سوره شورى ، 6 - 1
يازده قول در معناى حروف مقطعه
حق مطلب درباره حروف مقطعه
نكته اى قابل توجه در سوره هايى كه حروف مقطعه اولشان يكى است
حروف مقطعه رموزى هستند بين خدا و پيامبرش
معناى اينكه فرمود: (كذلك يوحى اليك ...)
توضيح اينكه آيه : (و تكاد السموات يتفظرن من فوقهن ...) و در مقام بيان عظمتوحى و كلام خدا است
مقصود از استغفار ملائكه براى زمينيان (و يستغفرون لمن فى الارض ) در خواست تشريع دين براى آنها است
بحث روايت
(نقل و نقد رواياتى درباره حروف مقطعه قرآن )
روايتى از امام صادق عليه السلام در معناى حروف مقطعه
بررسى رواياتى كه حروف مقطعه كه حروف مقطعه را به اسماى حسناى خدا معنىكرده اند
(الم ) حروفى هستند از اسم اعظم خدا
آيات 11-7 سوره شورى
دعوت پيامبر اسلام (ص ) جهانى ، ولى تدريجى و مرحله به مرحله بوده است
شرح مفاد آيه : (و لو شاء الله لجعلهم امه واحده ) و نقد و رد وجوهى كه پيرامونآن گفته شده است
قول صاحب كشاف در معنى آيد
گفتار ديگر مفسرين كه امة واحده را به معناى كفر همگانى گرفته اند
دو دليل در رد اين نظريه
بيان انحصار ولايت در خداى سبحان و احتجاجاتى براى اينكه بايد فقط خدا ولىگرفته شود
تقسيم احكام خداوند به تكوينى و تشريحى كه هر دو اختصاص به خداوند دارند
تعليل انحصار ولايت در خداى تعالى به اينكه (حكم فقط از آن او است )
اثر يكتاپرستى و خدا را ولى گرفتن اين است كه انسان در تكوين و تشريع خدا رامرجع مى داند
احتجاج بر انحصار ربوبيت در خداى سبحان
آيات 16-13 سوره شورى
معناى آيه : (شرع لكم من الدين ما وصى به نوحا...) و نكاتى راجع به انبياىاولواالعزم عليه السلام و جامعيت اسلام...
نكاتى كه از اين آيه شريفه استفاده مى شود
مقصود از اقامه دين و تفرقه نكردن در آن با توجه به اينكه بعضى شرايع احكامىمخصوص به خود داشته اند.
حكم آيه مطلق است و مخصوص احكام مشترك بين همه شرايع نيست
معناى اجتباء و مرجع ضمير در سه كلمه اليه
توضيح معناى آيه : (و ما تفرقوا الا من بعد ما جائهم العلم بغيا بينهم ....)
طرح يك سؤ ال و پاسخ آن
بيان آيه : (و قل آمنت بما انزل الله من كتاب ...)
عمل هر چه باشد از كننده اش تجاوز نمى كند
مقصود از جمع در لا الله يجمع بيننا
مقصود از اينكه فرمود: بعد از آنكه دين خدا استجابت شد حجت منكران خداباطل است
بحث روايتى
(دو روايت درباره شان نزول آيه : (و الذين يحاجون فى الله ....)
آيات 26-17 سوره شورى
مقصود از (كتاب ) و (ميزان ) در آيه : (الله الذىانزل الكتاب بالحق و الميزان ....)
سخن ديگر مفسرين در معناى (ميزان )
معناى اينكه فرمود: خدا به بندگان خود (لطيف ) است
مقصود از زراعت آخرت و زراعت دنيا و اينكه فرمود در زراعت آخرت مى افزاييم
استخدام در اين آيه و حاصل معناى آن و آيه قبلى
توضيح و تفسير آيه : (قل لا اسالكم عليه اجرا الا الموده فى القربى )
بررسى اقوال مختلف مفسرين درباره مراد از مودت قرباىرسول خدا (ص )
قول بعضى كه خطاب در آيه را به انصار دانسته اند نه قريش
قول به اينكه مراد از مودت به قربى مودت خود قربى است واشكال آن
مودت به قربى نمى تواند كنايه از صله رحم باشد
آنچه در آيه شريفه مودت است نه تودد
بيان اين وجه كه مقصود از مودت قربى ، محبت عترت واهل بيت پيامبر (عليهم الصلاة و السلام ) است
بطلان گفتار كسانى كه بر اين وجه ايراد گرفته اند
تاءييداتى بر وجه اخير كه مراد از مودت ، مودت بهاهل بيت عليه السلام باشد
اشاره به معناى اينكه خداوند بر حسن عمل مى افزايد
وجوه مختلف در معناى جمله (فان يشاء الله يختم على قلبك )
بحث روايتى
(رواياتى درباره اينكه در آيه مودت مراد از قربىاهل بيت رسول الله (ص ) است
آيات 50-27 سوره شورى
سنت الهى در روزى دادن به مردم : (ينزل بقدر ما يشاء)
شباهت رزق مادى با معارف حقه و شرايع آسمانى ، از نظرنزول و قسمت
توضيحى راجع به (قدير) بودن خداى تعالى
بررسى مفاد آيه (و ما اصبكم من مصيبه فبما كسبت ايديكم ....) كه وجود ارتباط بينگناهان و مصائب دنيوى را افاده مى كند
سه مطلبى كه از سياق آيه شريفه بدست مى آيد
تفسيرى بى پايه براى آيه و وجه بى پايگى آن
بيان آيات (و من آياته الجوار فى البحر...) كه كشتى ها را به عنوان يكى ازآيات خداوند به ياد مى آورد
دو تفسير ديگر در معنا مى آيد كه هر دو بى مورد و داراى تكلف اند
صفات نيك مؤ منين : اجتناب از كبائر و فواحش ، گذشت ، دفع ظلم از يكديگر و...)
معناى مشورت و آيه (و اءمرهم شورى بينهم )
وجه اينكه در جمله (و جزاء سيئة سيئه مثلها)عمل متقابل مظلوم در برابر ظالم را (سيئه ) ناميد
سه وجه در بيان (انه لا يحب الظالمين )
مظلوم حق مقابله به مثل دارد گو اينكه صبر و گذشت فضيلتى برتر است
وصف حال غير مؤ منين در روبرو شدن با عذاب الهى
معناى جمله (ان الخاسرين الذين خسروا انفسهم و اهليهم ) و اينكه گوينده آن كيانند ودر كجا آن را مى گويند
مفاد جمله : (يوم لا مرد له من الله ) درباره قيامت
توبيخ انسان متنعم سرگرم به دنيا
بحث روايتى
چند روايت درباره تقدير روزى از جانب خداوند سبحان
بيان سه اشكال در رابطه با (ما اءصابكم ...). و مفاد روايات مربوط به آن
بيان رواياتى در ارتباط با (يهب لمن يشاء اناثا
آيات 53-51 سوره شورى
اقسام سه گانه وحى در آيه شريفه (و ما كان لبشران يكلمه الله الاوحيا او من وراءحجاب او...)
وحى با واسطه قسم دوم وحى
اشاره به وجه تعليل نزول وحى از جانب خداوند به اينكه او (على حكيم ) است
توضيح آيه : (و كذلك اوحينا اليك روحا من امرنا...) و بيان مراد از (روح ) ووحى آن
اشكال دوم : قيد (من اءمرنا) چه وجهى دارد؟!
پاسخ اشكال دوم
معناى اينكه فرمود: (تو - قبل از نزول وحى - كتاب و ايمان را نمى شناختى ) وجمع آن با اينكه رسول الله (ص ) ...
تصديق رسالت و ايمان رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم
بيان اينكه صراط خدايى كه مالك آسمان ها و زمين است مستقيم و منتهى به سعادت مىباشد
تنها صراط مستقيم صراط خداوند است
بحث روايتى
(رواياتى درباره اقسام وحى نازل بر پيامبر (ص )، ايمان آن حضرتقبل از بعثت و...)
تعريف رسول ، نبى و محرت از زبان امام باقر عليه السلام
رواياتى از معصومينى درباره مراد ازدواج در (روحامن اءمرنا)
سوره زخرف آيات 14 - 1
مفاد و غرض كلى سوره مباركه زخرف
شرح مراد از اينكه در وصف قرآن فرمود: (و انه فى امّ الكتاب لدينا لعلىّ حكيم)
گفتارى دو احتمال درباره (احلكم تعقلون ) و پاسخ به آن
احتجاج بر ربوبيت و يگانگى خداى تعالى با ذكر بخشى از آيات تكوينى او
مقصود از به ياد آوردن نعمت پروردگار پس از سوار شدن بر كشتى ها و چهارپايان
آيات 25 - 15 سوره زخرف
ردّ و ابطال اين پندار مشركين كه خدا فرزند دارد و ملائكه دختران خدايند
وجه اينكهملائكه با عبارت (عباد الرحمن ) توصيف شده اند)
احتجاج مشركين براى بت پرستى خود با خلط بين اراده تكوينى و تشريعى خداىتعالى
مغالطه مشركين در خلط بين و اراده تشريعى خدا
تقليد كوركورانه همواره مستند امم مشرك بوده است
آيات 45 - 26 سوره زخرف
معناى سخن ابراهيم (ع ) به پدر و قومش : (انى براء مما تعبدون الا الذى فطرنىفانه سيهدين )
وجوهى كه درباره معناى آيه : (و جعلها كلمة باقية فى عقبه لعلهم يرجعون ) گفته شده
سخن مشركين كه در ردّ قرآن گفتند چرا بر يكى از بزرگان و توانگران نازل نشده و جواب به آنها با بيان اينكه ...
پاسخ به گفتار مشركين مكه
رزق دنيا به مشيت خداوند است و اختيار آن بدست انسان
تقسيم معشيت و بيان علل انقسام آن در مجمع انسانى
مقصود از اينكه فرمود: اگر مردم امت واحده نمى شدند، سقف خانه كافران را از نقره مىكرديم و...
وصف حال كور دلان روى گردان از ذكر خدا، كه قرين شيطانى دارند و در عين ضلالتخود را راه يافته مى پندارند
بيزارى جستن كافر كور دل از قرين شيطانى خود در قيامت
وجوه مختلف در معناى جمله (و لن ينفعكم اليوم اذ ظلتم انكم فى العذاب مشتركون )...
اقوال مفسرين درباره مقصود از اينكه خطاب به پيامبر اكرم (ص ) فرمود: (واسئل من ارسلنا من قبلك ...
بحث روايتى
توضيحى درباره روايتى كه جمله (و جعلها كلمة باقية فى عقبه ) را به امامت ذريهابراهيم (ع ) تفسير كرده اند
روايتى در ذيل آيه : (و قالوا لا نزل هنا القرآن علىرجل من القريتين عظيم )
رواياتى ديگر در ذيل برخى آيات گذشته
آيات 56 - 46- سوره زخرف
بيان آيات مربوط به ارسال موسى (ع ) به سوى فرعون و فرعونيان
بحث روايتى
روايتى در بيان مراد از خشم و رضاى خداى تعالى
سوره زخرف ، آيات 57 - 65
تفسير و شاءن نزول آيه : (و لما ضرب ابن مريم مثلا اذا قومك منه يصدون ) ووجوه مختلفى كه در اين باره گفته اند
سخن ديگر مفسرين در تفسير آيه شريفه
نقد و بررسى روايت مذكور
توجيهات ديگرى براى آيه و اشكالات آنها
گفتار طبرسى در مجمع البيان بعد از نقل وحده تغيير آيه
ردّ استبعاد كمالات عيسى (ع ) توسط مشركين ، و بيان امكان تزكيه انسان تا سر حدّملك گونه شدن
مقصود از اينكه (عيسى علم به قيامت است )
آيات 78 - 66 سوره زخرف
بيان اينكه همه دوستان جز متقين در قيامت دشمنان يكديگرند
معناى جمله : (فيها ما تشتهيه الانفس و تلذّ الاعين ) در وصف بهشت
مراد از اينكه در جواب در خواست مرگ ، به دوزخيان گفته مى شود: (اكثر شما از حقكراهت داشتيد)
آيات 89 - 79 سوره زخرف
وجوه مختلف در معناى آيه : (قل ان كان للرحمن و لد فانااول العابدين )
احتجاج بر وحدانيت خداى تعالى در ربوبيت
بحث روايتى
(رواياتى در ذيل آيات گذشته مربوط به توحيد)
سوره دخان آيات 8 - 1
غرض و محتواى كلى سوره مباركه دخان
مقصود از نزول كتاب در (شبى مبارك )
بيان عدم منافات بين انزال (نزول دفعى ) قرآن وتنزيل (نزول تدريجى ) آن
لازمه دوبار نازل شدن قرآن و گفتار بعضى مفسرين در اين خصوص
مراد از جدا شدن هر امر حكيم در شب قدر (فيها يفرقكل امر حكيم )
گفتار بعضى از مفسرين درباره (فيها يفرقكل امرحكم )
بحث روايتى
(رواياتى درباره شب قدر و تقدير امور در آن )
آيات 33 -9 سوره دخان
اقوال مختلف مفسرين درباره عذاب دخان (فارتقب يوم تاءتى السماء بدخان مبين ...)
بيان آيات مربوط به امتحان و ابتلاى قوم فرعون و بعث موسى (ع ) به سوى آنان
مقصود از اختيار بنى اسرائيل بر عالمين
بحث روايتى
(رواياتى درباره عذاب دخان ، و گرييدن زمين و آسمان )
آيات 59 - 34 سوره دخان
توضيح اين جمله منكران معاد كه گفتند: (ان هى الا موتتنا الاولى ) و چند وجه درمعناى آن
خلاصه اشكال و پاسخ آن
اثبات معاد با بيان اينكه خلقت آسمان ها و زمين به حق بوده
معنا و وجه اينكه در قيامت اغناء و نصرت نخواهد بود و مقصود از استثناء (الا من رحمالله ...)
توضيح مراد از اينكه فرمود اهلبهشت جز مرگ نخستين مرگى نمى چشند و جواب از اشكالى درباره استثناء (الا الموتهالاولى )
پاسخ از اشكال دوم
بحث روايتى
(رواياتى درباره (تبع )، شفاعت و...)
سوره جاثيه آيات 13 - 1
غرض و مفاد كلى سوره مباركه جاثيه
وجه اينكه فرمود: (ان فى السموات والارض لايات ...) و آنچه حرف (فى )افاده مى كند
وجه اينكه آسمانها و زمين با اينكه خود آيت هستند در آيه شريفه طرف آيت دانسته شدهاند
آيت بودن خلقت انسان و جنبندگان
باران رزقى است كه خداوند متعال از آسماننازل مى كند
وجه اينكه هر دسته از آيات را به ترتيب براى مؤ منين )، (لقوم يوقنون ) و(لقوم يعقلون ) ذكر فرمود
توجيه صاحب تفسير كشف در ترتيب مذكور در آيه و نقد آن
كلام فخر رازى در توجيه ترتيب مذكور درآيد
مقصود از ايمان به آيات خدا و معناى جمله (قباءىّ حديث بعد الله و اياته يؤ منون)
سخن بعضى از مفسرين در خصوص آيه (فباى حديث بعد الله و آياته ياءمنون )
وصف حال هر (افاك اثيم ) كه به آيات خدا استكبار ورزيده استهزاء مى كنند و...
مفاد كلمه (منه ) در جمله (و سخر لكم ما فى السموات و ما فى الارض جمعيا منه)
آيات 19 - 14 سوره جاثيه
بيان آيه : (نقلللذين آمنوا يغفروا للذين لا يرجون ايام الله ) كه اغماض از رفتار مشركين را توصيهمى كند
بيان علت امر به مغفرت در (ليجزى قوما بما كانوا يكسبون )
مقصود از (كتاب )، (حكم ) و (بينات من الامر) كه خداوند به بنىاسرائيل داد
آيات 37 - 20 سوره جاثيه
مراد از رحمت خداوند و اختصاص آن به گروه خاصى در اين آيه
توضيح اينكه بد كاران نه در حيات و نه در ممات با مؤ منان صالحالعمل برابر نيستند
احتجاج براى اثبات معاد با استناد به حق و عدالت
ابطال پندار كفار در يكسان دانستن مرگ نيكوكار و بدكار
حقيقت عبادت اطاعت كردن است
معناى (اله ) گرفتن (هوى )
مفاد جمله : (و اضله الله على علم ) و بيان عدم منافات بين ضلالت و علم
معناى سخن منكران معاد: (ما هى الا حياتنا الدنيا نموت و نحيا و ما يهلكنا الا الدهر) واشاره به چند قول در معناى اين آيه
گفتار برخى مفسرين كه مراد آيه را نتاسخ و ثنى ها دانسته اند و نقد گفتار آنان
معنا و تفسير آيه : (هذا كتابنا ينطق عليكم بالحق انا كنا نستنسخ ما كنتم تعملون ) وتوضيحى درباره كتابت اعمال
اقوال ديگر مفسرين در تفسير اين آيه
بحث روايتى
چند روايت در ذيل آيه : (افراءيت من اتخذ الهه هويه ) و (و ما يهلكنا الا الدهر)
روايات و توضيحاتى درباره كتابت و استنساخاعمال در ذيل آيه : (هذا كتابنا ينطق عليكم بالحق ...)
سوره احقاف آيات 14 - 1
غرض و مفاد كلى سوره مباركه احقاف
احتجاج عليه پرستش بت ها و معبودهاى زمينى
معناى واژه (اثاره ) و مفاد آيه با توجه به معناى آن
احتجاج عليه مشركين كه قرآن را افتراء به خدا دانسته رسالت پيامبر (ص ) را منكرشدند
معنا و مفاد آيه : (قل ما كنت بدعا من الرسل و ما ادرى مايفعل بى و لا بكم )
نفى علم غيب از پيامبر (ص ) در جمله (و ما ادرى ...) از جهت بشر بودن او است و بااثبات ...
عدم منافات نفى علم غيب از پيامبر در اين آيه با عالم بر غيب بودن ايشان به وسيلهوحى الهى
بحثى فلسفى و دفع يك شبهه
(درباره عالم بودن پيامبر (ص ) و ائمه (ع ) به غيب ، و اثر و رابطه آن با زندگىو رفتار ايشان )
بيان اينكه علم غيب اثرى در جريان حوادث خارجى ندارد
على ملازم با اراده موافق است كه تواءم با التزام قلب نسبت به آن باشد
مقصود از (شاهد من بنى اسرائيل ) در آيه :(قل اراءيتم ان كان من عند الله و كفرتم ...)
وجوه مختلف در معناى آيه : (و قال الذين كفروا للذين امنوا لو كان خيرا ما سبقونااليه ...)
بحث روايتى
رواياتى درباره مراد از (اثارة من علم ) و راجع بهنزول آيه : (ام يقولون افتريه ...)
روايتى در ذيل جمله : (و ما ادرى ما يفعل بى ولابكم ) و اشكالات آن
روايتى درباره نزول آيه : (و شهد شاهد من بنىاسرائيل ...)
آيات 20 - 15 سوره احقاف
معناى آيه : (و وصينا الانسان بوالديه احسانا...)
دعا و در خواست توفيق شكر نعمت و انجام اعمال صالح و مرضى خدا
توضيحى درباره قبول بهترين عمل ، در مقابل در گذشتن از سيئات
اشاره به اختلاف درجات مؤ منين نيكوكار و كافران بدكار متناسب با اختلاف نفوس واعمال هر يك
وجوهى كه در معناى جمله : (و يوم يعرض الذين كفروا على النار) گفته شده است
حق مطلب در اينكه چرا در آيه شريفه كفار بر آتش عرضه شده اند نه آتش بر كفار!
آنچه پس از عرضه كفار بر آتش به آنان گفته مى شود
بحث روايتى
رواياتى درباره حداقل مدت حمل ، و مراد از (بلوغ اشد) درذيل آيه : (حملته امه كرها و وضعته كرها...)
دو روايت درباره (بلوغ اشد) و مراتب آن
روايتى راجع به شاءن نزول آيه : (والذىقال لوالديه افّ لكما...)
نقد كلام صاحب روح المعانى در تاءييد عبد الرحمان بن ابى بكر
دو روايت درباره كيفيت زندگى پيامبر (ص ) درذيل آيه : (اذهبتم طيباتكم فى حياتكم الدنيا)
آيات 28 - 21 سوره احقاف
اقوال مختلف درباره اينكه (احقاف ) در كجا واقع است ؟، و توضيح گفتگوى هود (ع) با قوم عاد
عذاب قوم عاد و انقراض آنان
معناى اينكه فرمود قوم عاد متمكن بودند و سمع و ابصار و افئده آنان و نيز ...
آيات 35 - 29 سوره احقاف
بيان آياتى كه استماع قرآن به وسيله عده اى از جن و باز گشتشان بسوى جنيان ودعوت...
معناى (اولواالعزم ) و اقوال مختلف درباره تعداد انبياى اولواالعزم (عليهم السلام )و اينكه چه كسانى هستند
بحث روايتى
(رواياتى درباره استماع قرآن بوسيله جن و ايمان آوردنشان و...، و درباره انبياىاولواالعزم )
تعداد انبياء اولوالعزم از زبان ائمه اطهار عليه السلام
سوره محمد آيات 6 - 1
اضلال و ابطالاعمال كافران ، و در مقابل ، پرده كشيدن بر سيئات مؤ منان صالحالعمل و اصلاح قلب ايشان
امر به كشتن بسيار كفار در رويارويى و جنگ با آنها، و سپس اسير گرفتن آنان
اشكالاتى كه متوجه گفتار بعضى از مفسرين است
معناى اينكه خداوند كسانى را كه در راه او كشته شدند هدايت و اصلاحبال مى نمايد
بحث روايتى
(رواياتى درباره اسير گرفتن كفار، و شاءننزول آيه : (و الذين قتلوا فى سبيل الله ...))
آيات 15 - 7 سوره محمد
معناى اينكه فرمود: اگر خدا را يارى كنيد خدا ياريتان مى كند
توضيح اينكه در تعليل نصرت مؤ منين و هلاكت كفار فرمود: خدا مولاى مؤ منان است وكافران مولايى ندارند
وصف بهشتى كه متقين بدان وعده داده شده اند 351
بحث روايتى
(چند روايت در ذيل آيه : (ذلك بانهم كرهوا ماانزل الله ) و بعضى آيات گذشته ديگر)
آيات 23 - 16 سوره محمد
اثر متفاوت استماع قرآن در كفار مهر بر دل خورده و در مؤ منان هدايت يافته
مقصود از اشراط (علامات ) قيامت و اينكه فرمود: علامتهاى قيامت آمده است
معناى اينكه خدا متقلب و مثواى شما را مى داند
معناى جمله (المغشى عليه من الموت ) و تطبيق آن بر گروهى از افراد ضعيف الايمان
معناى آيه : (طاعة و قول معروف ...) كه درباره مؤ منان مريض القلبى است كه ازعمل به وظيفه قتال و جهاد سرباز مى زند
احتمالات ديگرى كه در كلمه (طاعة ....) وجود دارد
مقصود از كسانى كه مرتدين به آنها وعده اطاعت مى دادند
معناى اينكه منافقان بيمار دل به سيمايشان و در لحن قولشان شناخته مى شوند
بحث روايتى
(رواياتى در ذيل آيه : (و منهم من يسمع اليك ...) و درباره علائم قيامت ، استغفاروصله رحم )
رواياتى راجع به اينكه در زمان پيامبر (ص ) دشمنى با على (ع ) علامت نفاق بودهاست
آيات 38 - 33 سوره محمد
مقصود از اطاعت خدا و اطاعت رسول (ص ) و مفاد جمله : (لا تبطلوا اعمالكم ) در آيه :(يا ايها الذين امنوا اطيعوا اللّه ...)
گقتار بعضى از مفسرين در خصوص مراد از(ابطال اعمال )
نهى از سازش و متاركه جنگ ، معناى جمله (و لن يتركم اعمالكم )
نكوهش بخل ورزندگان از انفاق مال در راه خدا
بحث روايتى
(رواياتى درباره : ابطالاعمال ، صلح نكردن با كفار، و استبدال قومى ديگر - و ان تتولوايستبدل قوما غيركم ...)
سوره فتح آيات 7 - 1
اشاره به مضامين سوره مباركه فتح و انطباق آن با ماجراى صلح حديبيه
توضيح و توجيه اينكه مقصود از فتح مبين در آيه : (انا فتحنا لك فتحا مبينا) صلححديبيه است
صلح حديبيه مؤ ثرترين عاملبراى فتح مكه در قرن هشتم هجرى بود
توجيه بعضى از مفسرين براى فرار از عدم ارتباط فتح مذكور با آمرزش گناهان
شرح مقصود از غفران ذنب متقدم و متاءخر پيامبر (ص ) در آيه : (يغفر لك اللّه تقدم منذنبك و ما تاءخر...) و ارتباط آن با فتح مبين
وجود متعددى كه در بيان معنى و مفاد آيه فوق گفته شده است
اشكال سوم : آمرزش گناهان بطور مطلق لازمه اش جايز بودن ارتكاب گناهان غيرقابل آمرزش همچون شرك به خدا است
نظريه سيد مرتضى در توجيه غفران نبوت پيامبران
مراد و مقصود از (نصر عزيز) در آيه (ينصرك الله نصرا عزيزا)
مراد از (سيكينت ) و انزال آن بر قلوب مؤ منين
سخن بعضى كه گفته اند مراد از (انزل ) اسكان و قرار دادن است و رد سخن آنان
گفتارى درباره ايمان و زياد شدن آن
(بيان اينكه ايمان علم و عمل - با هم - است و شدت و ضعف ايمان ناشى از شدت وضعف علم و عمل است )
سخن كسانى كه گفته اند: ايمان شدت و ضعف نمى پذيرد وعمل ربطى به ايمان ندارد و بيان ضعف و بى پايگى اين سخن
بيان ضعف و بى پايگى اين سخن
سخن بعضى از مفسرين درباره زيادت ايمان در آيه (ليزدادوا ايمانا مع ايمانهم )
معناى اينكه فرمود: جنود آسمانها و زمين از آن خدا است
بحث روايتى
روايتى پيرامون ماجراى صلح حديبيه و نزول آيات : (انا فتحنا لك فتحامبينا...)
روايتى از ابن عباس در شر واقعه صلح حديبيه
روايتى ديگر درباره جريان صلح حديبيه
مضمون عهدنامه صلح حديبيه
كاتب رسول خدا در معاهده صلح حديبيه على بن ابى طالب عليه السلام بود
روايتى به نقل از تفسير (الدرا المنثور) در بيان شاءننزول سوره فتح
دو روايت در بيان معناى آيه : (ليغفر لك اللّه ما تقدم من ذنبك و ما تاءخر...)
روايتى در باره مراد از (سيكينت ) و روايتى درباره اينكه ايمانعمل است و شدت و ضعف و زيادت و نقصان دارد
آيات 10 - 8 سوره فتح
معناى (بيعت ) و اينكه بيعت با پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بيعت با خدا است
اقوال مفسرين در معناى جمله : (يد اللّه فوق ايديهم ) كه در آيه مربوط به بيعتاست
بحث روايتى
(روايتى در ذيل جمله : (يد اللّه فوق ايديهم ) و روايتى درباره كيفيت بيعت )
آيات 17 - 11 سوره فتح
عذرى كه تخلف كنندگان از همراهى با پيامبر (ص ) آوردند و گفتند:اشتغال به سرپرستى اموال و ...
مقصود از اينكه درباره متخلفانى كه در خواستشان در مورد پيوستن به مجاهدان براىغنيمت گرفتن ردّ ...
آيات 28 - 18 سوره فتح
اشاره به اينكه مقصود از رضا و سخط خدا ثواب و عقاب او است و آيه : (لقد رضىالله عن المؤ منين اذ ...
توضيحى راجع به تفريع جمله : (فعلم ما فى قلوبهم ) بر قلبش : (لقدرضى الله ...)
مقصود از ناس در جمله (فكف ايدى الناس عنكم )
اخبارات غيبى و پيشگويى هايى كه در سوره فتح آمده است
بيان آياتى كه راجع به جنگ نكردن با مشركين مكه و صلح با آنان است
مقصود از (كلمة التقوى ) و اينكه مؤ منين احق به آن واهل آن هستند
فتح قريب فتح حديبيه است ، نه فتح خيبر و يا فتح مكه چنانچه بعضى پنداشته اند
بحث روايتى
رواياتى درباره روز شجره و تجديد بيعت مسلمانان بارسول الله (ص )
همه شركت كنندگان در بيعت روز شجره به پيمان خود وفا نكردند
چند روايت درباره مراد از (كلمه التقوى ) در جمله (و الزمهم كلمه التقوى )
رواياتى راجع به ماجراى جنگ و فتح خيبر
فردا پرچم را به دست كسى خواهم داد كه ...
فتح قلعه خيبر بدست مبارك اميرالمؤ منين عليه السلام
آنچه بعد از جريان فتح قلعه خيبر اتفاق افتاد
تسليم شدن مردم فدك و تقسيم اموال خيبر بين مسلمانان
آوردن گوسفند مسموم يك يهوديه براى رسول الله (ص )
آيه 29 سوره فتح
اوصاف كسانى كه با پيامبر (ص ) بودند
سيماى ياران پيامبر كه حاكى از خشوع آنها براى خدا است
وعده خدا به مغفرت و اجر عظيم شامل همه كسانى كه با پيامبر (ص ) بودند (صحابه) نمى شود
وفاى به عهد نيز همچون ايمان و عملصالح شرط مغفرت و اجر عظيم الهى است
نقل و ردّ اين سخن كه وعده مغفرت و اجر عظيم در آيه : (وعد الله الذين امنوا و عملواالصالحات منهم ...) شامل همه صحابه است
سياق آيه دلالت بر عدم انفكاك عمل صالح از اصحابرسول خدا نمى كنند
سوره حجرات آيات 10 - 1
مسائل و مطالبى كه سوره مباركه حجراتمشتمل بر آنست
توضيح معناى جمله : (لا تقدموا بين يدى الله و رسوله ) و بيان اينكه مفاد آن ايناست كه هيچ حكمى ...
وجوه مختلف ديگرى كه مفسرين در معناى جمله فوق گفته اند
مراد از اينكه فرمود: صداى خود را از صداى پيامبر بلندتر نكنيد
توضيح راجع به جمله : (ان تحبط اعمالكم و انتم لا تشعرون ) و وجوهى كهدرباره ظهور آن در اينكه بدون ...
رد توجيه كسانى كه مراد از حبط را ثواب نداشتن خودعمل دانسته اند
توجيه بعضى مفسرين كه نهى در آيه را به ملاك پرهيز از عملى كه باعث آزار پيامبرمى شود دانسته اند
اشكال به توجيه اخير: تكليف مذكور يك تكليف نفسى است نه غيرى
وعده جميل به مؤ منانى كه ادب را در محضر پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم رعايتكنند
توضيحى راجع به نقش (خبر) در زندگى اجتماعى انسان و اقسام خبر و لزوم تبينو تفحص درباره اخبار فاسق
لزوم پيروى از رسول الله (ص ) و وجه و سبب اينكه آن جناب نبايد از ديگران اطاعتكند
خداوند دلهاى مؤ منين را به زيورى آراسته كه مجذوب ايمان مى شوند و از كفر وعصيان تنفر پيدا مى كنند
وجه تغيير سياق آيه كه در آن خطاب را متوجه شخص پيامبر نموده است
امر به اصلاح بين دو طايفه از مؤ منين كه به جنگ با هم پرداخته اند وتعليل آن به اينكه مؤ منان برادر يكديگرند
گفتارى در معناى اخوت
بحث روايتى
رواياتى در ذيل آيه : (لا تقدموا بين يدى الله و رسوله ) و (لا ترفعوااصواتكم فوق صوت النبى )
روايتى درباره شاءن نزول آيه : (ان جائكم فاسق بنباء فتبينوا)
حبّ همان دين است و دين همان حبّ است
چند روايت درباره اخوت ايمانى و شاءن نزول آيه : (و ان طائفتان من المؤ منيناقتتلوا...)
آيات 18 - 11 سوره حجرات
نهى از مسخره كردن يكديگر و عيبجويى و بد زبانى كردن
معناى جمله : (بئس الاسم الفسوق )
مقصود از (اجتناب از ظن ) و مفاد قيد (كثيرا) در آيه : (يا ايها الذين امنوا اجتنبواكثيرا من الظن ...)
نهى از تجسس عيوب ديگران و از غيبت كردن و بيان مفسده غيبت و تجسس (و لا تجسسوا ولا يغتب بعضكم بعضا...)
غيبت عامل مؤ ثر در سقوط منزلت و هويت اجتماعى انسان
مثالى گويا براى روشن شدن زشتى حقيقت چيست
توبه عامل آمرزش گناهان ياد شده و بلكه مطلق گناهان است
معانى مختلفى كه براى (شعوب ) و (قبائل ) گفته شده است
توضيح اينكه تقوا تنها كرامت و امتياز حقيقى است (ان اكرمكم عند الله اتقيكم )
تقوى يك مزيت واقعى و حقيقت است نه آن مزايائى كه انسانها براى خود مايه كرامت وشرف قرار داده اند
معناى اينكه فرمود: به اعراب بگو ايمان نياورده ايد بلكه بگوييد اسلام آورده ايم
مؤ منان واقعى اين چنين هستند
ايمان ثابت و مستقر و جهاد با مال و جان از صفات مؤ منان واقعى است
بحث روايتى
رواياتى در مورد نهى از مسخره كردن يكديگر، بد زبانى و تنابز به القاب ، غيبتو سوء ظن ، در ذيل آيات مربوطه گذشته
دو روايت در شاءن نزول آيه (اءيحب اءحدكم اءنياءكل ...)
كلام معصومين عليه السلام در حسن ظن به برادر مسلمان وحمل كار او بر صحت
چند روايت دال بر اينكه غيبت از زنا شديدتر است
رواياتى درباره اينكه تنها ملاك فضيلت تقوا است
رواياتى در خصوص فرق بين اسلام و ايمان
سوره ق آيات 14 - 1
محتواى سوره مباركه ق
اقوال مختلف درباره جواب قسم (و القرآن المجيد)
مفاد آيه : (قد علمنا ما تنقص الارض منهم ...) كه در مقام ردّ سخن مشركين مبنى براستبعاد معاد است
مراد از كتاب در (عندنا كتاب حفيظ) لوح محفوظ است
مقصود از اينكه فرمود تكذيب كنندگان قيامت حق را تكذيب كرده در (امر مريج ) هستند
اشاره به برهانى كه جمله : (و احيينا به بلدة ميتا كذلك لك الخروج ) در ردّاستبعاد معاد توسط مشركين متضمن است
بحث روايتى
(رواياتى درباره كوه قاف و بيان اينكه اين روايات غيرقابل اعتماد و مردودند)
آيات 38 - 15 سوره ق
رد استبعاد اعاده خلقت ، و بيان امكان آن با استناد به وقوع خلقت نخستين
قدرت و علم خداوند در خلق و تدبير موجودات بهحال خود باقى است
بيان مقصود (نزديگى خداوند بر انسان ) با عبارتى ساده و همه كس فهم
علم خدا به انسان از طريق فرشتگان كاتباعمال
گفتار بعضى از مفسرين پيرامون ظرف (اذا) در آيه شريفه
فرشتگان موكل بطور كامل مراقب انسان هستند و چيزى را از قلم نمى اندازند
معناى اينكه فرمود: سكره موت (به حق ) آمد
مقصود از سائق و شهيدى كه در قيامت همراه هر كسى مى آيند و بيان اينكه مخاطب آيه :(لقد كنت فى ...
دو نكته اى كه از اين آيه شريفه استفاده مى شود
معناى آيه : (و قال قرينه هذا ما لدىّ عتيد)
پاسخ خداى تعالى به عذرى كه به قرين شيطانى مشرك دوزخى مى آورد
تفسير و توضيع (و ما اءنا بظلام للعبيد)
وجوهى كه درباره سئوال و جواب در آيه : (يومنقول لجهنم هل امتلات و تقول هل من مزيد) و مفاد آن گفته شده است
وصف متقين و ورودشان به بهشت
معناى اينكه درباره بهشت متقين فرمود: (لهم ما يشاؤ ن فيها و لدنيا مزيد)
بحث روايتى
روايتى در ذيل آيه : (افعيينا بالخلق الاول ...) و درباره دو فرشته نويسندهحسنات و سيئات
روايتى دال بر اينكه خطاب (القيا فى جهنمكل كفار عنيد) به پيامبر و على (عليهما الصلوة و السلام ) مى شود
چند روايت در ذيل آيه : (يوم نقول لجهنمهل امتلاءت ...) و راجع به اينكه درباره متقين در بهشت فرموده : ...
روايتى در شاءن نزول (و لقد خلقنا السموات و الاءرض ...) و سخنى پيرامون آن
آيات 45 - 39 سوره ق
بيان آيات آخر سوره كه پيامبر (ص ) را امر به صبر و تسبيح خدا مى كند و روز قيامترا به ياد مى آورد
بحث روايتى
(چند روايت در ذيل آيه : (و سبح بحمد ربكقبل طلوع الشمس و قبل الغروب ) و مراد از (ادبار السجود)
سوره ذاريات آيات 19 - 1
بيان غرض و مفاد اين آيات شريفه
اشاره به اينكه سوگندهاى چهارگانه در آيات : (والذاريات ذروا...)سوگند بههمه اسباب مؤ ثر در تدبير سراسر جهان است
تاءكيد بر صدق و وقوع معاد و جزا
معناى آيه : (والسماء ذات الحبك ) و مقصود از اينكه كفار در(قول مختلف ) هستند
وجوه مختلف در معناى جمله : (يؤ فك عنه من افك )
توضيحى در مورد جمله : (ايّان يوم الدين ) كه سؤال (خراصون ) از زمان روز قيامت است
معناى اينكه در وصف متقين فرمود: (كانوا قليلا منالليل ما يهجعون )
بحث روايتى
چند روايت درباره مراد از ذاريات ، حاملات ، جاريات ، مقسمات ، و در معناى (و السماءذات الحبك )
روايتى در معناى (قليلا من الليل ما يهجعون ) و (بالاسحارهم يستغفرون ) و مراداز (سائل ) و (محروم )
آيات 51 - 21 سوره ذاريات
اقسام آياتى كه در انفس انسان ها هست و بر يكتايى خداوند در ربوبيت دلالت مىكند
وجوه مختلف در اينكه فرمود: (و فى السماء رزقكم و ما تدعون )
احتمال اينكه مقصود از آسمان در آيه شريفه غيب باشد نيز ممكن است
گفتارى درباره كافى بودن رزق براى روزى خواران
داستان وارد شدن ملائكه ماءمور به هلاك ساختن قوم لوط ابراهيم (ع ) و آنچه بينميزبان و ميهمانان گذشت
آيتى كه خداوند با عذاب قوم لوط و هلاكتشان بر جاى گذاشت
اشاره به هلاكت فرعون و لشكريانش و هلاكت عاد، ثمود و قوم نوح (ع )
معناى آيه : (و السماء بنيناها بايد و انا لموسعون )
بحث روايتى
(روايتى درباره آيات انفسى ، رزق ، يد داشتن خدا، و خلق زوجين از هر چيز و...)
رواياتى از معصومين عليهم السلام در بيان ويژگيهاى خلقت خداوند
آيات 60 - 52 سوره ذاريات
طغيان و استكبار، علت مشترك تكذيب اقوام مكذب بوده است
برسى مفاد آيه (و ما خلقت الجن و الاءنس الا ليعبدون ) و توضيحاتى درباره اينكهغرض از خلقت انس و جن عبادت خداست
بيان اينكه الف و لام در (الجن و الانس ) الف و لام جنس ، و لام در (ليعبدون ) لامغرض است
احتمال اينكه مراد از عبارت عبادت تكوينى باشد نه دينى ، و يا اينكه مراد صلاحيت واستعداد عبادت باشد احتمالاتى ضعيف است
حق در مطلب در مراد از عبادت
معناى اينكه فرمود: (ما اريد منهم من رزق و ما اريد ان يطمعون )
بحث روايتى
(روايتى در ذيل آيه : (فذكر فان الذكرى تنفع المؤ منين ) و آيه : (و ما خلقت الجنو الانس الا ليعبدون ) و درباره طلب روزى )