بى‏ترديد پيامبر گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله در جهت‏آنچه در پى آن بود )اصلاح فرد و جامعه( از موفق‏ترين مصلحان بشرى محسوب مى‏شود اين توفيق در كتاب خدا و سخنان بزرگان ثبت و ضبط شده است و حتى غير مسلمانان نيز به آن معترف هستند،دراين بخش‏اين موضوع‏رادرسه‏فصل‏مطرح‏مى‏كنيم.

فصل اوّل: موفقيت پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله در كلام خدا
فصل دوّم: موفقيت پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله در سخنان‏حضرت‏على‏عليه السلام
فصل سوّم: موفقيت پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله از ديدگاه شخصيتهاى فكرى و سياسى جهان
درس اول/ چرا نماز بخوانيم؟(1)

منشور نماز

شيوه مبارزه پيامبر گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله با مفاسد اجتماعى

بخش سوّم: موفقيّت پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله در قرآن مجيد

فصل اوّل: موفقيّت پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله در قرآن مجيد

از مهم‏ترين توفيقات پيامبر گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله ايجاد وحدت و برادرى در ميان قومى بود كه جز قتل، غارت و چپاول افتخار ديگرى نداشتند. قرآن مجيد اين واقعيت را اين چنين بيان مى‏كند:
»وَ اعْتَصِمُوا بحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَينَ قُلُوبِكُمْ فَأَصبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً وَ كُنتُمْ عَلى شفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنهَا كَذَلِك يُبَينُ اللَّهُ لَكُمْ ءَايَتِهِ لَعَلَّكمْ تهْتَدُونَ«(639)
و همگى به ريسمان خدا ]= قرآن و اسلام، و هرگونه وسيله وحدت[ چنگ زنيد ، و پراكنده نشويد! و نعمت )بزرگِ( خدا را بر خود به ياد آريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد، و او ميان دلهاى شما الفت ايجاد كرد، و به بركتِ نعمتِ او برادر شديد! و شما بر لبِ حفره‏اى از آتش بوديد، خدا شما را از آن نجات داد؛ اين چنين، خداوند آيات خود را براى شما آشكار مى‏سازد؛ شايد پذيراى هدايت شويد.
اين آيه به نعمت بزرگ اتحاد و برادرى اشاره مى‏كند و وضعيت اندوه بار گذشته مسلمانان را ياد آورى مى‏نمايد. اگر سابقه دشمنى وعدوات پيشين عرب را درست دقت كنيم كه چگونه كينه‏هاى ريشه‏دار در طول سالهاى متمادى در دلهاى آن‏ها انباشته شده بود و چگونه يك موضوع جزئى و ساده كافى بود آتش جنگ خونينى در ميان آن‏ها بيفروزد مخصوصاً با توجه به اين كه مردم نادان، بى سواد و نيمه وحشى حاضر به فراموش كردن كوچك ترين مسائل گذشته نيستند. و اين جاست كه اهميت موفقيت رسول گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله در ايجاد وحدت و برادرى آشكارتر مى‏گردد و ثابت مى‏شود كه از طريق عادى و معمولى امكان‏پذير نبود كه در طى چند سال، از چنان ملت پراكنده، كينه توز، نادان و بى خبر، ملتى واحد، متحد و برادر بسازند. در حقيقت اين معجزه بزرگ اجتماعى اسلام بود كه به وسيله پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله مردم آن عصر را از پرتگاه آتش جاهليت نجات داد و آنان را به صراط مستقيم الهى هدايت نمود.
تربيت انسانهاى شايسته، مؤمن، عاشق، فداكار، پرتلاش از ديگر موفقيت‏هاى رسول خداصلى الله عليه وآله محسوب مى‏گردد. انسانهايى كه در گذشته لحظه‏اى نمى‏توانستند در كنار همديگر با اين صفات زندگى كنند ولى به بركت تربيت نبوى به اين كمالات انسانى رسيده بودند و جامعه‏اى آرمانى را بوجود آورده بودند.
»محَمَّدٌ رَّسولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعاً سجَّداً يَبْتَغُونَ فَضلاً مِّنَ اللَّهِ وَ رِضواَناً سِيمَاهُمْ فى وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِك مَثَلُهُمْ فى التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ فى الانجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شطئَهُ فَئَازَرَهُ فَاستَغْلَظ فَاستَوَى عَلى سوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصلِحَتِ مِنهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيمَاً«(640)
محمّد صلى الله عليه وآله فرستاده خداست؛ و كسانى كه با او هستند در برابر كفّار سرسخت و شديد، و در ميان خود مهربانند؛ پيوسته آن‏ها را در حال ركوع و سجود مى‏بينى در حالى كه همواره فضل خدا و رضاى او را مى‏طلبند؛ نشانه آن‏ها در صورتشان از اثر سجده نمايان است؛ اين توصيف آنان در تورات و توصيف آنان در انجيل است، همانند زراعتى كه جوانه‏هاى خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاى خود ايستاده است و به قدرى نموّ و رشد كرده كه زارعان را به شگفتى وا مى‏دارد؛ اين براى آن است كه كافران را به خشم آورد )ولى( كسانى از آن‏ها را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‏اند، خداوند وعده آمرزش و اجر عظيمى داده است.
خداوند متعال در اين آيه به رسالت پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله داده و سپس به توصيف ياران او پرداخته و اوصاف ظاهر و باطن و عواطف و افكار و اعمال آن‏ها را چنين بيان مى‏كند:1- كسانى كه با او هستند در برابر كفار شديد و محكم هستند.2- ميان خود رحيم و مهربانند. آرى آن‏ها كانونى از عواطف و محبت نسبت به برادران مسلمان خود هستند و آتشى سخت و سوزان و سدّى محكم و پولادين در مقابل دشمنان. در حقيقت عواطف آن‏ها در قهر و مهر خلاصه مى‏شود.3- پيوسته آن‏ها را در حال ركوع و سجود مى‏بينى و همواره به عبارت خدا مشغولند. عبارتى كه رمز تسليم در برابر فرمان حق و نفى‏كبر و خود خواهى و غرور از وجود ايشان است.4- همواره فضل و رضاى خدا را مى‏طلبند، نه براى تظاهر و ريا قدم بر مى‏دارند و نه انتظار پاداش از خلق دارند بلكه چشمشان تنها به رضا و فضل او دوخته شده است .
5- قيافه ياران پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله به خوبى نشان مى‏دهد كه آن‏ها انسانهايى خاضع در برابر خداوند، حق، قانون و عدالتند. نه تنها در صورت، كه در تمام وجود و زندگى آنان اين علامت منعكس است. پرورش چنين انسان هايى از موفقّيتهاى بزرگ پيامبر گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله در آن دوران محسوب مى‏شود كه خداوند آنان را با اين عظمت توصيف مى‏نمايد.(641)
وحدت و برادرى و تربيت انسانهاى شايسته توسط رسول گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله زمينه رشد و تعالى مردم آن دوران را در سرزمين حجاز به وجود آورد. مردمى كه در گذشته نه چندان دور ضعيف و بى فرهنگ و پست به حساب مى‏آمدند ولى به بركت تلاشهاى پيامبر گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله به عظمت غير قابل تصور رسيده بودند قرآن از اين توفيق اين گونه خبر مى‏دهد.
»وَ اذْكرُوا إِذْ أَنتُمْ قَلِيلٌ مُّستَضعَفُونَ فى الأَرْضِ تخَافُونَ أَن يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاس فَئَاوَاكُمْ وَ أَيَّدَكُم بِنَصرِهِ وَ رَزَقَكُم مِّنَ الطيِّبَتِ لَعَلَّكمْ تَشكُرُونَ«(642)
و به خاطر بياوريد هنگامى را كه شما در روى زمين، گروهى كوچك و اندك و زبون بوديد؛ آنچنان كه مى‏ترسيديد مردم شما را بربايند! ولى او شما را پناه داد؛ و با يارى خود تقويت كرد؛ و از روزيهاى پاكيزه بهره‏مند ساخت؛ شايد شكر نعمتش را بجا آوريد!
اين آيه موفقيت پيامبر گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله را با يك مقايسه تاريخى مطرح مى‏كند در اين جا قرآن كريم دست مسلمانان را گرفته و به گذشته تاريخشان باز مى‏گرداند و به آن‏ها مى‏فهمانند كه در چه وضعيتى بودند و اكنون در چه مرحله‏اى قرار دارند. مى‏فرمايد:
به خاطر بياوريد آن زمان را كه شما گروهى كوچك و ناتوان بوديد و در چنگال دشمنان گرفتار و آن‏ها مى‏خواستند شما را به ضعف و ناتوانى بكشانند آن چنان مى‏ترسيديد كه مشركان و مخالفان، شما را به سرعت بربايند. اين تعبير، تعبير لطيفى است كه نهايت ضعف و كمى نفرات مسلمانان را در آن زمان آشكار مى‏سازد )وضع مسلمانان در مكه قبل از هجرت يا بعد از هجرت در برابر ابر قدرت ايران و روم( ولى خداوند شما را پناه داد و با يارى خود شما را تقويت كرد و از روزى‏هاى پاكيزه شما را بهره‏مند ساخت شايد شكر نعمت او را به جا بياوريد.
از آيات مطرح شده و آيات مشابه آن‏ها در قرآن كريم اين نتيجه به دست مى‏آيد كه پيامبر گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله در مدت كم و زودگذر 23 سال، موفق شد از مردم غرق در جاهليت با آن همه فساد، امتى بسازد متحد، نيرومند، فداكار، شجاع، مطيع خدا، پرتحرك، مهربان، با محبت نسبت به يكديگر، سرسخت در مقابل دشمن، داراى نيت پاك و خالص، اهل راز و نياز و مناجات با خالق هستى، عزيز، مقتدر و خلاصه امتى نمونه در همه ابعاد فردى و اجتماعى.
»وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُم اُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى الناسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيكُم شَهيداً.« (643)
ما همچنان شما را به دين اسلام هدايت كرديم و به صورت نيكو بياراستيم تا گواه مردم باشيد، چنانچه پيغمبر را گواه شما كرديم تا شما از وى بياموزيد .
نكته‏اى كه قابل دقت و توجه است راز و رمز اين موفقيت‏هاست، راز و رمزى كه كشف آن براى همه مصلحان مى‏توانند بهترين درس باشد. قرآن مجيد اين راز و رمز را در وجود مقدس پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله معرفى مى‏كند. شخصيتى كه با ويژگى‏هاى منحصر به فردش توانست اين تحول عظيم را در تاريخ بشرى به وجود آورد. رسولى كه براى تمام اين تلاشها و رنجها هيچ مزدى از امت طلب نمى‏كرد.(644) عبدى كه در تمام لحظات زندگى لحظه‏اى به غير خدا توكل و توجه نكرد(645) عاشقى كه از هدايت گمراهان هرگز سير نمى‏شد(646) عارفى كه ذره‏اى جهل در وجود او راه نداشت(647) صابرى كه در برابر آزار و اذيت مخالفان سينه‏اى وسيع و اقيانوسى داشت(648) دلسوخته‏اى كه ضلالت ديگران به شدت او را رنج مى‏داد(649) و...
وجود اين نعمت عظيم الشأن در جامعه آن روز و در ميان آن مردم، رمز تحول توحيدى در آن عصر به شمار مى‏رود و به همين جهت خداوند به خاطر وجود او بر انسانها منت مى‏گذارد.
»لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَث فِيهِمْ رَسولاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيهِمْ ءَايَتِهِ وَ يُزَكيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَب وَ الْحِكمَةَ وَ إِن كانُوا مِن قَبْلُ لَفِى ضلَلٍ مُّبِينٍ«(650)
خداوند بر مؤمنان منت نهاد ]= نعمت بزرگى بخشيد[ هنگامى كه در ميان آنها، پيامبرى از خودشان برانگيخت؛ كه آيات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاك كند و كتاب و حكمت بياموزد؛ هر چند پيش از آن، در گمراهى آشكارى بودند.