|
چهره درخشان قمر بنى هاشم ابوالفضل العباس (ع)
جلد سوم
على ربانى خلخالى
- ۷ -
عزادارى سقايى در كربلاى معلا
از جمله شهرهايى كه ازقديم الايام تا اواخر قرن سيزدهم هجرى عزادارى سقايى داشته ،
كربلا و نجف اشرف و كاظمين بوده كه همه ساله در دهه عاشورا اقامه مجلس روضه خوانى
مى نموده و براى عزادارى سنتى حركت مى كرده اند.
اينك عزادارى سقايى كربلاى معلا را كه از معمرين و مطلعين سقاهاى آن تحقيق نموده و
اين جانب (سيد حسين معتمدى كاشانى ) از سال 1374 تا 1389 قمرى كه براى تحصيل علوم
دينيه در آن شد و حوزه علميه اش اقامت داشته ام ، از نزديك مشاهده نموده ام ، ذكر
مى نمايم :
يكى از معمرين هيئت سقاهاى كربلا به نام حاج حسن فيضى (رحمة الله عليه ) كه وى را
با ساير ايرانيان مقيم درعراق از سنه 1390 قمرى به بعد به دستور صدام حسين رئيس
جمهور و حزب بعث حاكم بر عراق از عراق اخراج نمودند و در ايران از دنيا رفت ، براى
اين جانب نقل نمود كه درمدت عمر من كه تا به حال 73 سال از آن گذشته و درمدت عمر
پدرم كه مى گفت من شصت سال از عمرم را در كربلا سقايى كرده ام ، همه ساله عزادارى
سقايى دركربلا معمول و مرسوم بود و ما در آن شركت داشتيم ، ولى از تاريخ آن كه در
چه سالى در كربلا تاسيس شده اطلاعى نداريم ، اما مسلم اين است كه اين عزادارى هم
مانند ساير اقسام عزادارى كه در كربلا رايج است سابقه قديمى دارد.
ضمنا اضافه نمودكه سقاهاى كربلا در خان پاشا (يعنى كارونسراى پاشا) كه نزديك درب
قبله صحن امام حسين عليه السلام است و تهرانى ها زمين آن را خريدارى و به حسينيه و
منزلگاه و ساختمانى معتبر تبديل نموده اند، همه ساله در ماه محرم سياهپوشى نموده
ومجلس روضه خوانى مفصلى را به نام هيئت سقاها منعقد مى نمودند كه قبلا همه ساله به
مدت ده روز يا بيشتر، ولى در چند سال اخير به مدت پنج روز ادامه داشت و همه روزه
بعد از خاتمه مجلس براى عزادارى سقايى حركت مى نمودند؛ به اين صورت كه همگى سياهپوش
مى شديم و هر يك مشك آبى بر دوش و جامى آب در دست داشتيم و يك عده هم با كشكول و
جام به همراه ما بودند و پرچم هاى عزا در جلو هيئت در اهتزاز بود و آهسته به طرف
صحن مطهر امام حسين و حضرت ابوالفضل العباس عليهماالسلام مى رفتيم و به نوحه سرايى
حزين و سنگين مى پرداختيم .
ضمنا يك سقا خانه سيار هم كه ظرف آب بزرگى در وسط آن وجام هاى متعددى اطرافش بود و
با پارچه و پرچم هاى سياه و قرمز سياهپوش و زينت شده بود، در جلو هيئت قرار داشت كه
مردم تشنه از آن آب مى نوشيدند و در روز عاشورا را علاوه بر صحن مطهر امام حسين و
حضرت عباس عليهما السلام به خيمه گاه نيز رفته و به ياداهل بيت و اطفال تشنه لب
امام حسين عليه السلام آب داده و نوحه سرايى مى نموديم و سپس به طرف تل زينبيه مى
رفتيم و در بعضى از ايام عاشورا به منازل علماى اعلام و آيات عظام مانند آيت الله
مرحوم حاج آقا حسين طباطبائى قمى و سى عبدالحسين و سيد حسن آل حجت و سيد محمد هادى
ميلانى (قبل از مهاجرت به خراسان ) و به منزل مرحوم آيه الله حاج ميرزا مهدى حسينى
شيرازى ومرحوم آيه الله حاج شيخ محمد على سيبويه كربلايى (اعلى الله درجاتهم ) و به
ديوان شيخ كمونه و منزل راجه هندى مى رفتيم و از ما پذيرايى و احترام مى نمودند.
نمونه اى از اشعار سقايى سقاهاى كربلا
بنوش آب اى شيعه باشور و شين
|
به يادآور از كام خشك حسين
|
به يادآور از اصغر شير خوار
|
چرا كودكان ، خون دل مى خورند
|
على اصغر از تشنگى كرده غش
|
عزادارى سقايى در نجف اشرف
از جمله شهرهايى كه عزادارى سقايى در آن رايج بوده ، نجف اشرف است كه داراى دو هيئت
به نام هاى موكب السقايه و موكب سقايه ابو القرب بوده و در محله البراق نجف كه بعد
از احداث خيابان به نام شارع الامام زين العابدين عليه السلام ناميده شده ، تكيه و
مركزى داشتند به نام تكيه السقايه كه در سال هاى اخير به مسجد تبديل گرديد وبه نام
مسجد السقايه مشهور شد. موكب السقايه در اين تكيه ، علاوه بر اين كه در دهه عاشورا
نيز مجلس روضه خوانى مفصلى را به مدت ده شب اقامه مى نمودند و هر شب تا شب تاسوعا
در خاتمه مجلس براى عزادارى سنتى به طرف صحن امير مومنان عليه السلام حركت مى كردند
در حالى كه همه سياه پوشيده و بسيارى از آنها مشك آبى بر دوش و جامى در دست داشتند
و پرچم هاى عزا در جلو آنان دراهتزاز بود و يك دسته زنجير زن هم آنها رابدرقه مى
نمود و به اين كيفيت وارد صحن مطهر مولا اميرالمؤ منين عليه السلام گرديده ، در آن
جا عزادارى را ختم مى نمودند.
اما موكب سقايه ابو القرب در ايام دهه عاشورا، عصرها درهمان مسجد و مركز مجلس روضه
خوانى مفصلى را به مدت ده روز منعقد نموده و از روز هفتم تا دهم محرم براى عزادارى
سنتى حركت مى كردند، در حالى كه سياه پوشيده و بسيارى از آنها مشك آبى به دوش و جام
آبى را در دست داشتند و سقا خانه سيارى نيز براى آب دادن به مردم تشنه در جلو آنان
قرار داشت و در صحن مطهر مولا اميرالمؤ منين عليه السلام عزادارى را ختم مى كردند.
اين دسته جات و مراسم عزادارى تا حوالى سال 1390 قمرى باقى و رايج بود و سپس با
ممانعت حكومت صدام و حزب بعث ، منع و متروك گرديد.
عزادارى سقايى در كاظمين
از جمله شهرهايى كه عزادارى سقايى در آن رايج بوده شهر كاظمين عليهماالسلام است .
مركز عزادارى سقايى كاظمين تكيه يا مسجد دباغ خانه بوده كه نام ديگر آن تكيه محله
البحيه بوده و همه ساله مجلس روضه خوانى مفصلى را در دهه عاشورا از روز اول تا دهم
در آن محل و مركز منعقد مى نمودند و بعد از خاتمه مجلس براى عزادارى سنتى به طرف
صحن مطهر امامين كاظميين عليهماالسلام حركت مى كردند، در حالى كه لباس سياه پوشيده
و بسيارى از آنها مشك آبى بر دوش و جامى از آب در دست داشتند و پرچم هاى عزا جلو
آنان در اهتزاز بود و سقا خانه سيارى نيز براى آب دادن به تشنه ها در جلو هيئت قرار
داده بودند و با اين كيفيت وارد صحن مطهر گرديده ، از آن جا به حسينيه يا فضوه
الشيخ آل ياسين و سپس به حسينيه حيدريه رفته ، مجددا به صحن مطهر مراجعت نموده و
عزادارى را خاتمه مى دادند.
اين موكب و مراسم سقايى در اواخر قرن 1300 قمرى متروك گرديده و موكب الامامين
جايگزين آن گرديد و به صورت هيئت سينه زنى در آمد.
هيئت سقايى حضرت ابوالفضل العباس عليه
السلام دركاشان
مركز آن در بدو تاسيس بيت موسس آن مرحوم استاد ابراهيم ضيغم درمحله طاهر ومنصور
كاشان بوده و پس از فوت موسس ، چون اولاد ذكورى كه اداره كننده هيئت وى باشد نداشته
، تا به امروز خانه دامادش مرحوم اسد الله ضيغم و اولادش حاج عباس و نعمت الله
ضيغم مى باشد وبه همت استاد ابراهيم مذكور و غلامحسين آخوند تاسيس شده ، ولى تاريخ
سال آن معلوم نيست . اما فوت استاد ابراهيم ، چنان كه اعقابش مى گويند در سال
1317 شمسى واقع شده و در سن نود سالگى از دنيا رفته است .
هيئت نامبرده ، دو ماه قبل از محرم به عنوان آمادگى و استقبال از ماه محرم ، جلسات
نوحه سرايى سقايى را آغاز مى نمايند. اما ابتدا به طور هفتگى است و اولين جلسه آن
طبق معمول و سنت جاريه در بيت خاندان ضيغم و سپس در منازل ساير اعضاى هيئت و يا
كسانى كه از آنان دعوت نمايند، تشكيل مى گردد.
و بعد از عيد غدير و نزديك شدن به ماه محرم در تمام شب ها درمنازل ومحلات مختلف
تشكيل گرديده ، به نوحه سرايى سقايى مى پردازند و در ماه محرم در تمام شب ها و
روزها در منازل ها و محلات تشكيل گرديده و به نوحه سرايى مى پردازند و باپايان ماه
صفر خاتمه مى پذيرد.
هيئت نامبرده همه ساله روز اول ماه محرم ، طبق مرسوم ، در منزل مرحوم غلامحسين
آخوند كه اعقابش ملقب به گلبافت شده اند، اجتماع نموده و پس از مداحى و مرثيه خوانى
و نوحه سرايى سقايى و طلب و مغفرت فاتحه خوانى ، براى عزادارى سنتى حركت نموده
ابتدا به طرف محله ميان درب رفته و از آن جا به طرف بازار حركت مى نمايند و در
مراجعت درمنزل اعقاب مرحوم اسد الله ضيغم اطعام مى نمايند.
هيئت نامبرده علاوه ، بر روز اول ماه محرم ، همه ساله در روزهاى تاسوعا و عاشورا
نيز براى عزادارى سنتى حركت نموده درمنازل و مجالس علماى اعلام شهر مانند بيت آيه
الله مدنى و بيت علماى نراقى و در مجالس معروف شهر مانند مجلس زيارت پنجه شاه و
مسجد سيدالشهدا درب يلان دوره مى روند. قبلا در زمان مرحوم آيه الله آقا سيد محمد
رضا پشت مشهدى تا زيارت حبيب بن موسى رفته و در مجلس روضه خوانى ايشان شركت مى
نموده و عزادارى را خاتمه مى داده اند. اما اكنون تا مسجد مير عماد، آخر بازار
عطارها، رفته وعزادارى را ختم مى نمايند.
ناگفته نماند كه از قديم الايام تا زمان ممانعت پهلوى اول رسم عزادارى سنت بر اين
بوده كه هيئت سقايى ضيغم و غيره در شبهاى تاسوعا و عاشورا نيز در مجالس و محلات شهر
دوره مى رفته اند و در ايام عاشورا به بيوت علما و مجالس معروف شهر مى رفته و به
سقايى مى پرداخته اند كه تا به حال نيز رايج است گرچه آن رونق و جمعيت و شور گذشته
را ندارد.
هيئت سقايى ابوالفضل العباس عليه
السلام در كاشان
مركز آن از زمان مرحوم استاد عبدالرحيم سقا كه موسس و خواننده آن بوده ، تا به
امروز در منزل موسس و اعقابش استاد على محمد و استاد محمد صادق و در اين زمان در
منزل حاج اسدالله بزرگيان فرزند استاد محمد صادق دركوچه باغ ميدان كهنه كاشان بوده
و مى باشد و تاريخ تاسيس آن به خاطر قديمى بودن آن و نبودن مدرك كتبى معلوم نيست ،
ولى اعقاب وى مدعى هستند كه متجاوز از دو قرن است تاسيس شده واستاد عبدالرحيم و
پدرش استاد وهاب سقا كه در مقبره جنب گذر قبرستان درب باغ مدفونند مادام العمر بابا
و خواننده اين هيئت بوده اند.
هيئت نامبرده ، دو ماه قبل از فرا رسيدن ماه محرم به عنوان آمادگى و استقبال از ماه
محرم ، جلسات نوحه سرايى سقايى را ابتدا به طور هفتگى و اولين جلسه آن را طبق معمول
و سنت جارى درمنزل حاج اسدالله بزرگيان كه از اعقاب موسس هيئت است ، آغاز مى نمايند
و بعد از عيد غدير و نزديك شدن ماه محرم در تمام شب ها منعقد گرديده و در منازل و
محلات مختلف ، شب ها به مرثيه خوانى و نوحه سرايى سقايى مى پردازند.
اين برنامه در شب هاى ماه محرم و اكثر روزهاى آن به ويژه دهه عاشورا در منازل مردم
شهر منعقد واجرا مى گردد و بعد از گذشت ماه محرم به هفتگى تبديل گرديده ودر پايان
ماه صفر خاتمه مى پذيرد.
مردم شهر نيز در مجالس سقاها شركت نموده و با آنها به نوحه سرايى دسته جمعى مى
پردازند.
هيئت نامبرده ، همه ساله روز دوم ماه محرم در منزل آقا حسن اصلاحى فرزند حاج تقى ،
و قبلا در منزل پدرانش در محله ميان درب هو اجتماع نموده ، پس از مراسم نوحه سرايى
و فاتحه خوانى براى عزادارى سنتى باشكوه هر چه تمام تر به طرف بازار حركت مى نمايند
و درمراجعت اطعام مى كنند.
مسير عزادارى آنها سابقا تا زيارت امامزاده حبيب بن موسى بوده و در حال حاضر تا
مسجد مير عماد كاشان است .
ضمنا به منازل علما و مجالس معروف شهر نيز مى روند و به عزادارى و عرض تسليت مى
پردازند.
هيئت سقايى ابوالفضل العباس عليه
السلام در كاشان
مركز آن در محل گذر حاجى دروازه فين كاشان است و در سال 1347 شمسى به همت جمعى
ازمحترمين محل از جمله مرحوم آقا محمد اقتصادى مداح و اكبر رحمتى و غلامعلى ايازى
تاسيس شده است .
هيئت نامبرده ، چهار هفته قبل از ماه محرم ، جلسات عزادارى سقايى را به عنوان
آمادگى و استقبال از ماه محرم درمنازل آغاز نموده و با نزديك شدن ماه محرم در اكثر
يا همه شب ها منعقد مى گردد و در روز چهارم محرم در منزل آقاى قاضى در محله گذر
حاجى اجتماع نموده ، پس از مرثيه خوانى و نوحه سرايى سقايى و فاتحه خوانى ، براى
عزادارى سنتى باشكوه هر چه تمام تر به طرف بازار حركت نموده و مورد احترام مردم شهر
قرار مى گيرند و در مراجعت اطعام مى نمايند.
ضمنا در اكثر شب هاى شنبه دوره سال نيز تشكيل جلسه سقايى داده ، به عزادارى مى
پردازند.
هيئت سقايى ابوالفضل العباس عليه
السلام در كاشان
مركز از بدو تاسيس تاكنون ، منزل مرحوم استاد آقا على ملقب به هدايتى و فرزندش آقا
حسين هدايتى در محل درب حوض پشت مشهد كاشان است و در سال 1301 قمرى به اقدام و همت
مرحوم استاد آقا على نامبرده تاسيس شده است .
هيئت نامبرده ، همه ساله ، يك ماه قبل از فرا رسيدن ماه محرم ، مجالس سقايى را
ابتدا به طور هفتگى در منازل آغاز مى نمايند و اولين جلسه آن طبق مرسوم در منزل
موسس و باباى هيئت و سپس در منازل ساير اعضاى آن يا كسان ديگرى كه از هيئت نامبرده
دعوت نمايند، منعقد مى گردد و با نزديك شدن به ماه محرم هر شب به نوحه سرايى سقايى
مى پردازند و در پايان ماه محرم به هفتگى تبديل گرديده و بعد از خاتمه ماه صفر
پايان مى پذيرد در بسيارى از اين شب ها و منازل ، در پايان مراسم سقايى ، اطعام مى
نمايند.
هيئت نامبرده ، همه ساله ، در روز چهارم ماه محرم براى عزادارى سنتى از منزل آقا
حسين هدايتى به طرف بازار حركت نموده ابتدا به زيارت امام زاده حبيب ابن موسى و
مجلس روضه خوانى آيت الله يثربى مى روند و به عزادارى و عرض تسليت پرداخته ، رهسپار
بازار مى شوند و در مراجعت ، اطعام مى نمايند.
هيئت نامبرده ، سابقا به بازار مى رفته تا حسينيه پا نخل مى رفته و در آن جا
عزادارى را خاتمه مى داده اما اكنون كه حسينيه پانخل به خاطر خيابان بابا افضل از
بازار جدا شده ، در گذر نو عزادارى سقايى را ختم نموده ومتفرق مى گردند. هيئت
نامبرده ، سابقا در شب هاى تاسوعا و عاشورا، براى عزادارى در مجالس شهر دوره مى
رفته و روزهاى تاسوعا و عاشورا به منازل علماى معروف شهر مانند مرحوم آيه الله آقا
نظام الدين پشت مشهدى و آيه الله آسيد احمد درب يلانى و آقا ملاعبدالرسول مدنى و
علماى بيت نراقى و زيارت پنجه شاه نيز مى رفته و به عزادارى مى پرداخته اند.
هيئت سقايى ابوالفضل العباس عليه
السلام در كاشان
مركز آن از قديم الايام ، محله باغجه شاهى پشت مشهد كاشان است و در زمان مرحوم آقا
محمد حاج محسن كاشانى همه ساله در منزل وى بوده و نامبرده كه مرد محترم و با لياقتى
بوده ، مادام العمر سرپرستى آن را به عهده داشته و علاقه فراوانى به اقامه عزادارى
سقايى داشته و لذا كشكولى را در سال 1260 قمرى خريده و وقف هيئت نامبرده نموده است
كه هنگام رفتن هيئت به بازار در آن آب نموده ودر مسير عزادارى به دست گيرند و به
مردم تشنه آب داده و با نشان دادن آب و خواندن اشعار مناسب ، تشنگى امام حسين و اهل
بيت و اطفالش عليهم السلام را به ياد مردم آورده و جنايات بنى اميه و عمالشان را
افشا نمايند. و قيد نموده كه اگر اين هيئت از بين برود، كشكول مذكور را به ساير
دسته جات سقايى كه در ايام عاشورا به بازار مى روند بدهند و آب به مردم برسانند.
ضمنا مقدار بيست سرجه آب قنات سات آباد بيدگل را نيز وقف خرج سفره اطعام هيئت در
روز عزادارى و رفتن آن به بازار نموده است . ضمنا اعقاب وى مدعى هستند كه هيئت
نامبرده را مرحوم آمحمد حاج محسن جد ما تاسيس نموده و مادام العمر بابا و سرپرست آن
بوده و پس از وى كسانى مانند مرحوم آقا حسين گيوه چى پدر مرحوم حاج سيد عباس
گلابچى موسس درمانگاه و گورستان دار السلام گلابچى كاشان و غيره و مرحوم شيخ مهدى
مسگر و حاج على آقا حمامى هر يك پس از ديگرى سرپرستى آن را عهده دار بوده اند و
مرحوم ملا محمود مديحى و غلامرضا نوائى شاعر نيز از جمله مداحان آن بوده اند و
اكنون فرزندان مرحوم حاج محمد محسنى كه از نواده هاى آمحمد حاج محسن مذكور مى
باشند، سرپرستى آن را به عهده دارند.
هيئت نامبرده ، حدود يك ماه قبل از ماه محرم ، جلسات نوحه سرايى سقايى را به عنوان
آمادگى و استقبال از ماه محرم ابتدا به طور هفتگى انعقاد و آغاز مى نمايند و چون به
ماه محرم نزديك مى شوند، هر شب در منازل تشكيل مجلس و مراسم عزادارى سقايى داده و
نوحه سرايى مى پردازند و با پايان ماه محرم به هفتگى تبديل نموده و با خاتمه ماه
صفر به آن خاتمه مى دهند.
هيئت نامبرده ، همه ساله روز سوم ماه محرم براى عزادارى سنتى باشكوه هر چه تمام تر
به طرف بازار حركت نموده و ابتدا به زيارت امام زاده حبيب بن موسى و مجلس روضه
خوانى آيه الله يثربى رفته و از آن جا رهسپار بازار مى شوند و در مراجعت اطعام مى
نمايند. هيئت نامبرده سابقا كه براى عزادارى به بازار مى رفته تا حسينيه ميرزا شرف
الدين پانخل مى رفته و عزادارى مى نموده ، اما اكنون كه حسينيه پانخل به خاطر از
بازار جدا شده تا گذر نور رفته و در آنجا عزادارى راخاتمه مى دهند. هيئت نامبرده ،
سابقا در روزهاى نهم و دهم ماه محرم براى عزادارى حركت مى نموده و به منازل علماى
معروف شهر مانند مرحوم آيه الله آقا نظام الدين پشت مشهدى و آيه الله امير محمد على
كلهرى و آيه الله آسيد احمد درب يلانى و آيه الله احمد حائرى و آيه الله ملا
عبدالرسول مدنى و علماى محترم بيت نراقى و زيارت طاهر منصور و پنجه ششاه مى رفته و
به عزادارى مى پرداخته و در ليالى تاسوعا و عاشورا در مجالس و محلات شهر، براى
عزادارى سنتى دوره مى رفته و به عزادارى مى پرداخته اند.
عزا دارى سقايى در همدان
از جمله شهرهايى كه عزادارى سقايى در آن معمول و مرسوم است ، شهر همدان است كه مردم
آن شيعى مذهب و از علاقه مندان اهل بيت رسالت عليهم السلام هستند و به اقامه مجالس
و مراسم عزادارى حضرت اباعبدالله الحسين عليه السلام خاصه عزادارى سقايى علاقه
فراوانى دارند.
عزادارى سقايى كنونى همدان به موجب شهادت معمران و مطلعان اعضاى آنها در سال 1277
شمسى تاسيس شده است .
موسس عزادارى سقايى در همدان ، مرحوم سيد احمد روح بخش (رحمه الله عليه ) بوده كه
با كمك مرحوم كربلايى ابوالقاسم سقا، هيئت سقايى عباسيه جولان را كه اولين هيئت
سقايى در همدان است ، پايه گذارى نموده است .
خوانندگان و نوحه سرايان ابتدائى هيئت سقايى در همدان ، عبارتند از مرحوم صابر
همدانى ، شاعر معروف و مرحوم حسين مظلوم ، شاعر و نويسنده ديوان نواى مهر، متخلص به
كيفر و ميرزا عبدالله قصاب و على اكبر سپهرى ، شاهر و مداح معروف ، متخلص به نوح
همدانى و مرحوم رضا و عباس و حاج كريم سماواتى و حسين روغنى و مرحوم كريم مسكين پدر
آقا محمد مسكين كه اكنون خواننده معروف سقايى درهمدانند و سر آمد همه خوانندگان
سقايى در همدان مى باشند و مورد احترام و علاقه فراوان اهالى شهر نيز هستند.
اسامى دسته جات سقايى همدان
هيئت سقايى عباسيه جولان ، بنيان گذار عزادارى سقايى در همدان و مادر دسته جات
سقايى اين شهر است كه بر اثر نظم و اخلاص در عزادارى علاوه بر اين كه توجه مردم شهر
و حومه را به خود جلب نموده و محبوبيت ومعروفيت زيادى در داخل شهر و خارج آن پيدا
كرده ، هشت دسته سقايى ديگر نيز در همدان به وجود آورده ، كه اسامى آنها از اين
قرار است :
1. هيئت سقايى محزون ابوالفضل بيت العباس محله بنه بازار، قرب مزار بابا طاهر.
2. هيئت سقايى ابوالفضل ، كاروان فرات محله گازران ، خيابان اكباتان .
3. هيئت سقايى ابوالفضل (زينبيه )، قرب زيارت امامزاده عبدالله .
4. هيئت سقايى ابوالفضل مكتب قرآن ، ميدان ايستگاه ، خيابان عباس آباد.
5. هيئت سقايى ابوالفضل مكتب زينب ، خيابان تختى ، قرب سنگ شير.
6. هيئت سقايى ابوالفضل باب الحوائج ، بلوار محله خواجه رشيد.
7. هيئت سقايى ابوالفضل صاحب الزمان ، ميدان امامزاده عبدالله .
8. هيئت سقايى ابوالفضل صائب ، بنه بازار، خيابان فرعى بابا طاهر.
مراسم عزا دارى سقاهاى همدان در ماه
محرم
دسته جات سقايى همدان ، در ماه محرم ، علاوه بر اين كه مراكز خود را به طرز جالبى
سياهپوش نموده و با نصب پرچم هاى حسينى و كتيبه اشعار محتشم و لعن و سلام هاى زيارت
عاشورا زينت مى نمايند، مجلس روضه خوانى مفصلى را از شب اول ماه محرم منعقد مى
نمايند كه اكثر سال هاى تا شب بيستم ادامه دارد و از شب پنجم تا پانزدهم بعد از
خاتمه منبر به ذكر نوحه سرايى سقايى مى پردازند و براى عزادارى سنتى با شكوه هر چه
تمام تر خارج گرديده ، در حسينيه هاى شهر و منازلى كه از آنها دعوت نموده باشند،
دوره مى روند و به عزادارى سقايى مى پردازند و در خاتمه اطعام مى كنند.
ضمنا چند روز متوالى هم ، و به ويژه از نهم تا دوازدهم كه آن راسوم امام مى نامند و
براى آن اهميت و احترام زيادى قائلند، اقامه مجلس روضه خوانى نموده و تعدادى از
آنان از روز هفتم و بقيه از روز نهم تا دوازدهم محرم براى عزادارى به طرف بازار و
خيابان حركت مى نمايند.
ضمنا در منازل بعضى از علماى محترم شهر نيز كه در ايام عاشورا مجلس روضه خوانى
منعقد مى نمايند، شركت نموده و مورد احترام قرار مى گيرند و در مراجعت اطعام مى
كنند.
خارج شدن دسته جات سقايى همدان با
لباس سقايى
دسته جات سقايى همدان را از بدو تاسيس تاكنون ، رسم و قاعده بر اين است كه در مواقع
خارج شدن براى عزادارى سنتى ، همگى لباس سياهى كه تا ساق هاى پاى آنها را مى پوشاند
به تن نموده و شال سياه عزا به گردن افكنده و دستمال سياهى بر سر بسته در حالى كه
نطع سقايى بر كمر بسته و مشك آب بر دوش افكنده و كشكول يا جامى را در دست دارند، با
پاى برهنه و با اخلاص هر چه بيشتر حركت مى نمايند، و سادات را در جلو جمعيت و هيئت
، مقدم بر ديگران قرار مى دهند و به اين كيفيت تا آخر مسير عزادارى به ذكر نوحه
سرايى سقايى حزين و سنگين مى پردازند و قلوب بينندگان را منقلب و محزون ساخته ، اشك
از ديدگان آنها مى گيرند و مورد احترام اهالى شهر قرار مى گيرند.
ضمنا درماه محرم ، علاوه بر اطراف همدان ، عده اى نيز از بعضى شهرهاى ديگر براى
مشاهده عزادارى سقايى و شنيدن مداحى حزين و جذاب آنها به همدان آمده و در هيئت
سقايى عباسيه جولان كه معروف ترين هيئت سقايى همدان است ، شركت مى كنند.
عزادارى سقاهاى همدان در ساير ماهها و
مناسبت ها
دسته جات سقايى همدان در ساير ماه ها و مناسبت ها مذهبى نيز مانند اربعين امام حسين
عليه السلام و رحلت و شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و امام حسن مجتبى و
امام رضا عليهم السلام در ايام آخر ماه صفر و در ليالى شهادت ديگو ائمه معصومين
عليهم السلام علاوه بر انعقاد مجلس روضه خوانى ، به ذكر نوحه سرايى سقايى نيز مى
پردازند و در شب هاى جمعه طول سال نيز مجلس هفتگى منعقد مى نمايند كه با قرائت قرآن
آغاز مى شود و با مصيبت خوانى پايان مى پذيرد.
ضمنا بعضى از دسته جات سقا، مانند هيئت عباسيه جولان ، همه ساله به مناسبت اربعين
امام حسين عليه السلام به شهر مذهبى قم و به مناسبت رحلت و شهادت رسول خدا صلى الله
عليه و آله و سلم و امام حسن مجتبى و حضرت رضا (عليهم الصلاة و السلام ) به مشهد
مقدس به صورت كاروان عزا حركت نموده و ضمن زيارت در صحن مطهر حضرت فاطمه معصومه و
حضرت امام رضا عليهماالسلام به عزادارى مى پردازند.
و در ماه مبارك رمضان علاوه بر انعقاد مجلس قرائت قرآن و احياى ليالى قدر به مناسبت
شهادت مولاى متقيان على عليه السلام از شب نوزدهم تا بيست و يكم به عزادارى سقايى
مى پردازند و همه ساله يك ماه قبل از حلول ماه محرم به عنوان استقبال از ماه عزاى
امام حسين عليه السلام و آمادگى براى عزادارى مجالس و مراسم سقايى را ابتدا به طور
هفتگى آغاز نموده و تدريجا به آن مى افزايند.
اين مجالس سابقا درمنازل مردم شهر تشكيل مى شده اما اكنون در حسينيه ها و عباسيه ها
كه مراكز دسته جات سقاهاست ، منعقد مى گردد.
هيئت سقايى همدانى هاى مقيم تهران
به همت جمعى از همدانى هاى مقيم تهران از جمله حاج غلام فرزانه و حاج هادى عصارى و
حاج يعقوب منزوى و حاج اكبر بامدادى و سيد محمد كشميرى و حاج محمود شفائيان در سنه
1330 شمسى هيئتى به نام سقاهاى همدانى مقيم مركز، مشهور
(به كاروان غم ) تاسيس
گرديده كه مركز آن حسينيه سقاهاى همدانى واقه در كوچه صاحب ديوان ، نزديك خيابان
پانزده خرداد و بوذر جمهرى نو سابق است .
هيئت نامبرده ، همه ساله در ماه محرم علاوه بر سياهپوش نمودن مركز عزادارى مجلس
روضه خوانى مفصلى را در ليالى عاشورا منعقد مى كند كه اكثر سال ها تا شب شانزدهم
محرم كه شب هفت امام عليه السلام ناميده مى شود، ادامه دارد، گر چه در بعضى از سال
هاى تا آخر ماه صفر نيز به طول مى كشد، و از شب هفتم تا دوازدهم بعد از خاتمه منبر
به ذكر نوحه سرايى سقايى مى پردازند و اكثر شب ها در پايان مراسم اطعام مى نمايند و
در روزهاى هفتم و نهم و دهم و سيزدهم براى عزادارى سنتى به طرف بازار حركت مى
نمايند، در حالى كه همگى سياه پوشيده و شال عزا به گردن انداخته و دستمال سياهى بر
سر بسته اند و پرچم هاى سرخ و سياه حسينى در جلو آنان در اهتزاز است و جمعى از آنان
نطع سقايى بر كمر بسته و مشك آبى را به دوش افكنده و جامى رادر دست دارند و به طرز
محزون و مبكى نوحه سرايى مى نمايند و مورد احترام اهالى تهران قرار مى گيرند و در
مراجعت اطعام مى نمايند.
هيئت نامبرده ، در ماه سفر به مناسبت رحلت و شهادت رسول خدا و امام حسن و امام
مجتبى و امام رضا عليهم الصلاة والسلام به صورت كاروان عزا به مشهد مقدس امام هشتم
عليه السلام رفته و ضمن ده روز اقامت و زيارت در حسينيه همدانيهاى مقيم مشهد به
روضه خوانى و سقايى مى پردازند و در روز اربعين براى عزادارى سنتى به طرف صحن مطهر
على ابن موسى الرضا عليه السلام حركت مى نمايند.
ضمنا همه ساله به مناسبت شهادت امام هفتم موسى بن جعفر عليه السلام در بيست و پنجم
ماه رجب به شهر مذهبى قم رفته و براى عزادارى و عرض تسليت به طرف صحن مطهر حضرت
معصومه عليهاالسلام حركت مى نمايند و به منازل حضرات آيات عظام و مراجع محترم تقليد
نيز مانند مرحوم آيه الله العظمى حاج آقا حسين طباطبائى بروجردى و آيه الله العظمى
حاج سيد محمد رضا موسوى گلپايگانى (اعلى الله مقامهما) رفته ، به عزادارى مى
پردازند و مورد احترام قرار مى گيرند.
تقدير و تشويق آيت الله بروجردى از
هيئت سقاها
آقاى رضا مهاجرانى يكى از مداحان محترم اهل بيت عليهم لاسلام كه از اهل تهرانند،
نقل نمودند كه در يكى از سال ها كه به همراه هيئت سقايى همدانى هاى مقيم تهران به
منزل مرحوم آيت الله حاج آقا حسين طباطبائى بروجردى مرجع تقليد شيعيان جهان در آن
زمان (اعلى الله مقامه الشريف ) در قم رفتيم به خاطر دارم كه در خاتمه عزادارى
سقايى از حضورشان تقاضا نموديم كه دعا بفرمايند و ما آمين بگوييم . آقاى بروجردى
فرمودند كه شماها دعا كنيد من آمين بگويم و سپس در حق همه دعا فرمودند و همه ما را
مورد احترام و عنايت قرار دادند.
تفاوت سقايى همدان با كاشان
دسته جات سقايى همدان همچون سقاهاى كاشان رسمشان بر اين است كه جلسات عزادارى سقايى
را با نام خدا و صلوات بر خاتم انبيا و آل طاهرينش و با مدح و منقبت ائمه معصومين
به خصوص امام حسين و مولا اميرالمؤ منين (صلوات الله عليهم اجمعين ) آغاز نموده و
سپس به مرثيه خوانى و ذكر نوحه سرايى سقايى مى پردازند و با دعا و فاتحه خوانى مجلس
را ختم مى نمايند، ولى آهنگ هاى خوانندگى آنها سنگين تر از آهنگ هاى سقايى كاشان
است ، اما اشعار و آهنگ هاى سقايى كاشان روان تر و آسان تر و حماسه آفرين تر به نظر
مى رسد.
ضمنا اشعار سقاهاى همدان اكثرا از شعراى همدانى مانند صابر و محجوب و فرخ و مسكين و
امثالهم مى باشند و سنت آنها بر اين است كه در دهه عاشورا هر شبى به نام يكى از
شهداى كربلا مرثيه خوانى و نوحه سرايى مى نمايند.
عزا دارى سقايى تهران
در تهران نيز مانند بسيارى از نقاط ديگر كشور، عزادارى سقايى خاصى در ماه محرم
مرسوم و رايج بوده و تا زمان ممانعت از عزادارى درعهد پهلوى اول اقامه مى گرديده و
مورد علاقه عامه مردم ، حتى دستگاه حاكمه ، بوده و در تكيه دولت كه نمونه عزادارى
هاى كشور در آن جا اجرا مى گرديده ، اين عزادارى نيز اجرا مى شده است .
تاريخ اجتماعى ايران ، تاليف چارلز جيمز و پلس انگليسى كه زمان قاجاريه در تهران
اقامت و به شغل طبابت اشتغال داشته در صفحه 268 ترجمه سيد عبدالله راجع به عزادارى
مردم ايران و تكيه دولت نوشته بعد از پايين آمدن روضه خوان از منبر، چند دسته وارد
تكيه مى شوند: اول يك دسته سقا هستند كه هر كدام مشكى بر دوش خود گذارده و چون در
ميان مردان و زنان مى رسند فريادهاى مخصوص مى كنند.
عزادارى سقايى در قم
در شهر مذهبى قم اگر چه اكنون هيئت و عزادارى سقايى وجود ندارد، اما در قرون گذشته
كه ابتداى آن براى ما معلوم نيست ، اين عزادارى همه ساله در ايام عاشورا رايج بوده
و رونق فراوان داشته است . از كيفيت عزادارى سقاهاى قديم و قرون گذشته آن اطلاع
كاملى نداريم ، ولى در زمان حكومت پهلوى كه سال هاى آخر عمر اين عزادارى در قم بوده
تا سال 1329 شمسى كه مرحوم حاج محمد فخيمى از معنونين و محترمين شهر و اعضاى معروف
و مهم سقاهاى قم (رحمه الله عليه ) از دنيا رفته ، عزادارى سقايى در قم به اين
كيفيت اجرا مى شده كه در پشت ديوار صحن حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام به سرپرستى و
مديريت حاج ميرزا محمد فخيمى كه از عاشقان با اخلاص امام حسين عليه السلام بوده ،
خيمه بزرگى سراپا مى كرده اند كه داراى پنج تيرك و عمود بوده و اطراف خيمه از جمله
ديوار صحن را سياهپوش مى نموده اند و حدود بيست عدد سنگاپ يا طغار بزرگ سفالى كه آن
روز موجود و مرسوم بوده ، روى چهار پايه هاى چوبى بزرگ درجلو چادر نصب مى نموده اند
و در بعضى از آنها آب سرد و در بعضى ديگر شربت مى ريخته اند و روى هر سنگاب و طغار
تخته اى نهاده و جام هاى متعدد آبخورى مى نهاده اند.
سقاهاى قم در ايام دهه عاشورا از صبح تا شام در زير اين چادر به مرثيه خوانى و نوحه
سرايى سقايى مى پرداخته و به مردم آب و شربت مى داده اند. مردم شهر و زوار حضرت
فاطمه معصومه عليهاالسلام نيز به خاطر علاقه اى كه به ذكر نوحه سرايى سقايى داشته
اند، در زير اين خيمه اجتماع مى نموده و از مرثيه خوانى و نوحه سرايى سقاها بهره
مند مى شده اند.
مداحان و نوحه سرايان خوشخوان و با تجربه ، قم نيز، همه ساله در اين مجلس و مراسم
شركت داشته اند. هيئت سقاهاى قم در روزهاى تاسوعا و عاشورا به صورت دسته جمعى و
سياه پوشيده با مشك و جام آب براى عزادارى سنتى از زير اين خيمه حركت مى نموده و به
منزل مرحوم آيه الله آمير سيد محمد برقعى و مرحوم متولى باشى (توليت آستانه ) و حاج
سيد محمد باقر و امام جمعه وقت قم مى رفته و به عزادارى مى پرداخته اند و مقارن ظهر
وارد صحن مطهر شده عزادارى را ختم مى نموده اند. تاريخ تكايا و عزادارى قم نيز
درباره هيئت و عزادارى سقايى قم مطالبى را ذكر نموده كه علاقه مندان براى استفاده
بيشتر مى توانند به آن مراجعه نمايند.
عزادارى سقايى در اراك
شهر اراك داراى دسته سقايى است و اسامى آنها از اين قرار است :
اول : هيئت سقاهاى ابوالفضل محله قلعه و حصار.
دوم : هيئت سقاهاى فاطميه .
سوم : هيئت سقاهاى حسينى محله عباس آباد.
ضمنا هيئت ابوالفضل عليه السلام قبل از آنها تاسيس شده و هيئت فاطميه و حسينى از
هيئت ابوالفضل عليه السلام جدا گرديده و تاسيس شده است ، و همه ساله هيئت ابوالفضل
روز پنجم ماه محرم و هيئت فاطميه روز چهارم و هيئت حسينى روز سوم رفتن به بازار را
آغاز نموده و تا روز يازدهم براى عزادارى سنتى به طرف بازار حركت مى نمايند.
هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام
اراك
هيئت سقاهاى ابوالفضل محله قلعه و حصار اراك در سال 1294 قمرى به همت جمعى از
محترمين از جمله مرحوم سيد شكر الله عطار و مرحوم حاج محمد حسن تمرچى و مرحوم حاج
غلامحسين مسچى و مرحوم ملا رضا و شيخ تقى مسگر كه همه كاشانى الاصل و ساكن اراك
بوده اند، تاسيس شده است .
ضمنا پانزده سال است كه مسجد مرحوم حاج تقى خان جنب بازار اراك را مركز خود قرار
داده اند و خوانندگان قديم آن عبارتند از مرحوم احمد توجه و ماشاء الله منصورى و
على شاه پناهى و طبع محمد حسن تمرچى و غير هم و خوانندگان فعلى آن حاج روح الله
خليلى و آقا مهدى اصحابى و آقا محمد رضا ميرزائى و حاج محمد رضا حسين پور مى باشند.
عزادارى هيئت سقاهاى ابوالفضل
عليه السلام در ليالى و ايام عاشورا
هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام سابقا از شب اول ماه محرم تا آخر ماه صفر هر شب
در منزل يكى از اعضاى هيئت اجتماع مى نموده و به نوحه سرايى سقايى مى پرداخته اند،
و از شب پنجم تا يازدهم و در شب اربعين در مجالس اراك دوره مى رفته و به نوحه سرايى
سقايى مى پرداخته اند.
ضمنا در ايام دهه عاشورا اولين مجلس را در روز سوم ماه محرم در منزل حاج محمد حسن
تمرچى در محله قلعه منعقد مى نموده و در ساير روزها تا روز يازدهم در منازل ساير
اعضاى هيئت اجتماع مى نموده و به نوحه سرايى سقايى مى پرداخته اند و از روز پنجم
ماه محرم تا يازدهم با لباس سياه و پرچم هاى عزا براى عزادارى سنتى به طرف بازار
حركت مى نموده اند در حالى كه عده اى از آنها به عنوان جلو خان هيئت درجلو و عده اى
با مشك و جام آب در وسط و عده اى هم با كشكول و جام آب در آخر هيئت قرار داشته اند
و همگى به نوحه سرايى سقايى مى پرداخته اند و در آخر بازار خاتمه داده و در مراجعت
اطعام مى كردند.
چند سالى است كه به علت اشكال تراشى بعضى از مسولان معروف در اراك بازار رفتن اين
هيئت و دستجات شبيه خوانى (تعزيه ) و برداشتن نخل هاى اراك ترك شده و به جاى تشويق
مردم و توسعه عزادارى و اجراى سفارش هاى امام خمينى (قدس سره ) بر حفظ عزادارى سنتى
مردم را از اجراى اين مراسم باز داشته و مخالفان عزادارى را شاد و بهره مند نموده
اند.
رفتن هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه
السلام
به منازل علماى اراك
هيئت سقاهاى ابوالفضل سابقا در ايام عاشورا كه براى عزادارى حركت مى كرده ، همه
ساله قبل از رفتن به بازار به منزل چند تن از علماى معروف اراك مانند مرحوم آيه
الله حاج آقا محسن اراكى و مرحوم آيه الله حاج آقا حسن فريد و به محضر مرحوم آيه
الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى (قدس سره ) در مدرسه آقا ضياء مى رفته و به عزادارى
مى پرداخته و مورد تقدير و احترام قرار مى گرفتند.
هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام شهر
قم
به منازل علمامى رفتند
در اوايل سلطنت پهلوى دوم مدت پانزده سال همه ساله با فرا رسيدن ايام شهادت حضرت
امام رضا عليه السلام هيئت سقاهاى ابوالفضل اراك به صورت كاروان عزا به قم مى رفته
و بعد از عزادارى در صحن مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام به منزل مرحوم آيه الله حاج
آقا حسين طباطبائى بروجردى (قدس سره ) و به منزل مرحوم آيه الله حاج شيخ عبدالنبى
اراكى (اعلى الله مقامه ) مى رفته و به عزادارى مى پرداخته اند و مورد تقدير و
احترام قرار مى گرفتند. سرپرست فعلى هيئت نامبرده حاج ابوالفضل تمرچى و قبلا پدرش
حاج محمد تمرچى و حاج غلامحسين مسچى و قبلا سيد شكرالله عطار بوده است .
مجالس هفتگى هيئت سقاهاى ابوالفضل
عليه السلام اراك
هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام از زمان حكومت پهلوى اول تا به امروز در تمام شب
هاى جمعه در منازل اعضاى هيئت مجلس هفتگى منعقد نموده و بعد از خواندن دعاى كميل و
بيان مسائل شرعى و تلاوت قرآن و موعظه به نوحه سرايى سقايى مى پردازند.
ضمنا در بعضى از و فيات معصومين عليهم السلام نيز در منازل كسانى كه هيئت را دعوت
مى كنند به نوحه سرايى سقايى مى پردازند.
هيئت سقاهاى فاطميه اراك
هيئت سقاهاى فاطميه محله قلعه اراك در سال 1300 قمرى به همت مرحوم مشهدى عبدالرحيم
غفارى و مرحوم حاج رضا بلورچى و حاج شيخ كاظم ابو طالبى و على اكبر انورى و آسيد
احمد راوندى در محله قلعه تاسيس شده است و خوانندگان معروف قبلى آن مرحوم احمد و
حسين فخار و آقا ابراهيم ذهبى و حاج مهدى زاده و آقا حسين احمد زاده و غيره بوده و
خوانندگان فعلى محمود خلط آبادى و آقاى ذهبى و حاج عباس مغازه اى هستند.
عزادارى هيئت سقاهاى فاطميه در ليالى
و ايام عاشورا
هيئت سقاهاى فاطميه سابقا همه ساله از شب اول ماه محرم تا آخر ماه سفر هر شب در
منزل يكى از اعضاى هيئت اجتماع مى نموده و به نوحه سرايى سقايى مى پرداخته اند و از
شب هفتم تا يازدهم براى عزادارى سنتى حركت نموده ، در مجالس روضه خوانى معروف شهر
دوره مى رفتند و از روز چهارم تا يازدهم از محله قلعه به طرف بازار براى عزادارى
سنتى حركت مى كردند، در حالى كه يك عده از آنها به عنوان جلوخان هيئت در جلو، و يك
عده با مشك و جام آب در وسط و يك عده هم با كشكول و جام آب در آخر هيئت قرار داشتند
و همگى به نوحه سرايى مى پرداختند.
ضمنا چند سال است عزادارى سنتى و بازار رفتن اين هيئت به علت اشكال تراشى بعضى از
مسئولين معروف در اراك ترك شده است .
رفتن سقاهاى فاطميه به منازل علماى
اراك
هيئت سقاهاى فاطميه اراك ، سابقا در ايام عاشورا كه براى عزادارى حركت مى كرده است
، همه ساله قبل از رفتن به بازار، به منزل چند تن از علماى معروف اراك مانند مرحوم
آيه الله حاج آقا محسن سجادى و مرحوم آيه الله حاج آقا حسن فريد و به محضر مرحوم
آيه الله حاج شيخ عبدالكريم يزدى حائرى (قدس سره ) در مدرسه آقا ضياء مى رفته و به
عزادارى مى پرداخته ومورد تقدير و عنايات علما قرار مى گرفته اند.
هيئت سقاهاى حسينى اراك
هيئت سقاهاى حسينى محله عباس آباد اراك در سال 1325 شمسى به همت و سرپرستى مرحوم
ميرزا محمد غيابى و مرحوم حاج محمد آل ياسين و حاج ميرزا حسن امين و حاج محمد على
فخار در منزل حاج حيدر على قدوسى اراكى تاسيس شده است . از جمله خوانندگان اوليه آن
مرحوم ميرزا محمد غياثى و ميرزا حسن امين بوده و از جمله خوانندگان فعلى آن حاج
ابراهيم وحدتى و ميرزا ابوالفضل و ميرزا محمد صابرى و قاسم نورى مى باشند.
| 
