چشم به راه مهدى

جمعى از نويسندگان مجله حوزه

- ۱۸ -

الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد
نوشته : محمد بن محمد بن نعمان عكبرى ، معروف به شيخ مفيد.
تحقيق : مؤ سه آل البيت لاحياء التراث ، قم .
ناشر: كنگره هزاره شيخ مفيد.
شماره صفحه ها: ج 1: 363، ج 2: 562
شيخ مفيد از بزرگان فقهاى شيعه در سده هاى چهارم و پنجم هجرى است .⁽⁶⁷³⁾
وى ، در سال 336 ه - .ق . در روستايى به نام عكبرى ديده به جهان گشود. پدرش از مردم بصره و مدتى در شهر واسط، معلم بوده و سپس به عكبرى آمده و در همان جا ساكن شده است .
پدر، او را به بغداد مى برد، تا به كسب دانش پردازد. او، پس از مدتى به محضر بزرگانى چون : شيخ صدوق ، محمد بن جنيد اسكافى ، ابو على صولى ، ابوغالب رازى ، ابن قولويه قمى و ⁽⁶⁷⁴⁾ ...راه مى يابد و از آنان بهره مى گيرد با استعداد و هوش فوق العاده اى كه داشته ، خيلى زود به مقامهاى عالى علمى نائل مى آيد.
در كرخ بغداد، كرسى درسى پايه گذارى كرد و شاگردانى چون : سيد مرتضى علم الهدى ، سيد رضى ، نجاشى ، شيخ طوسى ، ابن حمزه ، و...را پرورش داد⁽⁶⁷⁵⁾ كه بعدها هر يك ، از ناموران بزرگ جهان اسلام شدند و مايه فخر تشيع .
يافعى درباره شخصيت علمى وى مى نويسد:
((او، عالم شيعه و صاحب نوشته هاى بسيار و شيخ و پيشواى آنان است . به اين معلم و مفيد معروف بود.
در كلام ، فقه و جدل ، بسيار زبر دست بود و با پيروان همه مذاهب ، با جلالت و عظمت ، مناظره مى كرد.))⁽⁶⁷⁶⁾
شيخ مفيد، در سال 413 ه‍ ق . در بغداد، ديده از جهان فرو بست . تشييع با شكوهى از جنازه وى انجام شد و در ميدان اشنان ، مردم ، به امامت شاگرد برجسته اش ، سيد مرتضى ، بر او نماز گزاردند و در منزلش ، دفن گرديد و پس از چند سال ، به قبرستان قريش انتقال يافت و در جوار ابوجعفر دفن گرديد.⁽⁶⁷⁷⁾
از وى ، آثار ارزشمندى به جاى مانده كه نجاشى هفتاد و هشت اثر نام مى برد.
شمار زيادى از آثار شيخ ، در باب معارف اسلامى و امامت است ⁽⁶⁷⁸⁾ از جمله نوشته هاى ارزشمند وى ، كتاب الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد است .
ابن اثر، مجموعه بسيار گرانبهايى است كه به زندگانى امامان شيعه ، از ابعاد گوناگون پرداخته شده است .
اين اثر در دو جزء تنظيم شده : جزء اول به حيات امام على (ع ) اختصاص ‍ دارد و جزء دوم به زندگانى ديگر ائمه (ع ).
و بخش پايان كتاب (از صفحه 339 تا آخر) ويژه امام مهدى (عج ) است .
در اين بخش ، پس از بيان نام ، كنيه و ولادت حضرت مهدى ، به دلائل عقلى بر وجود امام معصوم اشاره مى شود، سپس سخنان پيامبر درباره غيبت و قيام حضرت كه از سوى شيعه و سنى ، پذيرفته شده اند و احاديث امامان معصوم (ع ) آورده مى شود. آن گاه نويسنده محترم ، با بهره گيرى از آيات قرآن و روايات پيشوايان دين ، ويژگيهاى حضرت مهدى (عج ) را بر مى شمرد و از بشارت پيامبر(ص ) به ظهور حضرت در آخر الزمان ياد مى كند.
مطالب اساسى اين بخش از كتاب ، به شرح زير مى پردازد:
ادله عقلى و نقلى بر امامت امام عصر (عج ).
رواياتى كه درباره حضرت مهدى (عج ) رسيده است .
اشخاصى كه به فيض ملاقات و زيارت حضرت نائل آمده اند.
برخى كرامات و معجزات حضرت در عصر غيبت .
نشانهاى ظهور و حوادثى كه پيش از ظهور حضرت ، رخ خواهد داد.
سال ، روز و محل قيام .
چگونگى گردآورى سپاه و ماءموريت آنان .
مسير حركت .
مدت امامت و حكومت .
جرياناتى كه در آن روزگار رخ مى دهد.
وضعيت زمين و مردم در آن عصر.
ويژگيهاى جمال ، شمايل ، شيوه رفتار سيره اخلاقى و عملى حضرت مهدى (عج ) به گونه بسيار محققانه ، بر اساس منابع متقن و ديدگاههاى مستدل عقلى و نقلى .
الفصول العشره فى الغيبه
نوشته : شيخ مفيد
تحقيق : فارس حسون .
ناشر: كنگره هزاره شيخ مفيد.
شماره صفحه ها: 103.
شيخ مفيد در آغاز اين رساله اشاره مى كند:
((در ديگر نوشته هاى خود، به مسائلى چون : وجوب امامت ، عصمت امام ، ويژگيهاى امام ، دلائل امامت ائمه معصومين (ع ) نقد ادعاى مخالفان ، فلسفه غيبت و...پرداخته ام . در اين نوشته ، به ده پرسش درباره مهدى ، پاسخ مى دهم .))
شيخ در مورد اهميت و جايگاه اين رساله مى نويسد:
((در اين اثر، آنچه تمامى خردمندان بدان نياز دارند، آورده شده و به گونه ساده ، در دسترس همگان قرار گرفته است .))
شيخ بر اين نظر است كه اگر كسى از محتواى اين رساله ، آگاهى يابد، از نوشته هاى ديگر وى ، در اين باره ، بى نياز خواهد بود.
پرسشهاى دهگانه
1. آيا امام حسن عسكرى (ع ) فرزندى به نام مهدى داشته است ؟ آيا اين را فقط شيعه باور دارد، يا غير شيعيان نيز، بدان اعتراف دارند؟
2. تكذيب وجود فرزندى براى امام عسكرى (ع )، از سوى جعفربن على (عموى امام زمان ).
3. امام حسن عسكرى اگر فرزندى به نام مهدى داشت ، چطور در وصيت خود، از او نام نبرده و به مادرش وصيت كرده است .
4. دليل بر ولادت مخفيانه و غيبت آن حضرت چيست ؟
5. غيبت طولانى ، خلاف عادت ، پذيرفته نيست . چگونه مى تواند فردى كه در زمانهاى دور، چشم به جهان گشوده ، تا اين زمان ، (411 ه‍ ق ) زنده باشد؟
6. غيبت طولانى ، با دست نيابيدن و مشخص نبودن محل سكونت وى ، چگونه ممكن است ؟
7. بر فرض صحت غيبت ، در صورت اجرا نكردن حدود، بيان نكردن احكام ، هدايت نكردن گمراهان ، اقامه نكردن امر بمعروف و نهى از منكر و...چه نفعى خواهد داشت ؟
8. به هر دليلى كه شيعه اماميه ادعاهاى فطحيه ، كيسانيه ، ناووسيه و اسماعيليه را در باب غيبت باطل مى شمارد، به همان دليل ادعاى شيعه اماميه نيز، در غيبت حضرت مهدى باطل است .
9.شيعه اماميه بر اين باور است كه خداوند غيبت آن حضرت را لازم دانسته و خداوند چيزى را اراده نمى كند، مگر آن كه داراى مصلحت باشد. از سوى ديگر شيعه اماميه معتقد است كه در مشاهده آن حضرت و اخذ معارف دين از وى ، مصلحت كامل بندگان وجود دارد و با ظهور آن حضرت ، همه مصالح تحقق مى پذيرد. بنابراين چگونه خداوند غيبت حضرت را اراده نموده است .
10. اگر اماميه بر غيبت امام عصر(عج ) اصرار كند، بايد در هنگام ظهور، معتقد به معجزه باشد، تا مردم او را بشناسند، در حالى كه داشتن معجزه از ويژگيهاى پيامبران الهى است .
پس از طرح پرسشهاى بالا، شيخ ، به يكايك آنها به شرح پاسخ مى دهد.
اين اثر با عناوين : ((المسائل العشرة فى الغيبة و الاجوية عن المسائل العشر)) در نجف و قم چاپ شده و اخيرا در هزاره شيخ مفيد، با ديگر آثار وى (مصنفات ج 3) نشر يافته است .
رسالة ثانية فى الغيبة
نوشته : شيخ مفيد.
تحقيق : علاء آل جعفر.
ناشر: كنگره شيخ مفيد.
شماره صحفه ها: 60
اين رساله كم حجم نيز، پاسخ به پرسشهايى است كه از سوى شخصى درباره غيبت و ظهور امام زمان (عج ) مطرح شده و شيخ مفيد به آنها پاسخ داده است .
سؤ ال مى كند: چه دليلى بر وجود امام زمان هست ؟
شيخ مفيد، با استناد به ادله نقلى (احاديث و روايات صحيح ) و مورد پذيرش شيعه و سنى و ادله عقلى ، اين پرسش را پاسخ مى گويد.
پرسش ديگر: چگونه كسى كه طرفدار عدل و توحيد است ، امامت كسى را كه ولادت او قطعى نيست مى پذيرد.
آيا چنين چيزى به عقل ، يا وحى درست مى آيد؟
شيخ مفيد، در پاسخ ، با اشاره به احاديث و ادله اى كه مى گويد زمين نبايد خالى از حجت باشد، استدلال مى كند و مى نويسد:
((حجت ويژگيهايى دارد. كسى حجت است كه آن اوصاف را دارا باشد. و در اولاد عباس ، اولاد على و قريش ، كسى با اين اوصاف نيست .
بر اساس اين استدلال عقلى ، حجت بايد فردى ديگرى باشد، هر چند ظاهر و پيدا نباشد. زيرا مسلم است شخصى مى تواند حجت باشد كه از خطا و گناه معصوم باشد.
بنابراين ، لازم مى آيد كه حجت (عج ) غائب باشد.⁽⁶⁷⁹⁾ ))
در اين رساله ، پنج پرسش مطرح شده كه شيخ ، محكم و متقن از آنها پاسخ مى دهد.
افزون بر آثارى كه از شيخ مفيد درباره مساءله غيبت امام عصر (عج ) بر شمرديم ، آثار ديگرى نيز، از شيخ به جا مانده كه برخى از آنها در ضمن مجموعه اى تحت عنوان :((خمس رسائل فى اثبات الحجة )) از سوى دارالكتب التجاريه نجف اشرف ، در سال 1370. ه‍ ق . به چاپ رسيده است .
در جلد 7 مصنفات شيخ مفيد نيز كه از سوى كنگره نشر يافته ، چهار رساله ، از جمله همين رساله حاضر، به چاپ رسيده است . البته از آن جا كه بنابر معرفى تمام نوشته هاى شيخ مفيد، در اين باره نيست ، به همين اندازه بسنده مى كنيم .
اثبات الوصيه
نوشته : ابى الحسن على بن الحسين بن على المسعودى .
ناشر: دارالضواء، بيروت .
شماره صفحه ها: 295.
مسعودى ، در شهر بابل ديده به جهان گشود و در بغداد به كسب دانش ‍ پرداخت .⁽⁶⁸⁰⁾ سپس براى ادامه تحصيل ، به مصر سفر كرد و از آن جا براى استفاده از علماء بصره ، راهى آن ديار شد، از دانشمند برجسته بصره ، از جمله : ابا خليفه الحمحى بهره گرفت .⁽⁶⁸¹⁾
در سال 309 ه‍ ق . از شهرهاى فارس و كرمان ديدن كرد و مدتى در استخر فارس اقامت گزيد و از عالمان آن منطقه بهره جست ، از آن جا به هند و چين سفر كرد. اين مرحله از سير و سياحت علمى خود را در عمان به پايان برد.
در سال 314 ه‍ ق . مرحله ديگرى از هجرت علمى خود را از عمان آغاز كرد و به ماوراء آذربايجان ، گرگان ، فلسطين و شام رفت . در سال 332 ه‍ ق . عازم النطاكيه و سپس مصر شد. در مصر اقامت گزيد و در جمادى الاخر سال 345 ه‍ ق . يا 363 ه‍ ق . در همان جا به درود حيات گفت .⁽⁶⁸²⁾
مسعودى را از بزرگان دانش رجال و تراجم ، شخصيت برجسته علمى ، جليل القدر، مورد اطمينان و بزرگوار معرفى كرده اند.⁽⁶⁸³⁾
از مسعودى ، آثار ارزنده اى در موضوعات گوناگون به يادگار مانده كه از آن جمله است : اثبات الوصيه . كتاب ارزشمند اثبات الوصية ، موضوعات : تاريخى و اعتقادى و...را در بر دارد. ابتدا، به بيان جنود عقل و جهل ، خلق جن و ناس و سجود ملائكه پرداخته است ، آن گاه ، جريانهاى تاريخى را از هبوط آدم ، رسالت انبياء الهى و مردان بزرگ ، تا ولادت پيامبر اكرم اسلام (ص )، به بحث مى گذارد.
بعد مى پردازد به چگونگى انتقال پيامبر(ص ) از اصلاب انبياء و حوادث صدر اسلام : دعوت خصوصى و عمومى ، معراج و هجرت پيامبر(ص ) و نزول قرآن ، اثبات امامت تك تك ائمه (ع )، از نظر تاريخى در محدوده تاريخ ائمه (ع ) جريانهايى كه در عصر هر امامى اتفاق افتاده ، شيوه برخورد آنان با حاكمان زمان و عكس العملهاى حاكمان را به رشته تحرير در مى آورد. در پايان ، امامت امام عصر(عج ) را از زبان مخبران صادق اثبات مى كند و موضوعاتى را به شرح زير، در باب امامت امام دوازدهم و مساءله غيبت وى ، به بوته بررسى مى نهد: امام زمان فرزند كيست ؟
ويژگيهاى حضرت .
انتظار فرج .
نشانه هاى ظهور.
مقابله حضرت به هنگام ظهور با ستمكاران و...
كفاية الاثر
نوشته : ابى القاسم على بن محمد بن على الخزاز القمى الرازى .
تحقيق : سيد عبداللطيف حسينى كوه كمرى خوئى .
ناشر: انتشارات بيدار، قم .
شماره صفحه ها: 402
مؤ لف اين اثر نفيس ، از دانشمندان اواسط قرن چهارم هجرى و از شاگردان شيخ صدوق است كه در قم زاده شده و در رى مى زيسته است .⁽⁶⁸⁴⁾
صاحب رياض العلماء درباره وى مى نويسد:
(( ...الشيخ الاجل الاقدم الوالقاسم على بن محمد بن على الخزاز الرازى القمى قدس سره ، الفاضل العالم المتكلم الجليل الفقيه المحدث المعروف تلميذ الصدوق و امثاله .)) ⁽⁶⁸⁵⁾
ابوالقاسم على بن محمد بن على الخزاز الرازى قمى ، فاضل ، عالم ، متكلم ، فقيه محدث و از شاگردان صدوق و مانند وى بوده است .
از متن كتاب بر مى آيد نويسنده افزون بر صدوق ، از شمار زيادى از علماء و راويان استفاده برده و شمار زيادى از وى نقل روايت كرده اند، از جمله : ابوالبركات على بن الحسين الحسينى الجورى ، محمد بن ابى الحسن بن عبدالصمد القمى ، محمد بن الحسين بن سعيد قمى المجاور به بغداد و...
از جمله آثارى كه از وى ، به جا مانده كتاب ارزشمند كفاية الاثر است . اين اثر، نخستين كتابى است كه در موضوع خود، به اين شيوه نگارش يافته و پس از آن . بسيارى از نويسندگان از آن الگو گرفته اند.
مرحوم بهبهانى در تعليقات خود بر رجال ميرزاى كبير، درباره ارزش ‍ علمى كتاب و ديدگاههاى نويسنده كفاية الاثر، مى نويسد:
(( راءيت كتاب الكفاية كتابا مبسوطا جيدا فى غاية الجودة جميعه نصوص عن الرسول صلى الله عليه و آله و عن غيره ايضا فى الائمة الاثنى عشر و فيه بعض تحقيقاته يظهر منه كونه فى غاية الفضل )) ⁽⁶⁸⁶⁾
كتاب كفاية الاثر را كتابى دراز دامن ، در نهايت خوبى يافتم . تمام مطالب آن را رواياتى كه از رسول اكرم (ص ) و غير ايشان درباره ائمه (ع ) رسيده است ، تشكيل مى دهد. در آن ، برخى تحقيقات يافت مى شود كه گواه فضل و دانش بالاى مؤ لف است .
نويسنده در انگيزه تاءليف كتاب مى نويسد:
((برخى شيعيان ، آگاهى كافى در امر امامت نداشتند، از اين روى ، طرح بعضى شبهات از سوى مخالفان و گروههاى مخالف ، امر را بر آنان مشتبه كرده بود، تا آن جا كه دليلهاى روايى بر اثبات امامت ائمه (ع ) را انكار مى كردند. شيعيان دست خود را از دليلهاى روايى و نصوص بر امامت ، تهى مى ديدند. حتى برخى پا را فراتر گذاشته و گمان كردند، از صحابه نيز نسبت به امامت خبر و اثرى نرسيده است . چون وضعيت اعتقاد دينى آنان را اين گونه يافتم . بر خود لازم ديدم ، در اين مساءله به تحقيق و جست و جو بپردازيم و با گردآورى آثار و اخبارى كه امامت ائمه (ع ) را اثبات مى كند، حقيقت را بر همگان آشكار كنم و شبهات مطرح شده را پاسخ گويم .))
اخبار و روايات فراوانى از پيامبر(ص ) رسيده كه پس از ختم نبوت ، امر امامت و خلافت را دوازده نور پاك بر عهده مى گيرند: كه اول آنان على (ع ) و آخر آنان مهدى (عج ) است .
علما، از دير باز، به گردآورى و استدلال به اين اخبار، بر مساءله امامت پرداخته اند و آثارى را سامان داده اند.
عالمى كه از عهده اين امر مهم و اساسى به خوبى بر آمده و به گونه تحسين برانگيزى آن را به انجام رسانده ، قمى رازى ، در كتاب كفاية الاثر است .
مؤ لف با تلاش بسيار و ابتكار در خور تقدير، روايات و احاديثى كه به طور صريح بر امامت ائمه (ع ) دلالت دارند و اصحاب مشهور پيامبر(ص ) مانند: على (ع )، عبدالله بن عباس ، عبدالله بن مسعود، ابى سعيد خدرى ، ابى ذر غفارى ، سلمان فارسى ، فاطمه (س )، ام السلمه و عايشه از حضرت شنيده و روايت كرده اند. آورده است .
سپس اخبار و رواياتى كه درباره تعيين هر يك از ائمه (ع )، به نص صريح امام پيشين رسيده ، با نظم ويژه اى نقل كرده و آنها را دليل محكم و استوارى بر انتصاب ائمه (ع )، بويژه امام زمان (ع )، مى داند. از اين روى ، حجت را بر همگان تمام شده مى انگارد.
افزون بر اين ، آخرين باب كتاب را به رواياتى كه از سوى امام عسكرى (ع ) درباره حضرت مهدى و امامت پيشواى دوازدهم شيعيان رسيده اختصاص داده است .
در پايان ، رواياتى كه از زيد، بر امامت امام عصر (عج ) نقل شده ، مى آورد.
اين اثر نفيس ، از متون كهن در باب امامت است كه از جهت اتقان ، همواره مورد توجه بزرگان دانش حديث بوده و متن آن بر بسيارى از علماى برجسته خوانده شده و از سوى آنان اجازه نقل به افراد موثق صادر شده است .
چاپ حاضر، با نسخه هاى مورد اعتماد و برخى روايات آن با كمال الدين شيخ صدوق مقابله و تصحيح شده و از اعتبار بالايى بهره مند است .
المقنع فى الغيبة
نوشته : سيد مرتضى علم الهدى
تحقيق : سيد محمد على حكيم .
چاپ شده در: مجله تراثنا، شماره دوم ، سال هفتم ، 1412 ه‍ ق .
شماره صفحه ها: 57
سيد مرتضى ، از دانشمندان و نوابغ قرن چهارم و پنجم ه‍ ق . است در سال 355 ه‍ ق . در، شهر بغداد ديده به جهان گشود. از كودكى به فراگيرى دانش ‍ پرداخت و در جوانى در بسيارى علوم سر آمد شد. وى ، از شاگردان ممتاز شيخ مفيد است .
افزون بر بهره ورى از محضر شيخ مفيد، از محضر بزرگانى چون : هارون بن موسى تلعكبرى ، حسين بن بابوين قمى ، ابن نباته ، ابوعبدالله محمد بن عمران مرزبانى خراسان ، احمد بن سهل ديباجى احمد بن سعيد كوفى ...بهره جسته است .
سرانجام ، پس پروراندن شاگردان بسيار، خدمات ارزنده به تشيع و اسلام و به جاى گذاردن آثار فراوان ، در هشتاد و يك سالگى ، به درود حيات گفت .⁽⁶⁸⁷⁾
از آثار ارزنده وى رساله المقنع است در موضوع غيبت .
اين اثر، با وجود حجم اندك از جمله متقن ترين متون است .
ارزش كتاب ، زمانى بيشتر هويدا مى شود كه مى بينيم بزرگانى چون : شيخ طوسى ، فرازهايى از متن كتاب و در برخى موارد، خلاصه اى از مطالب را در كتاب الغيبة خويش آورده است .
امين الاسلام طبرسى در فصلهاى گوناگون كتاب اعلام الورى باءعلام الهدى ، گاه عين عبارتها و گاه مضمون مطالب را آورده است .
اهتمام بزرگان به اين اثر، نمايانگر حسن تاءليف و اتقان و اتقان و استوارى ديدگاهها و ارزش فوق العاده و برتر آن است .
سيد مرتضى ، درباره سبب نگارش اين رساله مى نويسد:
در مجلس وزير السيد، سخن از غيبت امام عصر(عج ) به ميان آمد و اين امر مرا بر آن داشت ، در اين باب اثر كوتاهى بنگارم .))
صاحب الذريعة از قول استادش محدث نورى ، نقل مى كند:
((سيد مرتضى ، اين كتاب را براى وزير مغربى ، ابوالحسين بن على بن هارون بن عبدالعزيز الاراجتى نوشته است .⁽⁶⁸⁸⁾
از اشاره هايى كه سيد در الشافى فى الامامة و تنزيه الانبياء، و الائمه دارد، بر مى آيد كه ((المنقع )) پس از آن دو اثر نگاشته شده است .
اين اثر، به گفته اهل تحقيق ، به جز در اين اواخر كه در مجله تراثنا، چاپ شده ، تاكنون به صورت مستقل چاپ نشده است . محقق محترم در اين چاپ ، بر نسخه هاى ارزشمندى به ترتيب قدمت و استوارى متن اعتماد كرده است :
1. نسخه كتابخانه مركزى دانشگاه تهران ، تاريخ پايان استنساخ ، 8 شعبان 1070 ه‍ ق .
به خط ابراهيم بن محمد حرفوشى .
اين نسخه ، كامل ترين نسخه موجود و مشتمل بر تمامى كتاب المقنع فى الغيبة ، با تمام افزوده آن است ، تحت عنوان :((الزيادة المكملة ))، جز اين كه برگ آخر آن ، افتاده است .
2. نسخه كتابخانه مجلس شوراى اسلامى ، تهران . اين نسخه ، بخشى از المقنع را در بر دارد.
3. نسخه كتابخانه آيت الله مرعشى ، قم . اين نسخه ، به خط محمد بن ابراهيم بن عيسى البحرانى الاوالى نوشته شده و از نسخه هاى خطى قرن دهم هجرى است .
محقق محترم ، كار تحقيق را به صورت تطبيق و تلفيق ، با نسخه هاى ياد شده انجام داده است و در پاورقى ، آن جا كه نياز به ذكر اختلاف نسخه هاى ياد شده انجام داده است و در پاورقى ، آن جا كه نياز به ذكر اختلاف نسخه ها بوده ، اشاره كرده و افزون بر اين ، برخى مطالب و كلمات را توضيح داده است .
مطالب كتاب كه بدون عنوان و سرفصل بوده ، از سوى محقق عنوان گذارى شده كه خواننده ، به آسانى به مطالب كتاب ، دسترسى خواهد يافت .
در متن كتاب نيز، برخى نكات را در داخل كروشه ، روشن كرده است .
كتاب ، با حمد و سپاس الهى و درود بر بنده برگزيده خداوند، پيامبر مكرم اسلام شروع شده و پس از بيان انگيزه تاءليف ، ادعاى مخالفان را طرح مى كند:
((سخن از غيبت امام زمان ، براى شيعيان مشكل است )).
در پى طرح ادعاى مخالفان ، مى نويسد:
((به مساءله غيبت ، بايد از زاويه ساختار اصولى نگريست ، زيرا مساءله غيبت امام عصر (عج )، فرع اصولى است كه اگر آن اصول ، برهانى شود، سخن از غيبت آسان ترين و روشن ترين بحث خواهد بود و گرنه ، سخن گفتن بدون پرداختن به بحث اصولى ، مبنايى نخواهد داشت .))
سپس اصولى را كه بايسته بحث در اين باب است ، با استناد به برهانهاى عقلى و نقلى به شرح زير اثبات مى كند:
اصل امامت .
اصل عصمت .
اصل وجوب امامت .
اصل وجوب عصمت .
سيد، در ضمن اثبات اين اصول ، شبهات و ادعاهايى كه از سوى مسلكها و فرقه هاى گوناگون مانند: كيسانيه ، ناووسيه ، واقفيه و...مطرح شده ، پاسخ مى دهد. با شيوه برهان عقلى وارد مباحث مربوط به غيبت مى شود و همراه بيان مطالب ، به برخى از شبهات نيز پاسخ مى گويد.
عناوين عمده مباحث طرح شده به شرح زير است :
حكمت غيبت ، جهل و بى خبرى از حكمت ، منافات نداشتن جهل به حكمت غيبت با غيبت و...درباره حكمت غيبت و سبب آن مى نويسد:
(( ...اما لسبب الغيبة فهو. احاقة الظالمين له عليه السلام ...)) ⁽⁶⁸⁹⁾
سبب غيبت امام عصر(ع ) ترس از ستمگران بوده است .
سپس با حفظ اصولى و مبانى كه پى ريخته ، پاسخ مخالفان را مى دهد.
شبهات بدانها پرداخته شده ، بدين شرح هستند:
تفاوت ميان پنهان شدن پيامبر(ص ) و امام چيست ؟
چرا ائمه (ع )، پيش از امام زمان ، غايب نشدند، در حالى كه آنان نيز، ترس از ستمگران داشتند؟ چه فرق بين وجود و عدم كسى است كه سودى از سوى او به كسى نرسد؟
اگر ملاك غيبت ، ترس از دشمنان است ، آيا خداوند امام عصر را ايمن از دشمنان ، ظاهر خواهد كرد؟ احكام و حدود در زمان غيبت بر عهده كيست ؟!
علت ظاهر نشدن حضرت ، بر دوستانش چيست ؟
فرق بين دوست و دشمن در فلسفه و علت غيبت كدام است ؟
و...
اين اثر ارزشمند، تكمله اى دارد، به نام : الزيادة المكمل بها كتاب المقنع )) كه در پايان همين اثر، آمده است .
در آغاز بخش افزوده ، به مساءله بهره شيعيان و پيروان امام ، در زمان غيبت مى پردازد و يادآور مى شود كه غيبت حضرت ، سبب آن نمى شود كه امام ، نقشى در امور مسلمانان نداشته باشد و اثبات مى كند كه در اطاعت و پيروى از امام و استفاده از وجود شريف وى ، تفاوتى بين وجود و غيبت او، نيست . از طرفى ظهور امام براى اولياء واجب و ضرورى نيست . امام ، در حال غيبت نيز، بر آنچه پيش مى آيد و بر شيعيان مى گذرد و شيعيان انجام مى دهند، آگاه و بر كم و كيف جريانهايى كه اتفاق مى افتد گواه است .
سپس با طرح پرسشهايى در مورد علم امام (ع ) مباحث اين بخش را به پايان مى برد.
البرهان على صحة طول عمر الامام صاحب الزمان (عج )، ج 2
نوشته : محمد الكراچكى الطرابلسى .
تحقيق و تعليق : شيخ عبدالله نعمه .
ناشر. دارالذخار، قم .
مؤ لف ، از بزرگان شيعه ، است .
وى براى كسب دانش ادب ، فقه ، حديث و... به بلاد اسلامى سفرهاى بسيار كرده و نزد بزرگان دانش ، چون : شيخ مفيد، به فراگيرى دانش ‍ پرداخته است .
يافعى درباره شخصيت علمى وى مى نويسد:
((ابوالفتح الكراچكى خيمى ، راءس شيعه صاحب تصانيف نحوى لغوى منجم ، طبيب ، متكلم از كبار اصحاب شريف مرتضى است .))⁽⁶⁹⁰⁾
وى ، پس از عمرى تلاش علمى گسترده و بهره رسانى علمى به امت اسلامى و دفاع از كيان تشيع ، در تاريخ 449 ه‍ ق )) به درود حيات گفت .⁽⁶⁹¹⁾
او، آثار فراوانى در فقه ، اخبار، اصول دين ، نجوم ، هيئت و انساب دارد، از جمله آثار ارزشمند وى ، كتاب شريف كنزالفوائد است .
مؤ لف ، در جزء دوم كنز الفوائد، رساله اى تحت عنوان : البرهان على صحة طول عمر الامام صاحب الزمان (عج ) نگاشته است .
مؤ لف محترم درباره انكار طول عمر امام عصر از سوى مخالفان مى نويسد:
((چون مخالفان غيبت امام عصر (عج )، نتوانسته اند موضوع طول عمر حضرت را حل كنند، منكر وجود امام عصر (عج ) شده اند و طول عمر امام عصر را، دليل بر بطلان ديدگاه شيعه دانسته اند.))
در مقام پاسخ ، منكران وجود امام عصر (عج ) را به چند گروه تقسيم مى كند و سپس ديدگاههاى فلاسفه ، منجمان ، اطبا و طرفداران عادات را در مورد طول عمر انسانها، يادآور مى شود و در پايان ، بر اساس باورهاى دينى مورد پذيرش همگان ، شواهد عينى و تاريخى ، اشكالات را پاسخ مى گويد و از كسانى كه عمر طولانى داشته اند و هنوز حيات دارند، مانند: حضرت خضر، بر اثبات مطلب گواه مى آورد.
كتاب الغيبة
نوشته : شيخ الطائفة ابى جعفر محمد بن الحسن الطوسى .
تحقيق : شيخ عبدالله تهرانى و شيخ احمد ناصح .
ناشر: موسسه معارف اسلامى قم .
شماره صفحه ها: 569.
شيخ طوسى ، از بزرگترين علماى اسلام است .
وى در سال 385 ه - در شهر طوس ديده به جهان گشود و در همان جا، علوم مقدماتى ، فقه ، اصول و حديث را از، استادان عصر خويش فرا گرفت . در سال 408 ه - به عراق مهاجرت كرد و در بغداد، حدود پنج سال از پيشواى بزرگ شيعيان شيخ مفيد و برخى اساتيد ديگر بهره برد.
پس از رحلت شيخ مفيد، حدود 23 سال از محضر پرفيض سيد مرتضى و ديگر بزرگان ، استفادهاى فراوانى برد و حدود 12 سال پيشواى علمى بغداد بود و كرسى درس عظيم آن جا را بر عهده داشت ، سپس به نجف اشرف مهاجرت كرد. در نجف ، حوزه علوم اسلامى را بنياد نهاد و بقيه عمر پر بركتش را در آن شهر به تاءليف ، تصنيف و تدريس گذراند و در سال 460 ه - ق به ديار حق شتافت ⁽⁶⁹²⁾ .
شيخ ، عالمى جامع و مسلط بر علوم متداول زمان خود بوده و در زواياى گوناگون فرهنگ اسلامى قلم زده و آثار گرانبها و ارزشمندى از خود، به جا گذاشته است . در باب عقايد، بويژه مساءله مهدويت و غيبت امام عصر عليه السلام ، افزون بر كتاب ؟ تخليص الشافى سيد مرتضى ، كه در جلد اول و چهارم آن درباره امام زمان ، به شرح بحث كرده ، كتاب جداگانه اى در خصوص غيبت امام زمان به نام الغيبة ، نگاشته است .
اين كتاب ، از ابتكار و جامعيت كم نظير شيخ ، حكايت دارد، وى در اين اثر، به همه جوانب مساءله غيبت ، به گونه دقيق و استوار رسيده و پاسخ اشكالات مخالفان را با استدلال به كتاب ، سنت و عقل داده است و ديدگاه شيعه را با استدلال هاى دقيق ، روشن كرده است .
آقا بزرگ تهرانى ، در اهميت و عظمت اين اثر ارزنده مى نويسد:
(( قد تضمن اقوى الحجج و البراهين العقليه على وجود الامام عليه السلام و غيبته ثم ظهوره فى آخر الزمان ....)) ⁽⁶⁹³⁾
(كتاب حاضر) قوى ترين برهانهاى عقلى و نقلى بر وجود امام زمان عليه السلام و غيبت و ظهور آن حضرت را در آخر الزمان ، در بر دارد.
شيخ طوسى در مقدمه كتاب ، انگيزه تاءلف كتاب را چنين بيان مى كند:
((شيخ بزرگوار ما، به من دستور داد، كتابى درباره غيبت صاحب الزمان و سبب دوام غيبت و پاسخ شبهات مخالفان بنويسم .))
من با وجود كمى فرصت و ناراحتى روحى و موانع روزگار، پيشنهاد او را پذيرفتم و به گونه اختصار، آن را تعقيب خواهم كرد.
كتاب الغيبه ، امهات مباحث مربوط به غيبت امام عصر(ع ) را در بر دارد از جمله : غيبت ، علت و اسباب غيبت ، حكمت غيبت و... .
در آغاز، با ادله و برهانهاى بسيار، وجود امام زمان را و اين كه حضرت ، فرزند بلافصل امام حسن عسكرى است ، ثابت مى كند، به شبهات فرق گوناگون ، از جمله : اسماعيليه ، زيديه ، كيسانيه ، ناووسيه ، واقفيه ، فطحيه و...، با استناد به روايات پاسخ مى دهد. آن گاه براى رفع استبعاد از غايب شدن حضرت مهدى عليه السلام به غايب شدن پيامبر(ص ) در شعب ابى طالب .
غايب شدن حضرت يوسف ، موسى ، يونس ، اصحاب كهف و... استشهاد مى كند و براى طبيعى جلوه دادن طول عمر حضرت ، عمر طولانى حضرت نوح ، خضر و... را گواه مى آورد.
و به اين نكته تاءكيد مى ورزد كه طولانى كردن عمر افراد براى خداوند توانا، كار مشكلى نيست و آنان را ساليان سال زنده نگهدارد، چنانكه اهل بهشت ، در بهشت جوان مى مانند و پير نمى شوند.
در مورد فلسفه غيبت ، ترس از كشته شدن را يادآور مى شود و درباره فايده غيبت مى نويسد:
((وجود حضرت لطفى است و تصرف وى در امور، لطفى ديگر. خدا به وسيله امام ، لطف خويش را به انسانها مى رساند. فردى را كه براى اداره جامعه لازم است ، آفريده و حجت را بر مردم تمام كرده ، تا اگر خواستند از وجودش بهره ببرند، حجت را بر آنان تمام كرده است . مردم هستند كه اسباب ترس و غيبت را فراهم ساخته اند. از جانب خداوند، فيض ، كامل است ، قابليت قابل شرط است .))
اين كتاب ، تاكنون ، بارها به چاپ رسيده : نخستين بار در تبريز، چاپ سنگى ، سال 1323 ه - ق . چاپ دو در نجف در قم و تهران بارها افست شده است .
از آنجا كه چاپهاى پيشين اشتباه بسيار داشته و در مواردى افتادگى ، محققان محترم كتاب بر آن مى شوند، چاپ تصحيح و تحقيق شده اى از اين اثر ارزشمند، عرضه بدارند. از اين روى متن آن را، با نسخه آستان قدس رضوى ، كتابخانه مدرسه فيضيه ، كتابخانه آيت الله مرعشى نجفى كه اصل نسخه نجف است ، مقابله مى كنند و به گونه اى مطلوب و در خور، به بازار دانش عرضه مى دارند.