تفسير نور
(جلد پنجم)

حجة الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتى

- ۱۵ -

تفسير آيه : (52) ثُمَّ قِيلَ لِلَّذِينَ ظَلَمُواْ ذُوقُواْ عَذَابَ الْخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلا بِمَاكُنتُمْ تَكْسِبُونَ
ترجمه : 
سپس به ستمگران گفته شود: عذاب هميشگى را بچشيد. آيا جز به آنچه به دست آورده ايد، كيفر داده مى شويد؟
نكته ها : 
O مراد از عذاب در آيه ى قبل ، كيفر الهى در دنيا بود و در اين آيه ، عذاب رستاخيز مطرح است ، لذا فرمود: (ذوقوا) و نفرمود: ((يذوقون )).
پيام ها : 
1- مخالفان پيامبران ، ظالمند. (ظلموا) (با توجّه به آيات قبل )
2- كيفر الهى ، براى گروهى از مجرمان جاودانه است . (عذاب الخلد)
3- كيفرهاى اخروى ، هم روحى است و هم جسمانى . (قيل ... ذوقوا)
4- كيفرها طبق عدل الهى است . (هل تجزون الاّ بما كنتم تكسبون )
5- انسان در عملِ نيك و بد آزاد است ، نه مجبور. (تكسبون )
تفسير آيه : (53) وَيَسْتَنبِئُونَكَ اءَحَقُّ هُوَ قُل إِى وَرَبِّىَّ إِنَّهُ لَحَقُّ وَمَآ اءَنتُم بِمُعجِزِينَ
ترجمه : 
و از تو خبر مى گيرند كه آيا آن (وعده ى مجازات الهى ) حقّ است ؟ بگو: آرى ، سوگند به پروردگارم كه آن حتمى است و شما نمى توانيد (خدا را از انجام آن ) عاجز كنيد.
نكته ها : 
O اين آيه ، نظير آيه ى 8 سوره ى طور است : (انّ عذابَ ربّك لواقعٌ ما له من دافعٍ) قطعاً عذاب الهى واقع خواهد شد و هيچ مانعى جلوگير آن نيست .
پيام ها : 
1- وعده هاى الهى قطعى و حتمى است . (اى و ربّى انّه لحقّ) (سوگند، كلمه ى انّ، حرفِ لام در ((لحقّ)) نشانه ى تاءكيد است )
2- رهبر بايد از مردم رفع ترديد و ابهام كند. (قل )
3- در برابر ترديدها بايد با قاطعيّت سخن گفت . (اى و ربّى )
4- گاهى سوگند براى رفع ترديد و تزلزل مردم لازم است . (اى و ربّى انّه لحقّ)
5- در نظام هستى ، هيچ قدرتى مانع اراده ى الهى نيست . (ما انتم له بمعجزين )
تفسير آيه : (54) وَلَوْ اءَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ مَا فِى الاَْرْضِ لاَ فْتَدَتْ بِهِ وَاءَسَرُّواْالنَّدَامَةَ لَمَّا رَاءَوُاْ الْعَذَابَ وَقُضِىَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ
ترجمه : 
اگر براى هر كس كه ستم كرده ، آنچه در زمين است مى بود، قطعاً همه ى آن را (براى نجات از قهر الهى و باز خريد خود) مى داد. آنان با ديدن عذاب ، پشيمانى خود را پنهان مى كنند (تا شماتت نشوند) و ميانشان به عدالت داورى مى شود و بر آنان ستم نرود.
نكته ها : 
O فديه دادن براى نجات از عذاب ، در آيات ديگر هم مطرح شده است . از جمله آيه ى (ما فى الارض جميعاً و مثله معه لافتدوا به )⁽⁴³²⁾ حتّى اگر دو برابر آنچه در زمين است بدهند، از عذاب خدا نجات نمى يابند. همچنين در سوره ى معارج مى فرمايد: مجرم دوست دارد آن روز، همه ى فرزندان ، همسر، برادر و فاميل و آنچه را در زمين است فديه دهد تا نجات يابد، امّا پذيرفته نمى شود.⁽⁴³³⁾
پيام ها : 
1- در قيامت ، براى مجرم راه نجاتى نيست و كسى يا مالى فداى ديگرى نمى شود. (و لو...)
2- حبّ نفس ، قوى ترين غريزه در انسان است . زيرا حاضر است همه ى هستى را براى نجات خود فدا كند. (ما فى الارض لافتدت به )
3- مجرمان براى آنكه گرفتار شماتت نشوند، پشيمانى خود را در دل پنهان نگاه مى دارند.⁽⁴³⁴⁾ (اسرّوا النّدامة )
4- در قيامت ، برخى پشيمانى خود را با گفتنِ اى كاش ... آشكار مى كنند، برخى دست خود را مى گزند و برخى هم با سكوت و كتمان آن را پنهان مى كنند. (اسرّوا النّدامة )
5- رهبران شرك ، در قيامت پشيمانى خود را پنهان مى كنند تا از زيردستان خجالت نكشند.⁽⁴³⁵⁾ (اسرّوا النّدامة )
6- در دادگاه عدل الهى ، نه قدرت كارساز است ، (ما انتم بمعجزين ) و نه ثروت . (ما فى الا رض ...)
7- در دنيا ممكن است به خاطر اشتباه قاضى به كسى ستم شود، امّا در قيامت خطايى نيست و به كسى ستمى نمى شود. (قضى بينهم بالقسط وهم لايظلمون )
8- با ظالم هم به ظلم رفتار نكنيم . (ظلمت ، لايظلمون )
تفسير آيه : (55) اءَلاََّ إِنَّ لِلَّهِ مَا فِى السَّمَوَتِ وَالاَْرْضِ اءَلاََّ إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقُّ وَلَكِنَّ اءَكْثَرَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ
ترجمه : 
آگاه باشيد! آنچه در آسمان ها و زمين است ، قطعاً از آنِ خداست . آگاه باشيد كه وعده ى خدا حتمى و راست است ، ليكن بيشترشان نمى دانند.
تفسير آيه : (56) هُوَ يُحْىِ وَيُمِيتُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ 
ترجمه : 
اوست كه زنده مى كند و مى ميراند وبه سوى او باز گردانده مى شويد.
پيام ها : 
1- دانستن كافى نيست ، تذكّر وتوجّه به دانسته ها و باورها مهّم است . (اَلا )
2- چون مالك همه ى هستى خداست ، كفّار از خود چيزى ندارند كه براى نجات خويش فديه بدهند. (با توجّه به آيه قبل )
3- مالكيّت او بر هستى ، نشانه ى توانمندى او بر تحقّق وعده هاست . (للّه ما فى السموات ... انّ وعد الله حقّ)
4- همان كسى كه هستى از اوست ، مى تواند زنده كند و بميراند. (للّه ما فى السموات ... يحيى و يميت )
5- حيات و مرگ و سرانجام كار همه به دست خدا و به سوى اوست . (يحيى و يميت و اليه ترجعون )
تفسير آيه : (57) يََّاءَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَآءَتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبّكُمْ وَشِفَآءٌ لِّمَا فِى الصُّدُورِوَهُدىً وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ
ترجمه : 
اى مردم ! همانا از سوى پروردگارتان پند و اندرزى براى شما آمد كه مايه ى شفا براى آنچه در سينه هاى شماست و هدايت و رحمتى براى مؤ منان است .
نكته ها : 
O ((موعظه ))، بازداشتنِ آميخته با هشدار و انذار است .⁽⁴³⁶⁾
O ((شِفاء لما فى الصدور)) يعنى مايه ى پاكى روح وقلب از آفات روحى است . زيرا امراض روحى سخت تر از امراض جسمى است و هنر قرآن نيز در همين شفابخشى به امراض روحى است .
O پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ((اذا التبسَتْ عليكم الفِتن كاللّيل المُظلم فعليكم بالقرآن فانّه شافع مشفّع ...)) در هجوم فتنه هاى تيره و وحشتناك ، به قرآن پناه بريد كه هم موعظه است ، هم شفا، هم نور و هم رحمت .⁽⁴³⁷⁾
O امام صادق عليه السّلام فرمود: ((شفاء لما فى الصدور من الامراض الخواطر و مشبّهات الامور)) قرآن ، براى تمام امراض روحى و شبهات و افكار شفاست .⁽⁴³⁸⁾
O گويا آيه اشاره به مراحل چهارگانه ى تربيت و تكامل دارد، يعنى :
الف : مرحله ى موعظه ، نسبت به كارهاى ظاهرى . (موعظة من ربّكم )
ب : مرحله ى پاكسازى روح از رذايل . (شفاء لما فى الصدور)
ج : مرحله ى راهيابى به سوى مقصود. (هدىً)
د: مرحله ى دريافت رحمت الهى . (رحمة للمؤ منين )
پيام ها : 
1- نزول كتاب كه شامل موعظه و شفابخشى و هدايت و رحمت باشد، از شئون ربوبيّت الهى است . (من ربّكم )
2- قرآن ، شفاى هر دردى است . درمان دردها را بايد از مكتب قرآن گرفت ، نه مكاتب شرق و غرب . (شفاء لما فى الصدور)
3- قرآن براى همه ى مردم موعظه است ، ولى تنها گروه حقّپذير، مشمول هدايت و رحمت الهى مى شوند. (يا ايّها الناس ... هدىً ورحمةً للمؤ منين )
تفسير آيه : (58) قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُواْ هُوَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ
ترجمه : 
بگو: (مؤ منان ) تنها به فضل و رحمت خداوند شاد شوند، (نه به مال و مقام ،) كه آن بهتر از هرچيزى است كه مى اندوزند.
نكته ها : 
O با توجّه به شفا، موعظه و رحمت بودن قرآن كه در آيه ى قبل بود، ظاهر اين آيه آن است كه مراد از فضل ورحمت ، همان تمسّك به قرآن باشد. به فرموده ى حضرت على عليه السّلام : روز قيامت ندا مى دهند كه هر كشاورزى گرفتار آفتى مى شود، جز آنان كه در مزرعه ى قرآن كشتند، پس در زمين قرآن كشت كنيد. ((فكونوا من حرثة القرآن ))⁽⁴³⁹⁾ پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ((مَن هداه اللّه للا سلام وعلّمه القرآن ثمّ شكى الفاقة كتب اللّه الفاقة بين عينيه الى يوم القيامة )) هر كس را كه خداوند به نعمت اسلام و فهم قرآن مفتخر ساخت ولى او احساس بدبختى كند واقعاً بدبخت است و تا روز قيامت مهر بدبختى بر پيشانى او زده مى شود. سپس اين آيه را تلاوت نمود.⁽⁴⁴⁰⁾ و در روايت ديگرى فرمودند: به سراغ قرآن برويد تا زندگى تان زندگى سعيدان و مرگتان مرگ شهيدان باشد و از حسرتِ روز قيامت نجات يابيد، چرا كه قرآن ، كلام خداوند رحمن و مانع و امانى از شرّ شيطان و سبب برترى و سنگينى ميزان است .⁽⁴⁴¹⁾
O در روايات ، فضل و رحمت ، به نبوّت و امامت تفسير شده است .⁽⁴⁴²⁾ چنانكه فضل به نعمت هاىِ عامّ الهى و رحمت به نعمت هاى خاصّ خداوند تفسير شده است .⁽⁴⁴³⁾
O پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: اهل ايمان بدانند كه نعمت دين از همه ى اموال كافران بهتر است و بايد بدان شاد باشند.⁽⁴⁴⁴⁾
پيام ها : 
1- به قانونى همچون قرآن كه شفا، موعظه ، هدايت و رحمت است افتخار كنيم كه از همه ى قوانين بشرى برتر است . (فليفرحوا)
2- به نعمت ولايت شاد باشيم ، نه به مال و مقام . (فليفرحوا)
3- نعمت ها را از فضل الهى بدانيم ، نه از خود تا شادى ما رنگ الهى بيابد و سبب فخر فروشى و تكبّر نگردد.⁽⁴⁴⁵⁾ (بفضل اللّه ...فليفرحوا)
4- تنها نعمتى كه برخوردارى از آن بايد سبب شادمانى باشد، قرآن است . (بفضل اللّه و برحمته ... فليفرحوا) (تقدّم ((بفضل اللّه وبرحمته )) نشانه ى انحصار است )
5- نعمت هاى مادّى ، گاهى سبب فتنه و فساد شده و زود گذر است ، ولى نعمت هاى معنوى ، پايدار و سبب رشد است . (خَيرٌ ممّا يَجمَعون )
6- نعمت هاى معنوى ، برتر از تمام نعمت هاى مادّى است . (خيرٌممّايَجمعون ) (كسى كه بهره اى از قرآن دارد، نبايد از تنگدستى خود ودارايى ديگران اندوهناك باشد)
تفسير آيه : (59) قُلْ اءَرَءَيْتُم مَّآ اءَنزَلَ اللّهُ لَكُم مِّن رِّزْقٍ فَجَعَلْتُم مِّنْهُ حَرَاماً وَحَلَلاًقُلْءآللَّهُ اءَذِنَ لَكُمْ اءَمْ عَلَى اللّهِ تَفْتَرُونَ
ترجمه : 
بگو: آيا ديديد هر رزقى كه خداوند براى شما نازل كرده است ، (از پيش خود) بعضى را حرام و بعضى را حلال قرار داديد؟ بگو: آيا خداوند به شما اجازه داده يا بر خداوند دروغ مى بنديد؟
نكته ها : 
O نمونه هايى از تحريم هاى بى دليل مشركان ، در آيه ى 103 سوره مائده بيان شده است : (ما جَعَل اللّه من بحيرةٍ ولاسائبةٍ ولا وصيلةٍ ولاحامٍ) آنان سهمى از كشاورزى خود را براى بت ها و بتكده ها قرار داده و برخود حرام مى كردند و يا آنچه را در شكم حيوانات بود، براى مردها حلال و براى زنان حرام مى دانستند؛ (وقالوا ما فى بطون هذه الا نعام خالصةً لذكورنا و محرّم على ازواجنا)⁽⁴⁴⁶⁾ امّا قرآن همه ى اينها را افترا بر خداوند و ناروا مى داند. (على اللّه تفترون )
پيام ها : 
1- قانون اصلى و كلّى در خوردنى ها حلال بودن است ، مگر آنكه حرمت آن از طريق وحى ثابت شود. (ما انزل اللّه لكم )
2- رزق ، از سوى خدا نازل مى شود. (انزل اللّه لكم من رزق )
3- در احكام شرع نبايد از شارع جلو افتاد، چنانكه حرام خدا را نمى توان حلال كرد، حلال ها را هم نمى توان حرام شمرد. (فجعلتم منه حراماً وحلالاً)
4- تشريع و قانونگذارى ، مخصوص خداوند است . (آللّه اذن لكم )
5- كسانى كه ((ولايت تشريعى )) دارند، با اذن الهى مى توانند چيزهايى را حلال يا حرام كنند. (اللّه اذن لكم )
6- وضع قانونِ بدعت آميز و آن را به خدا نسبت دادن ، جرم است . (جعلتم منه حراماً و حلالاً ، على اللّه تفترون )
7- قرآن ، عادات و رسوم غلطى را كه ريشه در وحى و اذن خدا ندارد، محكوم مى كند. (على اللّه تفترون )
تفسير آيه : (60) وَمَا ظَنُّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ يَوْمَ الْقِيَمَةِ إِنَّ اللّه َلَذُوفَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ اءَكْثَرَهُمْ لاَ يَشْكُرُونَ
ترجمه : 
كسانى كه به خدا دروغ مى بندند، (درباره ى مجازاتِ) روز قيامت چه گمانى دارند؟ همانا خداوند داراى بخشش واحسان برمردم است ، ولى بيشترشان سپاسگزارى نمى كنند.
نكته ها : 
O پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله از مردى كه ثروت و امكانات داشت ، ولى ژوليده مى زيست انتقاد كرد كه چرا به خود نمى رسد و فرمود: نعمت الهى را نمايان كن كه خداوند دوست دارد آثار نعمت به بنده اش به زيباترين شكل ديده شود. ((فان اللّه يحبّ ان يُرى اثره على عبده حسنا))⁽⁴⁴⁷⁾
پيام ها : 
1- افترا بستن به خداوند، مجازات دارد. نبايد به مهلت دادن خدا در دنيا مغرور شويم و از دادگاه قيامت غفلت كنيم . (وما ظنّ الذين ...)
2- تحريم نعمت هاى حلال الهى ، هم محروميّت دنيوى دارد، هم شرمندگى و عقوبت در قيامت . (ما ظنّ الّذين يفترون ...يوم القيامة )
3- در بهره مندى از نعمت هاى الهى ، نه افراط بايد كرد، نه تفريط. نه غرق شدن در شهوت ها و ماديّات ، نه پرهيز از نعمت ها ومحروم بودن از كاميابى هاى حلال . (اللّه لذو فضل على الناس )
4- نعمت ها، فضل خداست نه طلب ما، پس بايد سپاسگذار باشيم . (اللّه لذو فضل ... لايشكرون )
5- تحريم حلال هاى الهى ، نوعى ناسپاسى است . (لايشكرون )
تفسير آيه : (61) وَمَا تَكُونُ فِى شَاءْنٍ وَمَا تَتْلُواْ مِنْهُ مِن قُرْءَانٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاكُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُوداً إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِى الاَْرْضِ وَلاَفِى السَّمَآءِ وَلاَ اءَصْغَرَ مِن ذَ لِكَ وَلاََّ اءَكْبَرَ إِلا فِى كِتَبٍ مُّبِينٍ
ترجمه : 
و (تو) در هيچ حال (و انديشه اى ) نيستى و هيچ بخشى از قرآن را نمى خوانى و (شما مردم ) هيچ عملى را انجام نمى دهيد، مگر آنكه آنگاه كه وارد آن (كار) مى شويد، ما بر شما گواهيم وچيزى به وزنِ ذرّه اى ، نه در زمين ونه در آسمان از پروردگارت پوشيده نيست و نه كوچكتر از آن و نه بزرگتر نيست ، جز آنكه در كتاب روشن ثبت است .
نكته ها : 
O ((كتاب مبين ))، لوح محفوظ يا علم وسيع خداوند به همه ى موجودات هستى است كه هم اعمال انسان را شامل مى شود و هم اشياى كوچك و بزرگ را در زمين و آسمان .
O امام صادق عليه السّلام فرمود: هرگاه پيامبر اين آيه را مى خواند، به شدّت مى گريست .⁽⁴⁴⁸⁾
پيام ها : 
1- همه ى كارهاى پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله مهّم است ، چون الگو و اسوه است . (تعبير به شاءن ، نشانه ى مهم بودن كار است ) (ما تكون فى شاءن )
2- حتّى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هم زير نظر است . (وما تكون ...الا كنّا عليكم شهودا)
3- در تلاوت قرآن بايد مواظب بود غلط خوانده نشود، چون علاوه بر تبعاتِ منفى آن ، گواهانى كار ما را زير نظر دارند. (ماتتلوا...الا كنّا عليكم شهوداً)
4- خداوند، هم شاهد بر افكار بشر، (شاءنٍ) هم بر گفتار (تتلوا) وهم بر كردار اوست . ( لا تعملون من عملٍ الا كنّا عليكم شهودا)
5- تلاوت قرآن ، در رديف مقام رسالت وهمه ى اعمالِ مردم قرار دارد. (در اين آيه ، گواه وشاهد بودن خدا بر سه چيز مطرح شده : همه ى امور پيامبر، همه ى كارهاى مردم وتلاوت قرآن ، واين تعبير نشانه ى اهميّت تلاوت قرآن است )
6- جهان محضر خدا و او شاهد بر اعمالِ ماست ، پس مهلتى كه به ما مى دهد، نشان غفلت يا عدم احاطه ى او نيست . (كنّا عليكم شهودا)
7- هم خدا و هم فرشتگان شاهد بر اعمال بشرند. (كنّا عليكم شهوداً)
8- توجّه به حضور خداوند، موجب شرم و حيا از او مى شود. (شهوداً)
9- علم خداوند به دور و نزديك ، كوچك و بزرگ ، ظاهر و باطن ، يكسان است . (مثقال ذرّة ، فى الارض ، فى السماء، اصغر ، اكبر)
تفسير آيه : (62) اءَلاََّ إِنَّ اءَوْلِيَآءَ اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ 
ترجمه : 
آگاه باشيد كه قطعاً بر اولياى خدا، نه ترسى است و نه اندوهگين مى شوند.
تفسير آيه : (63) اءَلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ 
ترجمه : 
آنان كه ايمان آورده اند و شيوه ى آنان پرهيزكارى است .
نكته ها : 
O اين آيات ويژگى هاى اولياى خدا را بازگو مى كند. شعار آنان اين است : (انّا نخاف من ربّنا...)⁽⁴⁴⁹⁾ ونتيجه ى اين خوف ، تقواست وثمره ى تقوا: (لايحزنهم الفزع الا كبر)⁽⁴⁵⁰⁾ اين عدم خوفِ اولياى خدا، هم در دنياست و هم در آخرت . (لاخوف عليهم )
O پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: اولياى خدا سكوتشان ذكر است ، نگاهشان عبرت ، سخنشان حكمت و حركتشان در جامعه ، مايه ى بركت است .⁽⁴⁵¹⁾
O على عليه السّلام فرمود: خداوند ولىّ خود را ميان مردم پنهان كرده است ، پس هرگز مسلمانى را تحقير نكنيد، شايد او از اولياى خدا باشد، ((انّ اللّه اخفى وليّه فى عباده فلاتستصغرنّ عبداً من عبيداللّهِ فربّما يكونُ وليّه وانتَ لاتعلم ))⁽⁴⁵²⁾
پيام ها : 
1- كسى كه ولىّ خدا باشد، خدا هم ولىّ اوست .⁽⁴⁵³⁾ (انّ اولياء اللّه لاخوف عليهم )
2- كسى كه خوف الهى داشته باشد، خوفى ديگر نخواهد داشت . (ان اولياء اللّه لاخوف عليهم ) (آن را كه حساب پاك است ، از محاسبه چه باك است )
3- اولياى خدا، آينده اى روشن وبدون بيم واندوه دارند. (انّ اولياء اللّه لاخوف عليهم و لا هم يحزنون )
4- ايمان و تقوا، خصلتِ ريشه دارِ اولياى خداست . (آمنوا وكانوا يتّقون )
5- ايمان و تقواى دائمى ، هم سبب رفع نگرانى است و هم انسان را از اولياى خدا قرار مى دهد. (انّ اولياء اللّه ... آمنوا وكانوا يتّقون )
تفسير آيه : (64) لَهُمُ الْبُشْرَى فِى الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَفِى الاَْخِرَةِ لاَ تَبْدِيلَ لِكَلِمَت ِاللّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
ترجمه : 
براى آنان (اولياى خدا) در زندگى دنيا و آخرت بشارت است . تبديل و تغييرى در سخنان (و وعده هاى ) الهى نيست و آن همان رستگارى بزرگ است .
نكته ها : 
O بشارت اهل ايمان و تقوا، در دنيا از طريق خواب ها و رؤ ياهاى صادقه ، الهامات الهى ، نزول آرامش و سكينه ، خنثى شدن توطئه ها، مستجاب شدن دعاها و ديدار معصومين به هنگام مرگ است و در آخرت نيز دريافت نعمت هاى الهى است .
همچنان كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به مناسبت اين آيه فرمود: بشارت دنيوى همان خواب هاى خوبى است كه در آن مژده است وبشارت اخروى بشارتى است كه لحظه ى مرگ به او داده مى شود كه تو و كسانى كه تو را به سوى قبر حمل مى كنند، آمرزيده مى شويد.⁽⁴⁵⁴⁾ و در روايتى امام باقر عليه السّلام به ابوحمزه ثمالى فرمود: لحظه ى مرگ ، محمّد و على عليهما السّلام نزد مؤ من حاضر شده ومى فرمايند: به سوى ما بيا كه آينده ى تو بهتر از گذشته است و روح تو به روح خداوند ملحق مى شود.⁽⁴⁵⁵⁾
O بشارت هاى خداوند به اوليايش در دنيا، در آيات ديگر قرآن آمده است كه نشان مى دهد اولياى خدا در همين دنيا نيز فائز و برنده اند، زيرا:
1- آرامش دارند. (اءَلا بذكر اللّه تطمئنّ القلوب )⁽⁴⁵⁶⁾
2- توكّل دارند. (فليتوكّل المؤ منون )⁽⁴⁵⁷⁾
3- امداد غيبى مى شوند. (وجنوداً لم تروها)⁽⁴⁵⁸⁾
4- همواره پيروز هستند. (اِحدَى الحُسنيين )⁽⁴⁵⁹⁾
5- بينش و نور دارند. (يجعل لكم فرقانا)⁽⁴⁶⁰⁾
6- در بن بست قرار نمى گيرند. (يجعل له مَخرجاً)⁽⁴⁶¹⁾
7- كارشان را بيهوده نمى بينند. (فمن يعمل مثقال ذرّة خيراً يره )⁽⁴⁶²⁾
8- از ملامت ها نمى ترسند. (لايخافون لَومَة لائم )⁽⁴⁶³⁾
9- از مردم نمى ترسند. (انّ الناس قد جمعوا لكم فاخشوهم فزادهم ايمانا)⁽⁴⁶⁴⁾
10- از طاغوت نمى ترسند. (فاقض ما انتَ قاض )⁽⁴⁶⁵⁾
11- گرفتار حيرت نيستند. (يهديهم ربّهم بايمانهم )⁽⁴⁶⁶⁾
12- محبوبيّت دارند. (سيجعل لهم الرّحمن وُدّا)⁽⁴⁶⁷⁾
13- كارهاى فانى خود را با رنگ الهى جاودانه مى كنند. (صِبغة اللّه )⁽⁴⁶⁸⁾
پيام ها : 
1- تنها اولياى خدا، هم دنيا دارند، هم آخرت . (لهم البشرى فى الحيوة الدنيا...والاخرة )
2- وعده هاى الهى قطعى و حتمى است . (لهم البشرى ... لاتبديل ...)
3- رستگارى بزرگ براى كسانى است كه همواره ايمان و تقوا داشته اند. (آمنوا و كانوا يتّقون ... الفوز العظيم )
تفسير آيه : (65) وَلاَ يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ 
ترجمه : 
گفتار مخالفان ، تو را غمگين نسازد. زيرا عزّت ، به تمامى از آن خداوند است و او شنوا و داناست .
نكته ها : 
O كفّار به پيامبر نسبتِ شاعر، كاهن ، ساحر ومجنون مى دادند، علاوه بر اينها گاهى مى گفتند: او بر ما امتيازى ندارد، بلكه انسانى مثل ماست . (ان انتم الا بشر مثلنا)⁽⁴⁶⁹⁾، گاهى مى گفتند: حرف هاى او را گروهى ساخته و پرداخته و به او القا مى كنند. (اعانه عليه قوم آخرون )⁽⁴⁷⁰⁾، گاهى مى گفتند: ما نيز اگر بخواهيم مثل قرآن را مى آوريم . (لو نشاء لقلنا مثل هذا)⁽⁴⁷¹⁾ و گاهى مى گفتند: حرف هاى او داستان هاى پيشينيان است . (اساطير الاوّلين )⁽⁴⁷²⁾ و درباره ى پيروان او مى گفتند: آنان افراد فرو مايه اى هستند (ما نراك اتّبعك الا الذين هم اراذِلُنا)⁽⁴⁷³⁾، ولى اراده ى خداوند بر اين است كه در برابر آن همه تحقير، پيامبر و مؤ منان عزيز باشند.
O ((عزّت )) به معناى نفوذناپذيرى است . هم خداوند چنين است ، هم پيامبر، هم مؤ منان ( فللّه العزّة ولرسوله و للمؤ منين )⁽⁴⁷⁴⁾ و هم مكتب .(وانّه لكتابٌ عزيز)⁽⁴⁷⁵⁾
پيام ها : 
1- هدف تبليغات دشمن ، تحقير دين و امّت اسلامى است ، ولى خداوند پيامبر را دلدارى داده و كفّار را به اين هدف نمى رساند. (لايحزنك قولهم )
2- مؤ من نبايد تحت تاءثير تبليغات مسموم كفّار قرار گيرد و احساس ضعف كند. (لايحزنك قولهم )
3- خداوند پشتيبان اولياى خويش است و پيروزى مكتب و پيامبران را تضمين كرده است .⁽⁴⁷⁶⁾ (لايحزنك قولهم انّ العزّة للّه )
4- عزّت ، به دست خداست و با گفته هاى اين و آن نمى شكند. (انّ العزّة للّه )
تفسير آيه : (66) اءَلاََّ إِنَّ لِلَّهِ مَن فِى السَّمَوَتِ وَمَن فِى الاَْرْضِ وَمَا يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ شُرَكَآءَ إِن يَتَّبِعُونَ إِلا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلا يَخْرُصُونَ
ترجمه : 
آگاه باشيد! همانا هر كس در آسمان ها و هر كس در زمين است ، از آنِ خداست و كسانى كه به جاى خداوند شريكانى را مى خوانند، (از آنها نيز) پيروى نمى كنند، بلكه جز گمان خود چيز ديگرى را پيروى نمى كنند و آنان جز دروغگويانى بيش نيستند.
نكته ها : 
O ممكن است جمله ى (وما يتّبع ...) سؤ ال باشد و (ان يتّبعون ) جواب آن . يعنى : آنان كه غيرخدا به سراغ شريكان خيالى مى روند، از چه پيروى مى كنند؟ آنان جز از گمان ، از چيزى پيروى نمى كنند. شايد هم حرفِ ((ما))، عطف به ((مَن )) باشد، يعنى حتى آنچه را مشركان شريك خدا مى پندارند، مملوك خدايند.
پيام ها : 
1- مالكيّت مطلق خداوند، دليل توحيد وعزّت كامل اوست . (انّ العزة للّه جميعا... ان للّه مَن فى السموات )
2- همه مِلك خدايند، چگونه مملوك را شريكِ مالك قرار مى دهيد؟ (للّه من فى السموات و من فى الارض )
3- در آسمان ها موجودات عاقلى هستند. (((مَن ))، موجود داراى شعور است )
4- مشركان منطق و پايگاه علمى ندارند. (ان يتّبعون الاّ الظّنّ)
5- مشركان از خيالات و اوهام خود پيروى مى كنند، نه از شركاى الهى ، چون خداوند شريك ندارد. پس آنان دروغ مى گويند.(ان هم الاّيخرصون )
تفسير آيه : (67) هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَكُمُ الَّيْلَ لِتَسْكُنُواْ فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِراً إِنَّ فِىذَلِك َلاََيَتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ
ترجمه : 
اوست كسى كه شب را براى شما قرار داد تا در آن آرامش يابيد و روز را روشنى بخش گردانيد (تا به كار پردازيد). يقيناً در اين (نظام حكيمانه وهدفدار،) نشانه هايى براى گروهى است كه مى شنوند.
نكته ها : 
O در آيه ى قبل به مالكيّت خدا و در اين آيه به تدبير حكيمانه ى او در نظام هستى اشاره شده است .
O آرامش روحى ، در قرآن با عناوينى همچون : تلاوت ، تهّجد، تسبيح ، قنوت ، سجود و شب زنده دارى مطرح شده است ،⁽⁴⁷⁷⁾ امّا آرامش جسمى ، با خواب واستراحت است . (منامكم بالليل والنّهار)⁽⁴⁷⁸⁾
پيام ها : 
1- پيدايش شب و روز، با تدبير و با هدف بهره گيرى انسان و حكيمانه برنامه ريزى شده است . (جعل ... لتسكنوا)
2- شب براى آرامش است ، چه آرامش روحى ، چه جسمى .(لتسكنوا فيه )
تفسير آيه : (68) قَالُواْ اتَّخَذَ اللّهُ وَلَداً سُبْحَنَهُ هُوَ الْغَنِىُّ لَهُ مَا فِى السَّمَوَتِ وَمَا فِىالاَْرْضِ إِنْ عِندَكُم مِّن سُلْطَنٍ بِهَذَآ اءَتَقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ
ترجمه : 
(مشركان ) گفتند: خداوند فرزندى گرفته است ، او منزّه است ، او بى نياز است . آنچه در آسمان ها و زمين است از آنِ اوست . هيچ دليلى نزد شما بر اين گفتارنيست . آيا آنچه را نمى دانيد به خدا نسبت مى دهيد؟
نكته ها : 
O ((اتّخاذ ولد))، يعنى كسى را به فرزندى گرفتن . كه اين غير از توّلد و فرزند داشتن است . مشركان ، فرشتگان را دختران خدا مى دانستند و يهود، ((عُزير)) را و مسيحيان ((عيسى )) را فرزندان خدا گرفتند.
O در قرآن آمده است كه عزيز مصر به همسرش زليخا گفت : يوسف را به فرزندى بگيريم ، (نتّخذه ولداً)⁽⁴⁷⁹⁾ وآسيه همسر فرعون به او گفت : موسى را به فرزندى بگيريم . (لاتقتلوه عسى ان ينفعنا او نتّخذه ولداً)⁽⁴⁸⁰⁾
پيام ها : 
1- خداوند، نه از تنهايى وحشت دارد تا فرزندى براى انس بگيرد، نه وارثى مى خواهد تا فرزندى بگيرد، نه نياز به مددكار دارد تا معاون بگيرد و نه براى بقاى نوع ، نياز به فرزند دارد. (سبحانه هو الغنى )
2- عقايد دينى بايد همراه با برهان و استدلال باشد. (ان عندكم من سلطان )
3- سخن بى دليل وبدون علم ، ارزشى ندارد. (ان عندكم من سلطان ... ما لاتعلمون )
تفسير آيه : (69) قُلْ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ لاَ يُفْلِحُونَ 
ترجمه : 
بگو: همانا كسانى كه بر خداوند دروغ مى بندند، رستگار نمى شوند.
تفسير آيه : (70) مَتَعٌ فِى الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ نُذِيقُهُمُ الْعَذَابَ الشَّدِيدَ بِمَاكَانُواْ يَكْفُرُونَ 
ترجمه : 
بهره اى اندك در دنيا دارند، سپس بازگشت آنان به سوى ماست ، آنگاه به سزاى كفرشان ، عذاب سخت به آنان مى چشانيم .
نكته ها : 
O ((مَتاع )) و((مُتعه ))، به بهره گيرى كوتاه مدّت گفته مى شود. از آنجا كه بهره ورى انسان از دنيا و نعمت هاى آن كوتاه است ، لذا قرآن در مورد امور دنيوى تعبير ((متاع )) را به كار برده است .
Oسؤ ال : اگر افترازنندگان رستگار نمى شوند، پس چرا در زندگى مادّى آنان را در رفاه بيشترى مى بينيم ؟
پاسخ : اين رفاه و كاميابى موقّت است، (متاع فى الدنيا) ولى كيفر اصلى آنان در آخرت و زمانى است كه به سوى او بازگردند.
پيام ها : 
1- آنان كه افرادى را به اميد شفاعت ، فرزند خدا مى دانند، به هدفشان نمى رسند. (قالوا اتّخذوا اللّه ولدا...لايفلحون )
2- دروغگو به رستگارى نمى رسد. (الذين يفترون ... لايفلحون )
3- كاميابى موقّت اگر عذاب دائمى در پى داشته باشد، بى ارزش است . (متاعٌ فى الدنيا ، نذيقهم العذاب الشديد)
4- لذّت هاى دنيا زودگذر است . (متاعٌ فى الدنيا)
5- ياد معاد، از عوامل بازدارنده از انحراف وگناه است . (الينا مرجعهم )
6- دروغ بستن به خداوند با انواع بدعت ها، تحريف ها، تفسير به راءى ها و فرزند قراردادن براى او، كفر است . (بما كانوا يكفرون )
تفسير آيه : (71) وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَاءَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ يَقَوْمِ إِن كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُم مَّقَامِى وَ تَذْكِيرِى بَِايَتِ اللّهِ فَعَلَى اللّهِ تَوَكَّلْتُ فَاءَجْمِعُوَّاْ اءَمْرَكُمْ وَشُرَكَآءَكُمْ ثُمَّ لاَيَكُنْ اءَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوَّاْ إِلَىَّ وَلاَ تُنْظِرُونِ
ترجمه : 
و بر آنان سرگذشت نوح را بخوان ، آنگاه كه به قوم خود گفت : اى قوم من ! اگر ماندن و موقعيّت من (در ميان شما) و يادآورى ام نسبت به آيات خداوند بر شما سنگين و تحمّل ناپذير است ، پس (بدانيد كه ) من تنها بر خداوند توكّل كرده ام (و از چيزى هراس ندارم ) پس شما و شريكانتان فكرتان را جمع كنيد تا چيزى از كارتان بر شما پوشيده نماند، سپس در باره ى من تصميم بگيريد و مهلتم ندهيد!
نكته ها : 
O اين آيه ، استقامت و پشت گرمى حضرت نوح عليه السّلام را به امدادهاى الهى مى رساند كه از تهديدها و نقشه هاى دشمن هراسى نداشت .
O نقل شده است كه امام حسين عليه السّلام نيز در كربلا، قبل از ظهر عاشورا اين آيه را بر سپاه كوفه خواند.⁽⁴⁸¹⁾
پيام ها : 
1- آشنا كردن مردم با خبرهاى مهم و مفيدگذشته و تاريخ و فلسفه ى آن ، از وظايف رهبران الهى است . (واتل عليهم نباء)
2- انبيا از مردم و با مردم بودند و حتّى تا آخرين لحظه با مخالفان خود برخورد عاطفى داشتند. (يا قومِ)
3- دل اگر آمادگى نداشته باشد، حتّى تذكّر و يادآورى انبيا هم بر او سنگين است . (كَبُر عليكم مقامى و تذكيرى )
4- ايمان به هدف ، بزرگ ترين اهرم مقاومت انبيا و مبارزه طلبى آنان است . (ان كان كبر عليكم مقامى ...فاجمعوا امركم )
5- انبيا مخالفان خود را به مبارزه مى طلبيدند. (اجمعوا امركم )
6- انبيا با توكّل به خدا، قدرت هاى مخالف را تحقير مى كردند وبه مؤ منان شجاعت مى دادند وهمه ى قدرت ها را پوچ مى دانستند.⁽⁴⁸²⁾ (اجمعوا امركم ... ثم اقضوا)
7- ارزيابى درست ، جمع آورى قوا و تصميم قاطع ، از اصول مبارزه است . (امركم و شركائكم ثم لا يكن امركم عليكم غمّة )
8- انبيا از شهادت نمى ترسيدند. (ثم اقضوا الىّ ولاتنظرون )
تفسير آيه : (72) فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَمَا سَاءَلْتُكُم مِّنْ اءَجْرٍ إِنْ اءَجْرِىَ إِلا عَلَى اللّهِ وَ اءُمِرْتُ اءَنْ اءَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ
ترجمه : 
پس اگر (به دعوت الهى ) پشت كرديد، من از شما اجرتى نخواسته ام . پاداش من تنها بر خداست و من ماءمورم كه تسليم فرمان او باشم .
نكته ها : 
O نگرانى ها اغلب يا به خاطر جان است ، يا مال . در آيه ى قبل ، بيم نداشتنِ پيامبران از توطئه ى دشمنان در مورد جان خود مطرح بود، در اين آيه بى توقّعى آنان نسبت به مال و پاداش از سوى مردم است .
پيام ها : 
1- پذيرش يا سرپيچى مردم از دعوت پيامبران ، اثر مادّى براى انبيا ندارد. (ما ساءلتكم من اجر)
2- مبلّغِ موّفق و مؤ ثّر كسى است كه چشم به مال مردم نداشته باشد و اين را به مردم اعلام كند. (ما ساءلتكم من اجر)
3- انبيا هيچ گونه پاداشى از مردم نمى خواستند، نه مال ، نه خدمات و امثال آن . (ما ساءلتكم من اجر)
4- اگر همه ى مردم از دين اعراض كنند، در رهبر الهى تاثيرى ندارد، بلكه او تسليم دين خداست . (فان تولّيتم ، اكون من المسلمين )
5- كسى كه به پاداش اُخروى عقيده دارد، به راحتى دل از پاداش هاى دنيوى مى كَند. (اِن اجرى الا على اللّه )
6- ماءموريّت همه ى پيامبران ، تسليم بودن در برابر حقّ است . (من المسلمين )
7- كسى كه مى خواهد مردم را به تسليمِ خدا وادارد بايد خودش تسليم باشد. (اُمرت ... من المسلمين )
8- گرچه امروز مردم اعراض مى كنند، امّا خداوند بندگانِ تسليم و مؤ منان واقعى در تاريخ كم ندارد، تو به آنان ملحق شو. (من المسلمين )
تفسير آيه : (73) فَكَذَّبُوهُ فَنَجَّيْنَهُ وَمَن مَّعَهُ فِى الْفُلْكِ وَجَعَلْنَهُمْ خَلََّئِفَ وَاءَغْرَقْنَاالَّذِينَ كَذَّبُواْ بَِايَتِنَا فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَقِبَةُ الْمُنْذَرِينَ
ترجمه : 
پس او (نوح ) را تكذيب كردند، آنگاه ما او و كسانى كه در كشتى همراه او بودند را نجات داديم و آنان را جانشينِ (در زمين ) قرار داديم و همه ى كسانى كه آيات ما راتكذيب كردند، غرق ساختيم . پس بنگر كه پايانِ كارِ هشدار داده شدگان چگونه بود!
نكته ها : 
O ياران نوح هشتاد نفر بودند و كافران بسيار، امّا به امداد الهى ، كافران نابود و مؤ منان وارثِ زمين گشتند.⁽⁴⁸³⁾
O در اين آيه ، به فرجامِ نيك مؤ منان و هلاكتِ مخالفان دعوت انبيا اشاره شده است .
پيام ها : 
1- تنها ايمان كافى نيست ، همراهى و همگامى با رهبران الهى لازم است تا به نجات برسيم . (من معه ) به جاى ((آمنوا به ))
2- نتيجه ى ايمان و استقامت ، نجات و حكومت است . (نجيّنا، جعلناهم خلائف )
3- در نهايت ، پيروزى با اهل ايمان است و رسوايى با اهل كفر وشرك . (نجيّنا... اغرقنا...)
4- از سنّت هاى الهى ، ابتدا مهلت دادن و سپس قهر و غضب بر عاصيان است . (اغرقنا الذين كذّبوا)
5- نتيجه ى اصرار بر كفر و بيراهه رفتن ، هلاكت است . (اغرقنا الذين كذّبوا)
6- اوّل اتمام حجّت وهشدار وتذكّر، بعد قهر وغضب . (اغرقنا... عاقبة المنذرين )
7- تاريخِ مفيد و سازنده آن است كه به طرفداران حقّ دلگرمى دهد و پيروان باطل را تهديد كند. (فانظر كيف كان عاقبة المنذرين )
8- شناخت تاريخ و عوامل پيشرفت يا انقراض امّت ها، در جهت گيرى حركت ها لازم است . (فانظر كيف كان عاقبة المنذرين )
تفسير آيه : (74) ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِ رُسُلاً إِلَى قَوْمِهِمْ فَجَآءُوهُم بِالْبَيِّنَتِ فَمَا كَانُواْلِيُؤْمِنُواْ بِمَا كَذَّبُواْ بِهِ مِن قَبْلُ كَذَ لِكَ نَطْبَعُ عَلَى قُلُوبِ الْمُعْتَدِينَ
ترجمه : 
آنگاه پيامبرانى را پس از نوح به سوى قومشان فرستاديم ، پس آنان معجزات و دلايل روشن را براى مردم آوردند، ولى مردم بر آن نبودند كه به آنچه قبلاً تكذيبش كرده بودند ايمان بياورند. ما اين گونه بر دلهاى متجاوزين مُهر مى زنيم .
پيام ها : 
1- فرستادن پياپى پيامبران ، يك سنّت الهى بوده است . (بعثنا من بعده رسلاً) (خداوند در فاصله زمانى ميان حضرت نوح و موسى پيامبرانى را فرستاد)
2- همه ى پيامبران معجزه داشته اند. (فجاؤ هم بالبينات )
3- همه ى پيامبران مخالف داشته اند. (فما كانوا ليؤ منوا)
4- انسان آزاد است ، با ديدن معجزه و شنيدن قهر الهى ، باز هم نافرمانى مى كند. (فما كانوا ليؤ منوا)
5- استكبار و تعدّى ، زمينه ى مُهر خوردن بر دلهاست . (نطبع على قلوب المعتدين )
6- آنان كه با ديدن معجزات ، ايمان نمى آورند، متجاوزند. (كذّبوا، المعتدين )
تفسير آيه : (75) ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَى وَهَرُونَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلاَِيْهِ بَِايَتِنَافَاسْتَكْبَرُواْ وَكَانُواْ قَوْماً مُّجْرِمِينَ
ترجمه : 
سپس بعد از آنان ، موسى و هارون را همراه با معجزات خويش ، به سوى فرعونِ و سران قومش فرستاديم ، امّا آنان كه گروهى تبهكار بودند، استكبارورزيدند (و دعوت پيامبران را نپذيرفتند).
نكته ها : 
O مراد از ((مَلا ))، چهره هاى چشم پُر كن مثل كاخ نشينان و درباريان است كه اطرافيان فرعون محسوب مى شدند. فرعون جامعه را به دو دسته ى كاخ ‌نشينِ قبطى و محرومينِ سبطى تقسيم كرده بود و يك گروه را به بردگى كشيده بود و گروه ديگر كاخ ‌نشينان بودند. (وجعل اهلها شيعاً يستضعف طائفةً منهم )⁽⁴⁸⁴⁾
O جرم بزرگ فرعون ، ادّعاى خدايى او، (اءنا ربّكم الا على )⁽⁴⁸⁵⁾ و كشتن كودكان بى گناه و زنده نگهداشتن دختران براى كنيزى بود. (سنقّتل ابنائهم ونستحيى نساءهم )⁽⁴⁸⁶⁾
پيام ها : 
1- مبارزه با طاغوت ، اوّلين وظيفه ى انبياست . زيرا مبارزه با علّت فساد مهم تر از معلولِ آن است . (فرعون و ملائه )
2- آنجا كه بافت جامعه ، قومى و قبيله اى بوده ، پيامبران سراغ اقوام مى رفتند، امّا آنجا كه تشكيلات و نظام داشته ، سراغ ريشه ها مى رفتند.⁽⁴⁸⁷⁾ (الى فرعون و ملائه )
3- طاغوت ها، قدرت خود را از ياران و اطرافيان دارند وگرنه خود از درون پوكند. (وملائه )
4- انبيا معجزه داشتند. (بعثنا... باياتنا)
5- همواره فرعون ها وطاغوت ها در برابر انبيا ايستاده اند. (بعثنا... فاستكبروا)
6- آنان كه به گناه عادت كنند، براحتى راه انبيا را نمى پذيرند. (كانواقوماً مجرمين )
تفسير آيه : (76) فَلَمَّا جَآءَهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِندِنَا قَالُوَّاْ إِنَّ هَذا لَسِحْرٌ مُّبِينٌ 
ترجمه : 
پس هنگامى كه از جانب ما حقّ به سراغشان آمد، گفتند: قطعاً اين يك جادوى آشكار است .
پيام ها : 
1- مردم سراغ حقّ نمى روند، طرفداران حقّ بايد سراغ مردم روند. (جاءهم الحقّ)
2- هم ذات خداوند حقّ است ، هم انبيا و قانون الهى و معجزه و هر چه كه منسوب به خداوند است . (جائهم الحقّ)
3- پيامبران با خداوند رابطه ى مستقيم دارند و معجزات و برنامه هايشان از او سرچشمه مى گيرد. (ع ندنا)
4- مبلّغ و رهبر بايد بداند كه همواره در جامعه ، گروهى با برنامه هاى آنان مخالفت مى كنند. (قالوا...)
5- تهمت جادوگرى ، بُرنده ترين ، ساده ترين و شايع ترين تهمت ها به پيامبران است . (لسحرٌ)
6- سرچشمه ى تهمت ، روحيّه ى سركش انسان است . (كانوا... مجرمين ... ان هذا لسحر...)
7- مخالفان ، بيشترين تاءكيد را در مخالفت بكار مى برند.⁽⁴⁸⁸⁾ (انّ هذا لسحرمبين )
تفسير آيه : (77) قَالَ مُوسَىَّ اءَتَقُولُونَ لِلْحَقِّ لَمَّا جَآءَكُمْ اءَسِحْرٌ هَذَا وَلاَ يُفْلِحُ السَّحِرُونَ
ترجمه : 
موسى (به آنان ) گفت : آيا چون حقّ به سراغ شما آمد، (به آن سحر و جادو مى گوييد و مى پرسيد:) آيا اين سحر است ؟ در حالى كه جادوگران هرگز رستگار نمى شوند.
نكته ها : 
O معمولا جادوگرى كار افراد ناسالم و براى بدست آوردنِ نام ونان است . لذا دشمنان پيامبران براى تحقير آنان در نزد مردم ، از اين تهمت استفاده مى كردند. لازم به ذكر است كه جادوگرى در فقه ، حرام شمرده شده است . چنانكه امام خمينى قدّس سرّه كار سحر و تعليم و آموزش آن و درآمد از طريق آن را حرام و همچنين شعبده بازى كه انسان با تردستى ، غيرواقع را در چشم بينندگان ، واقع نشان دهد⁽⁴⁸⁹⁾
پيام ها : 
1- موسى از پيروزى خود و شكست تهمت زنندگان خبر داد. (قال موسى ...)
2- دشمنان ، حقّ را سحر و پيامبران را ساحر معرّفى مى كردند. (اتقولون للحقّ... سحر هذا)
3- ساحر به خاطر اغفال مردم و به كار بردن ابزار نامشروع و شهرت طلبى ، رستگار نمى شود. (لايفلح )