شكوه و ارزش سحرخيزي

هر چند در ذيل آيات ياد شده به روايتي متناسب با آن‌ها نيز اشاره شده است، ولي  در اين بخش به برخي از احاديثي (كه روايات در اين باب، متظافر[47] است و يا به حد تواتر مي‌رسد[48] و) جداگانه و آزاد در شكوه و فضيلت و اهميت  و ارزش و آثار و نتايج سحر و سحرخيزي وارد و در اهتمام به آن سفارش شده است مي‌پردازيم و لحظه‌هايي ميهمان سفره كلام اهل بيت(عليهم‌السلام) مي‌شويم و به قدر استعداد جانمان از آن لقمه برمي‌گيريم:

نماز شب از جمله نمازهاي نافله است كه بر آن اصرار و ابرام شده است و همواره و بر تارك تمام مستحبات مي‌درخشد.

چند اندرز و سفارش از رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله) .

1‌ـ فضيلت نافله شب بر نافله روز، مثال برتري انفاق پنهاني بر انفاق آشكار است.[49]

2ـ بافضيلت‌ترين نمازهاي مستحب نماز شب است و چه اندك است بر دارنده آن.[50]

3ـ دو ركعت نمازي كه بنده خدا در پايان دل شب به جا مي‌آورد، براي او از دنيا و آنچه در آن است نيكوتر و سودمندتر است و اگر سخت‌گير مي‌بودم، هر آينه نماز شب را بر امتم واجب مي‌كردم.[51]

4ـ دو ركعت نماز در دل شب را از دنيا و هر آنچه در آن است، بيش‌تر دوست مي‌دارم[52]

5ـ بهترين و بابركت‌ترين وقتي كه بتوانيد خداوند را بخوانيد، اوقات سحري است. يعقوب (عليه‌السلام) كه به فرزندانش گفته بود: «به زودي از پروردگارم برايتان استغفار مي‌طلبم[53]» درخواست آنان را تا سحر وانهاد.

6ـ بر شما باد به سحرخيزي، زيرا اين عمل دأب صالحان پيش از شما بوده است. در حقيقت، سحرخيزي نزديك شدن به خداوند و دور بودن از گناه است.[54]

7ـ فرد نبايد بخوابد در حالي كه نماز وتر بر اوست.[55]

امام باقر(عليه‌السلام) مي‌فرمايد: هر كس خدا و روز واپسين را باور داشت، شب را خواب يا بيدار به صبح نمي‌رساند جز آن كه نماز وتر را بخواند.[56]

از يكي از صالحان نقل است كه: شبي، از نماز شب باز ماندم، در خواب شنيدم كه هاتفي فرياد كرد:

آيا بندگان حق تعالي به خوابند؛در حالي كه جنت رضوان در ميان آنان قسمت مي‌شود؟ پس هر كه افزون بخوابد شب را با خواب، كوتاه نكند و به خردي از بهشت، رضا ندهد.[57]

از امام صادق(عليه‌السلام) روايت است كه: سحرخيزي را از دست مده؛ چه مغبون (فريب خورده و زيان ديده) كسي است كه از آن بازمانده محروم شود.[58]

8ـ جبرئيل پيوسته مرا به شب زنده‌داري سفارش مي‌كرد؛ چونان كه من گمان بردم بهترين‌هاي امتم شب را جز اندكي نمي‌خوابند.[59]

امام صادق(عليه‌السلام) مي‌فرمايد: جبرئيل(عليه‌السلام) نزد پيامبر(صلي الله عليه و آله) آمد، آن حضرت فرمود: اي جبرئيل، مرا موعظه كن. جبرئيل عرض كرد:

اي محمد! هرگونه كه مي‌خواهي زندگي كن، ولي بدان كه مي‌ميري، هر گونه كه مي‌خواهي دوست بدار، ولي بدان پايان آن جدايي است و هر گونه كه مي‌خواهي عمل كن، ولي بدان براي كردارهايت جزايي است، ولي بدان و به خاطر بسپار كه شرف هر كس به سحرخيزي و بي‌نيازي او از مردم است.[60]

9‌ـ سه چيز فخر مؤمن و زيور او در دنيا و آخرت است؛ اقامه نماز در پايان شب؛ نا اميدي از آنچه در دست مردم است و پذيرش ولايت امام از آل محمد(صلي الله عليه و آله).[61]

10ـ شرف مؤمن، نماز شب و عزت او خودداري از تعرض به آبرو (و آزار رساندن به) مردم است.[62]   

امام صادق(عليه‌السلام) مي‌فرمايد:

خداي عزوجل فرمود: «مال و فرزندان، زينت زندگي دنيا هستند»، (اما) بي‌گمان هشت ركعت نمازي كه بنده در پايان شب به جا مي‌آورد زينت آخرت است.[63]

11. جابر بن عبدالله از رسول خدا(صلي الله عليه و آله) روايت مي‌كند كه آن حضرت در خطبه‌اي پس از سفارش اكيد به نمازهاي واجب روزانه و اثر مداومت بر آن در پاك‌شدن انسان از گناهان فرمود:

اي مردم، چنين نيست كه دست و پاي شما آزاد باشد. هيچ بنده‌اي نيست جز آن كه ريسماني چند بر ـ اعضاي ‌ـ او گره خورده و محكم بسته است و آزاد نيست، [هر علاقه‌اي كه انسان به غير خدا پيدا مي‌كند گره‌اي است كه بر خويشتن خويش مي‌زند و حزام[64] تنگ اسب است]. هر شب در ثلث آخر شب فرشته‌اي به بالين انسان مي‌آيد و مي‌گويد: برخيز به ياد خدا باش كه ‍[وقت] نماز شب [و صبح] نزديك است، پس اگر از جاي خود حركت كرده برخيزد و خدا را ياد كند يك گره از گره‌ها باز مي‌شود و اگر به پا خيزد و وضو بگيرد  به نماز بايستد همه گره‌ها گشوده مي‌شود تا اين كه با چشمي شاد و روشن پاي به عرصه صبح مي‌نهد.[65]

12ـ هر كه (در راه سفر از خطر) بترسد، تمام شب را در حركت خواهد بود و آن‌كه همه شب را پيش رود به منزل مي‌رسد. آگاه باشيد كه كالاي تجارتي خداوند گران‌بها، خوش بو و آرام‌بخش دل‌هاست؛ آگاه باشيد كه كالاي تجارتي او بهشت است.[66]

اگر شب كاروان در ره شتابد         سحر سر منزل مقصود يابد

گويند كسي از مردان خدا با همراهانش در يكي از منزل‌هاي ميان راه مكه و نزديك مني، اتراق كرده بود، چون پاسي از شب گذشت براي نماز سحري از خواب برخاست، ديد همه خوابند، آنان را آواز داد: اي راهگذاران كه براي آسودن كوتاه، درنگ كرده و دم گرفته‌ايد، آيا برآنيد كه همه شب را در خواب بمانيد؟ پس چگونه كوچ مي‌كنيد و از اين منزل مي‌گذريد؟

تا شب نروي روز به جايي نرسي

از بانگ او همه از خواب بيدار شدند، وضو گرفته در دامن سحر به نماز ايستادند و بر رحمت خدايي دست رساندند.

و چون سپيده سر برآ ورد گفت: «عند الصباح يحمد القوم السري؛ صبح هنگام، شبروان ستايش مي‌شوند».[67]

امام حسن عسگري(ع) مي‌فرمايد:

ان الوصل الي الله سفر لا يدرك الا بامتطاء الليل، من لم يحسن ان يمنع لم يحسن ان يعطي؛[68] سير الي الله و وصول به خداي سبحان سفري است كه مركوب راهوار آن، شب زنده داري است، براي كسي كه مشتاق لقاي حق است بهترين وسيله، شب زنده‌داري است.[69]

13ـ پيامبر اكرم(ص) به امام علي(عليه‌السلام) وصيت فرمود كه: يا علي، چند چيز را به تو سفارش مي‌كنم، آن‌ها را از من به خاطر بسپار. سپس فرمود: بار خدايا، علي را ياري رسان ـ تا آن‌جا كه فرمود: بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب، بر تو به نماز شب.[70]

و در برخي از نقل‌هاست كه چهار بار تكرار فرمود.[71]

14ـ [يا علي] سه شادماني ويژه مؤمنان است: 1ـ ديدار با برادر ديني؛ 2ـ روزه دار را ميهمان كردن؛ 3ـ سحرخيزي.[72]

امام علي(عليه‌السلام) اين آموخته مكتب و تربيت يافته دامان پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) نيز مي‌فرمايد:

1ـ برترين عبادت، شب‌زنده‌داري براي ذكر خداي سبحان است.[73]

2ـ شب‌زنده‌داري بهشت و گلزار آرزومندان است.[74]

3ـ بيداري شبانه و شب‌زنده‌داري به خاطر ذكر و فرمان‌بري و بندگي خداوند، زماني مناسب براي سعادت‌مندان و پاكيزگي و خرمي[75] و بهار دوستان خدا و گلستان افراد خوش‌بخت،[76] نشان خود‌نگه‌داران  خوي و عادت آرزومندان[77] و دوست ويژه‌اي براي عارفان و مژدگاني مقربان درگاه خداوند است.[78]

از امام زين‌العابدين(عليه‌السلام) روايت است كه: همانا بين شب و روز باغ و گلستاني است كه نيكان در شكوفه‌هاي آن مي‌گردند و خودنگهداران در آن بهره‌مندند.[79]

مقصود از  باغ و گلستان، بين طلوعين و هنگامه سحر است.

4ـ چشمانتان را (براي نماز شب بيدار كنيد) و شكم‌هايتان را گرسنه نگاه‌ داريد و از كالبدتان بستانيد و به جان‌هايتان ببخشيد.[80]

5ـ از (عذاب) خداوند چونان خردمندي بترسيد كه دل را به انديشيدن مشغول داشته و هراس (از عقاب رنج‌آور) خدا، بدنش را فراگرفته و شب‌زنده‌داري خواب را از چشمانش ربوده است.[81]

6ـ اي بندگان خدا، همانا تقواي خدايي، دوستان خدا را از انجام محرمات باز مي‌دارد و قلب‌هايشان را از ترس خدا پر مي‌سازد. تا آن كه شب‌هاي آنان با بي‌خوابي و روزهايشان با تحمل تشنگي و روزه‌داري سپري مي‌گردد.[82]

7‌ـ همانا خداي عزوجل هر گاه بخواهد اهل زمين را به عذابي دچار كند، مي‌فرمايد: اگر نمي‌بودند كساني كه با جلالم دوستي دارند و مساجدم را آباد مي‌سازند و سحرگاهان استغفار مي‌طلبند، بي‌شك عذابم را فرو مي‌فرستادم.[83]

8ـ سحرخيزي صحت بخش بدن و چنگ زدن به اخلاق پيامبران است و رضاي پروردگار عالميان را در پي دارد.[84]

9ـ «نبه بالتفكر قلبك، و جاف عن النوم[85] جنبك و اتق الله ربك؛ با تفكر دلت را بيدار كن و شب‌هنگام براي نماز برخيز و از خداي خويش بهراس».[86]

انـتـبـه   قـبـل  الـسـحـر  يـا  ذالـمـنام         نـوبـت عـشرت بزن پيش آر جام

تـا  سـوار  عــقــل بــر  دارد  دمــي                   طبع شورانگيز را دست از لگام

دوري از بط[87] در قدح كن پيش از آنك       در خروش آيـد خروس صبح بام[88]

سـال‌هـا  مـر  خـواب را گـشتي اسير         يـك شـبـي بـيدار شو دولت بگير[89]

10ـ شخصي خدمت آن حضرت رسيده و از فضيلت برپايي نماز و تلاوت قرآن در شب پرسيده، آن حضرت فرمود:

مژده باد تو را كه هر كس يك دهم شب را يك دله و با اخلاص براي خدا نماز گزارد و تنها خشنودي او را قصد كند، حق تعالي به فرشتگان خود مي‌فرمايد تا به عدد دانه‌ها، برگ‌ها، درختان، ريشه‌ها و شاخه‌هايي كه از رود نيل بر زمين مي‌رويد براي او پاداش بنويسند.

و هر كس يك نهم شب را به نماز بايستد، حق تعالي ده دعاي او را به اجابت رساند و در روز واپسين نامه اعمالش را در دست راستش قرار مي‌دهد.[90]

و چنان چه كسي يك هشتم شب را نماز گزارد، خداوند عالم پاداش كسي را كه در جهاد ثابت قدم مانده و با نيتي راستين جنگ كرده و شهيد شده است به او مرحمت مي‌فرمايد؛ و شفاعت او از كسان و يارانش را پذيرا مي‌شود.

و اگر كسي يك هفتم شب را به نمااز بايستد، چون از قبرش برانگيخته شود چهره‌اش مانند ماه شب چهارده مي‌درخشد و بي‌خطر از پل صراط بگذرد.

و هر كه يك ششم شب را نماز بخواند، حق تعالي نام او را در زمره توبه كنندگان مي‌نويسد و گناهانش را مي‌آمرزد.

و آن‌كه يك پنجم شب را نماز بگزارد، خداوند او را در بهشت، زير قبه و سايه ابراهيم خليل الرحمان بنشاند.

و هر كه يك چهارم شب را نماز بپادارد، حق تعالي او را در روز واپسين از رستگاران قرار دهد و چونان تندباد از صراط بگذرد و بي‌حساب وارد بهشت شود.

و هر كه يك سوم شب را به نماز بايستد، هيچ فرشته‌اي نماند جز آن‌كه ارج و جايگاهش در نزد خداوند را آرزو كند و در روز رستاخيز به او خواهند گفت: از هر در بهشت كه مي‌خواهي وارد شو.

و اگر كسي نيمي از شب را نماز بخواند، چنانكه هفتاد بار زمين را از طلا و جواهر پر سازند و به او بدهند هرگز با پاداش نماز برابري نمي‌كند و اين عملش نزد خداوند از آزادسازي هفتاد بنده از فرزندان اسماعيل پيامبر(عليه‌السلام) بهتر است.

و هر كس دو سوم شب با نماز بپا دارد، حق تعالي به او حسنه‌اي به عدد ريگ‌هاي بيابان عالج كه كم‌ترين آن از كوه احد ده برابر سنگين‌تر است كرامت مي‌فرمايد.

و هر كه يك شب تمام را نماز بگزارد و قرآن تلاوت كند و به ركوع و سجده و ذكر خدا مشغول باشد، مانند روزي كه از مادر به دنيا آمده از گناهان پاك شود و (فرشتگان) به عدد آفريده‌هاي خداوند در نامه عملش حسنات بنويسند و بر همين اساس او را درجات دهند و بلند آوازه سازند، حق تعالي قبر او را نوراني سازد و گناه و حسادت را از دل و جانش بردارد و او را از عذاب قبر ايمني دهد و دوري از آتش دوزخ را براي او بنويسد و در روز رستاخيز با كساني كه از دهشت‌هاي آن در امانند محشور شود و حق تعالي به فرشتگان خود مي‌فرمايد: اي فرشتگان من، بنده‌ام را بنگريد كه براي خشنودي من يك شب را با عبادتم زنده نگاه داشته است، او را (به دقت) در بهشت ويژه جاي دهيد و در آن به او صد هزار شهر و در هر شهر هر آنچه دل خواهش كند و ديده از آن لذت برد و به خاطر كسي خطور نكرده است، بدهيد و براي او جز آنچه من براي او از كرامت‌ها و الطاف فراوان و قرب مقدس خود مهيا كرده‌ام، مقرر كنيد.[91]