اندوخته خداوند

هادى نجفى

- ۱۶ -


حديثْ شناسانِ أَهلِ سنّت، جُز درباره حضرتِ نوح هم، روايت کرده اند که أفرادي بيش از اين زيسته اند. نَوَوي که از مُحَدِّثانِ بزرگِ ايشان است، در تهذيب الأسماء چُنين گفته است:

دربابِ حيات ونُبُوَّتِ خِضْر اختلاف کرده اند؛ بيشترينه عالمان گفته اند که او زنده است ودر ميانِ ماست؛ صوفيان وأهلِ صلاح ومعرفت بر اين معنا همداستان اند وحکاياتشان درباره ديدار وملاقاتِ او واستفاده از وي وپرسش وپاسخ با او وحُضورش در جايگاههايِ شريف وموطنهايِ نيکو، بيشتر از آن است که به شمار درآيد ومشهورتر از آنکه يادکردش به گفتار ببايَد. شيخ أبوعمرو بن صلاح در فَتاوياش گفته است: عالمان وصالحان معتقدند که او زنده است وعامّه نيز با ايشان همسخن هستند وتنها بعضِ مُحَدِّثان با إنکارِ وي تَکْرَوي کرده(1) (پايانِ سخن).

به خاطرم مي آيد که وي درجايِ ديگر، وزَمَخْشَري در ربيع الأبرار، گفته اند که مسلمانان بر زنده بودنِ چهار تَن از پيامبران همداستان اند؛ دوتَن از ايشان، يعني إدريس وعيسي، در آسمان اند، ودوتَن، يعني إلياس وخضر، در زمين اند، وولادتِ خضر در زمانِ إبراهيم، پدرِ پيامبران(2)، بوده است.(3)

مُعَمَّراني که از عمرِ طبيعي درگذشته وتا صدها سال زيسته اند، بسيارند. سيّدِ مرتضي در أمالي اش(4) گروهي از ايشان را ياد کرده وکسانِ ديگر هم، مانندِ صدوق در إکمال الدّين(5)، شماري را بيش از آنچه شريفِ مرتضي ياد کرده است، خاطرنشان کرده اند. در اين روزگاران هم، چه بسيار کسان را ديده ايم که عمرشان به صد وبيست سال وقريب به آن يا بيش از آن رسيده است. از اينها گذشته، در ديده تحقيق، حق آن است که هرکس بتواند زندگاني را در يک روز حفظ کُنَد، هزاران سال هم مي تواند آن را حفظ کُنَد. تنها اين نکته مي مانَد که اين عمل عادتْ شکني است، ولي آيا عادتْ شکني وخروج از قوانينِ طبيعي در مورِد أنبياء وأولياء، چيزي شگفت يا أمري نادر است؟!

در اين باره به مُجَلَّداتِ پيشينِ المُقْتَطَف(6) مراجعه فرمائيد ودر آن گفتارهايِ فراوان وبراهينِ آشکارِ عقليِ أکابرِ فلاسفه غرب را در إثباتِ إمکانِ جاودانگيِ إنسان در دنيا ببينيد. يکي از دانشمندانِ بزرگِ اروپا گفته است: اگر شمشيرِ ابنِ مُلجَم در ميان نبود، عليّ بن أبي طالب از کساني مي بود که جاودانه در دنيا مي زيستند؛ زيرا جميعِ صفاتِ کمال واعتدال را يکجا در خود داشت؛ وما را در اين مقام تحقيق وکاوِشي فراخ دامنه است که مجالِ بيانش نيست).(7)

علّامه شيخ محمّدرضا مُظَفَّر (ره) در اين باره گفته است: (طولاني تر شدنِ زندگاني از عُمرِ طبيعي - يا آنچه پنداشته مي شود که عُمرِ طبيعي است -، در نظرِ دانشِ پزشکي، نه مردود است ونه مُحال. پزشکي فقط هنوز نتوانسته به چيزي دست يابَد که با آن بتوانَد زندگانيِ آدمي را از آنچه معمولًا هست درازتر کُنَد. باري، اگرچه پزشکي توانائيِ چُنين کاري را ندارد، خدايِ متعال بر هر کاري تواناست ودر عَمَل هم طولاني ساختنِ عُمرِ حضرتِ نوح وبَقايِ حضرتِ عيسي - عليهما السّلام - تحقّق يافته وقرآنِ کريم نيز از اين دو أمر خبر داده است... ليک اگر کسي که شک دارد، در آنچه قرآن هم از آن خبر داده باشد شک کُنَد، ديگر فاتحه إسلام خوانده است!(8) شگفت آن است که مسلماني درباره إمکانِ اين أمر مي پُرسَد که مدّعيِ ايمان به قرآنِ مجيد است).(9)

از عامّه هم حافظ أبوعبداللّه محمّد بن يوسفِ گنجيِ شافعي (کشته شده به سالِ 658 ه. ق). در کتابِ خود، البيان في أخبار صاحب الزّمان عليه السّلام، گفته است: (بقايِ آن حضرت ناممکن نيست، چرا که عيسي وإلياس وخِضْر هم از أوليايِ خدايِ متعال، ودجّالِ گجسته وإبليسِ ملعون هم از أعدايِ خدايِ متعال، بقا يافته اند. بقايِ اينان از طريقِ کتاب وسنّت ثابت شده و(حتّي مُنکِرانِ بقايِ مَهدي - عليه السّلام - نيز) درباره آن همداستان اند، آنگاه إمکانِ بقاءِ مَهدي (عليه السّلام) را منکر شده اند! اينک من بقايِ هر يک از ايشان را تبيين مي کُنَم تا از اين پس خردمندان به إنکارِ إمکانِ بقايِ مَهدي - عليه السّلام - گوش فرا ندهند..)..(10)

علامات ظهور حضرت قائم

(عَنْ مُحَمَّد بْنِ حُمْران قالَ: قالَ الصّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ - عَلَيْهِمَا السَّلام -:

إِنَّ الْقائِمَ مِنّا - عَلَيْهِ السَّلام - مَنْصورٌ بِالرُّعْبِ، مُؤَيَّدٌ بِالنَّصْرِ، تُطوَي لَهُ الْأَرْضُ وتَظْهَرُ لَهُ الْکُنُوزُ کُلُّها ويُظْهِرُ اللّهُ - تَعَالي - بِهِ دينَهُ عَلَي الدّينِ کُلِّه ولَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ ويَبْلُغُ سُلْطانُهُ الْمَشْرِقَ وَالْمَغْرِبَ، فَلَايَبْقَي فِي الأَرضِ خَرابٌ إِلّا عمّر ويَنْزِلُ رُوحُ اللّهِ عِيسَي بنُ مَرْيَم - عَلَيْهِمَا السَّلامُ - فَيُصَلِّي خَلْفَهُ.

قالَ ابنُ حُمْران: قيلَ لَهُ: يَابْنَ رَسُولِ اللّه! مَتَي يَخْرُجُ قائِمُکُم؟

قالَ: إِذَا تَشَبَّهَ الرِّجالُ بِالنِّساءِ وَالنِّساءُ بِالرِّجالِ وَاکْتَفَي الرِّجالُ بِالرِّجالِ والنِّساءُ بِالنِّساءِ ورَکِبَ ذاتُ الفُروجِ السُّروجَ وقُبِلَتِ الشَّهادَةُ الزُّورِ ورُدَّتْ شَهادَةُ الْعُدولِ واسْتَخَفَّ النّاسُ بِالدِّماءِ وارْتِکابِ الزِّناءِ وأَکْلِ الرِّباءِ والرّشاءِ واستِيلاء الأَشرارِ عَلَى الْأَبرارِ وخُروج السُّفيانيّ مِن الشّام واليَمانيّ مِنَ الْيَمَن وخَسْف بِالبَيْداءِ وقتل غُلامٍ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ - صلّي اللّه عليه وآله - بَيْنَ الرُّکْنِ والمَقامِ اسمُهُ مُحَمَّد بْنُ مُحَمَّد ولَقَبُهُ النَّفْسُ الزَّکيّ، وجائَتْ صَيْحَةٌ مِنَ السَّماءِ بِأنَّ الحَقَّ مَعَ عَليٍّ وشيعَتِه، فَعِنْدَ ذلکَ خُروجُ قائِمِنا.

فإِذا خَرَجَ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَي الْکَعْبَةِ واجْتَمَعَ ثَلاثُمِائَة وثَلَاثَةَعَشَر رَجُلًا وأَوَّلُ ما يَنْطِقُ بِهِ هذِهِ الْايةُ: (بَقِيَّةُ اللّهِ خَيْرٌ لَکُم إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنين).(11) ثُمَّ يَقُولُ: أَنَا بَقيّةُ اللّهِ وحُجَّتُهُ وخَليفَتُهُ عَلَيْکُم. فَلا يُسَلِّمُ عَلَيْهِ مُسَلِّمٌ إِلّا قالَ: السَّلامُ عَلَيْکَ يا بَقِيّةَ اللّهِ في أَرْضِه، فإِذَا اجْتَمَعَ لَهُ الْعقد وهُوَ عَشَرَةُ آلاف رَجُلٍ خَرَجَ مِن مَکَّة فَلايَبقَي فِي الْأَرْضِ مَعْبُودٌ دُونَ اللّهِ - عَزَّ وجَلَّ - مِنْ صَنَمٍ ووَثَنٍ وغَيْرِهِ إلّا فيه نارٌ فَاحْتَرَقَ وذلِکَ بَعْدَ غَيْبَةٍ طَوِيلَةٍ).(12)

(يعني:

از محمّد بن حُمْران(13) منقول است که گفت: جعفر بن محمّد الصّادق - عَلَيْهِمَا السَّلام - فرمود:

قائمِ ما - عليه السّلام - با هراس ياري گرديده(14)، وبا نُصرَت نيرو بخشيده شده است(15)؛ زمين از برايش درنورديده مي آيد(16)، وگنجينه ها از برايِ وي آشکار مي گردد، وخداوند - هرچند مشرکان خوش نَدارَنْد - با او دينِ خود را بر همه دينها چيره مي سازد. اقتدارِ او مشرق ومغرب را فرا مي گيرد وهمه ويرانه هايِ زمين آباد مي شود وروح اللّه، عيسي بن مريم - عليهما السّلام -، فرود مي آيد وپشتِ سرِ او نماز مي گُزارَد.

ابنِ حُمْران گفته است: آن حضرت را گفتند: اي پسرِ رسولِ خدا! کِيْ قائِمِ شما خُروج مي کُنَد؟

فرمود: هنگاميِ که مردان خود را به زنان ماننده سازند وزنان خود را به مردان ماننده کُنَند، ومردان به مردان وزنان به زنان بسنده نمايند، ومادينه صاحبِ عورتها بر زينها نشيند، وگواهيِ دروغ پذيرفته آيد، وگواهيِ عادلان پذيرفته نگردد، ومردمان خونريزي وارتکابِ زنا وخوردنِ ربا ورشوت را سهل شمارَنْد، وچيرگي أشرار بر أبرار وخروجِ سُفياني از شام ويماني از يَمَن وفرورفتنِ زمين در بيداء وکشته شدنِ جواني از آلِ محمّد - صلّي اللّه عليه وآله - ميانِ رُکْن ومَقام - که نامِ او محمّد بن محمّد ولقَبَش (نفسِ زکي) است - صورت بندد، وبانگي از آسمان آيد که حق با علي وشيعيانِ اوست، در اين هنگام، قائِمِ ما خُروج مي کُنَد.

پس چون خُروج کُنَد، پُشتش را به کعبه تکيه دهد، وسيصد وسيزده مَرد (بَرِ وي)گرد آيند ونخستين چيزي که بر زبان رانَد اين آيت است: (بَقِيَّةُ اللّهِ خَيْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِين).(17)

آنگاه گويد: من بقيّةاللّه (/ اندوخته خداوند) وحُجَّتِ او وخليفه او بر شما هستم. پس هرکه بر او سلام کُنَد، گويَد: (السَّلامُ عَلَيْکَ يا بَقِيَّةَ اللّهِ في أَرضِه)(18) (يعني: سلام بر تو اي اندوخته خداوند در زمين). پس چون يک (عقد) - که ده هزار مرد باشد - برايِ وي گِرْد آيند، از مکّه خُروج کُنَد، وجُز خداوند - عَزَّ وجَلَّ - هر معبودي در زمين باشد، أعم از بُتهايِ بي جُثّه باصورَت وباجُثّه بي صورَت(19) وجُز آن، آتش در آن گرفته باشد وبسوزَد، واين پس از غَيبتي طولاني است).

دجال

(عَنِ النَزّالِ بْنِ سَبْرَةَ قالَ: خَطَبَنا أَميرُالْمُؤمِنينَ عَليُّ بْنُ أَبي طالِبٍ - عَلَيْهِ السَّلام -، فَحَمِدَ اللّهَ - عَزَّ وجَلّ - وأَثْني عَلَيْهِ وصَلَّي عَلي مُحَمَّدٍ وآلِهِ، ثُمَّ قال:

سَلُوني أَيُّهَا النَّاسِ! قَبْلَ أَن تَفْقِدُوني - ثَلاثًا - فَقامَ إِلَيْهِ صَعْصَعَةُ بْنُ صَوْحانَ فَقالَ: يا أَميرَالْمؤْمِنين! مَتي يَخْرُجُ الدَّجّالُ؟

فَقالَ لَهُ عَليٌّ - عَلَيْهِ السَّلامُ -: اقْعُدْ فَقَدْ سَمِعَ اللّهُ کَلامَکَ وعَلِمَ ما أَرَدْتَ؛ وَاللّهِ مَا الْمَسْؤُولُ عَنْهُ بِأَعْلَمَ مِنَ السّائِلِ، ولکِنْ لِذلِکَ عَلاماتٌ وهَيَئاتٌ(20) يَتْبَعُ بَعْضُها بَعْضًا کَحَذْوِ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وإِنْ شِئْتَ أَنْبَأْتُکَ بِها.

قالَ: نَعَم، يا أَميرَالْمُؤْمِنين!

فقالَ - عَلَيْهِ السَّلامُ -: احْفَظْ، فَإِنَّ عَلامَةَ ذلِکَ: إِذا أَماتَ النّاسُ الصَّلاةَ، وأَضاعُوا الْأَمانَةَ، واسْتَحَلُّوا الکِذْبَ، وأَکَلُوا الرِّبا، وأَخَذُوا الرُّشا، وشَيَّدُوا الْبُنْيانَ، وباعُوا الدّينَ بِالدُّنْيا، واسْتَعْمَلُوا السُّفَهاءَ، وشاوَرُوا النِّساءَ، وقَطَعُوا الْأَرحامَ، واتَّبَعُوا الْأَهْواءَ، واسْتَخَفُّوا بِالدِّماءِ، وکانَ الْحِلْمُ ضَعْفًا، والظُّلْمُ فَخْرًا، وکانَتِ الْأُمَراءُ فَجَرَةً، والْوُزَراءُ ظَلَمَةً، والْعُرَفاءُ خَوَنَةً(21)، والْقُرّاءُ فَسَقَةً، وظَهَرَتْ شَهادةُ الزُّورِ(22)، واسْتَعْلَنَ الْفُجُورُ، وقَوْلُ الْبُهتانِ، والإِثْمُ والطُّغْيانُ، وحُلِّيَتِ الْمَصاحِفُ، وزُخْرِفَتِ الْمَساجِدُ، وطُوِّلَتِ الْمَناراتُ، وأُکْرِمَتِ الْأَشْرارُ، وازْدَحَمَتِ الصُّفُوفُ، وَاخْتُلِفَتِ الْقُلُوبُ، ونُقِضَتِ الْعُهُودُ، واقْتَرَبَ الْمَوْعُودُ، وشارَکَ النِّساءُ أَزْواجَهُنَّ فِي التِّجارَةِ حِرْصًا عَلَي الدُّنيا، وعَلَتْ أَصْواتُ الْفُسّاقِ وَاسْتُمِعَ مِنْهُمْ، وکانَ زَعيمُ الْقَوْمِ أَرْذَلَهُمْ، وَاتُّقِيَ الفاجِرُ مَخافَةَ شَرِّهِ، وصُدِّقَ الکاذِبُ، وَائْتُمِنَ الخائِنُ، واتُّخِذَتِ القِيانُ والْمَعازِفُ(23)، وَلَعَنَ آخِرُ هذِهِ الْأُمَّةِ أَوَّلَها، ورَکِبَ ذَواتُ الْفُرْوجِ السُّروجَ، وتَشَبَّهَ النِّساءُ بِالرِّجالِ، والرِّجالُ بِالنِّساءِ، وشَهِدَ الشّاهِدُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُسْتَشْهَدَ، وشَهِدَ الاخَرُ قَضاءً لِذِمامٍ بِغَيْرِ حَقٍّ عَرَفَهُ، وتَفَقَّهَ لِغَيْرِ الدِّينِ، وآثَرُوا عَمَلَ الدُّنيا عَلَي الْاخِرَةِ، ولَبِسُوا جُلُودَ الضَّأْنِ عَلي قُلُوبِ الذِّئابِ، وقُلُوبُهُمْ أَنْتَنُ مِنَ الْجِيَفِ وأَمَرُّ مِنَ الصَّبِرِ. فَعِنْدَ ذلِکَ الْوَحا الْوَحا!(24) ثُمَّ الْعَجَلُ الْعَجَلُ! خَيْرُ الْمَساکِنِ يَوْمَئِذٍ بَيْتُ الْمَقْدِسِ، ولَيَأْتِيَنَّ عَلَي النّاسِ زَمانٌ يَتَمَنَّي أَحَدُهُمْ(25) أَنَّهُ مِنْ سُکّانِهِ.

فَقامَ إِلَيْهِ الْأَصْبَغُ بْنَ نُباتَةَ فَقالَ: يا أَميرَالْمُؤمِنينَ! مَن الدَّجَّالُ؟

فَقالَ: أَلا إِنَّ الدَّجّالَ صائدُ بْنُ الصَّيْدِ(26)، فَالشَّقيُّ مَنْ صَدَّقَهُ، وَالسَّعِيدُ مَنْ کَذَّبَهُ، يَخْرُجُ مِنْ بَلْدَةٍ يُقالُ لَها اصْفَهانُ، مِنْ قَرْيَةٍ تُعْرَفُ بِاليَهُودِيَّةِ، عَيْنُهُ الْيُمْني مَمْسُوحَةٌ، والْعَيْنُ الْأُخْري في جَبْهَتِهِ تُضي ءُ کَأَنَّها کَوْکَبُ الصُّبْحِ، فيها عَلَقَةٌ کَأَنَّها مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ، بَيْنَ عَيْنَيْهِ مَکْتُوبٌ: (کافر)، يَقْرَؤُهُ کُلُّ کاتِبٍ وأُمِّيٍّ، يَخُوضُ الْبِحارَ وتَسيرُ مَعَهُ الشَّمْسُ، بَيْنَ يَدَيْهِ جَبَلٌ مِنْ دُخانٍ، وخَلْفَهُ جَبَلٌ أَبْيضُ يَرَي النّاسُ أَنَّهُ طَعامٌ، يَخْرُجُ حِينَ يَخْرُجُ في قَحْطٍ شَديدٍ تَحْتَهُ حِمارٌ أَقْمَرُ، خُطْوَةُ حِمارِهِ ميلٌ، تُطْوَي لَهُ الْأَرضُ مَنْهَلًا مَنْهَلًا، لايَمُرُّ بِماءٍ إِلّا غارَ إِلي يَوْمِ الْقِيامَةِ، يُنادِي بِأَعْلي صَوْتِهِ يَسْمَعُ ما بَيْنَ الْخافِقَيْنِ مِنَ الْجِنِّ والْإِنْسِ والشَّياطِينَ، يَقُولُ: (إِليَّ أَوْلِيائي، أَنَا الَّذِي خَلَقَ فَسَوّي وقَدَّرَ فَهَدي، أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلي). وکَذَبَ عَدُوُّ اللّهِ، إِنَّهُ أَعْوَرُ يَطْعَمُ الطَّعامَ، ويَمْشِي فِي الْأَسْواقِ، وإِنَّ رَبَّکُمْ - عَزَّ وجَلّ - لَيْسَ بِأَعْوَرَ، وَلا يَطْعَمُ ولا يَمْشِي ولايَزُولُ. تَعالَي اللّهُ عَنْ ذلِکَ عُلُوًّا کَبِيرًا.

أَلاوَ إِنَّ أَکْثَرَ أَتْباعِهِ يَوْمَئِذٍ أَوْلادُ الزِّنا، وأَصْحابُ الطَّيالِسَةِ الْخُضْرِ، يَقْتُلُهُ اللّهُ - عَزَّ وجَلّ - بِالشّام عَلي عَقَبَةٍ تُعْرَفُ بِعَقَبَةِ أَفيق لِثَلاثِ ساعاتٍ مَضَتْ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ عَلي يَدِ مَنْ يُصَلِّي الْمَسيحُ عيسي بن مَرْيَمَ - عَلَيْهِمَا السَّلام - خَلْفَهُ، أَلا إِنَّ بَعْدَ ذلِکَ الطّامَّةَ الْکُبْري.

قُلْنا: وما ذلِکَ؟ يا أَميرَالْمُؤْمِنينَ!

قالَ: خُروجُ دابَّةٍ (مِنَ) الْأَرْضِ مِنْ عِنْدِ الصَّفا، مَعَها خاتَمُ سُلَيْمانَ بْنِ داوُدَ، وعَصي مُوسي - عَلَيْهِمُ السَّلام -، يَضَعُ الْخاتَمَ عَلي وَجْهِ کُلِّ مُؤْمِنٍ فَيَنْطَبِعُ فيه: هذا مُؤْمِنٌ حَقًّا، ويَضَعُهُ عَلي وَجْهِ کُلِّ کافِرٍ فَيَنْکَتِبُ: هذا کافِرٌ حَقًّا، حَتَّي أَنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُنادِي: الْوَيْلُ لَکَ يا کافِرُ، وإِنَّ الْکافِرَ يُنادِي: طُوبي لَکَ يا مُؤْمِنُ! وَدِدْتُ أَنِّي الْيَوْمَ کُنْتُ مِثْلَکَ فَأَفُوز فَوْزًا عَظِيمًا.

ثُمَّ تَرْفَعُ الدّابَّةُ رَأْسَها فَيَراها مَنْ بَيْنَ الْخافِقَيْنِ بِإِذْنِ اللّهِ - جَلَّ جَلالُه - وذلِکَ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ مِن مَغْرِبِها، فَعِنْدَ ذلِکَ تُرْفَعُ التَّوْبَةُ، فَلا تَوْبَةٌ تُقْبَلُ ولَا عَمَلٌ يُرْفَعُ و(لا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمانُها لَمْ تَکُنْ امَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ في إِيمانِها خَيْرًا).(27)

ثُمَّ قالَ - عليه السّلام -: لاتَسْأَ لُوني عَمّا يَکُونُ بَعْدَ هذا فَإِنَّهُ عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَيَّ حَبِيبي، رَسولُ اللّه - صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وآلِه -، أَن لا أُخْبِرَ بِهِ غَيْرَ عِتْرَتي.

قالَ النَّزّالُ بْنُ سَبْرَةَ: فَقُلْتُ لِصَعْصَعَةَ بْنِ صَوْحانَ: يا صَعْصَعَةُ! ما عَني أَميرُالْمُؤْمِنينَ - عَلَيْهِ السَّلام - بِهذا؟

فَقالَ صَعْصَعَةُ: يَا ابْنَ سَبْرَةَ! إِنَّ الَّذِي يُصَلِّي خَلْفَهُ عِيسَي بْنُ مَرْيَمَ - عَلَيْهِ السَّلام -، هُوَ الثّاني عَشَرَ مِنَ الْعِتْرَةِ، التّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَليٍّ - عَلَيْهِمَاالسَّلام -، وهُوَ الشَّمْسُ الطّالِعَةُ مِن مَغْرِبِها يَظْهَرُ عِنْدَ الرُّکْنِ والْمَقامِ فَيُطَهِّرُ الْأَرْضَ ويَضَعُ ميزانَ الْعَدْلِ فَلايَظْلِمُ أَحَدٌ أَحَدًا.

فَأَخْبَرَ أَميرُالْمُؤْمِنينَ - عَلَيْهِ السَّلام - أَنَّ حَبِيبَهُ رَسُولَ اللّهِ - صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وآلِه - عَهِدَ إِلَيْهِ أَنْ لا يُخْبِرَ بِما يَکُونُ بَعْدَ ذلِکَ غَيْرَ عِتْرَتِهِ الْأَئِمَّةِ - صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِم أَجْمَعين).(28)

(يعني:

از نَزّال بن سَبْرَه(29) منقول است که گفت: أميرِ مؤمنان، عليّ بن أبي طالب - عَلَيْهِ السَّلام -، برايِ ما سخن رانْد؛ خدايْ - عَزَّ وجَلّ - را سپاس وستايش وثنا گفت وبر محمّد وخاندانِ وي درود فرستاد. آنگاه فرمود:

اي مردمان پيش از آنکه مرا از دست بدهيد از من بپرسيد (سه بار اين سخن را فرمود).

صَعْصَعَة بن صَوْحان(30) روي به آن حضرت برخاست وگفت: اي أميرِمؤمنان! دَجّال کِيْ خُروج مي کُنَد؟

علي - عليه السّلام - او را گفت: بنشين که خداوند سخنت را شُنود وآنچه را خواستي بدانست؛ وبه خدا قَسَم آنکه از او پرسيده شده (در اين باب) از پُرسنده داناتر نيست، ولي اين أمر را نشانه ها وحالاتي است که چون گامهايِ پياپي از پسِ يکديگر آيند واگر بخواهي تو را از آنها مي آگاهانم.

گفت: آري، اي أميرِمؤمِنان!

پس آن حضرت - عَلَيْهِ السَّلام - فرمود: به ياد بسپار که نشانه اش، هنگامي است که مردمان نماز را بميرانند، وأمانت را تباه کنند، ودروغ را حلال شمارند، وربا بخورند، ورشوت بستانند، وساختمان را (تجمّل آميز) برافرازَند، ودين را به دنيا بفروشند، وسفيهان را کارگُزاري دهَنْد، وبا زنان راي زَنَند(31)، وخويشي ها را بُگْسَلَنْد، واز هواها پيروي کنند، وخون ريختن را سَهل شمارَند، وبُردباري سستي باشد وستم افتخار، وأميران فاجِر باشند ووزيران ظالم، ومُباشران(32) خائن، وقاريان(33) فاسق، وگواهيِ دروغ پيدا شود، وفُجور وبُهتانْ گوئي(34) وگناه وسرکشي هويدا گردد ومُصْحَفْها را بيارايَنْد، ومساجد را زينت کُنَند، ومَناره ها را بلند سازَنْد، وأشرار را گرامي دارَنْد، وصفوف مُزْدَحِم شود ودلها پراکنده ومخالف، وعهدها را بشکنند، وآنچه وعده داده شده نزديک گردد، وزنان از سرِ آزمندي به دنيا در بازارگاني با همسرانشان هَنباز شوند، وآوايِ فاسقان بلند شود وسخنشان را گوش فرا دهند، وسَرکَرده مردمان فرومايه ترينشان باشد، واز بيمِ شرِّ فاجر از او بپرهيزند، ودروغگو را تصديق کُنَند، وخائن را أَمين شمُرَنْد، وزنانِ رامشگر وساز فراهم آرَند وبه کار دارَند، وواپسينِ اين أُمَّت نخستينِ آن را نفرين کُنَد، ومادينگانِ عورتْ دار بر زينها نشينند، وزنان خود را چون مردان سازَند ومردان خود را چون زنان سازَند، وگواه بي آنکه از وي گواهي خواهند گواهي دهد، وديگري برايِ گُزاردِ ذِمّه اي گواهي دهد بي آنکه حقيقت را بشناسد وبه انگيزه غير ديني دانشِ دين بياموزَد،(35) وکارِ دنيا را بر آخرت ترجيح دهند، وپوستِ ميش را بر دلِ گرگ بپوشند، ودلهاشان از لاشه هايِ مردار گَنْده تر واز صَبر(36) تلخ تر باشد. در آن هنگام زود باشيد، زود باشيد؛ وانگاه شتاب کنيد، شتاب کنيد. در آن روز بهترينِ سکونتگاهها بيت المقدّس است ومردمان را زماني فراز آيد که هر يک بآرزو خواهند که از باشندگانِ آن باشند.

پى‏نوشتها:‌


(1) (طابعِ أصل الشّيعة إرجاع داده است به: تهذيب الأسماء واللّغات، 176:1 (ط. دارالکتب العلميّه يِ بيروت)).

(2) (مي دانيم که شماري از پيامبرانِ إلهي از زاد ورودِ حضرتِ إبراهيم - عليه السّلام - اند.

از أبوالنّضر محمّد بن سائبِ کلبيِ کوفي (درگذشته به 146 ه. ق). منقول است که غير از إدريس ونوح ولوط وهود وصالح، ديگر پيامبرانِ مذکور در قرآن، - سَلامُ اللّهِ عَلَيهِم أَجْمَعين -، همه از زاد ورودِ إِبراهيم اند وگويا در اين سخن ازآن رويْ آدم را استثناء نکرده که او پدرِ جميعِ بشريّت محسوب مي شود وخود بخود مُستثناست (نگر: شَذَرات الذَّهَب، ابن العماد، ط. دارالکتب العلميّة، ص 218)).

(3) (طابعِ پيشگفته إرجاع داده به: تهذيب الأسماء واللّغات 177:1 (ط. پيشگفته)؛ و: ربيع الأبرارِ زَمَخشَري 397:1 (ط. وزارتِ أوقافِ عراق / بغداد)).

(4) (طابعِ پيشگفته إرجاع داده است به: أمالي المُرتضي 1: 272 - 232 (ط. دارإحياءالکتب العربيّة / بيروت)).

(5) (چنان که پيشتر هم بيامد در اين که نامِ کتابِ صدوق - قُدِّسَ سِرُّه -، کمال الدّين است يا إکمال الدّين، اختلاف است.

به هر رويِ بهره موردِ إشارتِ مرحومِ کاشف الغطاء را نگر در: کمال الدّين وتمام النّعمة، ط. جامعه مدرّسين، 1405 ه. ق.، صص 643 - 523؛ و: پهلوان 2: 537 - 307؛ و: کمره اي 2: 352 - 202).

(6) (المُقْتَطَف ماهنامه اي علمي وتاريخي وأَدَبي به زبانِ عربي بود که به اهتمامِ صَرّوف (دکتر يعقوب ابن نَقولا، 1927 - 1852م). وهمکاري فارس نِمْر (1951 - 1856 م). وشاهين مَکاريوس (1910 - 1853 م). در 1876 م. در بيروت تأسيس شد. در 1886 م. آن را به مصر انتقال دادند؛ تا 1952 م. در مصر منتشر شد ودر اين سال تعطيل گرديد. (نگر: دائرةالمعارفِ فارسي)).

(7) أصل الشّيعة وأصولها (ط. قاهره) /138 (و: تحقيقِ علاء آل جعفر، صص 227 - 225.

چون اين طبعِ أصل الشّيعه مُحَقَّق بود، گُفتاوردِ منقول در متن را بر أساسِ آن إصلاح وتکميل کرديم).

(8) (مُراد اين است که مسلمان، بطَبْع، در صحّت وراستيِ قرآن ترديد ندارد، واگر ترديد داشته باشد بايد - از راهِ دليل وبُرهان - به بازآموزيِ أُصولِ عقائد بپردازد، زيرا ايمانِ استوار با ترديد در بنيادهايِ عقيدتي جمعْ شُدَني نيست).

(9) عقائد الإماميّة /79.

(10) البيان في أخبار صاحب الزّمان (عليه السّلام) /148.

(11) سوره هود (11) 86.

(12) کشف الحق (به اهتمامِ سيّد داودِ ميرصابري) /182 (ونگر: ط. قديمِ اصفهان، ص 164 و165.

در هامشِ ط. ميرصابري آمده: (اين حديث را (شيخ حُرِّ عامِلي) در إثبات الهداة ج 7 ص 140 ح 686 بطور مختصر از ابنِ شاذان نقل کرده است)..

مي نويسم:

قريب به اين حديث - با پاره اي تفاوتها - از إمامِ باقر - عليه السّلام - روايت شده در: کمال الدّين وتمام النّعمة، ط. جامعه مدرّسين، 1405 ه. ق.، ص 330 و331).

(13) (أبوجعفر محمّد بن حُمرانِ نَهْديّ، راويِ (ثقه)يِ کوفيّ الأصل وباشنده جَرجَرايا بوده که از إمامِ صادق - عليه السّلام - روايت کرده است. او را کتابي است.

نگر: رجال النّجاشي، ط. جامعه مدرّسين، ص 359).

(14) ((يعني حضرت اللّه تعالي او را نصر مي نمايد بر اين وجه که ترس وبيم از او در دلهاي دشمنان مي اندازد) کشف الحق، ط. ميرصابري، ص 183).

(15) ((يعني حضرت عزّت او را تأييد مي نمايد به نصرت نمودن وظفردادن بر أعداء) کشف الحق، ط. ميرصابري، ص 183).

(16) ((تا در اندک زماني مسافات بعيده را عساکر ظَفَرمآثرش قطع نمايند). کشف الحق، ط. ميرصابري، ص 183).

(17) (س 11، ي 86؛ يعني: اندوخته خداوند، از برايِ شما بهتر است، اگر مؤمن باشيد).

(18) (اين نحوه سلام بر آن حضرت، شايسته تَأَمُّل وتَعَلُّم است.

نيز نگر: أصولِ کافي، با ترجَمه شادروان مصطفوي، دفترِ نشرِ فرهنگِ أهلِ بيت عليهم السّلام، 275:2؛ و: مرآةالعقول 369:4 و370).

(19) (پيشينيان درباره تفاوتِ (صَنَم) و(وَثَن) - که به ترتيب به (أَصنام) و(أَوثان) جمع بسته مي شوند -، سخن گفته اند. نمونه را، نگر: غريب الحديث في بحارالأنوار، ومجمع البحرين، ودستور الإخوان، و.... در اينجا مَجالِ طرحِ معناها ورايْ هايِ مختلفِ ايشان نيست. مُستَنَدِ ما در گزينشِ معنا، لسان التّنزيل (ص 106) بوده است).

(20) (در مختصر البصائرِ شيخ حَسَن بن سُلَيمانِ حِلّي (ره) به جايِ (علامات وهيئات)، (علامات وامارات وهنات) آمده است (تحقيقِ مشتاق المظفّر، ص 127)؛ فتأمَّل).

(21) المُراد بالعُرَفاءِ هُنا جمعُ عريف وهوالعالم بالشّي ءِ والّذي يعرف أصحابه والقيّم بأمر القوم والنَّقيب.

(22) در بعضِ نُسَخ: (شهادات الزّور).

(23) جمع (قنية)؛ الاماء المغنّيات.

(24) (الوحا الوحا) يعني: السّرعة السّرعة، البدار البدار.

(25) در بعضِ نُسَخ: (يود احدهم).

(26) در بعضِ نسخ: (سائد بن الصيد)؛ در سُنَنِ تِرمِذي: (ابن صياد).

(27) (س 6 ي 158؛ بخشي از آيه است).

(28) کمال الدّين وتمام النّعمة /528 - 525 (ونگر: پهلوان، 2: 316 - 311؛ و: کمره اي، 2: 208 - 205؛ و: الخرائج والجرائح، ط. مؤسّسة الإِمام المهدي عليه السّلام، 3: 1134 - 1133؛ مختصر البَصائرِ حَسَن بن سُلَيمانِ حِلّي، تحقيق مشتاق المظفّر، ص 130 - 120؛ و: بحارالأنوار، ط. مؤسّسة الوفاء (110 جلدي)، 52: 195 - 192؛ و: مستدرک الوسائل، ط. مؤسّسة آل البيت عليهم السّلام لإحياءالتّراث، 326:12 و327؛ و: طبعِ جديدِ منتخب الأثر (سه جلدي) 3: 25 - 22).

(29) ((نَزّال بن سَبْرَه) يِ هلاليِ عامريِ کوفي از کِبارِ تابعان، وبه قولي از صحابه است.

نگر: مختصرالبصائر، تحقيق المظفّر، ص 125 و126؛ و: أضبط المقال، ص 185).

(30) (أبوطَلحه صَعْصَعَة بن صَوْحانِ عبدي، از خَواصّ وکِبارِ أَصحابِ أميرِمؤمنان علي - عليه السّلام - ومردي خطيب وثقه است که دو برادرش، زيد وسيحان، در پيکارِ جَمَل به شهادت رسيدند وخودِ او در روزگارِ فرمانروائيِ معاويه به رحمتِ خدا رفت. صَعْصَعَه مردي فصيح وسخنور ودلير ودينْ ورزِ وخردمند بود. کَشّي در مدح وجلالتِ وي رواياتي آورده است.

نگر: مختصر البصائر، تحقيق المظفّر، ص 126؛ و: الموسوعة الرّجاليّة الميسّرة، 435:1؛ و: مهديِ موعود (عليه السّلام)، عليِ دواني، ص 875؛ و: مجمع الرّجال 3: 214 - 212).

(31) (آيا رايْ زدن ومُشاوَرَت با زنان، به خوديِ خود نکوهيده است؟... آيةاللّهِ استادي - که در بابِ مشورت در کتاب وسنّت، تحقيقات وتأمّلاتي دارند - معتقدند رواياتي که از معصومان - عليهم السّلام - درباره مشورت به ما رسيده، (تعبّدي) نيست؛ بلکه (إرشادي) است ودر واقع آن بزرگواران بر هنجارهايِ عُقَلائي در اين باب تأکيد فرموده اند.

رواياتي هم که از مشورت با زنان نهي مي کند، تعبّدي نيست. اي بسا زمانها وأوضاعِ گوناگون تفاوت داشته باشند.

از أميرِمؤمنان - عليه السّلام - منقول است که: (إيّاک ومُشاورة النّساء إلّا من جرّبت بکمال عقل). در اين حديث از مُشاوَرَت با زناني که کمالِ عقلِ آنها دانسته نشده، نهي گرديده است. پس مواردِ مختلف فرق مي کنند وخصوصيّتي در مذکّر يا مؤنّث بودن نيست.

بنا بر اين حديث، ونيز بنا بر هنجارِ عُقَلائي، در هر زماني که زنان مانندِ مردان از تحصيل ودانش برخوردار هستند وبه محدوديّتهايِ معرفتي متّصف نمي باشند، ديگر چُنين زناني مصداقِ نهي از مُشاوَرَت ورايْزني نيستند.

بنا بر اين، آن راي زدن با زنان که نکوهيده است، راي زدن با زناني است که از کمالِ عقل برخوردار نبوده باشند وأهواء وأغراضِ نَفْساني را مبنايِ گفتار وکردار قرار دهند. نگر: بيست مجلس پيرامونِ عهدنامه مالکِ اَشتَر، ص 229 و230).

(32) ((مُباشر) را در ترجَمه (العَريف) برگُزيدم.

(عَريف) کسي است که نزدِ کارفرمائي کار کُنَد وکارگزار ومُباشرِ او باشد؛ مثلًا سرکارگر (نگر: فرهنگِ جامعِ کاربردي، پرويزِ أتابکي). به تعبيرِ ديگر کسي است که سرپرستِ أمورِ قبيله يا جماعتي باشد وأمير وفرمانروا از طريقِ وي از حالِ آن گروه آگاه شود (نگر: نُزهةالنّظر، ص 551).

به پندارِ من، (مُباشر) در مُصطَلَحِ فارسيِ امروز، تا حدودِ زياديِ معنايِ (العَريف) را مي رسانَد؛ واللّهُ أَعلَم).

(33) (شايد لزوم ودرستيِ (القُرّاء) را به (قاريان) و(قرآنْ خوانان) ترجَمه کردن، در نگاهِ نخست، قريب به بداهت باشد؛ أمّا اين را هم بايد دانست که (قُرّاء) معنايِ ديگري نيز دارد؛ أهلِ فقه وفتوا از صحابه را - بنا بر قولِ ابنِ خلدون - (قُرّاء) مي گفته اند؛ ظاهرًا در حديثِ نَبَويِ شريفِ (صِنفانِ مِن أُمّتي إذا صلحا صلحت أمّتي، وإذا فسدوا فسدت أمّتي: الأمراء والقُرّاء) هم به همين کاربُرد باز مي خوريم. نگر: موسوعة طبقات الفقهاء، آيةاللّه سبحاني و...، قسمِ 2 از مقدّمه، ص 24).

(34) ((بُهتان) دروغي است که شخص را متحيّر ومبهوت مي سازد. نگر: غريب الحديث في بحارالأنوار، 156:1؛ و: قاموسِ قرآنِ قُرَشي؛ و: مجمع البحرينِ طُرَيحي، إعدادِ محمود عادل، 256:1).

(35) (مابإِزاءِ اين بهره واپسينِ عبارت را در متنِ عَرَبي يکسان نخوانده ويکسان ترجَمه نکرده اند.

در کمال الدّينِ ويراسته استاد غفّاري (ط. جامعه مدرّسين، 1405 ه. ق.، ص 526) (تُفقّه) (به ضمِّ حرفِ يکم) چاپ شده است.

مرحومِ آقا ميرمحمّدصادقِ خاتون آبادي (ره) در کشف الحق در ترجَمه عبارت نوشته: (عالم شوند از براي غير دين) (ط. سيّدداود ميرصابري، ص 195)؛ که از قرائتي مُشابهِ قرائتِ استاد غفّاري حکايت مي کُنَد. شايد اين که مرحومِ کمره اي هم در ترجَمه خود نوشته: (براي دنيا فقه آموزند) (کمره اي، 206:2) وآقايِ دواني هم ترجَمه کرده اند: (احکام دين را براي غير دين بياموزند) (مهديِ موعود (عليه السّلام)، ص 964)، از چُنين خوانِشي نشأت گرفته باشد. در متنِ کمال الدّينِ مَشکول ومُعْرَبِ دارالحديث، (تَفَقُّهٍ) آمده، وترجَمه کرده اند: (بي آنکه... تفقّه در دين داشته باشد) (نگر: پهلوان، 313:2).

ترجَمه ما، موافق با قرائت ونظرِ أستاذنا العلّامة وشيخنا في الإِجازة، آيةاللّه سيّدمحمّدرضا حُسَينيِ جلالي - أَدامَ اللّهُ إجلالَهُ -، است. ايشان (تفقّه للدّين) را نقطه مقابلِ (تفقّه لغيرِالدّين) وبه عبارتِ ديگر (تفقّه للدّينا) قَلَم مي دهند وعبارت را اينگونه مي خوانند.

واللّه أعلم وعلمه أتمّ وأحکم).

(36) ((صَبِر) - که (در زبانِ عربي کمتر ودر فارسي بيشتر) به سکونِ باء هم تلفّظ مي شود - افشره گياهي است که خاصّيّتِ داروئي دارد ولي بغايت تلخ است. در عربي وفارسي آنچه را در اوجِ تلخي وناگواري باشد، به (صَبر) مَثَل زنند.

نگر: نُزهَةُ النَّظَر، البدري، ص 469؛ و: نفثة المصدور، تصحيحِ يزدگردي، ص 476 و477).