/ سوره حج / آيه هاى 65 - 61
61 . ذلِكَ بِاَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِى النَّهارِ وَ يُوْلِجُ
النَّهارَ فِى اللَّيْلِ وَ اَنَّ اللَّهَ سَميعٌ بَصيرٌ.
62 . ذلِكَ بِاَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ اَنَّ ما يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ
هُوَ الْباطِلُ وَ اَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِىُّ الْكَبيرُ.
63 . اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللَّهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ
الْاَرْضُ مُخْضَرَّةً اِنَّ اللَّهَ لَطيفٌ خَبيرٌ.
64 . لَهُ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْاَرْضِ وَ اِنَّ اللَّهَ لَهُوَ
الْغَنِىُّ الْحَميدُ.
65 . اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِى الْاَرْضِ وَ الْفُلْكَ
تَجْرِى فِى الْبَحْرِ بِاَمْرِهِ وَ يُمْسِكُ السَّماءَ اَنْ تَقَعَ عَلَى
الْاَرْضِ اِلاَّ بِاِذْنِهِ اِنَّ اللَّهَ بِالنّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيْمٌ.
ترجمه
61 - اين [يارى رساندن به ايمان آوردگان ] از آن روست كه خدا [بر هر كارى
تواناست، و اوست كه ]شب را در روز فرو مى برد و روز را در شب فرو مى برد؛ و از آن
روست كه خدا شنوا و بيناست.
62 - [آرى،] اين [اقتدار و توانايى ] از آن روست كه خداست كه تنها حق است و آنچه
جز او مى خوانند [و مى پرستند و آن را شريك و همتاى او مى پندارند ]همان باطل است،
و اين خداست كه بلندمرتبه و بزرگ است.
63 - آيا نديده اى كه خدا از آسمان آبى فرو فرستاد، پس زمين [بر اثر آن ]سرسبز
[و پرطراوت ]گرديد؟ به راستى كه خدا دقيق و آگاه است.
64 - آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است [همه و همه ] از آن اوست، و به يقين
خداست كه خود بى نياز و ستوده است.
65 - آيا نديده اى كه خدا آنچه را كه در زمين است، و [نيز] كشتى ها را كه به
فرمان او در دريا روان مى گردند [همه را] براى شما رام گردانيد؟ و [اوست كه ]آسمان
را نگاه مى دارد تا - جز به اذن او - به زمين نيفتد، به يقين خدا نسبت به مردم سخت
رؤف و مهربان است.
تفسير
پرتوى از نشانه هاى او
در اين آيات، قرآن شريف به ترسيم پرتوى از نشانه هاى يكتايى و قدرت وصف ناپذير
او پرداخته و در نخستين آيه مورد بحث مى فرمايد:
ذلِكَ بِاَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِى النَّهارِ وَ يُوْلِجُ النَّهارَ
فِى اللَّيْلِ
اين يارى رسانى به مردم با ايمان بدان جهت است كه خدا بر هر كارى تواناست، و
اوست كه بخشى از ساعت هاى شب را كاهش داده و آن را در روز فرو مى برد و بخشى از
ساعت هاى روز را كاسته و در شب فرو مى برد.
وَ اَنَّ اللَّهَ سَميعٌ بَصيرٌ
و از آن روست كه خدا دعاى مردم با ايمان را مى شنود و به حال آنان بيناست.
در دومين آيه مورد بحث مى فرمايد:
ذلِكَ بِاَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُ
اين يارى رسانى به توحيدگرايان به خاطر آن است كه ذات پاك و بى همتاى او در
گفتار و كردار، حق و سرچشمه حق است.
به باور پاره اى منظور اين است كه اين به خاطر آن است كه شكوه و عظمت و بزرگوارى
و كرامت از آن اوست، و كسى كه به اين حقايق عقيده داشته باشد، به حق عقيده دارد و
باور و گرايش و عقيده اش بر اساس حق است.
وَ اَنَّ ما يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ هُوَ الْباطِلُ
و آنچه را جز او مى خوانند و مى پرستند پوچ و باطل است، چرا كه آن خدايان ساختگى
و دروغين نه سودرسان به حال پديده هاى هستى و مردم اند و نه زيان رسان.
وَ اَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِىُّ الْكَبيرُ
و اين خداى يكتاست كه بلندمرتبه و بزرگ است.
در سومين آيه مورد بحث مى فرمايد:
اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللَّهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الْاَرْضُ
مُخْضَرَّةً
آيا نديده اى كه خدا از آسمان باران فرو فرستاد و با بارش آن زمين را سرسبز و
پرطراوت گردانيد؟
اِنَّ اللَّهَ لَطيفٌ خَبيرٌ
به يقين خدا نسبت به بندگانش لطف بسيار دارد و روزى آنان را از راهى كه آنان نمى
دانند مى رساند و به اسرار قلبى آنان آگاه است.
واژه «لطيف» به باور پاره اى به مفهوم كسى است كه به تدبير امور و تنظيم شئون
هستى دقيق است و احاطه دارد و مى تواند آنچه كه ديگران توان انجام آن را ندارند، بر
اساس حكمت و مصلحت انجام دهد.
در چهارمين آيه مورد بحث مى افزايد:
لَهُ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْاَرْضِ
آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است از آن اوست، و اوست كه مى تواند در كران تا
كران هستى و همه پديده ها تصرف كند.
وَ اِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْغَنِىُّ الْحَميدُ
و بى گمان خداست كه خود از همگان بى نياز و صفات و كردارش در خور ستايش است.
در آخرين آيه مورد بحث به نشانه و نمونه شگفت انگيز ديگرى از قدرت بى پايان خدا
اشاره كرده و مى فرمايد:
اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِى الْاَرْضِ
آيا نمى بينى كه خدا آنچه را كه در زمين است، براى شما رام گردانيد؟!
وَ الْفُلْكَ تَجْرِى فِى الْبَحْرِ بِاَمْرِهِ
و آيا نمى نگرى كه كشتى را بر پهنه آب هاى دريا و اقيانوس براى شما رام ساخت تا
روان گردند و با شكافتن سينه آب ها شما را به سوى هدف پيش برند؟!
وَ يُمْسِكُ السَّماءَ اَنْ تَقَعَ عَلَى الْاَرْضِ اِلاَّ بِاِذْنِهِ
و آسمان را در جاى خود و درست همان گونه كه خود مقرر داشته و خواسته است نگاه مى
دارد تا جز به اذن او بر زمين فرو نيفتد.
آرى، اين نظام شگرف به خواست او برپاست و اگر او بخواهد كه اين نظام به هم بخورد
و نابود گردد، آن گاه است كه آسمان بلند بر زمين فرو مى غلطد و كهكشان ها و ستارگان
و خورشيد و ماه و عالم بالا در هم فرو مى ريزند و اين نظم بهت آور و تفكرانگيز و
دلربا واژگون مى گردد.
اِنَّ اللَّهَ بِالنّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيْمٌ
راستى كه خدا نسبت به مردم رؤوف و مهربان است، و از سر مهر و رأفت و لطف است كه
پديده ها و موجودات گوناگونى را در زمين و كشتى را در دريا براى آنان رام گردانيد و
آسمان ها را نظام بخشيد و نگاه داشت و آنها را اجازه سقوط و واژگون شدن نمى دهد.
پرتوى از آيات
در آياتى كه گذشت، افزون بر آنچه در ترجمه و تفسير آنها آمد، دو نكته ديگر در
خور تعمق و تدبر بسيار است:
1 - زنجيره اى از صفات خدا
در اين آيات، قرآن شريف در پرتو يك سلسله از نشانه هاى يكتايى و بى همتايى خدا و
دانش بى كران و حكمت وصف ناپذير او، به شمارى از صفات آن ذات پاك توانا توجه مى دهد
كه تفكرانگيز است.
اين صفات بسيار كه در چشم انداز ژرف نگران و تعالى جويان قرار مى گيرد عبارتند
از:
1 - دانايى ذات پاك او،
2 - فرزانگى و حكمت او،
3 - گذشت او،
4 - آمرزندگى او،
5 - شنوايى او،
6 - بينش و بينايى او،
7 - برترى و بلندمرتبه بودن او،
8 - لطيف و دقيق بودن او،
9 - آگاهى او،
10 - بى نيازى او،
11 - ستودگى و در خور ستوده بودنش،
12 - رؤوف بودن او،
13 - مهر و بخشايندگى او،
14 - و ديگر بزرگى ذات پاك و بى همانند او.
2 - آراستگى به اخلاق الهى
منظور از ترسيم اين صفات و ويژگى هاى آفريدگار هستى براى توحيدگرايان و
پرواپيشگان و تكامل خواهان چيست؟
آيا تنها براى اين است كه او را اين گونه و با اين صفات بشناسند؟
آيا براى اين است كه در اين محورها داد سخن بدهند و كتاب ها بنويسند؟
آيا براى اين است كه به باور قلبى در اين محورها نايل آيند؟
يا فراتر از همه اينها براى اين است كه از اين صفات بلند و ويژگى هاى ارجمند و
سازنده محبوب و معشوق و معبود و سالار و هستى بخش خويش، درس گيرند و در مسير بندگى
او خود را به آن ويژگى ها نزديك ساخته و نور گيرند، و ذرّه اى از آن صفات را در
وجود خويش بيابند و خود را بسازند؟
به باور ما همه آنها براى اين آخرين هدف و والاترين هدف است؛ و اين مفهوم همان
بيان ارزشمند است كه: تخلّقوا باخلاق الله...
هان اى بندگان خدا! بكوشيد كه در مسير بندگى و پرستش، شمعى از صفات خدا را در
كانون جان روشن سازيد و به اخلاق الهى تخلّق يابيد كه بندگى و ايمان و پرواى واقعى
اين است و بس.
/ سوره حج / آيه هاى 70 - 66
66 . وَ هُوَ الَّذى اَحْياكُمْ ثُمَّ يُميتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُمْ اِنَّ
الْاِنْسانَ لَكَفُورٌ.
67 . لِكُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَكاً هُمْ ناسِكُوهُ فَلا يُنازِعُنَّكَ فِى
الْاَمْرِ وَ ادْعُ اِلَى رَبِّكَ اِنَّكَ لَعَلى هُدىً مُسْتَقيمٍ.
68 . وَ اِنْ جادَلُوكَ فَقُلِ اللَّهُ اَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ.
69 . اَللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فيما كُنْتُمْ فِيْهِ
تَخْتَلِفُونَ.
70 . اَلَمْ تَعْلَمْ اَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِى السَّماءِ وَ الْاَرْضِ
اِنَّ ذلِكَ فى كِتابٍ اِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسيرٌ.
ترجمه
66 - و اوست كه به شما زندگى ارزانى داشت، آن گاه [پس از عمر مقرر] شما را مى
ميراند، آن گاه در روز رستاخيز [دگرباره ] شما را زنده مى سازد؛ راستى كه انسان سخت
ناسپاس است.
67 - براى هر [جامعه و] امّتى از جامعه هاى پيشين [شريعت و] آيينى قرار داديم كه
آنان بدان [پاى بندند و] عمل مى كنند، بنابراين [شرك گرايان ] نبايد در اين مورد با
تو ستيزه نمايند؛ [پس به كشمكش آنها بها مده ] و مردم را به سوى پروردگارت فراخوان،
چرا كه تو بر راهى مستقيم [و بى انحراف ] قرار دارى.
68 - و اگر [حق ستيزان ] با تو به مجادله برخاستند، بگو: خدا به آنچه انجام مى
دهيد داناتر است.
69 - خداست كه در روز رستاخيز در آنچه بر سرش كشمكش مى كرديد، ميان شما داورى
خواهد كرد.
70 - آيا ندانسته اى كه خدا آنچه را كه در آسمان وزمين است مى داند؟! بى گمان
اين [ها همه ] در كتابى [به ثبت رسيده ] است؛ به يقين [ثبت همه ] اينها بر خدا آسان
است.
تفسير
خداى زندگى بخش و ارزانى دارنده نعمت حيات
در اين آيات به ترسيم دلايل ديگرى بر يكتايى و بى همتايى خدا و قدرت وصف ناپذير
او پرداخته، و در نخستين آيه مورد بحث مى فرمايد:
وَ هُوَ الَّذى اَحْياكُمْ
و اوست آن خدايى كه به شما زندگى ارزانى داشت و پس از آن كه نطفه اى بى جان
بوديد، به شما حيات بخشيد.
ثُمَّ يُميتُكُمْ
آن گاه زمانى كه دوران زندگى مقرر و معلوم شما سپرى گرديد، شما را مى ميراند.
ثُمَّ يَحْييكُمْ
سپس در روز رستاخيز برمى انگيزد.
از آيه شريفه اين نكته دريافت مى گردد كه آن قدرت فرزانه و بى كرانى كه آفرينش
نخستين را پديد آورد و پديده هاى گوناگون را هستى بخشيد و به انسان ها زندگى ارزانى
داشت، همو مى تواند دگرباره در آستانه رستاخيز به همگان حيات بخشد.
اِنَّ الْاِنْسانَ لَكَفُوْرٌ
راستى كه انسان سخت كفرانگر و نا سپاس است.
لا براى هر جامعه اى دين و آيينى است
لا در دومين آيه مورد بحث در اشاره به برنامه رشد و تكامل اديان و مذاهب در
تاريخ پرفراز و نشيب انسان مى فرمايد:
لِكُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَكاً هُمْ ناسِكُوهُ
براى هر جامعه و امّتى از جامعه ها و امت هاى پيشين، دين و آيينى قرار داديم كه
به آن عمل مى كردند.
به باور پاره اى منظور اين است كه براى هر جامعه اى قرارگاه و مكانى قرار داده
ايم كه به آن جا انس و الفت گرفته اند و در آن جا خدا را مى پرستند، چرا كه «منسك»
به مفهوم جايگاه عبادت خدا، و «مناسك» به معناى جايگاه هايى است كه براى عبادت در
نظر گرفته شده است.
و به باور «قتاده» و «مجاهد» منظور اين است كه براى هر جامعه و مردمى جايگاهى -
بسان قربانگاه منى - براى قربانى به خاطر تقرب به خدا و عبادت قرار داديم.
فَلا يُنازِعُنَّكَ فِى الْاَمْرِ
بنابراين شرك گرايان و بهانه جويان نبايد در اين مورد با تو به ستيزه و كشمكش
برخيزند و تو نيز نبايد با آنان به بحث و كشمكش بپردازى.
ذكر اين نكته لازم است كه شرك گرايان با ستيزه جويى و حق ناپذيرى به پيامبر
گرامى صلى الله عليه وآله مى گفتند: چرا شما توحيدگرايان گوشت دام هايى را كه به
دست خود سر مى بريد و ذبح مى كنيد مى خوريد، اما مردارهايى را كه در حقيقت به خواست
خدا كشته شده اند حرام مى دانيد و از آنها بهره نمى بريد؟
آيه شريفه ناظر به كشمكش اين شرك گرايان است و روشنگرى مى كند كه شما نبايد در
اين مورد با پيامبر به ستيزه و اختلاف بپردازيد.
به باور پاره اى منظور اين است كه دين و آيين گذشتگان نسخ شده است، بنابراين
برنامه مورد قبول پس از بعثت پيامبر راه و رسم اسلام و قرآن است. با اين بيان شما
شرك گرايان نبايد با پيامبر به ستيزه برخيزيد.
در ادامه آيه شريفه روى سخن را به پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله مى كند و مى
فرمايد:
وَ ادْعُ اِلَى رَبِّكَ
هان اى پيامبر! تو به سخن آنان گوش مده و به دعوت خود به سوى توحيد و تقوا ادامه
بده.
اِنَّكَ لَعَلى هُدىً مُسْتَقيمٍ
چرا كه تو بر راهى راست و بى انحراف قرار دارى.
در ادامه سخن در اين مورد مى فرمايد:
وَ اِنْ جادَلُوكَ فَقُلِ اللَّهُ اَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ
اما اگر آنان در مورد قربانى و ديگر مسائل و موضوعات همچنان با تو به حق ستيزى و
كشمكش ادامه دادند، به آنان بگو: خدا از آنچه شما انجام مى دهيد و وحى و رسالت را
دروغ مى انگاريد داناتر است و او شما را كيفر خواهد داد.
ذكر اين نكته لازم است كه آيه مورد بحث در باره فرمان جهاد و رويارويى با شرك و
بيداد، فرود آمده است.
به باور پاره اى منظور اين است كه: اى پيامبر ما! اگر اينان از روى كينه توزى و
لجبازى با تو به كشمكش پرداختند، تو به سبك آنان رفتار نكن و از جدال و ستيزه دورى
گزين و به آنان بگو كه خدا از كردار ناپسندشان آگاه است و سرانجام آنان را به كيفر
اين بدانديشى و بهانه جويى و بيداد مجازات خواهد كرد.
و به باور پاره اى ديگر منظور اين است كه اگر آنان در مورد نسخ و به پايان رسيدن
دوران رسميت دين و آيين خويش با تو به كشمكش و ستيزه جويى پرداختند و حق را
نپذيرفتند، تو با آنان بگومگو و جدال منما و كارشان را به خدا واگذار كن.
داور نهايى
در چهارمين آيه مورد بحث، قرآن، هشدار خود به ستيزه جويان را پى مى گيرد و مى
فرمايد:
اَللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فيما كُنْتُمْ فِيْهِ
تَخْتَلِفُونَ
اين تنها خداست كه در روز رستاخيز ميان شما گروه ها و دسته هاى متنوّع و مختلف،
در مورد آنچه بر سرش به كشمكش و اختلاف مى پرداختيد داورى مى كند و آن گاه است كه
هم راستگويان شناخته مى شوند و هم دروغ پردازان و فريبكاران و ظالمان، و هر گروه
ثمره عملكرد شايسته و خداپسندانه و انسانى، يا عملكرد تجاوزكارانه و ابليسى خود را
دريافت خواهد كرد.
در آخرين آيه مورد بحث، به ظاهر روى سخن را به پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله
نموده و در حقيقت به تك تك خردمندان و حق طلبان مى فرمايد:
اَلَمْ تَعْلَمْ اَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِى السَّماءِ وَ الْاَرْضِ
آيا شما نمى دانيد كه خدا آنچه در آسمان ها و زمين و زمان است همه را مى داند و
از چگونگى روند تاريخ، سير جامعه ها، رشد و شكوفايى يا سقوط و انحطاط تمدن ها آگاه
است؟!
و آيا نمى دانيد كه هر كم و بيش و نيك و بد و كردار پسنديده و ناپسند و گفتار و
انديشه خوب و يا بدى كه در قلمرو آسمان ها و زمين است بر خدا - كه آفريدگار و
گرداننده دانا و فرزانه و تواناى هستى است - پوشيده نيست و او به هرآنچه روى دهد
دانا و از همه نهان ها و رازها آگاه است؟
اِنَّ ذلِكَ فى كِتابٍ
آرى، همه اين رويدادهاى كوچك و بزرگ در لوح محفوظ ثبت و ضبط است.
اِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسيرٌ
بى گمان نوشتن و به ثبت رساندن آنها در لوح محفوظ براى خدا بسيار آسان است و
نيازى به خطوط و واژه ها ندارد، چرا كه او به آنچه فرمان پيدايش دهد، بى درنگ
پديدار مى گردد.
به باور پاره اى منظور اين است كه: داورى ميان شما مردم در روز رستاخيز و پايان
بخشيدن به كشمكش ها، براى خدا بسيار سهل و آسان است.
