16-4. نماز، عمود خيمه دين  
استحكام هر بنايى به پايه آن است و كاخ رفيع دين به نماز، پا برجاست ، اگر دين به خيمه بر افرشته اى مانند شود كه مردم به سايه آن پناه مى برند و خود را از شرور و آفات مصون مى دارند، بايد نماز را عمود نگاهبان آن به حساب آورد.
اگر ديرك و تكيه گاه خيمه را بردارند، خوابيدن آن ، حتمى است ، ديگر سايه نخواهد داد و از آفتها، مصون نخواهد داشت و مفيد بودن ديرك خيمه ، نيز به استحكام آن بتسگى دارد. ديرك شكسته و پوسيده نمى تواند خيمه را سرپا نگه دارد نمازهاى ضعيف و درهم شكسته نيز چنين اند و نمى توانند خيام دين را برافرازند پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) فرمودند:
الصلوة عماد الدين فمن ترك صلاته متعمدا، فقد هدم دينه و من ترك اوقاتها يدخل الويل و الويل واد فى جهنم كما قال الله تعاليى ، فويل اللمصلين الذين هم عن صلوتهم ساهون ⁽²⁴⁴⁾
نماز، پايه و نگهبان دين است پس هر كه نماز خود را از روى قصد و اراده رها سازد دين خود را نابود كرده است و كسى كه ترك اوقات نماز گويد آن را در زمان ويژه آن نگزارد، به ويل درآيد.
و آن بيابانى در دوزخ است ، چنان كه خداى تعالى فرمود، فويل للمصلين ، الذين هم عن صلوتهم ساهون ويل يا سختى عذاب براى نمازگزارانى است كه در نماز خويش فراموشكار و كاهلند. و از صادق آل محمد (صلى الله عليه وآله ) روايت شده است كه فرمود:
الصلوة عمود الدين مثلهاا كمثل عمود الفصطاى اذا ثبت العمود ثبتت الاولاد و الاطناب و اذا مال العمود و انكسر لم يثبت و تد و لاطنب ⁽²⁴⁵⁾ نماز ستون دين است و صفت آن ؛ چون صفت چادر است . هر گاه كه عمود، پا بر جاست ، ميخها و طناب ها نيز پابرجاست و آنگاه كه ستون كج شود و در هم بشكند. ميخ و طنابى بر جاى نمى ماند خيمه فرو مى افتد.
حضرت صادق (عليه السلام ) ساير اعمال دين را به ميخ و طنابهاى خيمه ، مانند فرمودند كه ثبات آنها به ثبات ديرك دين ، يعنى اقامه نماز بستگى دارد و اقامه نماز آن است كه نماز چنان كه حق آن است خوانده شود.
17-4. نماز، پايگاه اخلاص  
اگر كسى از مرحله علم گذر كد و به مرحله عمل قدم بگذارد و ليكن عملش ‍ خالص نباشد، عبادتش سودى به حال او نخواهد داشت . عمل شرك آلود چه اثر و فايده اى دارد؟ چه بسا كه نداشتن اخلاص ، سبب هلاكتش گردد.
بنابر اين مقام سلوك و بندگى ، مقام اخلاص است و نماز، عامل موثرى در پيدايش آن است . زيرا سراسر نماز، يادآورى از مقام توحيد و عظمت و پاكى پروردگار است و برخى از جملات آن ؛ مانند دو جمله اياك نعبد و اياك نستعين دلالت بر اخلاص دارد و اگر نمازگزار بفهمد كه چه مى گويد؛ اين خود اوست كه ابراز مى دارد: ما فقط تو را مى پرستيم و تنها از تو يارى مى طلبيم ، يعنى كه ما در عبادت و استعانت خود داراى اخلاصيم .
از طرف ديگر او نماز را كه تمرين اخلاص است ، در هر شبانه روز، پنج بار مى خواند، تكرار مى كند و بنابرايان خود نماز اگر حقيقة از روى توجه ، خوانده شود، تمرينى براى عملكرد خالصانه ، در خود نماز و در هر عبادت و كار ديگرى خواهد بود و بى جهت نيست كه در وصاياى امام باقر (عليه السلام ) به جابر جعفى ، مى خوانيم :
الصلوة بيت الاخلاص ⁽²⁴⁶⁾ نماز، خانه اخلاص است .
يعنى پايگاه و مركز اخلاص و جاى صدور آن به ديگر اعمال است .
18-4. نماز، ياد متقابل عابد و معبود  
نماز ياد خداست و سبب يادكردن خدا از نماز گزار مى گردد. نماز بهترين كارى است كه بنده به پيشگاه خدا هديه مى كند و ياد كردن خدا را از نمازگزار، بهترين عطايى است كه او به بنده مى بخشد.
امام باقر (عليه السلام ) در تفسير آيه :... اقم الصلوة ... و لذك الله اكبر...
فرمودند: اى ذذكر اللهل لاهل الصلوة اكبر من ذكرهم اياه ، الاترى انه يقول فاذكرونى اذكركم ⁽²⁴⁷⁾ يعنى ياد كردن خدا از نمازگزاران ، بزرگتر و بالاتر از يادكردن نمازگزار از اوست . آيا نمى نگرى كه خداى ، تعالى ، مى فرمايد: مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم ؟
نماز حقيقى ، سبب مى شود كه بنده به ياد خداى خود باشد، و هم خدا به ياد بنده خويش افتد. از اين روى بايد آن را ياد متاقبل عابد و معبود، به حساب آورد.
19-4. نماز، سرود رهايى و باب رحنت ايزدى  
نماز حقيقى موجب نجات كلى و همه جانبه است . انسان را از آفت ها، آسيب ها و فرجامهاى ناگوار رها مى سازد و باب رحمت ايزد را به رويش ‍ مى گشايد در زمينه رهايى بخش نماز، حداقل به موارد زير بينديدشيد و چنانچه به صحت آن متعرف شديد بر وجوب و فضيلت اين سرود زيباى رهايى ، مهر تاييد زنيد و بكوشيد كه از نمازگران واقعى باشيد:
1. رهايى از تنبلى فكرى و ضعف عقلى در شناخت بزرگترين حقايق هستى بويژه هستى كردگار.
2. رهايى از تنبلى جسمى و تن پرورى
3. رهايى از بى انضباطى و نداشتن يك برنامه منظم در طول زندگى
4. رهايى از حواس پرتى ، بى توجهى و بلاهت .
5. رهايى از ناسپاسى ، حق پوشى و حق كشى .
6. رهايى از دوستى و همراهى با مغضوبان و گمراهان .
7. رهايى از كبر و خود بينى .
8. رهايى از تفرقه و پراكندگى
9 رهايى از تفرقه و پراكندگى
10. رهايى از تنهايى و جدايى از مردم
11. رهايى از نفاق و دورويى .
12. رهايى از غضب ها و شهوت ها
13. رهايى از آرزوهاى دور و دراز
14. رهايى از تملق و چاپلوسى
15. رهايى از پرستش بتها و مردم پرستى
16. رهايى از خرافه و جهل
17. رهايى از حسادت و خودآزارى .
18. رهايى از حرص و بخل .
19. رهيدن از همه صفات زشت و نامطلوب و برخوردارى از خصال خدا پسند.
20. رهايى از انواع گناه و تباهى .
21. رهايى از بسيارى از مرض هاى جسمانى و روحانى
22. رهايى از اشرار و مرتبط شدن با نيكان .
23. رهايى از معيشت ضنك
24. رهايى از اسارت بيگانگان .
25. رهايى از زندان تن .
26. رهايى از حصار جهان ماده و متصل شدن به عالم ملكوت .
27. رهايى از خود و پيوند با خدا.
28. رهايى از خشم و سخط پروردگار.
29. رهايى از سختى جان كندن
30. رهايى از عذاب عالم برزخ
31. رهايى از كورى روز رستاخيز و عذاب يوم الحساب
32. رهيدن از نار و رسيدن به خوشبختى ابدى .
خداى تعالى فرمود:
و اقيموواالصلاة و اتواالزكوة و اطيعواالرسول لعلكم ترحمون ⁽²⁴⁸⁾ نماز را به پا داريد زكات را بپردازيد و از فرستاده خدا فرمان ببريد باشد كه مورد رحمت او شويد.
و در جاى ديگر فرمود:
فاقيموالصلوة و اتواالزكاة واعتصموا بالله هو مولاكم فنعم المولى و نعم النصير ⁽²⁴⁹⁾
نماز را به پا داريد زكات را بپردازيد و به خدا متوسل شويد. او دوستدار و سرپرست شماست و بهترين ياريگر و سرپرست . و فرمود:
والمومنون والمومنات بعضهم اولياء بعض يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و يقيمون الصلاة و يوتون الزكاة و يطيعون الله و رسوله اولئك سيرحمهم الله ان الله عزيز حكيم ⁽²⁵⁰⁾
برخى از مومنان دوستان بعضى ديگرند به كار نيك فرمان مى دهند، از زشتى و پليدى باز مى دارند، نماز را به پا مى دارند، زكات را مى دهند و از خدا و فرستاده او فرمان مى برند. زود كه آنان مورد رحمت حضرت حق واقع شوند. همانا كه خدا كاردان پيروز است .
رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله ) به ابوذكر گفت :
يا اباذر ما دمت فى الصلوة فانك تقرع باب الملك و من يكثر قرع باب الملك يفتح له ⁽²⁵¹⁾
اى اباذر! تا هنگامى كه در حال نماز به سر مى برى ، در خانه پادشاه جهان را مى كوبى و آن كه درب خانه فرمانرواى هستى را زياد بكوبد، مطمئنا در به رويش گشوده خواهد شد.
20-4. نماز، موجب تابش انوار ايزد به بنده خويش  
خداى تعالى لف ويژه و اقبال خاصى به نمازگزارن دارد و روى آوردن پروردگار به بنده سبب كاملى براى سعادت و رستگارى اوست . روى آوردن خدا بهبنده به معنى آمرزيدن گناهان و برآوردن حاجات و آباد كردن دنيا و عقباى او و نزديكى بنده به بارگاه يزدان حشر او با پيامبران و امامان و برخوردارى از لطف و رحمت ايزدى و سعات ابدى است .
نماز در نخستين پايه باعث روى آوردن بنده به سوى كردگار بزرگ است و در دومين مرحله موجب اقبال ايزد منان به بنده است .
امام باقر (عليه السلام ) فرمودند:
اذا استقبل القبلة استقبل الرحمن بوجهه لا اله غيره ⁽²⁵²⁾
هرگاه نمازگزار، رو به قبله بايستد و معبودى به غير حضرت حق نشناسد، خداى رحمان نيز، به او روى آورد و توجهى تمام كند. گواهى مى دهم كه هيچ معبودى به جز معبود يكتا، نيست .
21-4. نماز، موجب تابش انوار ايزدى بر دل
خالى كردن نماز از آفات و خالص ساختن آن براى خدا و اداى آن با رعايت شروط و آداب ويژه آن ، سبب تابش انوار ايزدى بر قلب است و اين انوار، كليد در علوم و معارف باطنى است كه بر هر نمازگزارى به قدر صفاى نفسش گشوده مى گردد و اين انوار، به كمى بسيارى ، قوت و ضعف و پيدايى و پنهانى اختلاف مى يابد و نيز به سبب آنچه از علوم و معارف بر نمازگزار هويدا مى شود. متفاوت است .
براى بعضى ، برخى از صفات جلال خدا و براى بعضى ، بخشى از عجايب افعالش آشكار مى گردد و اولويت ظهور فيض براى هر كس آن چيزى است كه در فكر آن است .
پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) فرمودند:
هرگاه بنده به نماز برخيزد، خدا پرده بين خود و بنده را بردارد و بدو روى كند. فرشتگان نيز از دوش او تا آسمان بايستند و با او نماز كنند و بر دعايش آمين گويند. از اطراف آسمان بر سرش نكويى نثار شود و ندا كننده اى ندا دهد: اگر نمازگزار بداند كه با كه مناجات مى كند، التفاتى به غير او نخواهد كرد و درهاى آسمان به رويش گشوده خواهد شد و خدا به صدق نمازگزارنده بر فرشتگان ، مباهات فرمايد. ⁽²⁵³⁾
رفع حجاب و گشود گشتن درهاى آسمان ، كنايه از افاضه دانشهاى باطنى است . در تورات آمده است :
اى فرزند آدم از اين كه در پيشگاه من به نماز و گريه بايستى ، ناتوان مباش . من خدايى هستم كه به قلب تو نزديكم و نور مرا در نهان خود مى بينى . ⁽²⁵⁴⁾
22-4. نماز كليد دلها  
قلبى كه با زنجير كفر و هوى و هس بسته باشد، از سفرهاى روحانى و معنوى باز مى ماند و اما نماز حقيقى آن را از اسارت نجات مى بخشد و قادر مى كند كه از زندان ملك به عالم ملكوت برآيد و در آن به سير و سفر بپردازد.
خداى تعالى ، فرمود:
افلا يتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها ⁽²⁵⁵⁾
آيا در حقايق قرآنى ، انديشه نمى كنند يا بر دلهايشان قفل است .
و براستى كه تدبر نكردن در آيات تكوينى و تشريعى پروردگار، لجاجت و سرسختى در برابر ذات حق و حقيقت رد كردن تعاليم عالى اسلام ، ارتكاب گناهان بى توجهى به ذات اقدس حضرت حق ، قطع ارتباط با خدا و انكار او، همگى نشانه هاى بسته بودن درهاى قلب و انديشه است و نماز حقيقى را بايد كليد دل دانست زيرا قوى ترين وسيله ارتباط با خدا، بازدارنده از گناهان و گشاينده دلها به سوى خدا و عوالم غيب است . هم به انسان ، شرح صدر؛ يعنى قدرت شناخت ، دانش و بينش حقيقى ، اخلاص ، خلق و خوى نيك و آزادى روح و انديشه مى بخشد و هم غم و اندوه را مى زدايد و دل را مى گشايد.
23-4. نماز جلوه گاه فقر  
خداى تعالى در آيات سيزدهم تا پانزدهم سوره فاطر فرمود ن
له الملك تدعون من دونه ما يملكون من قطمير. ان تدعوهم لايسمعوا دعائكم و لو سمعوا ما استجابوا لكم و يوم القيامة يكفرون بشر كمم و لا ينبئك مثل خبير. يا ايهاالناس انتم الفققراء الى الله و الله هو الغنى الحميد.
پادشاهى جهان از اوست و آنهايى كه به جز خدا مى پرستيد به اندازه پوسته نازكى كه ميان خرما و هسته آن است مالك نيستند. اگر آنان را به يارى خواهيد فراخوانى شما را نشنوند و به فرض آن كه بشنوند، جوابى ندهند و روز قيامت منكر شركتان شوند و هيچ كس مانند خداى دانا تو را از حقايق هستى آگاه نمى سازد. آى مردم !شما نيازمندان به خداييد و او خود، بى نياز ستوده كردار است .
نيايش ، تجلى فقر و نماز، بهترين نيايش و عالى ترين نمود نياز به درگاه بى نياز است . توانگرانى كه خود را پرتوان مى انگارند، اگر از روى توجه ، نماز بگذارند، مى يابند كه بسى خوار و ناتوان هستند و ذره اى كه در حساب نمى آيند و آنگاه به حقيقت ، اياك نستعين مى گويند و دست نياز به درگاه بى نياز بر مى دارند. نماز حقيقى جلوه گاه فقر الى الله و بى نيازى از ماسوى الله است .
24-4. نماز، بهترين موضوع  
پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) فرمودند: الصلوة خير موضوع ⁽²⁵⁶⁾ نماز بهترين موضوع و بهترين حكم و بهترين كارى است كه مقرر شده است .
نماز، بهترين سخن مايه و بهين بستر سخن است زيرا زبان حال و زبان قال و زبان كار است و براستى ، كدام سخن و گفتگو با چه كسى از سخن گفتن با خدا برتر و بالاتر است . آنان كه به جاى همنشينى نااهلان و بيهوده گويى و هرزه زدايى ، سخن گفتن با خدا و انس با او را مى گزينند، چه زيبا مى انديشند و چه كار مثبتى مى كنند! هم به روح خويش ترقى و تعالى مى دهند و خودسازى مى كنند، هم حظ روحانى مى برند و از زبان همنشين گزندى نمى بينند و هم از نيكنامى اين جهان و پاداش آن جهانى بهره مى برند.