بداد:تنها، يكى .⁽²²⁵⁾

بنابراين اين معانى مذكور، به دست مى آيد: انسان مستبد كسى است كه مى خواهد از ديگران جدا گشته و با منفرد كردن خود از ديگران فقط خودش ‍ باشد.

استبداد راءى يعنى : راءى و نظرى كه بر فرديت استوار است . فقط يك نظر و انديشه مطرح است ، اين انديشه و نظر، جدا از تفكر ديگران است .

به نظام حكومتى كه بر اساس انديشه هاى فردى و بدون تكيه بر قوانين بنا شود و هيچ نهاد مشورتى در جامعه موجود نباشد، طرحها و نظريه هاى صاحب نظران معتقد و متخص مربوط هر رشته مورد نياز جامعه بكار گرفته نشود، كسى جراءت اظهار نظر نداشته باشد و در مقابل حاكم جامعه ،هم قانونگذار و هم مجرى باشد، استبدادى يا ديكتاتورى گويند.

در قرآن اين نوع روش كشور دارى را در حكومت فرعونى مى بينيم كه روشى است پايمال كننده حقوق مردم و تجاوز از حد و مرزى كه حكومت بايد در چارچوب آن جامعه را اداره كند:

((و قال فرعون يا ايها الملا ما علمت لكم من اله غيرى :⁽²²⁶⁾ ))و فرعون گفت اى سردمداران غيراز خودم خداى ديگرى برايتان نمى دانم .

استبداد همان ظلم و جور است كه قبلا نيز به عنوان يكى از عوامل سقوط مطرح شد ولى چون حايز اهميت است ، درباره آن نكاتى را بيان مى كنيم .

1- استبداد از چه ناشى مى شود؟<31>

- عجب - كبر و خودبينى -.

- چابلوسى ديگران .

به عبارت ديكر مى توان يكى از عواملى كه كبر را در انسان بر مى انگيزد ،چابلوسى و مدح و ثناى ديكران است كه گمان برترى را در آدمى زنده مى كند. امام على عليه السلام مى فرمايد: ((كثرة الثناء ملق يحدث الزهو و يدنى من العزة :⁽²²⁷⁾ ))مدح و ثناى زياد كبر و خود نمايى به وجود مى آورد و از عزت دور مى كند. امام على عليه السلام حد و مرز چاپلوسى و عكس آن : كوتاهى در تمجيد از كسى راكه مورد ستايش قرار گيرد، مشخص ‍ فرموده است : ((الثناء باكثر من الاستحقاق ملق و التقصير عن الاستحقاق عى او حسد:⁽²²⁸⁾ ))مدح و ثناى كسى بيش آنچه در اوست چاپلوسى و كوتاهى كردن در آنچه شايسته ذكر است يا از روى ناتوانى يا از روى حسد مى باشد.

چاپلوسان و متملقان ، همانند دشمنانى مى مانند كه انسان را بلند مى كند و بالا مى برند تا ديگران او را به زمين بكوبند.

دشمن دانا بلندت مى كند

بر زمينت مى زند نادان دوست

زيرا واقعا اينگونه افراد از روى صداقت صحبت نمى كنند.

امام على عليه السلام : ((انما يحبك من لا يتملقك ...:⁽²²⁹⁾ ))كسى به انسان علاقه دارد كه تملق گويى نمى كند.

((اخوك من صدق ، لا من صدقك )): برادرت كسى است كه به تو راست گويد نه كسى كه با تملق تاءييدت كند.⁽²³⁰⁾

امام على عليه السلام در بيان فردى را كه از سخنان متملق ، دچار فريب شود نه تنها عاقل نمى داند بلكه او را نادان ترين مردم قلمداد مى فرمايد: (( اجهل الناس المغتر بقول مادح متملق بقول مادح متملق يحسن له القبيح و يبغض اليه النصيح :⁽²³¹⁾ ))جاهل ترين انسان كسى است كه فريب سخن ثناگوى چاپلوسى رابخورد كه زشت را برايش زيبا و انسان نصيحتگر را دشمن معرفى مى كند.

بنابراين انسان خردمند و فرهيخته ، بايد مواظب باشد كه چاپلوسان و ثناگويان او را از سرير عزت ، به حضيض ذلت و از اوج اقتدار به جايگاه كشتار نكشانند

. امام على عليه السلام جان كلام را فرموده است : ((من مدحك فقد ذبحك )):⁽²³²⁾ ستايش كننده ات بطور حتم كشنده ات مى باشد.

حتى اگر خود را بستايد خود، عامل نابودى اش شده است . امام على عليه السلام : ((من مدح نفسه فقد ذبحها.⁽²³³⁾ ))

((مدح خود گفتى بكشتى خويش را

رو نكوهش كن تو نفس خويش را))

امام على عليه السلام : در جبهه صفين بود، روزى رزمندگان قهرمان اسلام در محضرش اجتماع كردند، امام براى آنها سخنرانى كرد. در اين سخنرانى بعد از حمد و ثناى الهى درباره حقوق زمامدار اسلام بر پيروانش سخن پر ارزش و مهمى را بيان داشت .

در اين هنگام ديدند، مردى از اصحابش بپاخاست و سخنرانى كرد و در اين سخنرانى ، آن حضرت را ستود، از مقام على عليه السلام تعريف كرد و اطاعت و پيروى خود را از فرمان امام ، در همه حال اعلام داشت .⁽²³⁴⁾

امام عليه السلام نپسنديد كه او، آن حضرت را بستايد (با اينكه مقام و ارزش ‍ امام بسيار بيشتر از اين حرفها و ستايشها بود) بنابراين فرمود:

((سزاوار است آن كس كه عظمت و شكوه خدا، در نظرش بزرگ است ، همه چيز جز خداوند در نظرش كوچك باشد))...و سپس فرمود: ((بدترين حالات رهبران در پيشگاه صالحان اين است كه گمان برده آنها مرعوب و فريفته تفاخر شده اند، و جلوه برترى جويى ، آنها را فرا گرفته است ...

((و قد كرهت ان يكون جال فى ظنكم انى احب الاطراء، و استماع الثناء، و لست - بحمد الله - كذلك ،و لو كنت احب ان يقال ذلك لتركته انحطاطا لله سبحانه ان تناول ما هو احق به من العظمة و الكبرياء...: ))((من اين را نمى پسندم كه حتى در ذهن شما اين موضوع راه يابد كه من مدح و ستايش را دوست دارم و از شنيدن آن لذت مى برم ، من بحمدالله اين گونه نيستم ، و فرضا اگر دوست مى داشتم كه مرا بستايند، ولى ترك آن را انتخاب مى كردم ، بخاطر اظهار حقارت و كوچكى در برابر خداى سبحان و بزرگ كه از همه كس به مدح و ثنا، سزاوارتر است ...)) و در پايان فرمود: ((انا و انتم عبيد مملوكون لرب لا رب غيره يملك منا ما لا نملك من انفسنا و اخرجنا مما كنا فيه الى ما صلحنا عليه ...: ))همانا من و شما بندگان و مملوك خداوند يكتا هستيم . خداوند آنچنان بر ما مسلط است كه ما خودمان بر خود، آنگونه تسلط نداريم خداوند ما را از آنچه بوديم خارج ساخت و به سوى رستگارى روانه كرد. به جاى گمراهى ، هدايت بخشيد، و پس از تيره دلى و كور ذهنى ،به ما بصيرت و شناخت داد))⁽²³⁵⁾

به اين ترتيب مى بينيم امام على عليه السلام از مدح رخ به رخ ، نهى كرد و آن را ناپسند شمرد.))⁽²³⁶⁾

همانطور كه ديديم عامل مهم پديدار شدن كبر، مدح و ثناى ديگران است كه بايد آنرا چاپلوسى و تملق ناميد.

كبر درخت پوك و سستى است بى ريشه ، كه ظاهرى جالب و ديدنى دارد باطنى تو خالى و لانه حشراتى است همچون موريانه كه كم كم درخت كبر و عجب را از پاى در مى آورد. امام صادق مى فرمايد:

هيچ جهلى از عجب بيشتر باعث ضرر نمى شود: ((لا جهل اضر من العجب .⁽²³⁷⁾ ))

لذا كبر باعث تك بينى و تك نظرى و خود را از همه برتر ديدن و استحقاق همه چيز داشتن ، حتى الوهيت مى شود و بالاخره فرعونى كه بايد در دريا غرق شود، جسدش آينه تمام كبريت گردد، تا ديگران پند گيرند، خود را با منيت نيالايند و ننمايانند: (( فانتقمنا منهم فاءغرقناهم فى اليم ...⁽²³⁸⁾ فاليوم ننجيك ببدنك لتكون لمن خلفك آية و ان كثيرا من الناس عن آياتنا غافلون :⁽²³⁹⁾ ))از آنان انتقام گرفتيم پس در دريا غرقشان كرديم ...))،((امروز بدنت را نجات مى دهيم تا الگو و نشانه اى براى افرادى باشد كه بعد از تو مى آيند. - و با همه اين نشانه ها - اكثر مردم از نشانه هاى ما غافلند))

از زبان على عليه السلام در اين باره رواياتى بياوريم :

((من استبد براءيه هلك :⁽²⁴⁰⁾ ))كسى كه به راءى و نظر خود بسنده كند، زمينه هلاكت خود را فراهم آورده است .

((من استبد براءيه فقد خاطر و غرر:⁽²⁴¹⁾ ))هر كس استبداد راءى را پيشه خود سازد، به تحقيق خود را به مخاطره و خطر انداخته است .

((من استبد براءيه زل :⁽²⁴²⁾ ))هر كس به راءى خود اكتفا كرد دچار لغزش شده است .

((من قنع براءيه هلك ))⁽²⁴³⁾ هر كس به راءى خود قانع باشد، خود را در ورطه هلاك انداخته است .

استبداد راءى نتيجه كبر و كبر هم گوياى جهل و ناآگاهى انسان است كه باعث خوشنودى فرد از خود راضى شد جاهل بودنش كفايت مى كند.

ولى انسان عاقل ، انديشه و نظر خود را صائب نمى داند بلكه با خود مى گويد ممكن است اشتباه كنم . لذا به راءى خود بسنده نمى كند. امام على عليه السلام در اين باره مى فرمايد:

((العاقل من اتهم راءيه و لم يثق بكل ما تسول له نفسه ⁽²⁴⁴⁾ ((ع عاقل كسى است كه راءى خود را متهم نمايد و به آنچه نفسش براى او مى آرايد اعتماد نكند

افزون بر اين بايد از نظر ديگران استفاده نمايد و بر عقل و انديشه خود بيفزايد:...((من شاور الرجال شاركها فى عقولها⁽²⁴⁵⁾ ))هر كس با مردم مشورت كند در عقل آنان شريك شده است .

مشورت و شور پشتيبان محكمى هستند كه انسان را از سقوط حفظ مى كند:...((لا مظاهرة اوثق من المشاورة ⁽²⁴⁶⁾ ))هيچ پشتيبانى محكمتر از مشاوره نيست .

مشورت با ديگران عاملى است كه را در مسير درست و هدايت قرار مى دهد و تك راءى بودن و خود راءى شدن عامل به صدا در آمدن زنگ خطر نابودى براى بشريت است :

((والاستشارة عين الهداية و قد خاطر من استغنى براءيه ⁽²⁴⁷⁾ ))مشورت عين هدايت است و كسى كه فقط به نظر خود بسنده كرد حتما در خطر افتاده است .

اگر انسان در وادى مشورت گام برندارد، دچار سراب جهل و كبر است و آدم متكبر قابل آموزش نيست . داراى روحيه اى است كه هر چه بر او بخوانند، اثرى از پذيرش در او پديدار نمى شود چون اگر پندپذير و داراى روحيه فراگيرى دانش در زمينه هايى كه لازم است ، مى بود حضرت امير عليه السلام نمى فرمود: ((لايتعلم من يتكبر:⁽²⁴⁸⁾ ))انسانى كه تكبر مى ورزد چيزى ياد نمى گيرد.

با توجه به روايات آورده شده اهميت شور و مشورت و مشاوره روشن شد و نقش مؤ ثر آن بقاى نظام يك جامعه مى باشد.

حال كه استبداد عامل براندازى و مشاورت باعث سر افرازى و برقرارى است ، بايد توجه داشته باشيم كه مشاوران در حقيقت برنامه ريزان و طراحان اصلى نظام حاكم بر جامعه مى باشند. لذا گزينش و چينش آنان در هر امرى با نهايت ، تاءمل و دقت صورت گيرد. در غير اين صورت به عدالت عمل نكرده ايم و افراد لايق و كارا و آگاه براى مشورت و حتى مديريت برنگزيده ايم نه تنها در گزينش و چينش خود اشتباه كرده ايم كه بدتراز آن ((تيشه به ريشه خود زده ايم ))و ((يكى بر سر شاخه بن مى بريد))گشته ايم به نظر امام على عليه السلام اگر قدرت در دست سفلگان و نابخردان بيفتد، دولتها در معرض نابودى قرار مى گيرند: ((زوال الدول باصطناع السفل .⁽²⁴⁹⁾ ))در بيان ديگرى از مولا روى گردانى مردم از دولتها يا به عبارت ديگر حركت به طرف سقوط حكومتها را 4 عامل مى داند: ((يستدل على ادبار الدول باربع ، تضييع الاصول و التمسك بالفروع و تقديم الاراذل و تاءخير الافاضل :⁽²⁵⁰⁾ ))

1 - نكات اساسى را رها كردن .

2- به نكات فرعى اهميت دادن .

3 - ناآگاهان را بر مصدر امور گماردن .

4 - برتران را از قدرت پس زدن و حذف كردن .

2- مستشاران ناهماهنگ با اهداف نظام <32">