نظر مهدى پژوهان معاصر در باره ى دجّال

 1- مرحوم آيت اللَّه صدر الدين صدر 1در اثر خود (المهدى) تنها به ذكر پنج روايت از دو كتاب اهل سنت -يعنى عقد الدرر و الصواعق المحرقه- اكتفا مى‏كند.[1]

2- آيت اللَّه صافى گلپايگانى -حفظه اللّه- در دو قسمت از كتاب (منتخب الاثر)، از دجّال ياد مى‏كند:

 يكم: (فى خروج الدجال) كه ذيل آن به نقل شش روايت از كتب اهل سنت مى‏پردازند.

 دوم: باب نهم از فصل هفتم (فى انّه عليه السلام يقتل الدجال) كه در آن يك حديث از: إكمال الدين و يك حديث از اربعين مرحوم خاتون آبادى نقل مى‏كنند.[2]

3-  آيت اللَّه ابو طالب تجليل در (من هو المهدى) و شيخ محمد فقيه در (السفيانى و علامات الظهور) با وجود اين كه روايات علايم ظهور را از عامّه و خاصه نقل كرده‏اند، هيچ ذكرى از (دجال) به ميان نياورده‏اند.[3]

4 -  آيت اللَّه ابراهيم امينى در (دادگستر جهان)، با ترديد بسيار به مسئله دجّال نگاه كرده و آن را از رسوبات تفكر مسيحى[4]  مى‏داند كه به كتاب‏هاى اهل سنت راه يافته است. ايشان بسيارى از روايات دجّال را ضعيف و غير قابل اعتماد دانسته و در نهايت با بى‏رغبتى، اصل وجود او را قابل پذيرش مى‏شمارند؛ ولى كيستى او، اوصاف و سيره‏اش و ساير امور مرتبط به وى را مبهم دانسته و مسكوت عنه مى‏گذارند.[5]

5 -  كامل سليمان در (يوم الخلاص) احاديث شيعه و سنى را در باره ى دجّال ذكر كرده وليكن پيش از ذكر آن‏ها مى‏گويد: (مسئله ‏ى دجال، قضيه ‏اى مبهم بوده و بالفعل غير قابل پذيرش است. زيرا اولا: اخبار آن غير معتبرند. ثانيا: امور جعلى در آن‏ها مشاهده مى‏شود كه با بلندترين صدا، فرياد زده و اعتراف مى‏كند كه رسول خداصلى الله عليه و آله  و ائمه طاهرين‏ عليهم السّلام  از ابراز داشتن اين خرافات و اراجيف منزّهند. ثالثا: اساسا برخى از اين روايات جعلى بوده و سندشان ساختگى است.

 (امّا برخى علايم ذكر شده در باره ى دجّال بر بعضى پديده‏ هاى شوم امروزى منطبق است كه آدمى را متقاعد مى‏سازد كه اخبار صحيح اين باب نيازمند به تأويل است؛  [يعنى زبان اين روايات سمبليك است]... بار ديگر تكرار مى‏كنم كه تقريبا با يقين مى‏توانم بگويم  90%  احاديث دجّال، جعلى است و زبان    10%  باقى مانده نيز رمزى است و اين بدان معناست كه مقصود از دجّال، افراد ديگرى از زمره ى جبّاران و سفاكان و مفسدان و احتمالاً برخى از سران دژخيم يهود صهيونيست است؛ ولى در مجموع اكنون نمى‏توانم احتمال صدور سخنانى از پيشوايان دين را كه راويان عمق آن را درنيافته و از اين رو، تخيّلات و برداشت‏هاى پندارى خويش را بدان افزوده باشند، نفى كنم..).[6]

6 -  علامه سيد محمد صدر در جلد سوم موسوعه ى ارزشمند الامام المهدى با عنوان (تاريخ الغيبة الكبرى) بحث مفصّلى را به بررسى مسئله‏ ى دجّال اختصاص داده است. وى معتقد است اكثر قريب به اتفاق اخبار دجّال مبتلاى به دو اشكال جدى هستند:

 الف - ضعف سندى.

 ب - دلالت بر ايجاد معجزات مضلّه (كه به لحاظ قوانين كلامى محال است؛ يعنى خداوند سبحان قدرت خرق عادات و اظهار معجزه را به افراد ضالّ و مضلّ تفويض نمى‏كند).

 ايشان سرانجام به اين جمع بندى مى‏رسد كه وجود دجّال امرى است حق، لكن مراد از آن يك فرد مشخص با همان اوصاف كذايى نيست، بلكه مقصود يك سرى پديده ‏هاى اجتماعى - فرهنگى است (طى بحث آينده، نظريه ‏ى ايشان را بيشتر توضيح مى‏دهيم).[7]

2 -  توصيف دجّال به زبان نمادين

 همان گونه كه پيش از اين گفتيم در ميان مهدى پژوهان، محققى كه بيش از ديگران بر رمزى بودن زبان احاديث در قضيه‏ ى دجّال تأكيد داشته و مفصّل‏تر بدان پرداخته است، علامه سيد محمد صدر در جلد سوم موسوعة الامام المهدى است كه در اينجا خلاصه‏ ى سخنان ايشان را نقل مى‏كنيم.

 مفهوم دجّال، سمبل پيچيده ‏ترين و خطرناك‏ترين دشمن اسلام و خداست و اين در واقع، توصيف تمدّن و جهان‏بينى ماترياليستى غرب است؛ زيرا تاريخ اديان تاكنون چنين دشمنى به خود نديده است. در احاديث دجّال آمده است: (از زمان خلق آدم تا روز قيامت، امرى خطيرتر از دجّال وجود ندارد)، و استفاده از كلمه (أمر) خود بيانگر اين حقيقت است كه دجّال يك شخص معيّن نبوده، بلكه يك جريان فرهنگى - اقتصادى - سياسى ضد توحيدى و ضد دينى است.

 در روايات باب وارد شده است: (از ترفندهاى دجّال اين است كه به آسمان دستور مى‏دهد كه ببارد و در پى آن، آسمان خواهد باريد و به زمين امر مى‏كند برويان و به دنبال آن، زمين رستن آغاز خواهد كرد)، و اين چيزى است كه تمدّن غربى بر اساس پيشرفت‏هاى خيره‏كننده در عرصه ى فن‏آورى صنعتى و پيشرفت در زمينه‏هاى فيزيك فضايى و بيوشيمى و ده‏ها شاخه ى ديگر علمى و با سيطره‏ ى همه جانبه بر منابع طبيعى، بدان دست يافته است.[8]

 بديهى است كه اين شعبده‏ها و تردستى‏هايى كه از آستين تمدن مادى غرب بيرون مى‏آيد، تا چه حدّ اذهان سطحى‏نگر و ساده‏ انديش را مسحور و مرعوب خود مى‏سازد.

 در اخبار دجّال آمده است: (از شگردها و شيوه‏ هاى اوست كه اگر بر محلّه‏اى عبور كند و مورد تكذيب و روى‏گرداندن اهل آن واقع شود، كسى از آنان زنده نخواهد ماند و اگر بر محلّه‏اى بگذرد و مورد استقبال و تصديق اهل آن قرار گيرد، آسمان را گويد كه بر آنان ببار و زمين را امر كند كه بر ايشان برويان تا آنجا كه زان پس، دام‏هاى ايشان در نهايت فربهى و شيرآورى و... خواهند شد).

و اين، پديده‏اى است كه ما امروزه در صحنه‏ ى بين الملل و روابط به اصطلاح شمال - جنوب به خوبى شاهد آن هستيم؛ هر جامعه‏ اى كه خود را در آغوش غرب استكبارى انداخته و حلقه ى سرسپرده ‏گى آنان را در گوش كند، از نظر اقتصادى و رفاهى مورد توجه غرب قرار مى‏گيرد و هر كشورى كه بخواهد در مقابل ارزش‏هاى غربى (مانند: قرائت غربى حقوق بشر) يا سياست‏هاى غربى بايستد، بايكوت و تحريم همه جانبه مى‏شود.

 در باره‏ ى دجّال در جوامع روايى مى‏خوانيم: (دجّال با رساترين فرياد خود كه همه‏ ى عالميان بشنوند بانگ مى‏زند: به سويم بشتابيد اى هواداران من! منم آن كس كه (خَلَق فَسوّى) و منم آن كه (قدّر فهدى) آرى! (أنا ربكم الأعلى). همه ى اين اوصاف در مورد تمدن غربى صادق است. غرب مادّى و متافيزيك ستيز از طريق امپراطورى اهريمنى و جهانى رسانه‏ ها و شبكه‏ هاى عظيم صوتى - تصويرى - مطبوعاتى با ترويج اخلاق، حقوق، ارزش‏ها و هنر مادّى، ولايت خود بر شئون انسان را فرياد مى‏كند و با حركت خزنده‏ ى فراگير خويش، آدمى را در چنبره و قبضه ى خويش گرفته و از عالم علوى جدا ساخته است.

 وسايل ارتباط جمعى، بلندگوى تبليغ ارزش‏ها و هنجارهاى مادّى‏اند و قوانين دست ساز بشر غربى با هزار نوع تدليس و آرايش و چاشنى به هاضمه ى فكر جامعه جهانى خورانده مى‏شود و به اين شكل، تمدن مادى و فرهنگ دين‏ستيز غربى، ولايت و سرپرستى خود را بر معاش و معاد انسان و سعادت و رستگارى وى اعلام مى‏دارد و ولايت هر منبع غيبى و متافيزيكى را نفى مى‏كند كه در واقع اين جز كوس خدايى‏زدن و ادعاى ربوبيت كردن، نيست.[9]

 از احوال غريب دجّال است كه به همراه او آب و آتشى ديده مى‏شود كه آن آب در حقيقت آتش و آن آتش در واقع آب است، بنا بر اين هر كس اين دو را مشاهده كرد، بايد در آن آتش در آيد كه همانا آبى است بس زلال.

 چه كسى است كه نداند آب گواراى لذت‏هاى دنيوى و مشتهيات حيوانى و تكاثر ثروت و رفاه مادى كه غرب ماده باور و ماده ‏پرست به كام انسان عطشناك مى‏ريزد، چيزى جز آتش سعادت سوز و شرافت سوز نيست، و نيز كيست كه نداند آنچه كه غربِ از آسمان بريده و زمين‏گير شده! زشت و ضد ارزش معرفى كند، در حقيقت جز آب حيات رستگارى نيست.

 دجّال در تراث روايى ما، يك چشم معرفى شده است و گفته شده كه چشم ديگر او كور است و قطعا اين وصف، زيبنده ى تفكر و تمدن ماده‏زده ى غربى مى‏باشد؛ چه آن كه غرب از دو بخش عالم و هستى آدمى يعنى ماده و معنا و به عبارت ديگر جسم و روح، تنها ماده و ماديات و جسم و جسمانيات را مى‏بيند و اساسا توانايى مشاهده‏ ى معنا و معنويت و روح و روحانيت را ندارد و اين يعنى او از يك چشم محروم است و يكى از دو سمت و سوى جغرافياى هستى را نديده و هرگز درك نكرده است.

 سرانجام در احاديث مى‏خوانيم كه (هيچ جايى از زمين باقى نمى‏ماند مگر آن كه دجّال در آن گام مى‏نهد و حضور خود را اعلام مى‏كند به جز مكه و مدينه؛ زيرا فرشته‏اى با شمشيرى بر فراز اين دو ناحيه ‏ى مقدسه ايستاده و از ورود دجّال به آن‏ها جلوگيرى مى‏كند).

 از زمانى كه استعمار قديم در لباس استعمار نوين، تجديد حيات كرد و با استعمار فكرى -فرهنگى و استكبارى اقتصادى، اختاپوس‏ وار با بازوهاى پليد خود به اطراف و اكناف چنگ ‏اندازى كرده، هيچ قسمتى از كره‏ ى خاكى از لوث وجود او بر كنار نمانده و همه كشورهاى جهان سايه ى شوم او را بر سر خود حس كرده‏اند. همه ى فرهنگ‏ها مقهور ارزش‏ها و هنجارهاى غربى قرار گرفته است مگر ايدئولوژى مترقى و حيات‏بخش اسلام ناب كه در حديث فوق با زبان سمبليك، حرم الهى مكه و حرم نبوى مدينه - سراى توحيد و نبوت- نماد آن قلمداد شده است و اين به آن معناست كه تفكر اِلحادى، نوين غرب هرگز اسلام اصيل را مقهور نخواهد ساخت كه (الاسلام يعلو و لا يُعلى عليه).[10]

3 - خروج دجّال از اشراط الساعة

 جدا از اين كه روايات باب دجّال قابل اعتماد هستند يا نه؟ و اين كه آيا شيعه هم مانند اهل سنت مسئله‏ ى دجّال را پذيرفته است يا نه؟ و با چشم‏پوشى از اين كه آيا دجّال يك فرد معين است يا سمبل و نمادى است براى يك جبهه يا جريان، مسئله ى مهمّ ديگرى وجود دارد و آن احتمال در زمره ‏ى اشراط الساعة بودن دجّال است كه چنانچه اين احتمال ثابت شود، آنگاه پرونده‏ ى اين بحث در باب علايم ظهور بسته خواهد شد.

 احتمال مزبور داراى قرائن و شواهدى است كه به برخى از آن‏ها اشاره مى‏كنيم:

 الف - در تعداد قابل توجهى از اخبار (شايد بتوان ادعا كرد بيشتر رواياتى كه در آن اصل وجود دجّال مورد اشاره واقع شده است و نه احاديثى كه صفات او را مطرح ساخته‏اند) تصريح شده كه (دجّال) از اشراط الساعة مى‏باشد؛ براى نمونه روايتى است نبوى كه به اسناد مختلف در كتب قوم آمده است. رسول خداصلى الله عليه و آله مى‏فرمايند:

 (ناگزير ده نشانه قبل از وقوع قيامت رخ خواهد داد؛ 1-سفيانى

2- دجال

3- دخان

4- دابّه

 5- خروج قائم‏ عليه السّلام

 6- طلوع خورشيد از مغرب

 7- نزول عيسى بن مريم ‏عليه السّلام  از آسمان

8- فرو رفتن زمين در مشرق

 9- فرو رفتن زمين در جزيرة العرب

 10- آتشى كه از انتهاى عدن خارج مى‏شود و مردمان را به سوى محشر مى‏راند).[11]

ب - مولى محسن فيض كاشانى در نوادر الاخبار فى ما يتعلق باصول الدين در (كتاب المعاد) بابى تحت عنوان (باب اشراط الساعة) گشوده است. در دومين روايت اين باب مى‏خوانيم: رسول خداصلى الله عليه و آله فرمود:

 (قيامت بر پانخواهد شد مگر ده نشانه هويدا گردد؛

1- دجال

2- طلوع شمس از مغرب 

 3- دابة الارض

4-يأجوج و مأجوج

 5- دخان 

6و  7و   8 - سه فرورفتگى: فرو رفتن زمين در مشرق، فرورفتن زمين در مغرب و فرو رفتن آن در جزيرة العرب

 9- آتشى كه از انتهاى عدن خارج شده، مردم را سوى محشر مى‏راند.

 10 - اين آتش فرو نشيند با مردمان هر گاه آنان بنشينند و روى آورد به مردمان هر گاه آنان جلو آيند.)  [12]