تفسير نور
(جلد پنجم)

حجة الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتى

- ۱ -

سيماى سوره يهود 
اين سوره در سال هاى آخر حضور پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در مكّه نازل شده است ، سال هايى كه به جهت وفات حضرت ابوطالب و حضرت خديجه مسلمانان در شرايط بسيار سختى بسر مى بردند.
پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: سوره ى هود مرا پير كرد.⁽¹⁾ زيرا آيه ى استقامت در اين سوره نازل شده است : (فاستقم كما امرت و من تاب معك )⁽²⁾ همان گونه كه به تو دستور داده شده پايدارى و صبر كن و ياران تو نيز بايد پايدارى كنند. امّا بى صبرى ياران پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آن حضرت را زجر مى داد.
محتواى اين سوره كه يكصدوبيست وسه آيه دارد، تاريخ پيامبران و به خصوص حضرت نوح عليه السّلام و توجّه به مسائل اعتقادى است . از دقّت در تاريخ انبيا استفاده مى شود كه حركت انبيا يك جريان مستمر تاريخى است ، نه يك حادثه ى زودگذر. تاريخ پيامبران و اقوام آنان قانون مند است و مطالعه ى آن رمز سقوط يا عزّت ملّت ها را روشن مى سازد و نشان مى دهد كه دين از جامعه جدا نيست و سرنوشت جامعه بستگى تمام به دين و آئين مردم آن جامعه دارد.
در اين سوره پنج مرتبه نام حضرت هود عليه السّلام آمده است كه برابر با تكرار اين نام در باقى قرآن است .
بِسْمِ اللّه الرَّحْم نِ الرَّحِيِمِ
به نام خداوند بخشنده ى مهربان .
تفسير آيه : (1) الَّر كِتَبٌ اءُحْكِمَتْ ءَايتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ 
ترجمه : 
الف لام را، (قرآن ) كتابى است كه آيات آن استوار گشته ، آنگاه از جانب حكيمى آگاه ، شرح و تفصيل داده شده است .
تفسير آيه : (2) اءَلا تَعْبُدُوَّاْ إِلا اللّهَ إِنَّنِى لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ 
ترجمه : 
كه جز خداوند يكتا را نپرستيد، همانا از طرف او براى شما هشدار دهنده و بشارت دهنده هستم .
نكته ها : 
O قرآن از همين حروف الفبا تشكيل شده كه همواره در اختيار همه هست ، امّا خداوند از همين حروف ساده ، كتابى ساخته كه كسى نمى تواند مشابه آن را بياورد. چنانكه انسان از خاك ، آجر و سفال مى سازد، ولى خداوند ازهمين خاك ، هزاران نوع گل ، گياه ، ميوه ، حيوان و انسان خلق مى كند. آرى ، همان گونه كه قدرت خداوند را در نظام تكوين مى بينيم ، قدرت او را در كتاب تشريع نيز مشاهده مى كنيم .
O قرآن كتابى است هم محكم و هم مفصّل ، نه تناقض دارد و نه تهافت ، هم فصيح است و هم بليغ ، محتوايش در فصل ها و سوره هاى مختلف جداى از يكديگر امّا به دنبال هم آمده است .
O قرآن ، كتابى است محكم كه يك روح دارد و آن روحِ توحيد است و تمام داستان ها و مواعظ و احكام و آيات قرآن ، تفصيل همان روح توحيد است .
O قرآن كتابى است محكم ، نه تغيير و تحريف يافته و نه قابل شكّ و ترديد است . بناى آن بر حدس و فرض نيست ، بلكه همه ى مطالبش ‍ محكم و استوار است .
پيام ها : 
1- قرآن كتاب بس مهم است . (((كتابٌ)) نكره وتنوين دارد كه رمز عظمت است )
2- الفاظ و محتواى قرآن ، نشانه ى عظمت آن است . (آية )
3- بنيان قرآن ، محكم واستوار است وهيچ چيزى نمى تواند سبب تزلزل آن شود، بلكه با پيشرفت علم ، اسرار اين كتاب بيشتر كشف مى شود. (احكمت آياته )
4- قانون و كتاب ، هم بايد محكم باشد و هم روشن و واضح . (احكمت ... ثمّ فصّلت ) (قوانين غير الهى ، يا محكم نيست ، يا روشن نيست و يا قانونگذار طبق حكمت و مصلحت و آگاهى ، قانون را وضع نكرده است )
5- قرآن ، هم استدلالى و تزلزل ناپذير است و هم جامع تمام ابعاد زندگى دنيوى و اخروى مى باشد. (احكمت ... ثمّ فصّلت )
6- كليّات قرآن يكجا بر قلب پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نازل شده ، آنگاه در مدّت بيست و سه سال تفصيل داده شده است . (احكمت ... ثمّ فصّلت )
7- چون خداوند حكيم است ، كتابش محكم است و چون خبير است ، تمام نيازها را تفصيل داده است . (احكمت ... ثمّ فصّلت من لدن حكيم خبير)
8- دعوت به يكتاپرستى ، سرلوحه ى پيام همه ى انبياست . (الاّ تعبدوا الاّ اللّه )
9- فلسفه ى نزول كتب آسمانى ، توحيد و پاكسازى جامعه از شرك است . (كتابٌ احكمت آياته ... الاّ تعبدوا الاّ اللّه )
10- دعوت به يكتاپرستى و هشدار و بشارت ، نمونه ى سخن استوار خداوند است . (احكمت آياته ... الاّ تعبدوا الاّ اللّه )
11- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از جانب خدا، امّا براى سعادت مردم آمده است . (انّنى لكم منه )
12- شيوه ى تبليغ پيامبران ، هشدار و بشارت است . (نذيرٌ و بشير)
تفسير آيه : (3) وَاءَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوَّاْ إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُم مَّتَعاً حَسَناً إِلَىَّاءَجَلٍ مُّسَمّىً وَيُؤْتِ كُلَّ ذِى فَضْلٍ فَضْلَهُ وَإِنْ تَوَلَّوْاْ فَإِنِّىَّ اءَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ كَبِيرٍ
ترجمه : 
و از پروردگارتان طلب مغفرت كنيد و بسوى او بازگرديد تا شما را به بهره اى نيكو تا مدّتى معيّن (كه عمر داريد) كامياب كند و به هر بافضيلتى فزونى بخشد و اگر (ازبندگى خدا) روى بگردانيد، همانا من از عذاب روزى بزرگ بر شما بيمناكم .
نكته ها : 
O در آيه ى قبل ، توحيد مطرح شد و در اين آيه ، بازگشت به خداوند و قرار گرفتن در مدار توحيد مطرح است .
O (مَتاعاً حَسناً) يعنى زندگى دلنشين همراه با آرامش روحى ، در برابر كسانى كه به خاطر اِعراض از ياد خدا، معيشه ى ضنك و زندگى تلخ دارند، گرچه از نظر مادّيات در آسايش و رفاه هستند.
پيام ها : 
1- يكى از وظائف پيامبران ، بازسازى منحرفان است . (استغفروا ربّكم ثمّتوبوا)
2- تا انسان خود را از گناه پاك نكند وسبكبال نشود، نمى تواند به سوى حقّ پرواز كند. (استغفروا ربّكم ثمّ توبوا)
3- محو گناه كافى نيست ، حركت بسوى خدا لازم است . (استغفروا ربّكم ثمّ توبوا)
4- توبه واجب است . (توبوا اليه )
5- توبه از گناه ، سبب بازگشت الطاف مادّى خدا نيز مى شود. (توبوا... يمتّعكم )
6- امكاناتى كه در اختيار كافران وگنهكاران است ، چون در راه فساد و فتنه به كار مى رود، مبارك و حسن نيست . (متاعاً حسناً)
7- زندگى خوب ، مورد توجّه اسلام است . (متاعاً حسناً)
8- ايمان وتوبه ، زندگى انسان را تا آخرعمر بيمه مى كند. (يمتّعكم ... الى اجلٍ مسمّى )
9- توبه ، رمز كاميابىِ كيفى و كمّى است . (متاعاً حسناً الى اجلٍ مسمّى )
10- توبه ، عامل جلوگيرى از مرگ هاى ناگهانى است . (الى اجلٍ مسمّى )
11- تاريخ وزمان مرگ ، بر انسان مجهول است . (الى اجلٍ مسمّى )
12- درجات در قيامت متفاوت است . هركس فضيلت بيشترى در دنيا كسب كند، لطف بيشترى در آخرت دريافت خواهد كرد. (يؤ ت كلّذى فضلٍفضله )
13- پيامبران دلسوز مردمند. جمله ى (انى اخاف عليكم ) در قرآن زياد آمده است .
14- ترك توبه ، گناه كبيره است . (و ان تولّوا ... عذاب يومٍ كبير)
تفسير آيه : (4) إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ 
ترجمه : 
بازگشت شما به سوى خداست و او بر هر چيزى تواناست .
تفسير آيه : (5)اءَلاََّ إِنَّهُمْ يَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُواْ مِنْهُ اءَلاَ حِينَ يَسْتَغْشُون َثِيابَهُمْ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
ترجمه : 
بدانيد كه مخالفان براى آنكه خود را از پيامبر پنهان دارند، سر و سينه هاى خود را به هم نزديك مى كنند و لباس هاى خويش را بر سر مى كشند (تا شناخته نشوند، غافل از آنكه ) خداوند تمام كارهاى سرّى و آشكار آنان را مى داند. همانا او به اسرار درون سينه ها آگاه است .
نكته ها : 
O ((يَثنُون ))، به معناى نزديك قراردادن و خم كردن دو چيز است ؛ (((اثنان )) يعنى دوتا) و به كينه در دل گرفتن نيز گفته مى شود. بنابراين جمله (يثنون صدورهم ) يا به معناى آن است كه كفّار سينه هاى خود را براى حرف هاى محرمانه و توطئه عليه انبيا به هم نزديك مى كنند و يا به معناى آن است كه آنها كينه ى انبيا را در دل دارند.
O در آيه ى 7 سوره ى نوح مى خوانيم : (جعلوا اصابعهم فى اذانهم و استغشوا ثيابهم ) يعنى كفّار انگشتان خود را در گوش هايشان مى گذارند و لباسشان را بر سر مى كشند تا نداى انبيا را نشنوند.
O مهم ترين اشكال منكرين معاد دو چيز است :
الف : چه قدرتى مى تواند مردگان را زنده كند، كه آيه ى 4 مى فرمايد: (هو على كل شيئٍ قدير) خداوند بر هر كارى قادر است .
ب : چگونه ذرّات پخش شده يكجا جمع مى شوند، كه آيه ى 5 مى فرمايد:( انه عليم بذات الصدور)
پيام ها : 
1- بازگشت ما تنها به سوى خداست ، نه ديگران . (الى اللّه مرجعكم )
2- در آيات قبل توحيد و نبوّت مطرح بود، اين آيه اصل معاد را مطرح مى كند. (الى اللّه مرجعكم )
3- بر فرض اهداف شوم خود را از پيامبر مخفى بداريد، خداوند كه عالم به اسرار سينه هاست . (يَثنون صدورهم ليستخفوا منه ... انّه عليم بذات الصدور)
ج زء ( 12 ) 
تفسير آيه : (6) وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِى الاَْرْضِ إِلا عَلَى اللّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَاوَمُسْتَوْدَعَهَاكُلُّ فِى كِتَبٍ مُّبِينٍ
ترجمه : 
و هيچ جنبنده اى در زمين نيست ، مگر آنكه روزى او بر خداست و او قرارگاه دائمى و جايگاه موقّت او را مى داند. همه در كتاب آشكارى ثبت است .
نكته ها : 
O كلمه ى ((دابّة )) از ((دَبيب )) به معناى آهسته راه رفتن و قدم هاى كوچك برداشتن است ، ولى به هر جنبنده اى اطلاق مى شود.
O ((رزق )) به معناى بخشش مستمرّ است ، چه مادّى و چه معنوى ، و لذا در دعا مى خوانيم : ((الّلهم ارزقنى ... قلبا خاشعا...و لسانا ذاكرا... وعلماً نافعا))⁽³⁾ رزقى كه خداوند مى دهد از هر جهت مناسب با موجودات است ، مثلاً غذاى كودك در شكم مادر به تناسب نياز او تغيير مى كند تا آنكه پس از تولّد تبديل به شيرى گوارا مى شود و الاّ انسان با چه قدرتى مى توانست به نوزاد در رحمِ مادر غذا برساند و يا نوزاد چگونه مى توانست غذاى خود را بدست آورد. (و كايّن من دابةٍ لاتحمل رزقها الله يرزقها)⁽⁴⁾
O ((مستقرّ))، به معناى جايگاه ثابت و ((مستودع )) به معناى وديعه گذاشتن و گرفتن آن است كه كنايه از جايگاه موقّت است .
O حضرت على عليه السّلام در وصيّت به فرزندش امام حسن مى فرمايد: رزق دوگونه است : نوعى از آن را بايد با تلاش و كوشش ‍ بدست آورى و نوعى ديگر خود به سراغ تو مى آيد.⁽⁵⁾ (مثل نور، باران وهوا در طبيعت و هوش ، حافظه واستعداد در انسان )
پس مراد آيه آن نيست كه در گوشه اى بنشينيم و منتظر نزول غذاى آسمانى باشيم ، بلكه منظور آن است كه هم كار و تلاش داشته باشيم و هم آنچه را بدست مى آوريم رزقى از جانب خدا بدانيم ، لذا همه ى پيشوايان دينى ما كار مى كرده اند.
O لازمه ى رزق رسانى به همه ى موجودات ، علم به مكان و نياز آنهاست ، بايد يك سيستم بسيار دقيق وجود داشته باشد كه آخرين آمار، آخرين نيازها و آخرين قرارگاه را بداند. تعداد انسان ها و حيوانات از دريايى ، هوايى و صحرايى و همه ى موجودات ريز و درشت با ويژگى هاى گوناگون و نيازهاى بسيار متنوّع آنان را بداند. (يعلم مستقرها و مستودعها)
O اگر همه ى امور در كتاب مبين است (كلٌ فى كتاب مبين )، پس كسى كه علم كتاب را داشته باشد، همه چيز را مى داند. در آيه آخر سوره ى رعد مى خوانيم : به كفّار بگو: شاهد من خداوند است و كسى كه علم كتاب را دارا است . روايات شيعه و سنّى مى گويند كه مراد از اين شخص حضرت على عليه السّلام است .
O خداوند دو سنّت دارد: يكى سنّت رزق رسانى و يكى سنّت اجراى امور از طريق اسباب و وسايل ، بنابراين رسيدن به رزق منافاتى با قانون تلاش انسان ها ندارد.
پيام ها : 
1- موجود زنده ، حقّ تغذيه دارد و خداوند اين حقّ را بر خود واجب كرده است . (ما من دابّة فى الارض الاّ على اللّه رزقها)
2- رزق ما بدست خداست ، در برابر ديگران گردن خم نكنيم . (ما من دابّة ... الاّ على اللّه رزقها)
3- درباره ى روزى ، نه حرص بورزيم و نه بترسيم . (و ما من دابّة ... الاّ على اللّه رزقها)
4- خداوند، هم منابع رزق را در اختيار ما قرار داده و هم عقل و وسيله ى استخراج ، اكتشاف و تحصيل آن را به ما عطا كرده است .(الاّ على الله رزقها)
5- هركجا برويم ، زير نظر خدا هستيم . چه در سفر و چه در حضر. (يعلم مستقرّها و مستودعها)
6- همه ى اطلاعات و آمار اين جهان به طور دقيق در مركزى ثبت و ضبط مى شود. (كلٌ فى كتاب مبين )
تفسير آيه : (7) وَهُوَ الَّذِى خَلَقَ السَّمَوَتِ وَالاَْرْضَ فِى سِتَّةِ اءَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَآءِلِيَبْلُوَكُمْ اءَيُّكُمْ اءَحْسَنُ عَمَلاً وَلَئِنْ قُلْتَ إِنَّكُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوَّاْ اِنْ هَذَآ إِلا سِحْرٌ مُّبِينٌ
ترجمه : 
او كسى است كه آسمان ها و زمين را در شش روز (دوران ) آفريد و عرش (حكومت ) او بر آب قرار داشت ، تا شما را بيازمايد كه كدام يك نيكوكارتريد و اگر بگويى كه شماپس از مرگ زنده خواهيد شد، همانا كفّار خواهند گفت : اين نيست مگر سحرى آشكار.
نكته ها : 
O مراد از شش روز در آيه ، شش مرحله و دوران است . زيرا در ابتداى آفرينش ، خورشيدى نبود تا شب و روزى باشد.
O كلمه ى ((عَرش )) به سقف و مكان مسقّف و داربست و همچنين به تختِ بلند و بزرگ پادشاهان اطلاق مى شود و گاهى به عنوان كنايه از قدرت بكار رفته است . مثلاً مى گويند: فلانى بر تخت نشست ، يا آنكه فلانى را از تخت پائين كشيدند، يعنى قدرتش از بين رفت .
O سؤ ال : اين آيه ، هدف خلقت را آزمايش انسان مى داند، (ليَبلوَكم ) ولى آيات ديگر امور ديگرى را بيان كرده اند، چگونه است ؟
پاسخ : هدف ها در طول يكديگر و به صورت مرحله اى است ، چنانكه شخمِ زمين براى كشت است و كشت براى گندم و گندم براى نان و نان براى انسان . آيات قرآن نيز مراحلى را براى هدف خلقت انسان بيان كرده است :
الف : آفرينش براى آزمايش است . (لِيَبلوَكم )
ب : آزمايش ، براى جدا كردن خوبان از بدان است . (لِيميز اللّه الخبيث من الطيّب )⁽⁶⁾
ج : جدا كردن خوبان از بدان ، براى جزا و كيفرِ متناسب است . (لتُجزى كل نفس بماكسبت )⁽⁷⁾
د: جزا و كيفرِ متناسب ، براى عمل به وعده بوده است . (وعداً علينا)⁽⁸⁾
O حضرت على عليه السّلام فرمود: آزمايش خداوند براى دانستن نيست ، بلكه آزمايش او براى بروز عكس العمل از انسان است ، تا اگر عملش ‍ خوب بود، پاداش گيرد و اگر بد بود، كيفر بيند.⁽⁹⁾
O در روايات ، (احسن عملا) به ((احسن عقلا و اورع عن محارم اللّه و اسرع فى طاعة اللّه ))⁽¹⁰⁾ و در بعضى روايات به ((ازهد فى الدنيا))⁽¹¹⁾ تفسير شده است ، چنانكه امام صادق عليه السّلام مى فرمايد: حُسن عمل ، يعنى عملِ همراه علم ، اخلاص و تقوى ، نه عمل زياد.⁽¹²⁾
پيام ها : 
1- جهان ، براى انسان آفريده شده است . (خلق السموات و الارض ... ليبلوكم )
2- گرچه قدرت الهى مى تواند همه چيز را در يك لحظه بيافريند، ولى حكمت الهى اقتضا مى كند كه آفرينش تدريجى باشد. (خلق ... فى ستة ايّام )
3- سرچشمه ى مادّى آسمان ها وزمين ، آب ويا موادّ مذابّ بوده است . (كان عرشه على الماء)
4- آب ، قبل از آسمان ها و زمين وجود داشته است .(كان عرشه على الماء)
5- هدف از آفرينش همه ى موجودات ، رشد معنوى واختيارى انسان بوده است . (خلق السموات و الارض ... ليبلوكم ايّكم احسن عملاً)
6- كيفيّت عمل مهم است ، نه كميّت آن . (ايّكم احسن عملاً)
7- آسمان و زمين براى كار نيك آفريده شده ، نه براى كاميابى و لذّت طلبى و غافل بودن . (ايّكم احسن عملاً)
8- منكرين معاد، برهان ندارند و فقط تهمت مى زنند. (ان هذا الاّ سحرٌ مبين )
تفسير آيه : (8) وَلَئِنْ اءَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلَىَّ اءُمَّةٍ مَّعْدُودَةٍ لَّيَقُولُنَّ مَا يَحْبِسُهُ اءَلاَ يَوْمَ يَاءْتِيهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفاً عَنْهُمْ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُواْ بِهِ يَسْتَهْزِءُونَ
ترجمه : 
وهرگاه عذاب را تا مدّت محدودى از آنان به تاءخير بيندازيم ، (به مسخره ) مى گويند: چه عاملى جلوى عذاب ما را گرفت ؟ بدانيد روزى كه قهر وعذاب ما به سراغشان بيايد،از ايشان بازگشتى نيست و آنچه بدان مسخره مى كردند، آنان را فراخواهد گرفت .
نكته ها : 
O كلمه ى ((اُمّة ))، هم به گروهى كه هدف مشترك دارند گفته مى شود وهم به معناى زمان است . در اين آيه ، مراد از (الى اُمّة مَعدودَة )، زمانِ مشخّص ومحدود است . چنانكه در سوره ى يوسف آيه ى 45 نيز مى خوانيم : (وادّكر بعد اُمّةٍ) يعنى زندانىِآزاد شده ، پس از مدّتى به ياد يوسف افتاد.
O طبق بعضى روايات ، يكى از مصاديقِ (اُمّة مَعدودَة ) زمان قيام حضرت مهدى عليه السّلام است ، يعنى خداوند تا آن زمان عذاب را از اين امّت برداشته است .⁽¹³⁾
O تاءخير عذاب الهى مصالحى دارد؛ همچون توفيق توبه براى گنهكاران ، تولّد فرزندانِ مؤ من از والدين منحرف ، علاوه بر آنكه وجود افراد صالح و دعاى آنان ، سبب تاءخير در نزول عذاب الهى مى گردد.
پيام ها : 
1- كارهاى خداوند، زمان بندى دارد. (اخّرنا ... الى امّةٍ معدودة )
2- قهر خداوند قابل تاءخير است . (اخّرنا...)
3- مهلت ومدّت تاءخير قهر وعذاب الهى ، اندك است . (الى امّةٍ معدودة )
4- تاءخير در عذاب ، نشانه ى لطف خداست ، نه دليل ضعف خدا. پس آن را مسخره نكنيم . (و لئن اخّرنا ... ليقولنّ ما يحبسه )
5- قهر الهى ، از مسخره كنندگان برداشته نمى شود. (ليس مصروفاً عنهم )
6- به مهلت خداوند مغرور نشويم كه عذاب الهى دير و زود دارد، امّا سوخت و سوز ندارد. (يوم ياءتيهم ليس مصروفا عنهم )
7- شيوه ى برخورد كفّار، مسخره كردن عقايد دينى است . (كانوا به يستهزؤ ن )
تفسير آيه : (9) وَلَئِنْ اءَذَقْنَا الاِْنْسَنَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَيَوُسٌ كَفُورٌ 
ترجمه : 
واگر به انسان از جانب خود نعمتى بچشانيم ، سپس آن را از او بازپس گيريم ، همانا او نوميد و ناسپاس خواهد بود.
نكته ها :
O نه هر نعمتى نشانه ى محبّت خداست و نه گرفتن هر نعمتى ، نشانه ى قهر و غضب است ، بلكه چه بسا آزمايش الهى است .
O انسان چون حكمت الهى و مصالح را نمى داند، زود قضاوت مى كند، ماءيوس مى شود و كفر مى ورزد.
پيام ها : 
1- كاميابى هاى انسان تنها در حدّ چشيدن است . (اذقنا الناس ...)
2- نعمت هاى الهى ، فضل و رحمت خداست ، نه استحقاق ما. (اذقنا... رحمةً)
3- اگر مدّت كاميابى انسان طول كشيد، مغرور نشويم . (اذقنا... ثمّ نزعناها) (((ثمّ)) نشانه ى مدّتى طولانى است )
4- دادن ها و گرفتن ها به دست اوست . (اذقنا... نزعناها)
5- گرفتن رحمت از انسان ، براى او سخت است . (نزعناها) (((نَزع )) كشيدن همراه با سختى است )
6- انسان كم ظرفيّت است و با از دست دادن نعمتى ، از رحمت گسترده ى الهى ماءيوس مى شود. (ثمّ نزعناها ... انّه ليؤ س )
7- ايمان ما به خداوند نبايد وابسته به كاميابى ها وشيرينى هاى زندگى باشد. (نزعناها... انّه ليؤ س )
8- ياءس از رحمت خداوند، مقدّمه ى كفر وناسپاسى است .⁽¹⁴⁾ (انّه ليؤ سٌ كفور)
تفسير آيه : (10) وَلَئِنْ اءَذَقْنَهُ نَعْمَآءَ بَعْدَ ضَرَّآءَ مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّئَاتُ عَنِّىَّإِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ
ترجمه : 
و اگر پس از سختى و محنتى كه به انسان رسيده ، نعمتى به او بچشانيم (چنان مغرور مى شود كه ) مى گويد: همانا گرفتارى ها از من دور شد (و ديگربه سراغم نخواهد آمد)، بى گمان او شادمان و فخرفروش است .
نكته ها : 
O روزگار هميشه يكسان نيست ، بلكه طبق روايات : ((الدَّهر يَومان ، يَومٌ لك و يومٌ عليك ، فان كان لك فلاتبطر و ان كان عَليك فاصبر فكلاهما ستُختَبر))،⁽¹⁵⁾ روزگار دو چهره دارد: گاهى با تو و گاهى بر عليه توست . آنگاه كه به نفع توست ، مغرور مشو و آنگاه كه به ضرر توست ، صبر پيشه كن ، زيرا در هر حال مورد آزمايش الهى هستى .
O نعمت هايى كه پس از سختى ها و مشكلات به انسان مى رسد، بايد عامل شكر و ذكر باشد، نه وسيله ى فخر و طرب .
O دو چيز شادى را خطرناك مى كند: يكى تحليل غلط، (ذهب السيئات عنّى ) و ديگر آنكه اين شادى سبب تحقير ديگران و فخرفروشى خود شود. (لفرحٌ فخور)
پيام ها : 
1- انسان كم ظرفيّت است وبااندك نعمتى ، فخرفروشى مى كند.(اذقنا... لفرحٌفخور)
2- قرآن داراى آهنگ موزون و موسيقى خاصّى است . (((نعماء)) هم آهنگ ((ضرّاء)) و ((ليؤ س ‍ كفور)) هم وزن ((لفرح فخور)) است )
3- سختى ها و شادى ها زودگذرند. (اذقنا... مسّته )
4- فكر اينكه سختى ها ديگر به انسان روى نمى آورد، تصوّر باطلى است . (ذهب السيئات عنّى )
5- كاميابى ها را نشانه ى محبوبيّت نزد خداوند ندانيم و نگوييم : ديگر گرفتار نخواهم شد! (ذهب السيئات عنّى )
6- تحليل ها و بينش هاى غلط، سبب رفتار نادرست مى شود. گمان مى كند كه هيچ بدى ندارد، (ذهب السيئات عنّى ) لذا فخرفروشى مى كند. (لفرح فخور)
7- شخصيّت بعضى انسان ها متزلزل و وابسته به حوادث بيرونى است ، نه كمالات درونى . گاهى (يؤ س كفور) و گاهى (فرحٌ فخور) است .
تفسير آيه : (11) إِلا الَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَمِلُواْ الصَّلِحَتِ اءُوْلََّئِكَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَاءَجْرٌكَبِيرٌ
ترجمه : 
مگر كسانى كه (در سايه ى ايمان واقعى ،) اهل صبر وعمل صالح هستند، (نه با رفتن نعمت ماءيوس و نه با آمدن آن فخرفروشى نمى كنند.) براى آنان مغفرت وپاداشى بزرگ خواهد بود.
نكته ها : 
O تمام مواردى كه قرآن از عمل صالح سخن به ميان آورده ، در كنار ايمان است ، (آمنوا و عملوا الصالحات ) جز در اين آيه كه مى فرمايد: (صبروا و عملوا الصالحات ) كه البتّه مراد از صابران در اين آيه نيز همان مؤ منان واقعى است ، لكن چون در برابر افراد كم ظرفيّت مطرح شده است ، به جاى ((آمنوا)) تعبير به (ص بروا) شده است .
O صبر، تنها در برابر تلخى ها نيست ، بلكه در رفاه و شادى نيز بايد صبر كرد وگرنه سبب طغيان انسان خواهد شد. چنانكه بنى اسرائيل وقتى از تحت سلطه ى فرعون خارج شده و به رفاه و آزادى رسيدند، (جعلكم ملوكاً)⁽¹⁶⁾ طغيان كردند، به سراغ گوساله پرستى رفتند و در برابر نهى از منكر هارون ، تا مرز پيامبر كشى پيش رفتند. (وكادوا يقتلوننى )⁽¹⁷⁾
پيام ها : 
1- صبر در برابر حوادثِ تلخ و شيرين زندگى ، از بهترين مصاديق عمل صالح است . (صبروا و عملوا الصالحات )
2- مؤ من ، نه ياءس دارد ونه كفران وتفاخر، بلكه نشكن ومقاوم است . (صبروا)
3- عمل صالح ، سبب پايدار شدن صبر است . (صبروا و عملوا الصالحات )
4- صبر و پايدارى وسيله ى آمرزش گناهان است . (الذين صبروا ... لهم مغفرة )
5- اگر بدانيم كه چه پاداشى در انتظار ماست ، صبر براى ما شيرين مى شود. (الذين صبروا... لهم مغفرة و اجرٌ كبير)
6- دفع خطر، مهم تر از جلب منفعت است . اوّل (مغفرة )، آنگاه (اجر كبير)
تفسير آيه : (12) فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَىَّ إِلَيْكَ وَضَآئِقٌ بِهِ صَدْرُكَ اءَن يَقُولُواْلَوْلاََّ اءُنزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ اءَوْ جَآءَ مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّمَآ اءَنتَ نَذِيرٌ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَىْءٍ وَكِيلٌ
ترجمه : 
پس شايد تو (به خاطر عدم پذيرش مردم ، ابلاغِ) بعض از آنچه را كه به تو وحى مى شود واگذارى و (شايد) سينه ات به خاطر آن (حرفها) كه مى گويند: چرا گنجى بر او نازل نشده ، يا فرشته اى با او نيامده ، تنگ شده باشد. (مبادا چنين باشد، كه ) تو فقط هشدار دهنده اى و خداوند بر هر چيزى ناظر و نگهبان است .
نكته ها : 
O گاهى كفّار از پيامبر مى خواستند كوه هاى مكّه را با معجزه به طلا تبديل كند و يا فرشته اى براى تاءييد او نازل شود، از سوى ديگر بعضى به خاطر بغض و كينه حاضر نبودند كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آنچه را مربوط به حضرت على عليه السّلام است ، بيان كند و اگر هم بيان مى فرمود، نمى پذيرفتند. لذا پيامبر صلّى اللّه عليه و آله سينه اش تنگ و ناراحت مى شد و در نتيجه پيام آيات را به تاءخير مى انداخت و اين با عصمت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله منافاتى ندارد. زيرا گاهى ابلاغ پيام الهى فورى نيست و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هم روى ملاحظاتى كه آن هم شخصى نيست ، (بلكه بر اساس مصلحت است ،) ابلاغ آيات را به تاءخير مى انداخت . امّا با نزول اين آيه ، آن ملاحظات هم كنار گذاشته مى شود و با قاطعيّت ، پيام آيه ابلاغ مى گردد.
O ممكن است ترك بيان وحى تنها نسبت به برخى افراد لجوج بوده كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از هدايت آنان ماءيوس بوده است ، لكن خداوند مى فرمايد: گرچه ايشان ايمان نخواهند آورد، امّا تو وظيفه ى خودت را ترك نكن .
O شايد معناى آيه اين باشد كه كفّار افرادى بى تفاوت و بهانه گير هستند كه گويا تو وحى ما را بر آنان نخوانده اى ، و شايد مراد اين باشد كه انديشه ى تاءخير و ترك ابلاغ برخى از آيات قرآن ، مايه ى دلتنگى تو است .
پيام ها : 
1- مبلّغ بايد در ابلاغ كلام خدا قاطع باشد و ملاحظه ى حرف ها و بهانه هاى مردم را نكند. (فلعلّك تاركٌ ... ان يقولوا)
2- در شيوه ى برخورد و ارشاد بجاى آنكه بگوييم : تو چنين هستى ، بگوييم : گويا، شايد، مبادا چنين باشى . (فلعلك ) بجاى ((انّك ))
3- كفّار علاوه بر اذيّت ها و آزارهاى جسمانى ، با بهانه گيرى هاى مختلف ، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را در فشار قرار مى دادند. (ضائق به صدرك ان يقولوا ...)
4- عقل مردم در چشم آنهاست ، رسالت را در كنار ثروت مى پذيرند. (لولا انزل عليه كنزٌ)
5- ما ضامن وظيفه هستيم ، نه نتيجه ، تو به وظيفه ات عمل كن ، باقى امور را به خداوند واگذار. (انّما انت نذير و الله على كل شيئ وكيل )
6- وظيفه ى مبلّغ انذار مردم است ، نه اجبار مردم به ايمان آوردن . (انّما انت نذير)
7- تحقّق بخشيدن به معجزات درخواستى مردم ، كار خداست . (انّما انت نذير)
تفسير آيه : (13) اءَمْ يَقُولُونَ افْتَرَيهُ قُلْ فَاءْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَيَت ٍوَادْعُواْمَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللّهِ إِن كُنْتُمْ صَدِقينَ
ترجمه : 
يا اينكه مى گويند: (او) قرآن را از پيش خود بافته و ساخته است ! بگو: اگر راست مى گوييد، شما هم ده سوره مثل اين از پيشِخود ساخته ها، بياوريد و(براى اين كار) هر كس از غير خدا را كه مى خواهيد (نيز به كمك ) دعوت كنيد.
نكته ها : 
O قرآن ، تنها از نظر فصاحت و بلاغت معجزه نيست ، بلكه از نظر معارف ، مواعظ، براهين ، اخبار غيبى و قوانين نيز معجزه است ، زيرا جمله ى (وادعوا من استطعتم ) دعوت از همه ى مردم است ، نه فقط عرب هايى كه فصاحت و بلاغت قرآن را مى فهمند، چنانكه در آيه ى ديگرى نيز مى فرمايد: (قل لئن اجتمعت الانس و الجنّ على اءن ياءتوا بمثل هذا القرآن لاياءتون بمثله و لوكان بعضهم لبعض ‍ ظهيرا) اگر تمام انس و جنّ جمع شوند نمى توانند مثل قرآن را بياورند.⁽¹⁸⁾
O جهات اعجاز قرآن بسيار است : حلاوت و شيرينى الفاظ آن در قرائت ، يكنواخت بودن محتواى آن با آنكه در مدّت 23 سال نازل شده است ، بيان علومى كه تا آن زمان خبرى از آنها نبود، پيشگويى امورى كه بعداً به وقوع پيوست ، اِخبار از تاريخ اقوام گذشته كه نشانى از آنها باقى نمانده است ، بيان قوانينى جامع و كامل در همه ى ابعاد فردى و اجتماعى زندگى انسان ، دور ماندن از هرگونه تحريف ، تغيير، كهنه شدن و به فراموشى سپرده شدن در طول قرن هاى متمادى .
O با اين همه تخفيف و آن همه تحريك ، باز هم بشر عاجز است . قرآن در يكجا مى فرمايد: مثل تمام قرآن را بياوريد، (ان ياءتوا بمثل هذا القرآن )⁽¹⁹⁾، يكجا مى فرمايد: مثل ده سوره ى قرآن بياوريد (همين آيه )، جاى ديگر باز هم تخفيف داده و مى فرمايد: يك سوره مثل قرآن بياوريد. (فاءتوا بسورةٍ من مثله )⁽²⁰⁾ علاوه بر اين تخفيف ها، انواع تحريك ها را نيز بكار برده است . يكجا مى فرمايد: اگر جن و انس پشت به پشت هم دهند، نمى توانند. يكجا مى فرمايد: از همه ى مغزهاى كره ى زمين دعوت كنيد، امّا هرگز نمى توانيد كه مثل قرآن بياوريد. تاريخ نيز ثابت كرده است كه دشمنانى كه جنگ هاى بسيارى عليه اسلام به راه انداخته اند، توطئه ها چيده اند، امّا هرگز نتوانستند حتّى يك سوره مثل قرآن بياورند، آيا معجزه غير از اين است ؟
پيام ها : 
1- كفّار بجاى آنكه دليل وبرهانى بياورند، به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله تهمت مى زدند كه قرآن ساخته ى خود توست ، نه كلام خدا. (يقولون افتريه )
2- قرآن ، معجزه ى جاودان تاريخ است . (وادعوا من استطعتم )
تفسير آيه : (14) فَإِلَّمْ يَسْتَجِيبُواْ لَكُمْ فَاعْلَمُوَّاْ اءَنَّمَآ اءُنزِلَ بِعِلْمِ اللّهِ وَاءَن لاَّ إِلَه َإِلا هُوَ فَهَلْ اءَنتُم مُّسْلِمُونَ
ترجمه : 
پس اگر از عُهده ى اجابت (درخواست ) شما برنيامدند، بدانيد آنچه كه نازل شده ، به علم خداست واينكه معبودى جز اونيست ، پس آيا (در اين صورت ) تسليم مى شويد؟!
نكته ها : 
O كفّار به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله تهمت مى زدند كه قرآن را نزد كسى فرا گرفته است : (فهى تملى عليه )⁽²¹⁾ قرآن به آنان پاسخ مى دهد كه منشاء اين كتاب ، علم الهى است ، نه املاى ديگران ، گاهى نيز مى گفتند: قرآن از خود اوست ، لكن ديگران به او كمك كرده اند. (اعانه عليه قومٌ اخرون )⁽²²⁾ اين آيه پاسخ همه ى آن تهمت هاست .
پيام ها : 
1- سرچشمه ى قرآن ، علم بى نهايت الهى است . (انّما انزل بعلم الله )
2- قرآن حدس و فرضيه يا خيال و انديشه بشرى نيست ، بلكه بر اساس علم خداوند است . (انزل بعلم الله )
3- قرآن محدود به زمان ، مكان ، نژاد و نسل خاصّى نيست ، چون بر اساس علم خداوند است . (انزل بعلم الله )
4- اسرار قرآن ، همچون علمِ بى نهايت خداوند نامتناهى است . (انزل بعلم الله )
5- كفر و ترديد دشمنان ، سبب تزلزل شما در حقّانيّت قرآن و وحدانيّت خداوند نشود. (فان لم يستجيبوا ... انزل بعلم الله و ان لا اله الاّ هو)
تفسير آيه : (15) مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَوةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ اءَعْمَلَهُمْ فِيهَا وَهُم ْفِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ
ترجمه : 
كسانى كه زندگانى دنيا و زيبايى هاى آن را بخواهند، ما در همين دنيا (نتيجه ى ) اعمالشان را بطور كامل مى دهيم ، و در آن هيچ كم و كاستى نخواهد بود.
نكته ها : 
O سؤ ال : اين آيه مى فرمايد: ما به دنياطلبان بدون كم و كاست و به طور كامل نتيجه ى اعمالشان را در دنيا خواهيم داد، امّا در موارد ديگرى مى فرمايد: (من كان يريد العاجلة عجّلنا له فيها ما نشاء لمن نريد)⁽²³⁾ به هر كس و به هر مقدار كه بخواهيم عطا مى كنيم . جمع ميان اين آيات چگونه است ؟
پاسخ : دراين آيه مى فرمايد: نتيجه ى كارشان را مى دهيم ، (اعمالهم ) ولى در آن آيه مسئله ى كار مطرح نيست ، بلكه آرزو مطرح است كه خداوند مى فرمايد: بعضى به گوشه اى از آرزوهاى خود مى رسند.
O كسانى كه ايمان به معاد ندارند و يا براى خداوند كار نمى كنند، طلبى از پروردگار ندارند و در برابر خدمات و اختراعات و اكتشافات خود در همين دنيا به نام و نانى مى رسند. كسى مى تواند به پاداش ‍ اخروى انتظار داشته باشد كه به آن ايمان داشته باشد و الاّ كسى كه نه خدا را قبول دارد و نه معاد را، چه توقّعى از خداوند دارد؟
O انسان اگر به جاى آخرت ، دنيا، به جاى باقى ، فانى و به جاى نامحدود، هدف محدود را دنبال كند، نتيجه ى عملش نيز محدود به همين دنياى فانى خواهد بود.
پيام ها : 
1- انگيزه و هدف مهمّ است ، نه فقط خود عمل . (من كان يريد الحياة الدنيا)
2- انسان اختيار دارد و مى تواند آن گونه كه مى خواهد اراده كند. (من كان يريد)
3- خداوند عادل است ، حتّى كسانى كه براى او كار نكنند، پاداش آنها را بدون كم و كاست در دنيا مى دهد. (نوفّ اليهم ... لايبخسون )
4- دليل نپذيرفتن حقّ، دنياطلبى است . (فان لم يستجيبوا... من كان يريد الحياة الدنيا)
تفسير آيه : (16) اءُوْلََّئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِى الاَْخِرَةِ إِلا النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْفِيهَاوَبَطِلٌ مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ
ترجمه : 
(امّا) آنان كسانى هستند كه در قيامت ، جز آتش چيزى ندارند و آنچه در دنيا ساخته اند بر باد رفته ، و اعمالى كه انجام مى دهند باطل و بى اثر خواهد بود.
نكته ها : 
O آنجا كه وظيفه ى انسان عبادت بوده و نياز به قصد قربت داشته است ، عمل بدون قصد قربت باطل است و آنجا كه قصد قربت لازم نبوده و عمل به خاطر دنيا انجام شده است ، نتيجه ى آن محدود به دنياست و در قيامت آن عمل حبط و محو مى شود.
O شخصى از ياران پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نگاهش به دخترى افتاد و به سوى او دست درازى كرد. در طول راه ديوارى فروريخت و صورت او را مجروح كرد. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با شنيدن اين ماجرا فرمودند: خداوند در همين دنيا تو را كيفر داد تا به آخرت كشيده نشود. چنانكه افرادى هستند كه خداوند پاداش كارهاى آنان را در همين دنيا مى دهد تا در آخرت طلبى نداشته باشند.⁽²⁴⁾
O حضرت على عليه السّلام هنگام تلاوت اين آيه مى فرمود: چگونه بر آتشى صبر كنم ، كه اگر جرقه اى از آن بر زمين افتد، همه ى روئيدنى هاى آن را مى سوزاند.⁽²⁵⁾
پيام ها : 
1- دست دنيا گرايان در آخرت خالى است . (ليس لهم فى الاخرة )
2- عمل براىِ دنيا و يا از روى ريا، در آخرت پوچ وتباه است . (حبط ماصنعوا فيها و باطلٌ)
تفسير آيه : (17) اءَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَبُ مُوسَىَّ إِمَاماً وَرَحْمَةً اءُوْلََّئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الاَْحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِى مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَكِنَّ اءَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ
ترجمه : 
آيا آن كس كه (همچون پيامبر اسلام ) دليل روشنى (مثل قرآن ) از طرف پروردگارش دارد و بدنبال او شاهدى از اوست ، و پيش از او (نيز) كتاب موسى (كه ) رهبر و رحمت بوده است (بر آمدن او بشارت داده ، مانند كسى است كه اين خصوصيات را نداشته باشد؟)، آنان (كسانى كه حق جو هستند) به او ايمان مى آورند، و هر كس از احزاب (و گروه هاى مختلف ) كه به او كافر شود، وعدگاهش آتش است . پس ، از آن در ترديد مباش (كه ) قطعاً آن (وحى ، كلامِ) حقّى است (كه ) ازپروردگارت (نازل شده )، اگر چه اكثر مردم ايمان نياورند.
نكته ها : 
O روايات بسيارى از ائمه معصومين عليهم السّلام رسيده است كه مراد از (شاهد) در اين آيه على بن ابى طالب عليهما السّلام است .⁽²⁶⁾ چنانكه خود حضرت على عليه السّلام نيز در خطبه اى فرمود: مُراد از شاهد من هستم .
O طبق اين آيه ، شاهد و گواه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از اوست ، نه جداى از او. و طبق روايات شيعه و سنّى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمودند: من از علىّ هستم و علىّ از من است .⁽²⁷⁾
O در آخرين آيه ى سوره ى رعد آمده است كه وقتى كفّار به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله گفتند: (لست مرسلاً) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به امر خداوند پاسخ مى دهد: (كفى باللّه شهيداً بينى و بينكم و مَن عنده علم الكتاب ) يعنى براى گواهى ميان من و شما، خداوند و كسى كه علم كتاب نزد اوست كافى است . در آنجا نيز طبق روايات شيعه و سنّى مُراد از (مَن عنده علم الكتاب ) على بن ابى طالب عليهما السّلام است كه شهيد و گواه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله است . در آنجا شهيد و در اينجا شاهد است .
پيام ها : 
1- در تبليغ ، با شيوه ى سؤ ال ، وجدان هاى سالم را به قضاوت بطلبيم . (افمن كان )
2- قرآن ، حجّت خداوند بر مردم است . (بينةٍ من ربّه )
3- كسى كه در زمان حيات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله همراه و دنباله رو اوست ، پس از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هم جانشين پيامبر صلّى اللّه عليه و آله است . (يتلوه )
4- وجود پيروان راستين ، وارسته و فداكار، يكى از راههاى شناخت و حقّانيّت پيامبران است . (بيّنة ... شاهدٌ منه )
5- خداوند حجّت را بر مردم تمام كرده است ، هم خود قرآن معجزه است و هم گواهى چون على بن ابى طالب عليهما السّلام دارد و هم تورات از قبل بشارت آن را داده است . (بينةٍ من ربه ... شاهدٌ منه ... و من قبله كتاب موسى )
6- كتب آسمانى ، مؤ يّد يكديگرند. (من قبله كتاب موسى )
7- در تبليغ ، شناخت مخاطب يك اصل است ، چون در حجاز يهوديان بيش از مسيحيان بوده اند، خطاب قرآن با آنان است ، گرچه در انجيل هم بشارات بسيارى آمده است . (من قبله كتاب موسى )
8- كتب آسمانى و قوانين الهى ، راه هدايت و وسيله ى رحمت براى مردم هستند. (اماماً و رحمة )
9- مردم بايد كتاب آسمانى را امام وپيشواى خود قرار دهند. (كتاب موسى اماماً)
10- امامت و رحمت بايد در كنار هم باشند. (اماماً و رحمة )
11- ملاك و محور، حقّ باشد نه حزب . بجاى توجّه به حزب و نژاد و منطقه ، بدنبال پيروى از حقّ باشيم . (و من يكفر به من الاحزاب )
12- همه ى مردم از هر گروه و طايفه و حزب بايد به قرآن رو آورند وگرنه گرفتار قهر الهى هستند. (و من يكفر به من الاحزاب فالنار موعده )
13- كفر برخى از مردم سبب دلسردى و تزلزل مؤ منان نشود. (و من يكفر ... فلاتك فى مريةٍ منه )
14- اكثريّت ، نشانه ى حقانيّت نيست . (الحق من ربّك ... اكثر الناس لايؤ منون )
تفسير آيه : (18) وَمَنْ اءَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِباً اءُوْلََّئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَى رَبِّهِم ْوَيَقُولُ الاَْشْهَدُ هََّؤُلاََّءِ الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى رَبِّهِمْ اءَلاَ لَعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظّلِمِينَ
ترجمه : 
و كيست ستمكارتر از آنكه بر خداوند دروغ مى بندد؟ آنان (در قيامت ) بر پروردگارشان عرضه مى شوند و شاهدان (آن روز انبيا و فرشتگان ) خواهند گفت : اينها همان كسانى هستند كه بر پروردگارشان دروغ بستند. بدانيد، لعنت خدا بر ستمگران باد.
نكته ها : 
O دادگاه قيامت ، گواهان بسيار دارد:
الف : خداوند، كه شاهد بر همه ى اعمال ماست . (انّ الله على كل شيئٍ شهيد)⁽²⁸⁾
ب : پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله . (فكيف اذا جئنا من كل امّةٍ بشهيد و جئنا بك على هولاء شهيداً)⁽²⁹⁾ چگونه است حال آنها در آن روز كه براى هر امّتى گواهى بياوريم و تو را گواه بر آنها قرار دهيم .
ج : امامان معصوم عليهم السّلام . (و كذلك جعلناكم امّةً وسطاً لتكونوا شهداء على الناس )⁽³⁰⁾ ما شما را امّت ميانه قرار داديم تا گواه بر مردم باشيد. طبق روايات مراد از امّت ، امامان معصومند، زيرا ساير افراد امّت ، از علم و عصمت لازم براى گواهى در آن روز برخوردار نيستند.
پيام ها : 
1- افترا بر خداوند، بزرگ ترين ظلم هاست . نويسندگان و گويندگان مذهبى ، مراقب گ-فتار و نوشتار خود باشند. (و من اظلم ممن افترى على اللّه )
2- بزرگى و زشتى ظلم ، بستگى به متعلّق آن دارد. (اظلم ممّن افترى على اللّه )
3- در قيامت پرده ها كنار مى رود و امرى پنهان نمى ماند.(يعرضون على ربّهم )
4- در قيامت گواهان بسيارى شهادت خواهند داد، پس مراقب كار خود باشيم . (و يقول الاشهاد)