ديوان پروين اعتصامی

سوخت اوراق دل از اخگر پنداری چند

سوخت اوراق دل از اخگر پنداری چند		ماند خاکستری از دفتر و طوماری چند
روح زان کاسته گردید و تن افزونی خواست		که نکردیم حساب کم و بسیاری چند
زاغکی شامگهی دعوی طاوسی کرد		صبحدم فاش شد این راز ز رفتاری چند
خفتگان با تو نگویند که دزد تو که بود		باید این مسله پرسید ز بیداری چند
گر که ما دیده ببندیم و بمقصد نرسیم		چه کند راحله و مرکب رهواری چند
دل و جان هر دو بمردند ز رنجوری و ما		داروی درد نهفتیم ز بیماری چند
سودمان عجب و طمع، دکه و سرمایه فساد		آه از آن لحظه که آیند خریداری چند
چه نصیبت رسد از کشت دوروئی و ریا		چه بود بهره‌ات از کیسه‌ی طراری چند
جامه‌ی عقل ز بس در گرو حرص بماند		پود پوسید و بهم ریخته شد تاری چند
پایه بشکست و بدیدیم و نکردیم هراس		بام بنشست و نگفتیم بمعماری چند
آز تن گر که نمیبود، بزندان هوی		هر دم افزوده نمیگشت گرفتاری چند
حرص و خودبینی و غفلت ز تو ناهارترند		چه روی از پی نان بر در ناهاری چند
دید چون خامی ما، اهرمن خام فریب		ریخت در دامن ما درهم و دیناری چند
چو ره مخفی ارشاد نمیدانستیم		بنمودند بما خانه‌ی خماری چند
دیو را گر نشناسیم ز دیدار نخست		وای بر ما سپس صحبت و دیداری چند
دفع موشان کن از آن پیش که آذوقه برند،		نه در آن لحظه که خالی شود انباری چند
تو گرانسنگی و پاکیزگی آموز، چه باک		گر نپویند براه تو سبکساری چند
به که از خنده‌ی ابلیس ترش داری روی		تا نخندند بکار تو نکوکاری چند
چو گشودند بروی تو در طاعت و علم		چه کمند افکنی از جهل به دیواری چند
دل روشن ز سیه کاری نفس ایمن کن		تا نیفتاده بر این آینه زنگاری چند
دفتر روح چه خوانند زبونی و نفاق		کرم نخل چه دانند سپیداری چند
هیچکس تکیه به کار آگهی ما نکند		مستی ما چو بگویند به هشیاری چند
تیغ تدبیر فکندیم به هنگام نبرد		سپر عقل شکستیم ز پیکاری چند
روز روشن نسپردیم ره معنی را		چه توان یافت در این ره بشب تاری چند
بسکه در مزرع جان دانه‌ی آز افکندیم		عاقبت رست بباغ دل ما خاری چند
شوره‌زار تن خاکی گل تحقیق نداشت		خرد این تخم پراکند به گلزاری چند
تو بدین کارگه اندر، چو یکی کارگری		هنر و علم بدست تو چو افزاری چند
تو توانا شدی ایدوست که باری بکشی		نه که بر دوش گرانبار نهی باری چند
افسرت گر دهد اهریمن بدخواه، مخواه		سر منه تا نزنندت بسر افساری چند
دیبه‌ی معرفت و علم چنان باید بافت		که توانیم فرستاد ببازاری چند
گفته‌ی آز چه یک حرف، چه هفتاد کتاب		حاصل عجب، چه یک خوشه، چه خرواری چند
اگرت موعظه‌ی عقل بماند در گوش		نبرندت ز ره راست بگفتاری چند
چه کنی پرسش تاریخ حوادث، پروین		ورقی چند سیه گشته ز کرداری چند