز علاقه و به كارگيرى الفاظ در اين جهت اغراقهايى صورت بگيرد تا در تصميم دختر مؤثّر افتد چگونه است؟

جواب: خواستگارى اشكالى ندارد و مشروط به اجازه ولى نيست; مگر اين كه منشأ مفاسدى گردد، كه در اين صورت جايز نيست.

سؤال 197. چنانچه شخصى از دخترى براى خودش خواستگارى كند و از طرف پدر دختر جواب مثبت بگيرد و پس از تحمّل مخارجى از قبيل مخارج جلسه خواستگارى، لباسهاى نامزديى، جواهرات، سوغات و هدايا، جريان ازدواج به هم بخورد، چنانچه انصراف از طرف پدر دختر يا بالعكس از طرف داماد باشد، هر كدام چه حكمى دارد؟ آيا خواستگار مى تواند مخارج خود را مطالبه نمايد؟

جواب: هدايايى كه موجود است بازپس گرفته مى شود; ولى خرجهايى كه شده است قابل بازپس گيرى نيست; مگر اين كه قول قطعى داده باشد و بدون دليل موجّهى اعلان انصراف كند.

3 نامزدى

سؤال 198. گروهى از خانواده ها مقيدند قبل از ثبت رسمى ازدواج، جهت محرميت و ارتباطات دختر باكره و پسر، عقد شرعى جارى شود. با عنايت به اين كه طبق قانونِ ثبت ازدواج، قبل از ثبت رسمى، عقد ممنوع است و از طرفى ثبت بدون ارتباطات و شناخت، متضمّن مشكلاتى، از جمله طلاق زودرس خواهد بود كه گاه حتّى در هفته هاى اوّليه ازدواج رخ مى دهد، و از سوى ديگر عقد شرعى بدون ثبت رسمى هم مشكلات ديگرى به وجودآورد كه قانونگذار نيز اين معنا را مراعات و به اين خاطر آن را ممنوع نموده، بنابراين خواهشمندم بفرماييد كه حدود شرعى ارتباط دختر و پسرى كه حقيقتاً قصد ازدواج دارند تا چه ميزانى است؟ اگر ديده شود بعضى از پسرها و دخترهايى كه به رسم سنّتى نامزد هستند و در شهر تردّد دارند، از سوى مسئولين امر تحت تعقيب قرار مى گيرند، حكم چيست؟

جواب: مرد و زنى كه مى خواهند با يكديگر ازدواج كنند، مى توانند به مقدار لازم در جلسه اى بنشينند و يكديگر را ببينند و با يكديگر صحبت كنند و اگر در يك جلسه مقصود حاصل نشد، مى توانند در چند جلسه با هم بنشينند و صحبت كنند، سپس تصميم بگيرند.

سؤال 199. با توجّه به اين كه قرار نامزدى تا قبل از وقوع عقد طبق قانون مدنى موجب علقه زوجيت نمى باشد، لطفاً بفرماييد: رفتن دو نامزد پسر و دختر باكره، يا دو نامزد مرد و زن بيوه به تنهايى به خيابان يا خارج از شهر و يا به شهر بمنظور تفريح و گردش جايز است؟

جواب: مادام كه عقد شرعى خوانده نشده جايز نيست.

سؤال 200. شيرينى دختر و پسرى را مى خورند، پسر و بزرگان او هدايايى را براى عروس و خانواده اش مى برند، در صورتى كه نامزدى به هم بخورد و يا يكى از پسر و دختر بميرند، حكم اين هدايا چيست؟

جواب: آنچه مصرف نشده بايد برگردانند، ولى نسبت به آنچه مصرف شده مديون نيستند.

سؤال 201. حكم هداياى قبل از عقد در صورت تحقّق عقد يا به هم خوردن آن چيست؟

جواب: چنانچه عقد به هم نخورد اين اشيا جنبه هديه از طرفين دارد و تصرّف در آن جايز است ولى هرگاه ازدواج به هم بخورد بايد آن هدايا را برگردانند زيرا مرسوم اين است كه هدايا را مشروط به انجام عقد مى دانند مگر هداياى جزيى از قبيل موادّ خوراكى كه از اين حكم خارج است.

4 شيربها

سؤال 202. شيربها چيست؟ چه حكمى دارد؟ متعلق به كيست؟

جواب: شيربها معمولاً مبلغى است كه در ضمن عقد شرط مى شود، كه به پدر يا مادر عروس بدهند; و به اين صورت اشكالى ندارد.

سؤال 203. آيا مادر دختر مى تواند شيربها بگيرد؟

جواب: مادر در صورتى مى تواند شيربها بگيرد كه به صورت شرط ضمن العقد به هنگام خواندن عقد نكاح قيد شود.

سؤال 204. در بين مردم و شيعيان افغانستان مرسوم است كه در ازدواج علاوه بر مهريه، پدر دختر مبلغى پول از داماد مى گيرد آيا اين پول حلال است و اگر سال بر آن بگذرد خمس دارد؟

جواب: اگر پول مزبور را به صورت شرط ضمن عقد جهت پدر قرار دهند حلال است و با گذشتن سال، خمس آن واجب مى شود.

سؤال 205. آيا در ازدواج، اخذ پول گزاف اضافه بر مهريه از داماد جايز است؟ به گونه اى كه اگر تهيه نشود عروسى معطّل مى ماند، در حالى كه افراد پولدارى كه كفو دختر نيستند بدون در نظر گرفتن رضايت دختر، با پدر و مادر او سازش كرده، پول مى دهند و دختر را مى گيرند; امّا جوان بى پول، هر چند كفو و مناسب دختر باشد، محروم مى ماند. آيا در چنين مواردى اخذ پول جايز است؟

جواب: در ازدواج تنها پرداختن مهريه و آنچه در عقد شرط شده لازم است و در همه حال رضايت دختر شرط است، و مهريه و شرايط، منوط به رضايت زوج و زوجه است و زايد بر آن مشروع نيست. و سزاوار است مسلمانان در تمام اين موارد از سختگيرى و هزينه هاى گزاف پرهيز نمايند.

5 مهريّه

سؤال 206. شايستگى زنان مسلمان را به چه مهريّه اى مى دانيد؟ و براى دختران و پسران جوان و پدر و مادرهاى آنان در اين زمينه چه توصيه اى داريد؟

جواب: اخلاق اسلامى ايجاب مى كند كه مهريّه ها سبك باشد، و اصولاً ازدواج با هزينه كم انجام گيرد، كه مايه سعادت زوجين خواهد شد، و سنگين كردن بار ازدواج شرعاً مذموم و عواقب ناگوار و مسؤوليت شديد دارد.

سؤال 207. مرسوم است كه عقد را به انضمام يك جلد كلام اللّه مجيد جارى مى كنند، آيا اين كار به معنى تعليم قرآن به زوجه است، تا بر مرد واجب باشد قرآن را به همسرش تعليم بدهد، يا معناى ديگرى دارد؟

جواب: قرار دادن قرآن جزء مهريه كار خوبى است، و مفهومش تهيه يك جلد كلام اللّه مجيد براى زوجه است، نه آموزش قرآن; ولى لازم است قيمت آن در موقع عقد تعيين شود، تا مبهم نباشد.

سؤال 208. حدّ و ميزان مهريّه چقدر است؟ حدّاقلّ و حدّاكثر آن را بيان كنيد.

جواب: مهر حدّ ثابتى ندارد، ولى شايسته است از مهريّه هاى سنگين پرهيز شود، طبق برخى از روايات (5) زنانى كه مهريّه سنگين دارند شوم هستند.

سؤال 209. اگر مردى مهريّه همسرش را به قدرى سنگين كرده باشد كه معادل حقوق ماهيانه تمام عمرش هم كفاف آن را نكند، چنين مهريّه و عقدى چه حكمى دارد؟

جواب: كار خوبى نكرده، ولى عقد و مهر باطل نيست; مگر اين كه در حدّى باشد كه آن مهريه را سفيهانه بدانند.

سؤال 210. با توجّه به اين كه مورّخين مهريه بزرگ بانوى اسلام، حضرت فاطمه زهرا(عليها السلام) را مختلف نقل كرده اند:

الف) برخى آن را يك زره جنگى به مبلغ 480 درهم، به اضافه يك دست لباس كتان و يك قطعه پوست گوسفند گفته اند.

ب) بعضى آن را چهارصد درهم شمرده اند.

ج) و برخى ديگر چهارصد مثقال نقره بيان كرده اند.

و از طرف ديگر در روايتى مهريه آن حضرت «شفاعت گنهكاران از امّت پدرش» (6) آمده است، آيا صرف تعيين مهريه حضرت زهرا(عليها السلام)(مهرالسّنه) براى عروسان، بدون تعيين ارزش فعلى آن، صحيح است؟

جواب: معروف است كه مهرالسّنه معادل پانصد درهم مى باشد (7) هر گاه در محيط زوجين اين شهرت وجود داشته باشد كافى است، و الاّ بايد تعيين كنند.

سؤال 211. اگر مرد از اوّل قصدش اين باشد كه مهر زن را نپردازد عقد صحيح است؟

جواب: آرى عقد صحيح است و پرداختن مهر بر او واجب است.

سؤال 212. آيا زوج مى تواند مهريه همسر خود را آموزش تلاوت قرآن قرار دهد؟ در صورت مثبت بودن، اگر مرد تلاش خود را انجام دهد، ولى زن به جهت كند ذهن بودن نتواند ياد بگيرد، وظيفه زوج چيست؟

جواب: آموزش قرآن مى تواند مهريه بوده باشد و مرد بايد وظيفه خود را انجام دهد، اگر زوجه استعداد نداشت و مرد كوشش لازم را كرد، دَين خود را ادا كرده است.

6 آزمايش

سؤال 213. اگر از باب احتياط، عروس براى بررسى بكارت به دكتر همجنس و در صورت نبودن همجنس به دكتر مرد مراجعه كند با توجّه به لزوم لمس، آيا اين كار جايز است؟

جواب: هرگاه ترك اين كار مظّنه مفاسد و اختلافات مهمّى بوده باشد جايز است. و در اين صورت بايد حتّى الامكان از طبيب زن اگر ممكن است از غير طريق رؤيت مثلاً بااستفاده از لمس غيرمستقيم به وسيله دستكش و مانند آن انجام گيرد.

سؤال 214. آيا شرعاً لازم است قبل از خواندن صيغه عقد دائم دختر و پسر آزمايش خون بدهند؟

جواب: واجب نيست ولى احتياط ترك نشود.

سؤال 215. جوانى جهت ازدواج براى آزمايش به پزشك مراجعه مى كند. پزشك وى را دچار بيمارى مسرى مى يابد، و يا متوجّه مى شود كه معتاد است. در اينجا، اگر واقعيت را براى ديگران، كه منتظر نتيجه آزمايش هستند بگويد، پرده از روى راز پنهان بيمار برداشته مى شود، كه قطعاً براى بيمار تبعات سويى به دنبال خواهد داشت. و اگر نگويد همسر آينده وى دچار بيمارى مسرى شده، و گرفتارى هايى پيدا مى كند، و ممكن است براى طبيب هم مشكل ساز شود.

تكليف طبيب چيست؟

جواب: با توجّه به اينكه اين گونه آزمايش ها نوعى مشورت با طبيب است، كتمان كردن واقعيت، خيانت در مشورت محسوب مى شود، و بايد واقعيت را بگويد.

7 دوران عقد

سؤال 216. اگر كسى دخترى را عقد نمايد، آيا پدر و مادر دختر مجاز هستند زن و شوهر قانونى را از هم دور نگه دارند و نگذارند آن دو با هم به تفريح رفته و در كنار هم باشند؟

جواب: در صورتى كه بر اساس عرف و عادت محل عقد انجام شده و مردم در آن محل براى فرستادن دختر همراه شوهر مادام كه عروسى نكرده اند رسوم و عاداتى دارند، بايد طبق آن عمل شود.

سؤال 217. در محلّى رسم است كه از طرف داماد در ايام عيد گوسفندى به عنوان عيدى به منزل عروس مى برند، اين گوسفند ملك كيست؟ عروس يا پدرش يا برادرانش؟

جواب: اگر قبل از آمدن عروس به خانه شوهر هدايايى ببرند، مال عروس است.

سؤال 218. من در دوران عقد هستم در بعضى مواقع به دليل خجالت كشيدن تا 24 ساعت نمى توانم غسل كنم; آيا با تيمم بدل از غسل مى توانم نماز بخوانم؟

جواب: در صورتى كه اين كار واقعاً براى شما عسر و حرج شديد دارد تيمم صحيح بوده والاّ بايد نمازها را قضا كنيد.

سؤال 219. مردى عقد كرده و ما مى دانيم همسر او معتاد است; بايد به او اطلاع دهيم؟

جواب: لازم است به او اطلاع دهيد.

سؤال 220. آيا در دوران عقد اطاعت از شوهر بر زن لازم و پرداخت نفقه بر شوهر لازم است؟

جواب: مطابق آنچه در عرف معمول امروز است، تا زمانى كه زن به خانه شوهر نيامده نه نفقه دارد و نه براى خروج از منزل از شوهر اجازه مى گيرد، و اين در واقع نوعى شرط ضمن عقد است.

سؤال 221. بعضى از دختران در دوران عقد حامله مى شوند و براى حفظ آبرو كه اين كار را قبل از عروسى ناپسند مى شمرند اقدام به سقط جنين مى كنند. اين كار چه حكمى دارد؟ راه جبران آن چيست؟

جواب: سقط جنين حتى در اين صورت جايز نيست، و اگر سقط كنند ديه دارد.

سؤال 222. عقدنامه بايد نزد چه كسى باشد؟ خانواده عروس يا نزد خود داماد؟

جواب: چنانچه قرار و شرط خاصّى قبل از عقد درباره عقدنامه نگذاشته باشند بايد آن را به خانواده زن داد و زوج مى تواند در صورت نياز گواهى از دفتر بگيرد.

8 خريد حلقه نامزدى و امثال آن

سؤال 223. شوهرم قصد دارد براى ازدواج حلقه طلا بخرد، ايشان مى گويد «من فقط شب عروسى حلقه را دست مى كنم» اين كار چه حكمى دارد؟

جواب: زينت طلا بر مرد حرام است. و خريد و فروش طلاى مخصوص مردان اشكال دارد. ولى مى توانيد از پلاتين كه فلز گران بهايى است استفاده كنيد.

سؤال 224. بسيارى از خانواده ها براساس يك سنّت غلط به داماد خود انگشترى يا ساعت يا گردنبند يا حلقه طلا هديه مى دهند و آنها نيز از آن استفاده مى كنند و در نتيجه زشتى اين كار از بين مى رود. مستدعى است نظر مبارك را در مورد استفاده مردها از انگشتر و ديگر زيور آلات و همچنين هديه دادن آن به دامادها و جوانان و همچنين ساختن و خريد و فروش آن كه مقدّمه و زمينه ساز اين منكر است صريحاً مرقوم فرماييد تا جوانان و ديگر طبقات جامعه وظيفه شرعى خود را بدانند.

جواب: زينت طلا براى مردان مطلقاً حرام است و مسلمانان و پيروان مكتب اهل بيت (عليهم السلام) بايد به پيروى از دستورات آن بزرگواران از اين امر اجتناب ورزند و فرقى در ميان هديه وغيرهديه و داماد و غيرداماد نيست. ساختنو خريد و فروش آنها نيز اگر استفاده اش مخصوص مردان باشد اشكال دارد و اگر زينت طلا به صورت صليب باشد پوشيدن و ساختن و خريد و فروش آن گناه مضاعف دارد.

سؤال 225. اينكه استفاده از طلا براى مردان به طور موقت اشكالى ندارد منظور چه مدت است؟ لطفاً توضيح دهيد.

جواب: هر گاه براى امتحان مثلاً جهت خريد براى همسرش باشد اشكالى ندارد.

سؤال 226. اگر در خريد عروسى براى ما شال گردن ابريشم (يك طرف ابريشم، يك طرف پشم) بگيرند مى توانيم استفاده كنيم؟

جواب: جايز نيست.

سؤال 227. اگر در خريد عروسى براى ما كراوات بگيرند مى توانيم استفاده كنيم؟

جواب: با توجّه به اين كه در حال حاضر و در كشور ما، اين امر به عنوان شعار بيگانگان و همبستگى با آنها محسوب مى شود، از آن اجتناب كنيد. ولى در كشورهايى كه جزيى از لباس مردم محسوب مى گردد، پوشيدن آن اشكالى ندارد.

سؤال 228. با توجه به اينكه امروزه بسيارى از لوازم آرايش مورد مصرف بانوان مسلمان از جفت جنين تهيه مى گردد استفاده و مصرف آن چه حكمى دارد ضمناً بفرماييد جفت نجس است يا متنجّس؟

جواب: دليلى بر نجاست جفت نيست (همانطور كه در تعليقه عروه نيز نوشته ايم) بنابراين اگر آلوده به خون نباشد يا شك داشته باشيم پاك است.

سؤال 229. اينجانب تازه عقد نموده ام و در خريد حلقه، (حلقه طلاى سفيد) خريدند به گفته طلا فروشان فرق اين طلا با طلاى زرد اين است كه با طلاى سفيد مى شود نماز خواند ولى با طلاى زرد نمى شود. در رساله آقا آمده است كه اگر پلاتين باشد حلقه براى مردان مشكلى ندارد و به گفته عده اى اين طلاى سفيد همان پلاتين است. و بعضى ها مى گويند همان طلاست. و آيا استفاده از طلاى سفيد (حلقه) براى مردان حرام است يا خير؟ و اگر استفاده كرد نماز با آن چه حكمى دارد؟

جواب: زينت به هر طلايى (زرد ـ سرخ ـ سفيد) براى مردان جايز نيست و نماز با آن باطل است ولى پلاتين كه فلز ديگرى است مانعى ندارد.

9 جهيزيّه

سؤال 230. پولى را كه پدر دختر از داماد جهت جهيزيه دخترش مى گيرد در صورتى كه از جهيزيه زياد بيايد آيا براى پدر دختر حلال است؟

جواب: اگر به صورت شرط ضمن العقد پول مزبور را جهت پدر قرار دهند مبلغ اضافى براى او حلال است و اگر آن پول را به نام دختر قرار داده باشند و جزء مهريه باشد متعلّق به دختر است.

سؤال 231. اگر پدر دختر همان پولى را كه از داماد مى گيرد مهريه دخترش قرار دهد، به اين معنا كه دختر مبلغ را كاملاً از شوهرش به عنوان مهريه خود اخذ كند، هر مقدار كه خواست براى خودش جهيزيه تهيه كند و اضافه آن را به پدر يا مادر و يا برادر خود هبه كند، آيا براى آنها حلال است؟

جواب: در صورتى كه مهريه و شيربها را دختر به صورت مهريه از شوهر بگيرد و مقدارى از آن را صرف تهيه جهيزيه نمايد و اضافى آن را به هر كس بدهد جايز است.

سؤال 232. اگر يكى از فرزندان خانواده اى طلاق بگيرد، و در اين هنگام براى فرزند ديگرشان خواستگارى بيايد، و پدر و مادر مجبور شوند از مهريه فرزند بزرگ تر براى مخارج ازدواج فرزند ديگر هزينه كنند، چه حكمى دارد؟

جواب: بدون رضايت آن دختر از مهريه او نمى توان استفاده كرد. و اگر اين كار را كرده اند، بايد به شكلى رضايت او را جلب كنند.

سؤال 233. آيا بطور كلّى و در هر صورت پس از فوت زوجه، جهيزيه او جزء ماترك است؟

جواب: جهيزيه، جزء ماترك زوجه است.

سؤال 234. در بعضى از مناطق طبق عرف محل، در حين عقد زوجه قيد مى گردد كه اجناسى به عنوان جهيزيه از سوى زوج تهيه و تحويل خانواده زوجه گردد و پس از تحويل به عنوان مال پدرى صورت جلسه و همراه زوجه به خانه شوهر فرستاده مى شود، بعداً در مالكيت آن اختلاف مى شود، با توجّه به اين كه از نيت زوج در حين تهيه و تحويل اجناس اطّلاعى نيست، آيا اجناس قيد شده ملك زوجه مى باشد يا زوج؟

جواب: در فرض مسأله مالك تمام آنها زوجه است.

سؤال 235. آيا مرد ضامن جهيزيه همسرش مى باشد؟ اگر شوهر فوت كرد و جهيزيه همراه ديگر ماتركش در اختيار ورثه قرار گرفت، آيا ورّاث ضامن هستند؟ اگر در حين مطالبه، كلّ جهيزيه يا بعضى از آن وجود نداشت و ورثه هم اظهار بى اطّلاعى نمودند آيا ورثه ضامن هستند؟

جواب: اگر ثابت شود شوهر در حفظ آن كوتاهى كرده مسئول است در غير اين صورت مسئوليت ندارد; و جهيزيه زن جزء تركه شوهر نمى شود و اگر ورثه بدون اجازه زوجه در آن تصرّف كنند ضامن هستند.

10 مراسم عروسى

1. برگزارى مجلس

سؤال 236. به نظر حضرتعالى جشن عروسى يك مسلمان بايد چه ويژگى هايى داشته باشد؟ به تعبير ديگر، زوجين جوان مسلمان كه قصد دارند به گونه اى جشن عروسى برپا كنند، كه از يك سو مورد رضايت خداوند باشد و قدم اوّل زندگى مشترك را با معصيت آغاز نكنند، و از سوى ديگر همراه با شادى و شور و شعف باشد و رضايت دعوت شدگان هم فراهم شود، بايد چه كنند؟

جواب: بايد از برنامه هايى استفاده كنند كه آميخته با خلاف شرع نباشد و اين، امر ممكنى است، و بسيارى از مؤمنين انجام مى دهند.

سؤال 237. خانم ها در مجالس عروسى نسبت به سرو وضع و رخت و لباس خود حسّاسيت خاصّى دارند، به گونه اى كه اگر خانمى لباس گرانقيمتى را در يك جشن عروسى بپوشد، آن را در مجلس جشن ديگر نمى پوشد! حتّى برخى از خانم ها به اين مقدار نيز قناعت نكرده، و در يك مجلس عروسى چند بار لباس عوض مى كنند! اين گونه كارها چه حكمى دارد؟

جواب: اين گونه كارها در شأن زنان با شخصيت و با ايمان نيست.

سؤال 238. شركت در عروسى، يا مجالس ديگر، كه انسان مى داند در آن رعايت شؤونات اسلامى نمى شود (از قبيل اختلاط زن و مرد، رقص و پايكوبى، استفاده از نوارهاى موسيقى و مانند آن) چه حكمى دارد؟

جواب: شركت در مجالس گناه حرام است.

سؤال 239. متأسّفانه غالب مجالس عروسى در زمان ما براى مؤمنين مشكل ساز شده است، به گونه اى كه رفتن به مجلس عزا براى آنها، خوشايندتر از شركت در چنان مجالس شادى است! حال اگر شخصى مجبور باشد در مجلس عروسى، كه آلوده به گناهانى همچون موسيقى حرام و رقص و مانند آن است شركت كند، و در اطاقى كه اين گناهان انجام مى شود نرود، بلكه در اطاق مجاور كه صداى ساز و آواز مى آيد باشد، آيا مرتكب گناه شده است؟ همچنين اگر در تالارى باشند كه در يك قسمت موسيقى و رقص هست و او در قسمت ديگرى است، ولى صداى موسيقى را مى شنود، چه حكمى دارد؟

جواب: اگر در محلّ جداگانه اى باشد كه دو مجلس محسوب شود اشكالى ندارد; ولى عمداً به موسيقى حرام گوش ندهد، هر چند بى اختيار به گوشش برسد.

سؤال 240. حكم كاروان هاى عروسى كه با بوق زدن و دست زدن عروس را از خيابان ها عبور ميدهند چيست؟

جواب: اين كارها مناسب اهل دين نيست.

2. موسيقى

سؤال 241. موسيقى حرام چيست؟

جواب: كليه صداها و آهنگ هايى كه مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غير آن حلال است. و تشخيص آن با مراجعه به اهل عرف، يعنى افراد فهميده متدين، خواهد بود.

سؤال 242. طبق نظر برخى از مراجع تقليد، موسيقى در مجالس عروسى استثناء شده است، نظر حضر تعالى در اين زمينه چيست؟ آيا مقلّدين شما (در صورتى كه جواب منفى باشد) مى توانند در اين مسأله از آن مراجع تقليد كنند؟

جواب: بنابر احتياط واجب فرقى ميان مجالس عروسى و غير عروسى نيست. و با توجّه به اين كه ما در اين مسأله احتياط واجب داريم، مقلّدين ما مى توانند به مرجع ديگرى مراجعه كنند.

سؤال 243. برخى از خانم ها معتقدند كه نواختن آهنگ با سازهاى بدون حلقه، و نيز با ظروفى مانند قابلمه و سطل و مانند آن اشكال ندارد، آيا نواختن آهنگ با اين وسائل در مجالس عروسى زنانه جايز است؟

جواب: هرگاه با اين وسائل آهنگ هايى مانند وسايل موسيقى نواخته شود جايز نيست; امّا اگر مانند آن آهنگ ها نباشد مانعى ندارد.

سؤال 244. عروس و داماد مخالف موسيقى و رقص هستند اگر بقيه انجام مى دهند چه حكمى دارد؟

جواب:در صورتيكه آنها موافق نبوده و با زبان خوش نهى از منكر كنند مسئوليتى ندارند.

3. آواز

سؤال 245. آوازخوانى زنان و دختران بصورت انفرادى يا دسته جمعى، در محفل خصوصى زنان، مخصوصاً مجالس عروسى، چه حكمى دارد؟

جواب: اگر منظور از آواز، خوانندگى هاى مناسب مجالس لهو و فساد باشد، جايز نيست.

سؤال 246. زنان در كشمير در مراسم ازدواج براى استقبال از داماد و عروس در خيابان ها و در جمع نامحرمان ترانه هاى محلّى مى خوانند، اين عمل چه حكمى دارد؟ آيا شركت در اين مجالس جايز است؟

جواب: خواندن اين ترانه ها جايز نيست، و شركت در اين گونه مجالس اشكال دارد.

4. رقص و شاباش

سؤال 247. تعريف رقص از نظر شرعى چيست؟ و حكم آن به نظر حضرتعالى چه مى باشد؟

جواب: تنها رقص زن براى شوهرش جايز است، و بقيه اشكال دارد، و رقص يك امر عرفى است، و آن حركات موزونى است كه افراد مطّلع تصديق كنند مصداق رقص است، و اگر مصاديق مشكوكى پيدا كرد حرام نيست.

سؤال 248. با توجّه به اين كه به جز رقص همسر براى همسر، بقيه رقص ها اشكال دارد، لطفاً بفرماييد: پولى كه به عنوان شاباش در مجالس رقص، به ويژه عروسى ها، به كسى كه مى رقصد مى دهند، براى دهنده و گيرنده آن، از نظر شرعى چه حكمى دارد؟

جواب: دادن و گرفتن اين پول ها جايز نيست.

سؤال 249. آيا براى عروس جايز است كه در مجلس عروسى زنانه، كه هيچ مردى جز داماد حضور ندارد، فقط براى شوهرش بر قصد; هر چند زنان ديگر هم تماشا كنند؟

جواب: رقص زن فقط براى شوهرش جايز است، نه در حضور زنان ديگر.

سؤال 250. آيا رقص در مجالس عروسى، مخصوصاً مجالس زنانه، جايز است؟

جواب: رقص منشأ فساد است و اشكال دارد، خواه رقص زن براى زن، يا مرد براى مرد، و يا زنان براى مردان باشد; ولى رقص زن براى همسرش اشكال ندارد.

سؤال 251. آيا جايز است زن در ميان زنان برقصد؟ اگر جايز نيست، حكم نشستن زنان در تالارها و چنين مجالسى چگونه است؟

جواب: همان گونه كه گفته شد تنها رقص زن براى شوهرش جايز است، و بقيه اشكال دارد، و نبايد در مجالس معصيت شركت كرد.

5. كف زدن

سؤال 252. حكم كف زدن و دست افشانى و چوب بازى در مجالس عروسى چيست؟

جواب: كف زدن اشكالى ندارد، و چوب بازى نيز اشكالى ندارد، مگر اين كه مفسده خاصّى بر آن مترتب شود; ولى رقص براى غير شوهر اشكال دارد.

سؤال 253. حكم كف زدنِ هماهنگ و مرتّب يا نامرتّب به صورت مطلق، و در هر مجلسى (عروسى، ميهمانى، مولودى و مانند آن) و در هر مكانى (اعمّ از مسجد، حسينيه، منزل و مانند آن)، جهت اظهار شادى و سرور، يا تشويق، چيست؟

جواب: از جواب سابق معلوم شد ; ولى توجّه داشته باشيد كه افراط در هيچ كارى شايسته نيست.

6. فيلم بردارى و عكاسى

سؤال 254. آيا خواهران مذهبى مى توانند در عروسى ها و عقدها كه نوعاً بدحجاب و آرايش كرده هستند، جلو دوربين قرار بگيرند توسط خواهران عكاس عكس آنها گرفته بشود؟ ناگفته نماند ظاهر كردن چنين عكسهايى به دست مردان نامحرم مى باشد.

جواب: عكس گرفتن از زنان به وسيله زنان اشكالى ندارد، مگر اين كه به دست مردان بيگانه بيفتد و آنها را بشناسند و يا منشأ فساد شود.

سؤال 255. عكس برداشتن مرد از زن نامحرم چه حكمى دارد؟

جواب: عكس برداشتن مرد از زن نامحرم حرام نيست، مگر اين كه ناچار باشد كه به بدن او غير از صورت و دست ها نگاه كند.

سؤال 256. آيا جايز است عكسى كه بدون حجاب اسلامى گرفته شده را براى ظاهر كردن به عكاس نامحرم داد؟

جواب: در صورتى كه عكاس صاحب آن عكس را نشناسد، و منشأ مفاسد خاصّى نگردد، مانعى ندارد.

سؤال 257. آيا براى عكاس مسلمان جايز است از چيزهاى غير اسلامى، مانند رقص، عكسبرداى كند؟

جواب: جايز نيست.

سؤال 258. عكس گرفتن زن نزد عكاس نامحرم، يا ظاهر كردن عكس توسّط نامحرم چه حكمى دارد؟

جواب: در صورتى كه او را نمى شناسد، ظاهر كردن عكس اشكالى ندارد و عكس گرفتن در صورتى جايز است كه با حجاب شرعى باشد.

سؤال 259. فيلمبردارى و عكاسى در بعضى از مجالس عروسى، كه به علّت لاابالى گرى مسائل محرم و نامحرم احياناً رعايت نمى شود، توسّط عكاس زن كه شغلش اين كار است چه حكمى دارد؟

جواب: جايز نيست.

7. كادو

سؤال 260. آيا كادو و هدايايى را كه بستگان عروس، (كه نسبتى با داماد ندارند) مى آورند متعلّق به عروس (زوجه) است؟

جواب: آرى متعلّق به زوجه است; مگر اين كه بگويند متعلّق به داماد است، و يا قرائن قطعى حكايت از آن كند.

سؤال 261. اگر عروس و دامادى با هم فاميل باشند، آيا كادو و هدايايى كه ضمن عروسى براى آنها مى آورند، متعلّق به كيست؟

جواب: آنچه زنانه است متعلّق به عروس و آنچه مردانه است متعلّق به داماد و بقيه مشترك است.