 |
|
اندوخته خداوند هادى نجفى - ۶ - حديث لوح اين حديث را، کُليْني در الکافي(1)، وشاگردش، نُعماني، در الغيبة(2)، وصَدوق در کمال الدّين وتمام النّعمة(3) وعيون أخبار الرّضا عليه السّلام(4)، ومفيد در الاِختصاص(5)، وشيخ تقي الدّين أبوالصّلاحِ حَلَبي در تقريب المعارف(6) - با اختصار -، وشيخِ طوسي در الغَيبة(7) وأمالي اش(8)، وأمين الدّينِ طَبْرِسي در إِعلام الوَري(9)، وأبومنصورِ طَبْرِسي در الاِحتجاج - به طورِ مُرسَل(10) -، وشيخ حَسَن بن أبي الحَسَنِ ديلمي در إرشاد القلوب(11)، وعلّامه مجلسي در مُجَلَّدِ نُهمِ بِحارالأنوار(12)، وسيّدمُحْسنِ أمين در أعيان الشّيعة(13) به نقل از الکافي، وصافي در مُنْتَخَبُ الأَثَر في الإمام الثّاني عَشَر عليه السّلام(14)، آورده اند - قَدَّسَ اللّهُ أَسرارَهُم. در الکافي به طورِ مُسْنَد(15) از أبوبصير(16) نقل شده است که وي از أبوعبداللّه (يعني: إمامِ صادق) - عليه السّلام - نقل کرده که آن حضرت فرمودند: (قالَ أَبي لِجابِرِ بْنِ عَبْدِاللّهِ الْأَنْصاريِّ: إِنَّ لي إِلَيْکَ حاجَةً فَمَتي يَخِفُّ عَلَيْکَ أَنْ أَخْلُوَ بِکَ فَأَسْأَلَکَ عَنْها؟ فَقالَ لَهُ جابِرٌ: أَيَّ الْأَوْقاتِ أَحْبَبْتَهُ. فَخَلا بِهِ في بَعْضِ الْأَيّامِ، فَقَالَ لَهُ: يا جابِرُ! أَخْبِرْني عَنِ اللَّوْحِ الَّذي رَأَيْتَهُ في يَدِ أُمّي فاطِمَةَ - عَلَيْها السَّلامُ - بِنْتِ رَسُولِ اللّهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) وَمَا أَخْبَرَتْکَ بِهِ أُمّي أَنَّهُ في ذلِکَ اللَّوْحِ مَکْتُوبٌ. فَقالَ جابِرٌ: أَشْهَدُ بِاللَّهِ أَنّي دَخَلْتُ عَلَي أُمِّکَ فاطِمَةَ - عَلَيهَا السَّلامُ - في حَياةِ رَسُولِ اللّهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) فَهَنَّيْتُها بِوِلادَةِ الْحُسَيْنِ ورَأَيْتُ في يَدَيْها لَوْحًا أَخْضَرَ، ظَنَنْتُ أَنَّه مِنْ زُمُرُّدٍ ورَأَيْتُ فيهِ کِتابًا أَبْيَضَ، شِبْهَ لَوْنِ الشَّمْسِ؛ فَقُلْتُ لَها: بِأَبي أَنْتِ وأُمّي! يا بِنْتَ رَسُولِ اللّه (صلى الله عليه وآله وسلم)! ما هذَا اللَّوْح؟ فَقالَتْ: هذا لَوْحٌ أَهْداهُ اللّهُ إِلَي رَسُولِهِ (صلى الله عليه وآله وسلم)، فيهِ اسْمُ أَبي واسْمُ بَعْلي واسْمُ ابْنَيَّ واسْمُ الْأَوْصِياءِ مِنْ وُلْدي، وأَعْطانيهِ أَبي لِيُبَشِّرَني بِذلِکَ. قالَ جابِرٌ: فَأَعْطَتْنيهِ أُمُّکَ فاطِمَةُ - عَلَيْهَا السَّلامُ - فَقَرأْتُهُ وَاسْتَنْسَخْتُه؛ فَقالَ لَهُ أَبي: فَهَلْ لَکَ - يا جابِرُ! - أَنْ تَعْرِضَهُ عَلَيَّ؟ قالَ: نَعَمْ. فَمَشَي مَعَهُ أَبي إِلَي مَنْزِلِ جابِرٍ، فَأَخْرَجَ صَحيفَةً مِنْ رَقٍّ، فَقالَ: يا جابِرُ! انْظُرْ في کِتابِکَ لِأَقْرَأَ (أَنَ) عَلَيْکَ؛ فَنَظَرَ جابِرٌ في نُسْخَتِهِ فَقَرَأَهُ أَبي فَما خالَفَ حَرْفٌ حَرْفًا، فَقالَ جابِرٌ: فَأَشْهَدُ بِاللّهِ أَنّي هکَذا رَأَيْتُهُ فِي اللَّوْحِ مَکْتُوبًا: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ هذا کِتابٌ مِنَ اللَّهِ الْعَزيزِ الْحَکيمِ لِمُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ ونُورِهِ وسَفيرِهِ وحِجابِهِ ودَ ليلِهِ، نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمينُ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعالَمينَ. عَظِّمْ يا مُحَمَّدُ أَسْمآئي واشْکُرْ نَعْمآئي ولا تَجْحَدْ آلائي، إِنّي أَنَا اللَّهُ لَا إِلهَ إِلَّا أَنَا قاصِمُ الجَبّارينِ ومُدِيلُ الْمَظْلُومينَ ودَيّانُ الدّينِ، إِنّي أَنَا اللّهُ لَا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَمَنْ رَجَا غَيْرَ فَضْلي أَوْ خَافَ غَيْرَ عَدْلي، عَذَّبْتُهُ عَذابًا لَا أُعَذِّبُ بِهِ أَحَدًا مِنَ الْعالَمينَ، فَإِيّايَ فَاعْبُدْ وعَلَيَّ تَوَکَّلْ. إِنّي لَمْ أَبْعَثْ نَبِيًّا فَأُکْمِلَتْ أَيّامُهُ وانْقَضَتْ مُدَّتُهُ إِلَّا جَعَلْتُ لَهُ وَصِيًّا، وإِنّي فَضَّلْتُکَ عَلَي الْأَنْبِيآءِ وفَضَّلْتُ وَصِيَّکَ عَلَي الْأَوْصِيآءِ وأَکْرَمْتُکَ بِشِبْلَيْکَ وسِبْطَيْکَ حَسَنٍ وحُسَيْنٍ، فَجَعَلْتُ حَسَنًا مَعْدِنَ عِلْمي بَعْدَ انْقِضآءِ مُدَّةِ أَبيهِ، وجَعَلْتُ حُسَيْنًا خازِنَ وَحْيِي وأَکْرَمْتُهُ بِالشَّهادَةِ وخَتَمْتُ لَهُ بِالسَّعادَةِ، فَهُوَ أَفْضَلُ مَنِ اسْتُشْهِدَ وأَرْفَعُ الشُّهَداءِ دَرَجَةً، جَعَلْتُ کَلِمَتِيَ التَّامَّةَ مَعَهُ وحُجَّتِيَ البالِغَةَ عِنْدَهُ، بِعِتْرَتِهِ أُثيبُ وأُعاقِبُ، أَوَّلُهُمْ عَليٌّ سَيِّدُالْعابِدينَ وزَيْنُ أَوْليآئي الماضينَ وابْنُهُ شِبْهُ جَدِّهِ الْمَحْمودِ مُحَمَّدٌ الْباقِرُ عِلْمِي والْمَعْدِنُ لِحِکْمَتي؛ سَيَهْلِکُ الْمُرتابُونَ في جَعْفَرٍ، الرّادُّ عَلَيْهِ کَالرّادِّ عَلَيَّ، حَقَّ الْقَوْلُ مِنّي لَأُکْرِمَنَّ مَثْوَي جَعْفَرٍ، ولَأَسُرَّنَهُ في أَشْياعِهِ وأَنْصارِهِ وأَوْلِيائِهِ؛ أُتِيحَتْ بَعْدَهُ مُوسَي فِتْنَةٌ عَمْيآءُ حِنْدِسٌ لِأَنَّ خَيْطَ فَرْضِي لايَنْقَطِعُ وحُجَّتي لَاتَخْفَي وأَنَّ أَوْليآئي يُسْقَوْنَ بِالکَأْسِ الْأَوْفَي، مَنْ جَحَدَ واحِدًا مِنْهُمْ فَقَد جَحَدَ نِعْمَتي، ومَنْ غَيَّرَ آيَةً مِنْ کِتابي فَقَدِ افْتَرَي عَلَيَّ، وَيْلٌ لِلْمُفْتَرينَ الجاحِدينَ عِنْدَ انْقِضآءِ مُدَّةِ مُوسَي عَبْدِي وحَبيبي وخِيَرَتي في عَليٍّ وَليِّي وناصِري ومَنْ أَضَعُ عَلَيْهِ أَعْبآءَ النُّبُوَّةِ وأَمْتَحِنُهُ بِالْاِضْطِلاعِ بِها؛ يَقْتُلُهُ عِفْريتٌ مُسْتَکْبِرٌ؛ يُدْفَنُ فِي الْمَدينَةِ الَّتي بَناهَا الْعَبْدُ الصّالِحُ إِلَي جَنْبِ شَرِّ خَلْقي، حَقَّ القَوْلُ مِنّي لَأَسُرَّنَهُ بِمُحَمَّدٍ ابْنِهِ وخَليفَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ ووَارِثِ عِلْمِهِ، فَهُوَ مَعْدِنُ عِلْمي ومَوْضِعُ سِرّي وحُجَّتي عَلي خَلْقي، لَايُؤْمِنُ عَبْدٌ بِهِ إِلّا جَعَلْتُ الْجَنَّةَ مَثْوَاهُ وشَفَّعْتُهُ في سَبْعينَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ کُلُّهُمْ قَدِ اسْتَوْجَبُوا النّارَ، وأَخْتِمُ بِالسَّعادَةِ لِابْنِهِ عَليٍّ وَليِّي وناصِري والشَّاهِدِ في خَلْقي وأَميني عَلي وَحْيي، أُخْرِجُ مِنْهُ الدّاعِيَ إِلي سَبِيلي والخازِنَ لِعِلمِيَ الْحَسَنَ وأُکَمِّلَ ذلِکَ بِابْنِهِ (م ح م د) رَحْمَةً لِلْعالَمينَ، عَلَيْهِ کَمالُ مُوسَي وبَهآءُ عِيسَي وصَبْرُ أَيُّوبَ فَيُذَلُّ أَوْلِيآئي في زَمانِهِ وتُتَهادَي رُؤُوسُهُمْ کَما تُتَهادَي رُؤُوسُ التُّرکِ والدَّيْلَمِ فَيُقْتَلُونَ ويُحْرَقُونَ ويَکُونُونَ خَائِفينَ، مَرْعُوبينَ وَجِلينَ، تُصْبَغُ الأَرْضُ بِدِمائِهِمْ ويَفْشُوا الْوَيْلُ والرَّنَّةُ في نِسائِهِمْ أُولئِکَ أَوْلِيآئي حَقًّا، بِهِمْ أَدْفَعُ کُلَّ فِتْنَةٍ عَمْيآءَ حِنْدِسٍ وبِهِمْ أَکْشِفُ الزَّلازِلَ وأَدْفَعُ الْآصارَ والْأَغْلالَ، أُولئِکَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِن رَبِّهِمْ ورَحْمَةٌ وأُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ). (يعني: پدرم، جابر بن عبداللّهِ أنصاري را گفت: مرا با تو کاري هست؛ کِيْ برايت سهل تر است تا با تو تنها باشم ودر آن باره از تو پرسش کنم؟ جابر گفت: هر وقتي که دلخواهِ شما باشد. پس روزي با او تنها شد وبه او فرمود: اي جابر! مرا از آن لوح که در دستِ مادرم، فاطِمَه - عليها السّلام -، دخترِ رسولِ خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)، ديدي واز آنچه مادرم به تو خبر داد که در آن لوح نوشته شده بوده است، خَبَر دِه. جابر گفت: خدا گواه است که در زمانِ حياتِ رسولِ خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)، به نزدِ مادرت، فاطِمَه - عليها السّلام -، آمدم واو را بخاطرِ ولادتِ حُسَيْن تهنيت گفتم ودر دستانش لوحي سبز ديدم؛ گُمان بُردم از زُمُرُّد است وديدم نوشتاري سپيد در آن هست که به رنگِ خورشيد مي مانَد. به او گفتم: پدر ومادرم به فِدايت باد! اي دخترِ رسولِ خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)! اين لوح چيست؟ فرمود: اين لوحي است که خداوند به پيامبرش (صلى الله عليه وآله وسلم) هديّه کرده است، در آن نامِ پدرم ونامِ شوهرم ونامِ دو پسرم ونامِ آن أَوصياء که از فرزندانِ من اند، هست، وپدرم آن را به من داده است تا بدان بشارتم دهَد.(17) جابر گفت: آنگاه مادرت، فاطِمَه - عليها السّلام -، آن را به من داد؛ خواندمش ورونويسي کردم. پدرم به او گفت: اي جابر! مي تواني آن را به من نشان بدهي؟ گفت: آري. پدرم با او به منزلِ جابر رفت؛ آنگاه صحيفه اي از پوستِ تُنُک بدَرآورد. گفت: اي جابر! در نوشتارت بنگر تا من بر تو بخوانم. جابر در رونويسِ خود نگريست وپدرم آن را برخوانْد؛ در يک حرف هم اختلاف نداشت. جابر گفت: خدا گواه است که من همين طور ديدم در لوح نوشته شده بود: به نامِ خداوندِ بخشنده مهربان اين نامه ايست از خدايِ پيروزمندِ فرزانه به محمّد، پيامبرش ونور وسفير وحاجب(18) ودلالَتگرِ او، که روح الأمين(19) آن را از نزدِ پروردگارِ جهانيان فرود آورده است. اي محمّد! أَسماءِ مرا بزرگ بدار(20) ونعمتهايِ مرا سپاس بدار ونواختهايِ مرا إنکار مکن.(21) منم آن خدايْ که جُزْ من خدائي نيست، شکننده جبّاران وچيرگي بخشِ ستمديدگان وجَزادِهِ روزِ شمار. منم آن خدايْ که جُز من خدائي نيست، پس هرکه جز فضلِ مرا اميد بَرَد يا از جُز عدلِ من بيم کُنَد، او را چُنان عذابي کنم که هيچکس از جهانيان را آنسان عذاب نکُنم؛ پس مرا بپرست وبر من توکّل کن. هر پيامبري که برانگيختم ودورانش به تمامت رسيد وروزگارش سپري شد، از برايش وَصيّي معيّن کردم، ومن تو را بر پيامبران برتري داده ام ووصيِّ تو را بر أَوصياء برتري داده ام وتو را به دو شيربچّه ات(22) ودو نواده ات، يعني حَسَن وحُسَيْن، گرامي داشته ام؛ حَسَن را پس از سپري شدنِ روزگارِ پدرش مَعدِنِ دانشِ خود ساختم وحُسَيْن را گنجورِ وحيِ خويش(23) واو را به شهادت گرامي داشتم وپايانِ کارش را سعادت قرار دادم؛ او برترين کسي است که به شهادت رسيده وبلندپايه ترينِ شهيدان است. کلمه تامّه خود را (24) همراهِ او وحُجَّتِ بالغه ام (25) را نزدِ وي قرار دادم. به خاطرِ عترتِ وي(26) ثواب دِهَم وعِقاب کُنَم.نخستينِ ايشان، علي، سَروَرِ عبادتگران وآرايه أَوليايِ پيشينِ من است. وپسرش که به نيايِ ستوده اش مانَد، محمّد است، شکافنده دانشِ من ومَعدِنِ حکمتم. زودا که ترديدکنندگان درباره جعفر هلاک گَردَند؛ هرکه او را نپذيرد، مرا نپذيرفته است؛ اين سخنِ من راست واستوار گشته(27) که پايگاهِ جعفر را گرامي مي دارم واو را در ميانِ پيروان وياران ودوستانش شادمان مي سازم.(28) پس از وي، موسي را فتنه اي کور وتيره وتار(29) فراهم آيد زيرا رشته حُکمِ من نگْسلَد(30) وحجّتِ من پنهان نگردد وأوليايم را پيمانه سرشار دهند(31) هرکه يکي از ايشان را مُنکر شود، نعمتِ مرا منکر شده است؛ وهرکه آيتي از کتابم را دگرگون سازد، بر من دروغ بسته است. واي بر آنان که وقتي روزگارِ بنده ودوست برگزيده ام، موسي، سپري گردد، در حقِّ علي که دوست ويارِ من است وکسي است که بارِ نُبُوَّت(32) را بر دوشش مي نهم واو را به توانائي در بر دوش کشيدنِ آن مي آزمايم، دروغ بندندو إنکار وَرزَند. او را سِتَنْبَه اي گردنکش(33) به قتل آرَد؛ در شهري که بنده شايسته(34) ساخته است، ودر کنارِ بدترينِ آفريدگانم(35)، به خاک سپارده شود. اين سخنِ من راست واستوار گشته(36) که او را به پسرش وجانشينش ووارثِ علمش، محمّد، شادمان سازم که وي مَعدِنِ دانشِ من وجايگاهِ سِرِّ من وحجّتِ من بر آفريدگانم است. هر بنده که به او إيمان آرَد، بهشت را جايگاهش سازم وشَفاعتش را در بابِ هفتاد تن از خاندانش که همگي سزاوارِ دوزخ گشته باشند، بپذيرم. وکارِ پسرش علي را که دوست وياورِ من وگواهِ من در ميانِ آفريدگانم وأمينِ من بر وَحْيَم است، ختم به سعادت کنم. آنکس را که به راهِ من دعوت مي کُنَد وگنجورِ دانشِ من است، يعني حَسَن، از او پديد آورَم، وکار را با پسرش (م ح م د)(37) که رحمتي است از برايِ جهانيان(38)، به کمال رسانم. وي کمالِ موسي وشکوهِ عيسي وشکيبِ أيّوب را داراست. در روزگارِ (غَيبتِ) او يارانم خوار گردند وسرهايِ ايشان را چون سرهاي ِ تُرکان وديلميان(39) براي يکديگر هديّت فرستند. ايشان را به قتل آرَند وبسوزانند وبيمناک وهراسانيده وترسان باشند. زمين از خونهاشان رنگين گردد وواي وفغان از زنانشان برخيزد. اينان اند که براستي دوستانِ من اند. به ايشان هر فتنه کورِ تيره وتار را مي رانَم وبه ايشان زلزله ها (40) را مي زدايم وبارهاي گران وزنجيرها را (41) بردارم. (درودهائي از جانبِ پروردگارشان ورحمت بر آنان باد، وآنان خود رهيافتگانند) (س 2 ي 157)).. عبدالرّحمن بن سالم(42) گفته است که أبوبصير گفت: اگر در همه عمر تنها اين حديث را شنيده باشي، تو را بسنده است، وآن را جُز از أهلِ آن محفوظ دار. مي نويسم: علّامه سيّد إسماعيلِ هاشميِ اصفهاني(43) در شرحِ اين حديث رساله اي به نامِ شهادة الشّهداء به فارسي نگاشته که به سالِ 1406 ه. ق. در اصفهان طبع شده است. مي سَزَد خوانندگان بدان مراجعه فرمايند که نوشتاري خواندني است.(44)
پىنوشتها:
(1) الکافي 527:1 (نيز نگر: مصطفوي 2: 474 - 470). (2) الغيبة /29 (نيز نگر: ط. فارِس حَسّون کريم، صص 72 - 69). (3) کمال الدّين وتمام النّعمة /308 (و: پهلوان (= کمال الدّين با ترجَمه منصورِ پهلوان)، 569:1؛ و: کمره اي (= کمال الدّين با ترجَمه مرحومِ آيةاللّه محمّدباقرِ کمره اي)، 425:1). (4) عيون أخبار الرّضا عليه السّلام 41:1 (؛ و: همان، ترجَمه غفّاري - مستفيد، 79 - 75). (5) الاختصاص /210. (6) تقريب المعارف /178. (7) الغيبة /93. (8) أمالي الطّوسي، مجلسِ يازدهم، ح 13 ص 291، شماره پياپيِ 566، طبعِ جديد، 1414 ه. ق. (اين مأخد واين يادداشت را مؤلّفِ چهل حديث در نسخه ملکيِ خود افزوده ودر چاپِ نخستِ متنِ عربيِ چهل حديث نيامده بود). (9) إعلام الوَري /225. (10) الاحتجاج 67:1. (11) إرشاد القُلوب 290:2. (12) بحارالأنوار 120:9 وپَسانْ تَرَش از طبعِ (مشهور به) کُمپاني. (؛ و: ط. 110 جلدي، 192:36 وپَسانْ تَرَش). (13) أعيان الشّيعة 55:2. (14) مُنْتَخَب الأَثَر /133. (مي افزايم: روايتهايِ مختلفِ (حديثِ لوح) در پاره اي مآخذ ومنابع وحديثنامه هايِ ديگر نيز آمده است. از جمله نگر: مناقب آل أبي طالب عليهم السّلام، ابنِ شهرآشوب، ط. قم، 1: 298 - 296؛ و: ط. دارالأضواء، 1: 361 - 359؛ و: ألقاب الرّسول - صلّي اللّه عليه وآله - وعترته - عليهم السّلام - (در: مجموعه نفيسه، ط. قم، ص 170)؛ و: إثبات الوصيّة، المطبعة الحيدريّه يِ نجفِ أشرف، ص 143 و227 و230 (با دو سَنَدِ متفاوت)؛ و: جامع الأخبار، تحقيق: علاء آل جعفر، صص 67 - 65؛ و: إثبات الهداةِ شيخ حُرِّ عامِلي؛ و: عَوالم العُلومِ بَحراني؛ و: الجَواهر السَّنيَّة، ط. 1402 ه. ق.، صص 164 - 159؛ و: بشارة المصطفي صلّي اللّه عليه وآله لشيعة المرتضي عليه السّلام؛ و: الخِصال، شيخِ صَدوق، ط. سيّد أحمدِ فهريِ زنجاني، ص 563؛ و: وسائل الشّيعة، ط. مؤسّسة آل البيت عليهم السّلام لإحياءالتّراث، 244:16 و245؛ و: کتاب من لايحضره الفقيه؛ و: مشارق أنوار اليقين، تحقيق المازندراني، ط. منشورات الشّريف الرّضيّ، ص 186 و187؛ و: حلية الأبرار، 5: 417 - 415؛ و: فرائد السّمطين، ط. محمودي، 2: 141 - 136. نيز نگر: مُسنَدُ فاطمة الزّهراء سلام اللّه عليها، السّيّد حُسَين شيخ الإسلامي، صص 342 - 335؛ و: جابر بن عبداللّه الأنصاري حياته ومُسنَده، حُسَيْن الواثقي، 168 - 158؛ و: الإرشادِ مفيد، ط. مؤسّسة آل البيت عليهم السّلام، 138:2 و139؛ و: کفاية الأثر، ص 196؛ و: سفينةالبحار، الشّيخ عبّاس القُمّي، ط. دارالأسوة، 613:7. بجاست درنگرندگان در حديثِ لوح، حديثِ صحيفه اي را هم که خداوند برايِ حضرتِ ختمي مرتبت - صلّي اللّه عليه وآله - فرستاد، ببينند. نگر: الغيبه يِ طوسي، ط. مؤسّسة المعارف الإسلاميّة، ص 134 و135؛ و: مشارق أنوار اليقين، تحقيق المازندراني، ص 185 و186؛ نيز نگر: کمره اي، 423:1؛ و: پهلوان، 566:1 (در نقلِ کمال الدّين، فقط صحيفه اي در دستِ حضرتِ زهراء - سلامُ اللّهِ عليها - ديده مي شود واز منشإِ آن سُخَني نمي رَوَد). درباره دستبردِ فرقه ضالّه بهائي به حديثِ لوح، نگر: مهديِ موعود (عليه السّلام)، عليِ دواني، ص 918 و919). (15) ((مُسْنَد) حديثي است که جميعِ رُواتِ آن ياد شده باشد؛ يا به تعبيرِ ديگر زنجيره راويانش کامل باشد. نگر: أصول الحديثِ، الفضلي، ص 97. از برايِ توضيحاتِ تفصيلي درباره اصطلاحِ (مُسْنَد) در دراية الحديث، نگر: معجم مصطلحات الرّجال والدّراية، ص 159). (16) (أَبوبَصير از رُواتِ مشهورِ حديث و- از منظرِ رجالي - ثقه است. درباره أبوبصير نگر: الموسوعة الرّجاليّة الميسّرة 329:2 و357؛ و: الکُني والألقاب 20:1). (17) (ترجَمه ما، بنا بر (ليُبَشِّرَني) است که در متن است؛ ولي علي الظّاهر نسخه علّامه مجلسي - قدّس سرّه - (ليسرّني) داشته که بنا بر آن، ترجَمه مي شود: (تا شادمانم سازد). آن محدِّثِ خبير درباره مدلولِ اين ضبط هم نظري مهم دارد که مي شايد ديده شود. نگر: مرآةالعقول، 209:6). (18) (مُراد آن است که آن حضرت واسطه ميانِ خداوند وخَلْق است؛ واين يکي از برداشتهائي است که از نصِّ روايت شده - نگر: مرآة العقول: 209:6 و210 - وترجَمه ما متّکي است بر آن). (19) (روح الأمين، جبرئيل - عليه السّلام - است. نگر: مرآة العقول، 210:6). (20) (مرحومِ علّامه مجلسي - قَدَّسَ اللّهُ روحهَ العَزيز - مي فرمايد که مراد از اين أَسماء، يا أسماءِ ذاتِ مقّدسِ خداوند است ويا أئمّه - عليهم السّلام - نگر: مرآة العقولِ، 210:6. تفسيرِ (أسماءِ خداوند)، به أئمّه - عليهم السّلام - از آنجاست که در بعضِ روايات، أئمّه - عليهم السّلام -، (الأسماء الحسني) يِ خدا دانسته شده اند. نگر: الصّافي، الفيض الکاشاني، تحقيق السّيّد محسن الحسينيّ الأمينيّ، 274:3؛ و: تأويل الايات الظّاهرة، الحسينيّ الاستراباديّ الغرويّ، تحقيق استادولي، ص 194؛ و: مرآة العقول، 115:2 و116). (21) ((نعمتها) و(نواختها) را به ترتيب در ترجَمه (نعماء) و(آلاء) آورده ام. شارحانِ سنّت در فهم اين واژگان به ظرائفي توجّه داده ومتّفق القول نيستند. نمونه را، نگر: مجمع البحرينِ طُرَيحي ومرآةالعقولِ مجلسي - رضوان اللّه عليهما). (22) (درباره چند وچونِ تعبيرِ ستايش آميزِ (شيربچّه) که در حقِّ إمام حَسَن وإمام حُسَيْن - عليهما السّلام - به کار رفته، نگر: مرآة العقول 211:6). (23) (به فرموده علّامه مجلسي، يعني آن حضرت حافظِ همه آن چيزهاست که به هر يک از پيامبران وحي شده است. نگر: مرآة العقول، 211:6). (24) (به فرموده علّامه مجلسي، مُراد از (کلمه تامّه)، يا أسماءِ بزرگِ خداوند است، يا علمِ قرآن، ويا أعمّ از آن وديگر علوم ومعارفِ إلهي، يا حُجَجِ إلهيِ کائن در صُلبِ آن حضرت، ويا إمامت وشرائطِ آن. نگر: مرآة العقول، 211:6 و212). (25) (به فرموده علّامه مجلسي، مُراد از (حجّتِ بالغه (/ کامله))، همانا براهيني است که خدا وپيامبرش بر إمامتِ او وأولادش إقامه کرده اند، يا معجزاتي است که به ايشان عطا فرموده، يا شريعتِ بر حق، يا إيمانِ مقبول. نگر: مرآةالعقول، 212:6). (26) (يعني از رهگذرِ ولايت وإقرار به إمامتِ نُه پيشوايِ معصومِ که از نسلِ آن حضرت اند. چه، اين ولايت وإقرار، بنيادي سترگ از برايِ إيمان وشرطِ قبولِ همه أعمال است وکليدِ دسترسي به ثوابِ إلهي است، وهرکه آن را ترک کند، هم به خاطرِ ترکِ اين شرط وبنيادِ سترگ عِقاب مي شود وهم أعمالش - که قبولشان مشروط به اين شرط بوده است - پذيرفته نمي گردد وعِقاب بر وي لازم مي آيد. نگر: مرآةالعقول، 212:6). (27) (يعني قضايِ من ثبات يافته است ووعده کرده ام. نگر: مرآةالعقول، 215:6). (28) (از برايِ گونه هايِ ديگرِ فهمِ اين بهره از روايت، نگر: مرآةالعقول، 212:6). (29) (مراد از اين فتنه ظاهرًا پديدآمدنِ ناووسيّه يا واقفيّه باشند. ناووسيّه درگذشتِ إمامِ صادق - عليه السّلام - را مُنکِر شدند وواقفيّه درگذشتِ إمام موسي کاظم - عليه السّلام - را إنکار کردند. نگر: مرآة العقول، 213:6؛ و: معجم مصطلحات الرّجال والدّراية، ص 182 و185). (30) (از برايِ فهمِ اين بهره از روايت ودشواريهايِ آن، نگر: مرآة العقول، 213:6). (31) (مرحومِ فيضِ کاشاني - قدّس سرّه - گويد: هرچه گرفتاري سخت تر باشد، پيمانه اي که پاداشِ آن است سرشارتر است. نگر: الوافي، ط. اصفهان، 299:2). (32) (مُراد، علومي است که خداوند به پيامبران - عليهم السّلام - وحي فرموده، يا صفاتِ مشترک ميانِ أنبياء وأوصياء - عليهم السّلام - مانندِ عصمت وعلم وشجاعت وسخاوت. نگر: مرآةالعقول، 214:6). (33) (مُراد از اين ستَنبَه گردنکش، مأمونِ عبّاسي - لعنةُ اللّهِ عليه - است. نگر: مرآةالعقول، 215:6؛ و: الوافي، ط. اصفهان، 299:2). (34) (مُراد از اين بنده شايسته، ذوالقَرنَيْن است. نگر: مرآةالعقول، 215:6؛ و: الوافي، ط. اصفهان، 299:2). (35) (مُراد از اين بدترينِ آفريدگان، هارون - عليه اللَّعنة -، خليفه عبّاسي، است. نگر: مرآةالعقول، 215:6؛ و: الوافي، ط. اصفهان، 299:2). (36) (نگر: پينوشتِ 27). (37) (نامِ حضرتِ صاحب الزّمان - عليه السّلام -، به حروفِ مُفرَده نوشته شده، زيرا در بابِ گفتنِ نام وکُنْيَتِ آن حضرت نهي رسيده است. نگر: الوافي، ط. اصفهان، 299:2 و403 و404). (38) (آنچه را ما به شَکلِ اين جمله معترضه ترجَمه کرديم، طورِ ديگر نيز فهم وترجَمه مي توان کرد. سنج: مرآة العقول، 215:6). (39) (مراد کافرانِ تُرک وديلم است - نگر: مرآة العقول، 215:6 - که از أقوامِ إسلامْ ستيز وأهلِ شرک قلمداد مي شدند - نگر: رياض السّالکين، السّيّدعلي خان، تحقيق السّيّدمحسن الحسينّي الأمينيّ، 4: 226 - 221. مسلمانان در نخستين سده هايِ إسلامي با اين أقوام جنگها وستيز وآويزها داشته اند). (40) (به فرموده علّامه مجلسي، مُراد، زمين لرزه ها يا شبهاتي است که لرزاننده وگمراه کننده اند. نگر: مرآة العقول، 215:6 و216). (41) (به فرموده علّامه مجلسي، منظور، شدائد وبلايايِ بزرگ وفتنه هايِ سختي است که چون غل وزنجير در گردنِ مردمان مي آويزد وجدائي نمي پذيرد. نگر: مرآةالعقول، 216:6). (42) (عبدالرّحمن بن سالم بن عبدالرّحمنِ أشلِ کوفيِ عطّار از همروزگارانِ إمامِ صادق - عليه السّلام - است. چندين روايت از عبدالرّحمن در کتبِ أربعه ما هست. او را کتابي است. نگر: الموسوعة الرّجاليّة الميسّرة 472:2؛ و: رجال النّجاشي، ط. جامعه مدرّسين، ص 237؛ و: مجمع الرّجال 79:4). (43) يادشده در: تاريخِ علمي واجتماعيِ اصفهان در دو قرنِ أَخير، 287:2. (آن جناب به سالِ 1378 ه. ش.، در مشهدِ مقدّس ودر زماني که زائرِ حضرتِ ثامن الحُجَج - عليهم السّلام - بود، دعوتِ حق را لبّيک گفت ودر اصفهان در بقعه علّامه مولانا محمّدباقرِ مجلسي - قَدَّسَ اللّهُ روحَه - به خاک سپارده شد. راقمِ اين سطور، مترجمِ چهل حديث، که افتخارِ شاگرديِ آن فقيهِ ربّاني وعالمِ نَرمْخويِ فروتن را نيز داشته است، بارها خود از آيةاللّهِ هاشمي شنيده که به خواندنِ دعايِ فَرَج در هر زمان که توجّهي به ساحتِ مقّدسِ حضرتِ وليِّ عصر - سلامُ اللّهِ عليه - پيدا شود، توصيه مي فرمود. خودِ آن فقيد هم بدين دعايِ شريف اهتمامي بسزا داشت. خداوندا! او را با نياکانِ پاکش محشور فرما! وهم او وهم ما را در زمره يارانِ آن مَسيحادَم که مقتدايِ مسيح است، قرار ده! بحقِّ النّبيّ وآلِه الأطهار (عليه وعليهم السّلام)). (44) (آيةاللّه حاج سيّدعزيزاللّهِ إمامتِ کاشاني هم رساله اي درباره (حديثِ لوح) نوشته است که به همراهِ چهل حديثِ وي وپاره اي ضمائمِ ديگر به سالِ 1413 ه. ق. (چ 1371:2 ه. ش). در قم - چاپخانه علميّه - طبع ونشر گرديده. از برايِ برخي باريکْ بيني ها درباره اين روايت ونقلهايِ ديگرش، نگر: کتاب الأمالي، الطّوسي، تحقيق: الجعفري والغفّاريّ، ص 440؛ عيون أخبار الرّضا عليه السّلام، ترجَمه غفّاري ومستفيد، 78:1 و79).
|
