مقدمه:

زكات در لغت به معناى طهارت و پاكيزگى و رشد و نموّ مى‏باشد و در اصطلاح دانشمندان اسلامى و مردم مسلمان مقدار معينّى از دارايى است كه با شرايط خاصّى بايد از مال صاحبش جدا شود و به مصرف فقراء و مستمندان و كارهاى خير ديگر برسد.

به تعبير ديگر زكات خارج كردن قسمتى از دارايى است تا بقيّه با بركات الهى رشد و نموّ كند و درجات صاحبش را زياد نمايد و مال را از حرام و صاحبش را از صفات زشت و نكوهيده پاك و پاكيزه كند. پس مى‏توان گفت: از آنجا كه پرداخت زكات مايه پاكيزگى روح و روان انسان از دنياپرستى، خودخواهى، بخل، پستى، قساوت، طمع و كينه است آن را زكات ناميدند.

زكات يكى از مهمترين وظايف دينى و عبادات و از ضروريات اسلام و سومين فروع دين است و به عبارت ديگر دومين ستون دين به شمار آمده است. زكات در قرآن كريم و احاديث امامان معصوم داراى جايگاهى بس بلند و پراهميّت است با دقت در آيات قرآن درمى‏يابيم در پى بيشتر آيه‏هاى مربوط به نماز صحبت از زكات و اهميت آن به ميان آمده است.

در روايتى از پيامبر گرامى اسلام‏صلى الله وعليه وآله وسلم و امام صادق‏عليه‏السلام آمده كه: كسى كه يك قيراط (حدود دو گرم) از زكات مال خود را نپردازد مؤمن و مسلمان نيست و در حديث ديگرى آمده كه پيامبر اكرم‏صلى الله وعليه وآله روزى در مسجد پنج نفر را كه زكات مال خود را نمى‏پرداختند از مسجد بيرون كرد و فرمود:

“شما كه زكات نمى‏دهيد از مسجد ما بيرون برويد و در مسجد ما نماز نخوانيد.” و در روايت ديگرى نقل شده: زكات خود را بپردازيد تا نمازتان پذيرفته شود.

از طرف ديگر در روايات هشدار داده شده چنانچه مردم زكات مال خود را نپردازند زمين به فرمان الهى بركات خود را برمى‏دارد و مردم گرفتار قحطى و فقر مى‏شوند و تعبيرات تكان دهنده‏اى كه در صفحات بعدى آنها را از زبان معصومان خواهيم خواند. و امّا خمس در لغت بمعناى يك پنجم يا 20% است كه در اصطلاح مسلمانان به15 مالى گفته مى‏شود كه پرداخت آن با شرائطى بر مسلمانان واجب مى‏شود و بايد آنرا از اموالى كه خمس به آنها تعلق گرفته جدا كرد و به حاكم{ - بنابر مشهود بين مراجع عاليقدر خمس به هفت چيز تعلق مى‏گيرد: 1 - غنايم جنگى 2 - معادن 3 - گنجها 4 - جواهرات دريائى 5 - مازاد مخارج سالانه 6 - زمينى كه ذمّى مى‏خرد 7 - پول آميخته به حرام. }

اسلامى و ولى فقيه پرداخت تا او در مواردى كه شارع مقدس اسلام مشخص كرده صرف نمايد. خمس چهارمين فروع دين است كه مسلمانان خود را موظف به پرداخت آن مى‏دانند و در قرآن و احاديث اهل بيت‏عليهم‏السلام نيز بر آن تأكيد شده تا جائى كه در حديثى از امام صادق‏عليه‏السلام آمده است كه:

بدترين حالت براى مردم روز قيامت زمانى است كه صاحب خمس بپا خواسته و بگويد: “خدايا خمس من” و آنرا مطالبه نمايد.

و در روايت ديگر از امام باقرعليه‏السلام نقل شده كه فرمود: هيچ كس حق ندارد با پول خمس چيزى بخرد زيرا به تعبير قرآن بيست درصد آن اموال مال خدا و رسول اوست كه بايد در مصارفى كه خدا و رسول معين كرده هزينه گردد و در بيان ديگرى از آخرين معصوم يعنى حضرت حجة ابن الحسن امام زمان‏عليه‏السلام چنين نقل شده كه فرمود: لعنت خدا و فرشتگان و مردم بر كسى باد كه درهمى از اموال ما را حلال بشمرد. نكته ديگرى كه در احاديث بآن تأكيد شده اينست كه واجبات مالى يكى از آزمايشهاى الهى بلكه به تعبير امام‏صادق‏عليه‏السلام از سخترين امتحانات الهى است، كه هر كسى از عهده آن برنمى‏آيد، و شايسته است انسان توجه داشته باشد كه خداوند بزرگ و مهربان ثروت را در اختيار انسان گذاشته و مالك حقيقى خودِ انسان و ثروت و همه‏چيز او خداست. بنابراين آنچه را فرمان داده بايد پرداخت تا آنچه مى‏ماند براى انسان پاك و پاكيزه و حلال باشد و با پرداخت آن علاوه بر اينكه فرمان الهى و صاحب حقيقى اجرا شده و نيازهاى جامعه نيز برطرف گرديده و انسان با گذشت از مال و ثروت، خود را

ساخته و روح و روان خود را جلا مى‏دهد، پاداش اُخروى را هم به دنبال دارد.

در اين جزوه سعى شده اهميت و جايگاه واقعى زكات و خمس از ديدگاه چهارده معصوم و فوايد و آثار دنيوى و اخروى و مادى و معنوى و آثار نپرداختن زكات و خمس و گرفتاريهايى كه در اثر ترك اين دو واجب الهى گريبان‏گير جامعه اسلامى مى‏شود و ساير مسائل مهم مربوط به موضوع زكات و خمس از زبان آن بزرگواران ارائه گردد. به اميد اينكه با الهام گرفتن از رفتار و كردار و گفتار پيشوايان راه زندگى صحيح و انسانى و با شرافت را پيدا كرده و در آن مسير گام برداريم اينك شما و اين چهل درّ گرانبها.

قم
على حسن‏زاده - محمود شريفى
77/7/1

فصل اوّل: خمس

خمس در قرآن

وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَئ
فَاَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَلِذِى الْقُربى
وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينَ وَابْنِ السَّبيلِ
اِنْ كُنْتُمْ امَنْتُمْ بِاللَّهِ ...

بدانيد آنچه را بدست مى‏آوريد خمس آن مال خدا و رسول و خويشان او و يتيمان و فقيران و در راه‏ماندگان است اگر به خدا ايمان داريد. (انفال، 41)

بخش اوّل: جايگاه خمس در اسلام

خمس تكليف الهى

قالَ الصّادِقُ‏عليه‏السلام :
... اَلصَّدَقَةُ عَلَيْنا حَرامٌ
وَ الْخُمْسُ لَنا فَريضَةٌ ...

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
... صدقه بر ما حرام است و خمس براى ما (خاندان پيامبرصلى الله وعليه وآله) واجب مى‏باشد. (وسائل الشيعة، 6، 337)

خمس پشتوانه دين

كَتَبَ رَجُلٌ مِنْ تُجَّارِ فارْسْ مِنْ بَعْضِ مَوالى اَبِى الْحَسَنِ الرِّضاعليه‏السلام يَسْأَلُهُ الْاِذْنَ فِى الْخُمْسِ فَكَتَبَ اِلَيْهِ:
... اِنَّ الْخُمْسَ عَوْنُنا عَلى دينِنا وَ ...
فَلا تَزْوُوهُ عَنَّا وَ لا تُحَرِّمُوا اَنْفُسَكُمْ دُعاءَنا ما قَدَرْتُمْ عَلَيْهِ ...

مردى از تاجران منطقه فارس كه از دوستان امام‏رضاعليه‏السلام بود به حضرت نامه‏اى نوشت و از او خواست اجازه تصرف در خمس به وى بدهد.

امام رضاعليه‏السلام در (پاسخ) نوشت:
... خمس پشتوانه مالى بر دين ماست و ... آنرا از ما باز نگيريد و تا توان داريد خود را از دعاى ما محروم نسازيد. (تهذيب، 4، 139)

واجب حتمى

قَدْ قَدِمَ قَوْمٌ مِنْ خُراسانَ عَلى اَبِى الْحَسَنِ الرِّضاعليه‏السلام فَسَأَلُوهُ اَنْ يَجْعَلَهُمْ فى حِلٍّ مِنَ الْخُمْسِ فَقالَ‏عليه‏السلام:
... لا نَجْعَلُ لانَجْعَلُ لِاَحَدٍ مِنْكُمْ فى حِلٍّ.

گروهى از مردم خراسان خدمت امام هشتم رسيدند و از او خواستند خمس را براى آنان حلال كند (تا از پرداخت خمس معاف باشند.)
امام‏عليه‏السلام فرمود:
حلال نمى‏كنيم، حلال نمى‏كنيم براى هيچ يك از شما حلال نمى‏كنيم. (وسائل الشيعة، 6، 376)

وصيّت به خمس

عَنْ عَلىِّ بْنِ اَبى طالِبٍ عليه‏السلام :
اِنَّهُ كانَ يَسْتَحِبُّ الْوَصيَّةَ بِالْخُمْسِ.

از امام على‏عليه‏السلام نقل شده كه:
آنحضرت وصيّت و سفارش به خمس را دوست مى‏داشت.
{ - البته وقتى كه انسان خمس، بدهكار باشد وصيّت به پرداخت آن واجب مى‏باشد. } )مستدرك الوسايل، 7، 281)

نفرين همگانى

فىِ التَوْقيعِ الشَّريفِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ،
لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَالنَّاسِ اَجْمَعينَ
عَلى مَنِ اسْتَحَلَّ مِنْ اَمْوالِنا دِرْهَماً.

در نوشته شريف (امام زمان‏عليه‏السلام) چنين آمده است:
بنام خداوند بخشنده مهربان، لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر كسى باد كه يك درهم از اموال ما را حلال شمارد (و مصرف كند). (اكمال الدين، 2، 198)

دشمن امام زمان(عج)

فيما وَرَدَ عَلَى الشَيْخِ اَبى جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمانَ الْعَمْرى فى جَوابِ مَسائلَ اِلى صاحِبِ الدَّارِعليه‏السلام:
اَمَّا ما سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ اَمْرِ مَنْ يَسْتَحِلُّ ما فىيَدِهِ مِنْ اَمْوالِنا وَ يَتَصَرَّفُ فيهِ تَصَرُّفَهُ فىمالِهِ مِنْ غَيْرِ اَمْرِنْا فَمَنْ فَعَلَ ذلك فَهُوَ مَلْعُونٌ و نَحْنُ خُصَماؤُهُ.

در پاسخ پرسشهاى عثمان عَمرى (نايب خاص امام زمان‏عليه‏السلام) كه از ناحيه امام زمان عجّل الله تعالى فرجه الشريف رسيد چنين آمده بود:

امّا آنچيزى كه سؤال كرده بودى درباره كسى كه آنچه را از اموال ما در دست دارد حلال مى‏شمرد و در آن تصرّف مى‏كند مثل تصرفى كه در مال خود مى‏كند بدون اينكه از طرف ما مجاز باشد او ملعون است و ما دشمن او هستيم. (اكمال الدين، 287)

بخش دوم: آثار و نتايج خمس

كليد روزى

عَنِ الرِّضا عليه‏السلام :
... اِنَّ اِخْراجَهُ مِفْتاحُ رِزْقِكُمْ وَ تَمْحيصُ ذُنُوبِكُمْ
وَما تُمَهِّدُونَ لِاَنْفُسَكُمْ لِيَوْمِ فاقَتِكُمْ ...

از امام رضاعليه‏السلام نقل شده كه فرمود:
... پرداخت خمس كليد روزى شما و مايه از بين رفتن گناهان شما مى‏باشد و چيزى است كه براى روز نياز خودتان (يعنى قيامت) ذخيره مى‏كنيد. (وسائل الشيعة، 6، 375)

سختى‏محاسبه درقيامت

عَنْ اَبى عَبْدِاللَّهِ عليه‏السلام قالَ:
اِنَّ اَشَدَّ ما يَكُونُ النَّاسُ حالاً يَوْمَ الْقيامَةِ
اِذا قامَ صاحِبُ الْخُمْسِ فَقالَ: يا رَبِّ خُمْسى.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
سخت‏ترين حال مردم روز قيامت زمانى است كه صاحب خمس بپا خواسته و بگويد: اى پروردگار خمس من (يعنى حق خود را مطالبه كند).(سفينة البحار، ج 1: 428)

خمس ندادن و منكر آن

عَنْ اَبى جَعْفَرٍ عليه‏السلام قالَ:
يا اَباالْفَضْلِ! لَنا حَقٌ فىكِتابِ‏اللَّهِ فِى‏الْخُمْسِ،
فَلَوْ مَحَوْهُ فَقالُوا لَيْسَ مِنَ‏اللّهِ
اَوْ لَمْ يَعْمَلُوا بِهِ لَكانَ سَواءً.

از امام باقرعليه‏السلام نقل شده كه فرمود:
اى ابوالفضل ما در كتاب خدا در خمس داراى حقّ هستيم، پس اگر آنرا از بين ببرند و بگويند اين دستور از خدا نيست يا اينكه به آن عمل نكنند هر دو گروه مساوى هستند.
توضيح اينكه منكر خمس و عمل نكردن به آن دستور هر دو مساوى هستند. (مستدرك الوسائل، 7، 277)

عاقبت خوردن خمس

قُلْتُ لِاَبى جَعْفَرٍ عليه‏السلام:
ما اَيْسَرُ ما يُدْخَلُ بِهِ الْعَبْدُ النَّارَ؟ قالَ‏عليه‏السلام:
مَنْ أَكَلَ مِنْ مالِ الْيَتيمِ دِرْهَماً وَ نَحْنُ الْيَتيمُ.

ابو بصير مى‏گويد به امام باقرعليه‏السلام گفتم: آسانترين چيزى كه انسان بواسطه آن به آتش وارد مى‏شود چيست؟ امام‏عليه‏السلام فرمود:
كسى يك درهم از ثروت يتيم بخورد و منظور از يتيم ما (خاندان پيامبرصلى الله وعليه وآله هستيم كه پس از او يتيم شديم).(وسائل الشيعة، 6، 337)

پيمان شكنى در خمس

عَنْ اَبى عَبْدِاللَّهِ عليه‏السلام فى قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
“وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفينَ”
يَعْنى النَّاقِضينَ لِخُمْسِكَ يا مُحَمَّدُ.

از امام صادق‏عليه‏السلام در معناى گفته خداوند كه فرمود: “واى به حال كم فروشان” نقل شده كه امام‏عليه‏السلام فرمود: منظور كسانى هستند كه خمس تو را اى محمّد مى‏شكنند (يعنى پيمان شكنى مى‏كنند و نمى‏پردازند). (بحار الانوار، 96، 189)

بخش سوم: مقدار و موارد خمس

تقسيم الهى

عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عليه‏السلام قالَ:
... وَاللَّهِ يَسَّرَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ اَرْزاقَهُمْ بِخَمْسَةِ دَراهِمَ جَعَلوُا لِرَبِّهِمْ‏واحِداً وَاَكَلُوا اَرْبَعَةً اَحِلاَّء...

امام موسى بن جعفرعليه‏السلام فرمود:
... بخدا قسم خداوند رزق و روزى را بر مؤمنين آسان گرفته به اينكه اموال خود را پنج قسمت كنند يك پنجم آنرا براى پروردگارشان قرار دهند و چهار قسمت آنرا حلال‏وار بخورند. (وسائل الشيعة، 6، 338)

خمس قرارداد الهى

عَنِ الْباقِرِ عليه‏السلام قالَ: قالَ اللَّهُ تعالى لُِمحَمَّدٍصلى الله وعليه وآله :
اِنّى اصْطَفَيْتُكَ وَ انْتَجَبْتُ عَليّاً[عليه‏السلام]
وَجَعَلْتُ مِنْكُما ذُريَّةً [طَيِّبَةً] جَعَلْتُ لَهُمُ الْخُمْسَ.

امام باقرعليه‏السلام فرمود:
خداوند بزرگ به پيامبر فرمود: من تو را برگزيدم و على را انتخاب كردم و از شما ذرّيه پاكيزه قرار دادم و خمس را هم براى آنها واجب كردم.   بحار الانوار، 96، 187

پرداخت خمس

عَنْ اَبى جَعْفَرِ الثانى عليه‏السلام:
اَلْخُمْسُ بَعْدَ الْمَؤُنَةِ.

از امام جوادعليه‏السلام نقل شده كه فرمود:

پرداخت خمس بعد از هزينه است. (وسائل الشيعة، 6، 348)

خمس‏درسودكم‏وزياد

عَنْ سَماعَةٍ قالَ سَأَلْتُ اَبَا الْحَسَنِ‏عليه‏السلام عَنِ الْخُمْسِ فَقالَ:
فى كُلِّ ما اَفادَ النَّاسُ مِنْ قَليلٍ اَوْ كَثيرٍ.

سماعه گويد از امام هفتم‏عليه‏السلام از خمس سؤال كردم فرمود:
در همه آنچه مردم از سود بدست مى‏آورند چه كم يا زياد باشد. (وسائل الشيعة، 6، 350)

بخش چهارم: تصرف در خمس

تصرف نامشروع

عَنْ اَبى جَعْفرٍعليه‏السلام قالَ:
لا يَحِلُّ لِاَحَدٍ اَنْ يَشْتَرِىَ مِنَ‏الْخُمْسِ شَيْئاً
حَتَّى يَصِلَ اِلَيْنا حَقَّنا.

امام باقرعليه‏السلام فرمود:
جايز نيست براى كسى از مال خمس (نداده) چيزى بخرد تا اينكه حقّ ما را به ما برساند. (وسائل الشيعة، 337)

معامله ممنوع

عَنْ اَبى عَنْ اَبى جَعْفَرٍعليه‏السلام قالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ:
مَنِ اشْتَرى شَيْئاً مِنَ الْخُمْسِ
لَمْ يَعْذِرْهُ اللَّهُ اِشْتَرى ما لا يَحِلُّ لَهُ.

ابو بصير گويد از امام باقرعليه‏السلام شنيدم كه فرمود:
كسى كه از پول خمس (نداده) كه خدا عذر او را نپذيرفته چيزى بخرد مثل اينست كه او چيز حرام را خريده است.(تهذيب، 4، 136)

خريد از مال خمس

عَنْ اِسْحاقِ بْنِ عَمَّارٍ قالَ سَمِعْتُهُ‏عليه‏السلام يَقُولُ:
لايُعْذَرُ عَبْدٌ اِشْتَرى مِنَ الْخُمْسِ شَيْئاً، اَنْ يَقُولَ: يا رَبِّ اِشْتَرَيْتُهُ بِمالى حَتّى يَأْذَنَ لَهُ اَهْلُ الْخُمْسِ.

اسحاق بن عمّار گفته از امام‏عليه‏السلام شنيدم كه فرمود:
انسان معذور نيست كه از مال خمس نداده چيزى بخرد و بگويد: خدايا آنرا با مال خودم خريدم مگر اينكه صاحب خمس به او اجازه دهد. (بحار الانوار، 96، 193)

فصل دوم: زكات

زكات در قرآن

“وَقَالَ‏اللَّهُ اِنّى مَعَكُمْ لَئِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلوةَ وَاتَيْتُمُ الزَّكوةَ وَ امَنْتُمْ بِرُسُلى وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ وَاَقَرَضْتُمُ‏اللّهَ قَرْضاً حَسَناً لَاُكَفِرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ ولَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ.” (مائده/ 12)

خداوند فرمود:
من با شمايم اگر نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد، و به فرستادگانم ايمان بياوريد و از آنان پشتيبانى و يارى كنيد و به خدا وام دهيد، از كارهاى بد شما(گناهان) مى‏گذرم و شما را در بهشتهايى كه از زير آنها نهرها مى‏گذرد وارد مى‏كنم.

بخش اوّل: جايگاه زكات

پل اسلام

قالَ اَميرُالمُؤْمِنِينَ عليه‏السلام :
اُوصيكُمْ بِالزَّكاةِ
فَاِنّى سَمِعْتُ نَبيَّكُمْ‏صلى الله وعليه وآله وسلم يَقُولُ: اَلزَّكاةُ قَنْطَرَةُ الْاِسْلامِ فَمَنْ اَدَّاها جازَ الْقَنْطَرَةَ، وَمَنْ مَنَعَها اِحْتَبَسَ دُونَها وَهِىَ تُطْفى غَضَبَ الرَّبِّ.

اميرمؤمنان‏عليه‏السلام فرمود:
شما را به زكات وصيّت و سفارش مى‏كنم، از پيامبر شما كه درود خدا بر او و خاندانش باد شنيدم كه مى‏فرمود: زكات پل اسلام است، پس كسى كه زكات بپردازد از پل مى‏گذرد، و كسى كه آن را نگهدارد به پايين آن سقوط خواهد كرد، و (پرداخت) زكات خشم پروردگار را فرو مى‏نشاند. (بحار الانوار، 77، 407)

ستونهاى اسلام

قالَ الراوى سَمِعْتُ عَليّاً عليه‏السلام يَقُولُ:
اَثافىُّ الْإسْلامِ ثَلاثَ لاتَنْفَعُ واحِدَةٌ مِنْهُنَّ
دُونَ صَاحِبَتِيْهُما: اَلصَّلاةِ، وَالزَّكاةِ، وَالْوِلايَةِ.

راوى گويد: از حضرت على‏عليه‏السلام شنيدم كه مى‏فرمود:
ستونها و پايه‏هاى اسلام سه تاست كه هيچ يك از آنها بدون دو تاى ديگر سودى ندارد، آنها عبارتند از: نماز، زكات و ولايت. (بحار الانوار، 68، 386)

شرط پذيرش نماز

عَنْ اَبِى الْحَسَنِ الرِّضا عليه‏السلام قالَ:
اِنَّ اللَّهَ اَمَرَ بِثَلاثَةٍ مَقْرُونٌ بِها ثَلاثَةٌ اُخْرى: أمَرَ بِالصَّلاةِ وَالزَّكاةِ فَمَنْ صَلَّى وَلَمْ يُزَكِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلاتُهُ، وَاَمَرَ بِالشُكْرِ لَهُ وَلِلْوالِدَيْنِ فَمَنْ لَمْ يَشْكُرْ والِدَيْهِ لَمْ يَشْكُرِ اللّهَ، وَأَمَرَ بِاتِّقاءِ اللَّهِ وَصِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ يَصِلِ رَحِمَهُ لَمْ‏يَتَّقِ اللَّهَ.
امام رضا عليه‏السلام فرمود:
خداوند به سه كار همراه سه كار ديگر فرمان داده است:

1 - فرمان به نماز و زكات داده است. پس كسى كه نماز بجا بياورد ولى زكات را نپردازد نمازش از او پذيرفته نمى‏شود.

2 - و فرمان به سپاسگزارى از خود و پدر و مادر داده پس كسى كه از پدر و مادرش قدردانى نكند شكر خدا را هم بجا نياورده است.

3 - و فرمان به تقواى الهى و صله رحم داده است، پس كسى كه صله رحم انجام ندهد تقواى الهى را مراعات نكرده است. (وسائل الشيعه، 6، 13)

زكات و حضور در مسجد

عَنْ اَبى جَعْفَرٍ عليه‏السلام قالَ:
بَيْنَما رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعليه وآله فِى الْمَسْجِدِ اِذْ قالَ: قُمْ يا فُلانْ؛ قُمْ يا فُلانُ؛ قُم يافُلانُ؛ قُم يا فُلانُ؛ حتَّى اَخْرَجَ خَمْسَةَ نَفَرٍ؛ فَقالَ: اُخْرُجُوا مِنْ مَسْجِدِنا لاتُصَلُّوا فيهِ وَاَنْتُمْ لاتُزَكُّونَ.

امام باقرعليه‏السلام فرمود:
رسول خدا صلى الله وعليه وآله در مسجد بود كه گفت: فلانى بلند شو، فلانى بلند شو، فلانى بلند شو... تا اينكه پنج نفر را بيرون كرد و فرمود: از مسجد ما خارج شويد و شما كه زكات نمى‏پردازيد در مسجد ما نماز نخوانيد. (وسائل الشيعه، 6، 12.)

دشوارترين واجب

عَنْ رُفاعَةِ بْنِ مُوسى اَنَّهُ سَمِعَ اَبَاعَبْدِاللَّهِ‏عليه‏السلام يَقُولُ:
مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلى هذِهِ الْاُمَّةِ شَيْئاً
اَشَدُّ عَلَيْهِمْ مِنْ الزَّكاةِ، وَفيها تُهْلَكُ عَامَتُّهُمْ.

رفاعه گويد كه از امام صادق‏عليه‏السلام شنيدم كه مى‏فرمود:
خداوند بر اين امّت چيزى دشوارتر از زكات واجب نكرده است، در زكات است كه خيلى از آنان به هلاكت مى‏رسند. (وسائل الشيعه، 6، 15)

زكات، فرمان الهى

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعليه وآله :
اُمِرْتُ أَنْ اُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا
أنْ لااِلهَ اِلاَّ اللَّهُ وَأنّى رَسُولُ اللَّهِ
وَيُقيمُوا الصَّلاةَ وَيُؤتُوا الزَّكاةَ.

رسول خداصلى الله وعليه وآله فرمود:
دستور دارم با مردم مبارزه كنم تا شهادت دهند كه جز خدا معبودى نيست و من فرستاده خدايم و نماز بپا دارند و زكات بپردازند. (كنز العمال، 6، 527، 16837)

بخش دوّم: آثار پرداخت زكات

بيمه جان و مال

قالَ رَسُولُ اللَّهِ‏صلى الله وعليه وآله :
داوُوا مَرْضاكُمْ بِالصَّدَقَةِ،
وَحَصِنُّوا اَمْوَالَكُمْ بِالزَّكاةِ.

رسول خداصلى الله وعليه وآله فرمود:
بيماران خود را با صدقه مداوا كنيد، و اموالتان را هم با پرداخت زكات حفظ و بيمه كنيد. (وسائل الشيعه، 6، 6)

حكمت زكات

قالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍعليه‏السلام :
اِنَّمَا وُضِعَتِ الزَّكاةُ قُوتاً لِلْفُقَراءِ
وَتَوْفيراً لِأمْوالِهِمْ.

امام موسى‏بن جعفرعليه‏السلام فرمود:
زكات قرار داده شده، تا خوراك نيازمندان و مايه افزايش ثروت آنان باشد. (وسائل الشيعة، 6، 4)

آثار زكات

قالَتْ فاطِمَةُعليهاالسلام فى خُطْبَتِها:
فَجَعَل الْإيمَانَ تَطْهيراً لَكُمْ مِنَ الشِّرْكِ
وَالصَّلاةَ تَنْزيهاً عَنِ الْكِبْرِ،
وَالزَّكَاةَ تَزْكِيةً لِلنَّفْسِ، وَنِماءً فِى الرِّزْقِ

حضرت فاطمه زهراعليهاالسلام فرمود:
خداوند ايمان را مايه پاكيزگى شما از شرك قرار داد
و نماز را مايه دور شدن شما از تكبّر قرار داد و زكات را بخاطر پاكيزگى جان و روان و افزايش روزى واجب كرد. (احتجاج، 99)

كم و زيادى ثروت

عَنْ اَبى عَبْدِاللَّهِ عليه‏السلام اَنَّهُ قالَ:
ما اَدّى اَحَدٌ الزَّكاةَ فَنَقَصَتْ مِنْ مالِهِ،
وَلامَنَعَها اَحَدٌ فَزادَتْ فى مالِهِ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
با پرداخت زكات از ثروت كسى كم نشده، همانطور كه با خوددارى از پرداخت آن ثروت كسى زياد نشده است. (وسائل الشيعة، 6، 12)

بخش سوم: آثار زكات ندادن

عاقبت زكات ندادن

عَنْ اَبى عَبْدِاللَّهِ عليه‏السلام:
مَنَ مَنَعَ قيراطاً مِنَ الزَّكاةِ
فَلْيَمُتْ اِنْ شاءَ يَهُوديّاً اَوْ نَصْرانيّاً.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
كسى كه باندازه يك قيراط از زكات واجب{ - قيراط واحدى براى سنجش الماس است و آن حدود دو گرم است. }
را نپردازد بايد به دين يهود يا نصارى بميرد. (وسائل الشيعه، 6، 18)

رابطه ايمان و زكات

قالَ اَبُوعَبْدِاللَّهِ عليه‏السلام:
مَنْ مَنَعَ قيراطاً مِنَ الزَّكاةِ فَلَيْسَ بِمُؤْمِنٍ وَلامُسْلِمٍ وَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ:

 “رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّى اَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرْكْتُ”. (مؤمنون، 10)

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
كسى كه به وزن يك قيراط از زكات واجب را نپردازد مؤمن و مسلمان نيست و مصداق فرموده خداست (كه بعد از مرگ مى‏گويد:) خدايا مرا برگردان تا بعدها كار شايسته انجام دهم. (وسائل الشيعه، 6، 18)

زكات و مسلمانى

عَنْ عَلىٍّ عليه‏السلام اَنَّهُ قالَ:
الْماعُونَ الزَّكاةُ المَفْرُوضَةُ، وَمَانِعُ الزَّكاةِ
كَآكِلِ الرِّبا، وَمَن لَمْ يُزَكِّ مالَهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ.

امام على‏عليه‏السلام فرمود:
مقصود از ماعون (در قرآن) زكات واجب است،{ - برگرفته از آخرين آيه سوره ماعون: “ويمنعون الماعون” (ماعون را نمى‏پردازند) نام سوره نيز از همين كلمه گرفته شده است. }
بازدارنده زكات همانند رباخوار است، كسى كه زكات مالش را نپردازد مسلمان نيست. (بحار الانوار، 96، 29)

زكات و بركت

قالَ رَسُولُ اللَّهِ‏صلى الله وعليه وآله :
اِذا مُنِعَتِ الزَّكاةُ
مَنَعَتِ الَاْرْضُ بَرَكاتِها.

رسول اكرم‏صلى الله وعليه وآله فرمود:
هنگامى كه از پرداخت زكات خوددارى شود، زمين بركاتش را باز خواهد داشت. (وسائل الشيعه، 6، 14)

انواع دزدها

قالَ الصّادِقُ‏عليه‏السلام :
اَلسُّراقُ ثَلاثَةٌ: مانِعُ الزَّكاةِ، وَمُسْتَحِلُّ مُهُورِ
النِّساءِ، وَكَذلِكَ مَنْ اِسْتَدانَ وَلَمْ يَنْوِقَضائَهُ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
دزدان سه نوع‏اند: مانعين زكات، كسانى كه مهريه زنان را حلال مى‏شمارند (و نمى‏دهند)، و كسى كه قرض مى‏كند ولى قصد پرداخت ندارد. (ميزان الحكمة، 4، 221)

بخش چهارم: موارد ومصرف زكات

زكاتهاى واجب

عَنْ اَبى عَبْدِاللَّهِ‏عليه‏السلام قالَ:
وَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ‏صلى الله وعليه وآله الزَّكاةَ عَلى تِسْعَةِ اَشْياءَ:
اَلْحِنْطَةِ وَالشَّعيرِ وَالتَّمْرِ
وَالذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ
وَالْإبِلِ وَالْبَقَرِ وَالْغَنَمِ
وَعَفى رَسُولُ‏اللّهِ‏صلى الله وعليه وآله عَمَّا سَوى ذلِكَ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
رسول خداصلى الله وعليه وآله بر نُه چيز زكات قرار داد:

گندم، جو، خرما، كشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند و غير از اينها را بخشيد. (وسائل الشيعه، 6، 34)

زكات گيرندگان

عَنْ سُماعَةٍ قالَ: سَألتُهُ [اَبُوعَبدِاللَّهِ] عَنِ الزَّكاةِ لِمَنْ يَصْلَحُ اَنْ يَأْخُذَها؟ فَقالَ عليه‏السلام :
هِىَ لِلَذّى وَاللَّهِ فى كِتابِهِ “لِلْفُقَراءِ وَالْمَساكينَ وَالْعامِلينَ عَلَيها وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِى الرِّقابِ وَالْغارِمينَ وَفى سَبيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبيلِ فَريضةً مِنَ اللَّهِ”. { - توبه،  60}

سماعة گويد:
از امام صادق‏عليه‏السلام سؤال كردم چه كسى شايسته است كه زكات بگيرد؟
فرمود: به خدا قسم، زكات براى آن كسى است كه در كتاب او (قرآن) نامش بيان شده است: فقراء، بيچارگان، جمع‏آورندگان آن، كسانى كه با گرفتن زكات قلبهايشان نسبت به اسلام نرم مى‏شود، در (آزادى) بندگان، بدهكاران، راه خدا و كسى كه در راه مانده است. اينها تكليف واجب از سوى پروردگار است. (بحارالانوار، 96، 56)

زكات براى درماندگان

قالَ رَسُولُ اللَّهِ عليه‏السلام :
لاتَحِلُّ الصَّدَقَةُ لِغَنّىٍ وَلالِذى مِرَّةٍ سَوىٍّ وَلالِمُتَحَرَّفٍ، وَلالِقَوىٍّ،
قُلْتُ: ما مَعْنى هذا؟
قالَ: لايَحِلُّ أَنْ يَأْخُذَها وَهُوَ يَقْدِرُ عَلى اَنْ يَكُّفَ نَفْسَهُ عَنْها.

رسول اكرم‏صلى الله وعليه وآله فرمود:
صدقه [و زكات] براى ثروتمند و كسى كه عاقل و تندرست است و كسى كه شغل و حرفه‏اى دارد حلال نيست. گفتم: معناى اين حرف چيست؟ فرمود: روا نيست كه صدقه و زكات بگيرد در حالى كه مى‏تواند از آن استفاده نكند. (بحارالانوار، 96، 66)

زكات بستگان

عَنْ اَبى عَبْدِاللَّهِ‏عليه‏السلام اَنَّهُ قالَ:
خَمْسَةٌ لايُعْطَوْنَ مِنَ الزَّكاةِ: اَلْوَلَدُ وَالْوالِدانِ
وَالْمَرْأَةُ وَالْمَمْلُوكُ لِاَنَّهُ يُجْبَرُ عَلَى النَّفَقَةِ عَلَيْهِمْ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
به پنج گروه زكات پرداخت نمى‏شود: فرزند، پدر، مادر، همسر و بنده (كنيز و غلام) چون انسان مجبور است به آنان نفقه بدهد. (چون آنان واجب النفقه‏اند) (بحارالانوار، 96، 64)

بخش پنجم: ساير زكاتهاى واجب

زكات فطره و مرگ

قالَ الصَّادِقُ عليه‏السلام :
اَلْفِطْرَةُ واجِبَةٌ عَلى كُلِ مُسْلِمٍ، فَمَنْ لَمْ يُخْرِجْها خيفَ عَلَيْهِ الفَوْتُ، فَقيلَ لَهُ: وَمَا الْفَوْتُ؟ قالَ:اَلْمَوْتُ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
زكات فطره بر هر مسلمانى واجب است، كسى كه آنرا نپردازد بيم آن مى‏رود كه فوت شود. پرسيدند فوت چيست؟ فرمود: مرگ. (بحار الانوار، 96، 109)

تكميل زكات

عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ آبائِهِ‏عليهم‏السلام قالَ:
قالَ رَسُولُ‏اللَّهِ‏صلى الله وعليه وآله :
مَنْ اَدّى زَكاةَ الفِطْرِ
تَمَّمَ اللَّهُ لَهُ ما نَقَصَ مِنْ زَكاتِهِ.

امام هفتم بنقل ازاجدادش نقل كرده كه:
رسول خداصلى الله وعليه وآله فرمود:
كسى كه زكات فطره را بپردازد، خداوند كمبود زكات واجب او را تكميل مى‏كند. (بحار الانوار، 96، 105)

زكات اعضاء

قالَ الصّادِقُ‏عليه‏السلام :
عَلى كُلِّ جُزْءٍ مِنْ اَجْزائِكَ زَكاةٌ واجِبَةٌ لِلَّهِ عزَّوَجلَّ، بَلْ عَلى كُلِ شَعْرَةٍ، بَلْ عَلى كُلَّ لَحْظَةٍ! فَزَكاةُ الْعَيْنِ اَلنَّظَرُ بِالْعِبْرَةِ وَالغَضِّ عَنِ الشَّهَواتِ وَما يُضاهِها، وَزَكاةُ الْأُذُنِ اِسْتِماعُ الْعِلْمِ وَالْحِكْمَةِ وَالْقُرْآنِ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:
به هر يك از اعضاى تو زكاتى واجب براى خدا در عهده توست، بلكه بر هر مويى بلكه بر هر نگاهى (زكاتى بر عهده‏دارى) زكات چشم نگاه با عبرت و چشم‏پوشى از شهوات و امثال آن است، و زكات گوش، گوش كردن به علم و حكمت و قرآن است. (بحار الانوار، 96، 7)