42-  اى دنيا از من دور شو و بسوى خود برگرد آيا (براى فريب من) خود را بمن نمايان ميكنى يا طالب و مشتاق منى ترا وقت وصول بدل من نباشد چه دور است (اين طمع تو) ديگرى را بفريب كه مرا بتو نيازى نيست (زيرا تو چون زن عشوه‏گرى هستى كه براى صيد دلها خود نمائى ميكنى ولى من چون تو زنى را) سه بار طلاق داده‏ام كه ديگر رجوعى بر آن نيست.

(تو خانه‏اى هستى كه) زندگى در تو كوتاه و بزرگى تو اندك و ناچيز و آرزويت پست و كوچك است، آه از كمى توشه (اعمال صالحه) و درازى راه و دورى سفر (آخرت) و عظمت محلّ وارد شدن (عوالم بعد از مرگ).

43-  حكمت گمشده مؤمن است پس آنرا فراگير اگر چه از مردم منافق شنيده باشى.

44-  (اى مردم) پنج چيز را بشما سفارش ميكنم كه اگر در طلب آنها (پايتان را) زير بغل شتران بكوبيد (بسرعت راه را طى كنيد) ارزش دارد: هيچيك از شما نبايد بجز پروردگارش (بديگرى) اميدوار باشد و جز از گناهش نبايد از چيزى بترسد و هيچكس وقتى از چيزى كه نمى‏داند بپرسند از گفتن اين كه نمى‏دانم نبايد شرم كند و هيچكس از آموختن چيزى كه نمى‏داند نبايد شرم كند و بر شما باد صبر (در مشكلات زندگى) زيرا كه صبر از ايمان مانند سر است از بدن و تن بى‏سر و ايمان بى‏صبر فائده و خيرى ندارد.

45- هر كس آنچه را كه ميان او و خداست (با تقوى) اصلاح كند خداوند آنچه را كه ميان او و مردم است بصلاح آرد و كسى كه كار آخرتش را درست كند خداوند براى او كار دنيايش را درست گرداند و هر كه را از خويشتن براى خود پند دهنده‏اى باشد از جانب خدا براى او محافظى خواهد بود.

46-  دانشمند بتمام معنى كسى است كه مردم را از رحمت خدا نااميد نكند و آنها را از لطف و رأفت خدا مأيوس نگرداند و از مكر و عقوبت خدا ايمن ننمايد (بايد ضمن اميدوارى برحمت واسعه حقّ از عذاب و كيفر او نيز بيمناك بود).

47-  اين دلها (در اثر تفكّر و تحقيق در مطالب علمى) مانند بدنها خسته ميشوند پس براى (رفع خستگى و ملالت) آنها لطائف حكمتها را بجوئيد.

48-  هيچ مالى نافع‏تر از عقل و هيچ تنهائى وحشتناكتر از خودپسندى و هيچ عقلى مانند تدبير و هيچ كرامتى مانند پرهيزكارى و هيچ همنشينى چون نيكخوئى و هيچ ميراثى مانند ادب و هيچ كشاننده‏اى (بسوى نيكى‏ها) مثل توفيق و هيچ تجارتى مانند كردار شايسته (پر سود) و هيچ سودى مانند پاداش (خداوند) نيست.

و هيچ پارسائى مانند وقوف در شبهه و هيچ زهدى مانند بيرغبتى در حرام و هيچ دانشى چون تفكّر و هيچ عبادتى مانند انجام واجبات و هيچ ايمانى مانند حياء و صبر و هيچ حسب و بزرگى مانند فروتنى و هيچ شرفى مانند علم و هيچ عزتى همچون بردبارى و هيچ كمك و پشتيبانى محكمتر از مشورت نيست.

49-  ضايع كردن فرصت موجب غم و اندوه است.

50-  داستان دنيا بداستان مار گزنده‏اى ماند كه دست كشيدن بدان نرم و در اندرونش زهر كشنده است.

نادان فريب خورده بسوى آن رود ولى خردمند دانا از آن دورى گزيند.

51-  چقدر اختلاف و دورى است بين دو كار: يكى عملى كه لذّتش رفته و زيان و رنج آن باقى بماند (مانند لذايذ شهوانى) و ديگرى عملى كه (مانند اعمال عبادى) رنج آن رفته و مزد و پاداشش باقى ماند.

52-  اسلام را چنان تعريف و توصيف ميكنم كه كسى پيش از من آنرا تعريف نكرده است: اسلام يعنى تسليم (در برابر حكم خدا) و تسليم يقين داشتن (بصحّت و واقعيّت احكام) است و يقين تصديق نمودن (اعتقاد ثابت داشتن) است و تصديق اقرار و اعتراف نمودن (بدانها) است و اقرار و اعتراف نيز اداء (احكام) است و اداء يعنى عمل و كردار (پس اسلام حقيقى بانجام عمل صالح است و بقول سعدى بعمل كار برآيد بسخندانى نيست).

53-  از كار بخيل تعجّب ميكنم (زيرا) مى‏شتابد بسوى فقر و نيازمندى‏ كه از آن گريزانست و از دست مى‏دهد توانگرى و بى‏نيازى را كه خواهان آنست، پس در دنيا مانند فقراء و نيازمندان زندگى ميكند و در آخرت مانند توانگران از او حساب مى‏كشند. و از گردنكش متكبر نيز شگفتم آيد كه ديروز نطفه (گنديده در صلب پدر) بود و فردا لاشه مرده (در زير خاك) خواهد بود. و عجب دارم از كسى كه در وجود خدا شك و ترديد ميكند در حالى كه او مخلوق خدا را (بچشم خود) مى‏بيند. و بشگفتم از كسى كه مرگ را فراموش كرده در صورتى كه او كسانى را كه (هر روز و هر ساعت) مى‏ميرند مى‏بيند. و تعجب ميكنم از كسى كه سراى آخرت را انكار ميكند در حالى كه دار دنيا را مى‏بيند. و عجب دارم از كسى كه آباد كننده خانه فنا پذير دنيا و رها كننده خانه باقى و جاويد آخرت است.

54-  هر كه در كار (بندگى و طاعت خدا و انجام اعمال صالحه) كوتاهى كرد گرفتار حسرت و اندوه گرديد و كسى كه در مال و جانش بهره و نصيبى براى خدا قائل نشود خدا را با وى كارى نيست (اگر از مالش در راه خدا انفاق نكند و براى اعزاز دين او خود را بزحمت‏ نيندازد از فضل خدا دور ماند).

55-  بزرگى آفريدگار در نزد تو مخلوق را در چشم تو كوچك گرداند.

56-  خداوند را فرشته‏اى است كه هر روز فرياد مى‏زند (اى مردم) بزائيد براى مردن و جمع كنيد براى فانى شدن و (خانه و ساختمان) بسازيد براى خراب شدن (همين مضمون را على عليه السلام در ديوانى كه منسوب بدانحضرت است چنين فرموده است:

قليل عمر نافى دار دنيا

 و مرجعنا الى بيت التّراب‏

له ملك ينادى كلّ يوم‏

لدوا للموت و ابنوا للخراب‏

ترجمه: عمر ما در دنيا كم است و بازگشت ما بسوى قبر است براى خدا ملكى است كه هر روز ندا ميكند بزائيد براى مردن و بسازيد براى خراب شدن).

57-  دنيا گذرگاه است نه جاى ماندن و مردم در آن دو فرقه‏اند: گروهى خود را (بمتاع دنيا و تمايلات نفسانى) فروختند و (در نتيجه در آخرت) خود را هلاك ساختند و گروهى خود را (با تقوى و پيروى از دين) خريدند پس خود را (از هول قيامت و عذاب دوزخ) رها نمودند.

58-  دوست اگر در سه مورد دوست خود را حمايت نكند دوست نيست، در شدت و گرفتارى، در غيبت او، و پس از مرگش. (دوست مشمار آنكه در نعمت زند لاف يارىّ و برادر خواندگى دوست آن باشد كه گيرد دست دوست در پريشان حالى و درماندگى)

59-  كسى را كه چهار چيز بخشيدند از چهار چيز محروم نماند: بكسى كه دستور دعا داده شد از استجابت آن محروم نگرديد و كسيرا كه (راه) توبه نشان دادند از پذيرفته شدن آن بى‏نصيب نشد و آنرا كه استغفار دادند از آمرزش نااميد نگشت و كسيرا كه سپاسگزارى (از نعمت‏ها) بخشيدند از فزونى و زيادى (آن) محروم نگرديد.

60-  علم و دانش بهتر از مال است (زيرا) علم ترا نگه ميدارد (در صورتى كه) مال را تو بايد نگهدارى كنى.

هزينه و بخشش مال را كاهش دهد در حالى كه علم با بخشيدن زيادتر گردد و كسى كه با مال و ثروت پرورش يافته (در ناز و نعمت بزرگ شده) با نابودى مال نابود شود.

61-  نماز موجب تقرّب هر پرهيزكار (بدرگاه حضرت حقّ) است و حج گزاردن براى هر ناتوانى بمنزله جنگيدن (در راه خدا) است و هر چيزى را زكاتى است و زكاة بدن هم روزه گرفتن است و جهاد زن خوشرفتارى با شوهر است.

62-  بوسيله صدقه دادن روزى را (از آسمان رحمت و كرم خدا) پائين آوريد و كسى كه بباز يافتن عوض يقين نمود در بخشيدن سخى مى‏شود (زيرا ميداند كه هرچه در راه خدا انفاق كند خداوند پاداشش را چندين برابر خواهد داد).

63-  آنكه (در مورد هزينه زندگى و انفاق) ميانه‏رو شد نيازمند و تنگدست نگرديد.

64-  صبر و شكيبائى بآدمى باندازه مصيبت داده مى‏شود و كسى كه هنگام مصيبت و گرفتارى (از شدت اندوه كم طاقتى نموده و) دست خود را برانش زند اجرش ضايع گردد.

65-  بوسيله صدقه دادن ايمان خود را حفظ كنيد و اموالتان را با دادن زكاة در پناه آريد و امواج بلاء و گرفتارى را با دعا كردن برطرف سازيد.

66-  مرد در زير زبانش پنهان است (سخن آيينه مرد سخنگوست).

67-  كسى كه قدر و قيمت خود را نشناخت تباه گشت.

68-  شكيبا و صبور پيروزى را از دست ندهد اگر چه زمان (شكيبائى) بر او طولانى شود

 (زيرا صبر و ظفر هر دو دوستان قديمند

 بر اثر صبر نوبت ظفر آيد)

69-  آنكه بكار گروهى راضى شود مانند اينست كه با آنان در انجام آن كار شركت داشته است و بر كسى كه داخل در كار باطلى شود دو گناه است: يكى گناه انجام عمل و ديگرى گناه رضايت بدان عمل.

70-  (خير و شرّ را) بشما نمايان كرده‏اند اگر ديده بگشائيد و راه (سعادت) را نشان داده‏اند اگر راه را پيدا كنيد و شنوائى داده‏اند اگر شنوا باشيد.

71-  برادر (دوست) خود را (اگر بتو بدى كند) بوسيله نيكى كردن‏ سرزنش كن و شرّش را با انعام و اكرام بخودش باز گردان.

72-  هر كه خود را در جاهاى مورد تهمت قرار دهد كسى را كه نسبت بوى بد گمان شده است نبايد سرزنش نمايد.

73-  هر كه خود رأى شد بهلاكت افتاد و كسى كه با مردان مشورت كرد در عقلهاى آنها شركت نمود.

74-  عجب و خود پسندى از بدست آوردن فزونى و زيادتى باز دارد (كسى كه مالى بدست آورده يا دانشى آموخته باشد اگر بدان مغرور شود ديگر دنبال زياده بر آن نمى‏رود)

75-  مرگ نزديكست و مصاحبت (و دوستى دنيا و اهل دنيا) كم. (زندگى چند روزه در دنيا تمام مى‏شود و مرگ فرا مى‏رسد).

76-  ترك گناه از طلب توبه آسانتر است.

77-  چه بسا كه يك بار خوردن از خوردن‏هاى بسيار باز دارد.

78-  مردم بدانچه نادانند دشمن مى‏باشند.

79-  كسى كه راههاى انديشه‏ها را استقبال نمود (با مردم خردمند در كارها مشورت كرد) مواقع خطاء و اشتباهكارى را شناخت.

80-  هر گاه از كارى ترس داشتى خويشتن را در آن افكن زيرا سختى و ناراحتى ترس بزرگتر از آن چيزى است كه تو از آن مى‏ترسى.

81-  با كندن (ريشه) شرّ و بدى از (زمين) دل خود آنرا از سينه ديگرى ريشه كن نما (اگر در دل خود بدخواه كسى نباشى ديگرى نيز بدخواه تو نمى‏شود).

82-  ستيزگى و لجبازى فكر و انديشه را مى‏برد (و تباه ميكند)

83-  در خاموش بودن با علم و حكمت خيرى نيست همچنان كه در سخن گفتن از روى نادانى خيرى نباشد.

84-  كوچ كردن نزديك است (بايد از فرصت استفاده كرد و براى آخرت توشه برداشت)

85-  اى پسر آدم آنچه زياده بر قوت و روزى خود بدست آوردى (براى ديگرى جمع كردى) و تو خود خزانه‏دار آن ديگرى هستى.

86-  كسى را كه صبر و شكيبائى (از غم و اندوه) نجات نداد جزع و بيتابى او را هلاك گردانيد.

87-  يقينا براى دلها تمايل و رو آوردن و رو گردانيدنى است پس بسوى آنها از راه خواهش و رو آوردن آنها بيائيد زيرا اگر دل از روى اكراه بكارى وادار شود كور گردد.

88-  اى مردم بترسيد از خداوندى كه اگر (سخن) گوئيد بشنود و اگر درد دل پنهان داشتيد بداند و (با تهيه زاد و توشه براى آخرت) پيشدستى كنيد بر مرگى كه اگر از آن بگريزيد شما را دريابد و اگر بايستيد شما را مى‏گيرد و اگر فراموش كنيد شما را ياد ميكند.

89-  كسى كه در برابر نيكى كردن تو سپاسگزارى نمى‏كند مبادا ترا بانجام نيكى بيرغبت و بى‏اعتنا كند (زيرا) كس ديگرى (خداوند) ترا در برابر آن نيكى پاداش دهد و تو از پاداش (خداوند) شاكر بيشتر از آنچه شخص ناسپاس از تو ضايع كرده بهره‏مند مى‏شوى و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.

90-  هر ظرفى بوسيله آنچه در آن نهند تنگ مى‏گردد (حجمش كاهش يابد) مگر ظرف علم (عقل و ذهن كه هر چه بيشتر علم آموخته شود) وسيع‏تر گردد.

91-  اولين سودى كه شخص حليم از بردبارى خويش مى‏برد آنست كه مردم در برابر نادان طرفدار او ميشوند.

92-  اگر بردبار نيستى خود را بردبار نشان بده زيرا كه كم كسى خود را بگروهى مانند نمود و از آنان نشد.

93-  هر كه از خود (پيش از مردن در برابر اعمالى كه انجام داده) حساب كشيد سود برد و هر كه از آن بى‏خبر ماند زيان نمود و كسى كه (از خدا) ترسيد از (هول و عذاب قيامت) ايمن گشت و آنكه (از كارهاى جهان و مردم جهان) پند گرفت بينا گرديد و كسى كه بينا گرديد فهميد و آنكه فهميد (در امور دين) دانا شد.

94-  خود خواهى و خود پسندى مرد يكى از حسد كنندگان عقل اوست (عجب و خود پسندى بين عقل و عيوب شخص حجاب است.)

95-  از خاك و خاشاك (حوادث و ناملايمات) چشمت را ببند و الّا هرگز خرسند و راضى نخواهى بود (دنيا محلّ حوادث و گرفتاريهاست و انسان بايد تا حدّى در برابر آنها بى‏اعتناء باشد و الّا از پا در مى‏آيد).

96-  در انقلابات روزگار و دگرگونيهاى حالات گوهرهاى مردان دانسته شود.

97-  رشك بردن دوست (بدوست خود) از بيمارى (نادرستى و ناپاكى) دوستى است.

98-  بيشتر جاهائى كه عقلها بخاك ميافتند زير درخشندگيهاى طمع‏ها است. (حرص و طمع است كه ديده عقل را مى‏بندد و انسان را بذلت و خوارى مى‏افكند).

99-  ستم كردن بر بندگان (خدا) براى روز رستاخيز بد توشه‏اى است.

100-  از شريفترين كارهاى كريمان چشم پوشى و تغافل نمودن اوست از آنچه ميداند.

101-  شرم و حيا لباس خود را بهر كه پوشاند مردم عيب او را نبينند.

102-  مهابت و وقار از زيادى خاموشى حاصل شود و بداد و انصاف‏ دوستان زياد گردند و از نيكى كردن، قدرها و منزلتها بزرگ شوند و با فروتنى و تواضع نعمت تمام يابد و با تحمّل رنجها بزرگى و آقائى ضرورت پيدا كند و با روش عادله و رفتار نيك دشمن مقهور گردد و با بردبارى نشاندادن در برابر نادان ياران شخص زياد شود.

103-  ايمان (تنها با زبان گفتن نيست بلكه ايمان) شناختن و معتقد بودن از روى قلب و اعتراف و اقرار بزبان، و با اعضاء و جوارح بدن عمل نمودن است.

104-  هر كه بر (نداشتن مال و يا ناملايمات ديگر) دنيا اندوهگين شد بقضاء خداوند خشمگين گشته است و كسى كه از گرفتارى و مصيبتى كه بدو روى آورده نزد ديگرى شكوه كند از پروردگارش گله‏مند شده است و هر كه پيش توانگرى آمد و بخاطر توانگرى او بدو فروتنى كرد دو ثلث دينش (از دست) رفت و آنكه قرآن خواند و پس از مرگش‏ داخل آتش شد از جمله كسانى است آيات خدا را مسخره مى‏نمود و هر كه دلش بدوستى دنيا شيفته و حريص شد قلبش بسه چيز دنيا چسبيده شود: غم و اندوهى كه از او جدا نشود و حرصى كه او را رها نكند و آرزوئى كه بدان نرسد.

105-  با كسى كه روزى بدو رو آورده (گشاده روزى است در معاملات) شريك باشيد كه شركت با او براى توانگرى شايسته‏تر و براى بدست آوردن بهره و سود سزاوارتر است.

106-  (بفرزندش امام حسن عليه السّلام فرمايد:) هيچگاه كسى را بمبارزه نخوان و اگر ترا بدان خواندند اجابت كن زيرا خواننده (بمبارزه ستمگر) است و ستمگر بخاك افتاده ميباشد.

107-  بخدا سوگند اين دنياى شما در نظر من از استخوان بى‏گوشت‏ و پوسيده خوك كه در دست شخص جذام گرفته باشد پست‏تر است.

108-  گروهى خدا را از روى ميل و رغبت (بثواب و پاداش آخرت) بندگى كردند پس اين عبادت تاجران است و طايفه‏اى خدا را از روى ترس (جهنم و عذاب قيامت) بندگى نمودند پس اين هم عبادت بندگان است و گروهى ديگر خدا را (سزاوار پرستش ديده و در برابر نعمتهاى او) براى سپاسگزارى بندگى اختيار كردند پس اين عبادت آزادگان است.

109-  روز ستمديده بر ستمگر سختر از روز ستمگر بر ستمكش است (زيرا ستمديده چند روزى در دنيا ستم مى‏بيند ولى كيفر و عقوبت ستم در قيامت براى ستمگر آتش جهنم است)

110-  از خداوند اگر چه بمقدار كم هم باشد بترس و ميان خود و خداوند پرده‏اى و لو نازك هم باشد قرار ده.

111-  هر گاه (بيك پرسش) پاسخهاى زياد و گوناگون داده شود درستى (آن) پنهان ماند (سؤال كننده متحيّر شود كه بكدام يك از آنها عمل كند).

112-  يقينا براى خداوند تعالى در هر نعمتى حقّى است (كه بايد بدان نعمت سپاسگزارى كرد) پس هر كه آن (شكر نعمت) را اداء كند خداوند آن نعمت را بر او زياد گرداند و كسى كه در اين مورد كوتاهى نمايد خداوند نعمتش را در خطر زوال اندازد.

113-  از گريختن و تباه شدن نعمتها (در اثر ناسپاسى) بترسيد كه هر گريخته‏اى باز نمى‏گردد.

114-  كسى كه در باره تو گمان نيك برد (انتظار دريافت احسان‏ و انفاق ترا داشت) پس گمان او را راست گردان. (در باره‏اش نيكى كن).

115-  برترين و نيكوترين كردارها عملى است كه انجام آن را اجبارا بنفس خود تحميل كنى.

116-  خدا را بجهت بهم خوردن تصميمات و اراده‏ها و بگشوده شدن گرهها (ى مشكلات) شناختم.

117-  تلخى دنيا (تحمّل رنج و ناراحتى در برابر انجام تكاليف عبادى و صبر بر ناملائمات) شيرينى (سعادت و راحتى) آخرت است و شيرينى دنيا (لذايذ نامشروع كه از هوى و هوس نفسانى سرچشمه گيرند موجب) تلخى (عذاب و عقوبت) آخرت است.

118-  اى فرزند آدم (پيش از اين كه مرگت فرا رسد و از دنيا بروى) تو خود وصىّ خويشتن باش و آنچه را كه مى‏خواهى از مال و دارائى تو پس از مرگ در باره‏ات انجام دهند خود پيش از مرگ انجام ده.

119-  تندى (و خشم) نوعى از ديوانگى است زيرا هر كه صاحب چنين صفتى باشد (پس از آرامش) پشيمان گردد پس اگر پشيمان نشود جنونش شديد و دائمى است.

120-  آن گاه كه تنگدست و نيازمند شديد بوسيله صدقه دادن با خداوند تجارت كنيد (تا گشايشى در كار روزى‏تان فراهم آيد).

121-  اى فرزند آدم، امروز براى (رزق و روزى) فرداى نيامده‏ اندوهگين مباش زيرا اگر روز نيامده از عمر تو باشد و تو زنده بمانى خداوند در آن روز روزى ترا مى‏رساند.

122-  مردم در دنيا دو (نوع) عمل كننده‏اند: عمل كننده‏اى كه در دنيا (فقط) براى دنيا كار ميكند (در نتيجه) دنيا او را بخود مشغول كرده و از كار آخرتش باز داشته است (چنين كسى) از فقر و تهيدستى بازماندگانش مى‏ترسد و از فقر و نيازمندى خود (در آخرت) ايمن است پس عمرش را در راه سود ديگرى فانى مى‏سازد. و عمل كننده‏اى (ديگر) در دنيا براى روز مرگ و آخرت كار ميكند (در نتيجه) آنچه از نيازمنديهاى دنيا بدو ضرورت دارد بدون اين كه براى آن كارى كند برايش مى‏رسد، پس چنين كسى بهره هر دو سرا را برده و بهر دو مالك شده است و پيش خدا آبرومند گشته و از خدا حاجتى نخواهد كه روا نسازد.

123-  كسى كه دورى سفر (آخرت) را بياد آورد (تا اجل نرسيده خود را با زاد و توشه تقوى و اعمال شايسته) آماده سازد.

124-  ميان شما و پند و موعظه از فريب و غفلت حجاب و مانعى وجود دارد.

125-  مردم بچيزى خوشا بآن نگفتند مگر اين كه روزگار بر آن، روز بدى را پنهان نمود.

126-  چون خداوند بنده‏اى را (در اثر نافرمانى و معصيت) پست و خوار گرداند او را از علم (احكام دين) محروم سازد.

127-  اگر خداوند (بوسيله پيغمبرانش مردم را) از معصيت و نافرمانى خود نترسانيده بود (باز هم) براى سپاسگزارى از نعمتهاى او واجب بود كه او را نافرمانى نكنند.

128-  با احمق مصاحبت مكن زيرا كه او كردار خود را در نظر تو مى‏آرايد و دوست دارد كه تو هم مانند آن (احمق) باشى.

129-  براى تو سه دوست و سه دشمن است: پس دوستانت (عبارتند از) دوست تو، و دوست دوست تو، و دشمن دشمن تو. و دشمنانت (عبارتند از) دشمن تو، دشمن دوست تو، و دوست دشمن تو.

130-  عبرت‏ها و پندها چه بسيارند ولى عبرت گرفتن و پند پذيرى چقدر كم است.

131-  از على عليه السلام، پرسيدند خداوند (در قيامت) چگونه بحساب اين همه مردم با وجود زياديشان مى‏رسد فرمود همچنان كه اين همه را با وجود كثرتشان روزى مى‏دهد.

پرسيدند چگونه از آنها حساب خواهد و آنان او را نمى‏بينند فرمود همان گونه كه آنها را روزى مى‏دهد و آنان او را نمى‏بينند.

132-  فرستاده تو بيان كننده عقل تست و نامه‏ات رساتر چيزى است كه از زبان تو سخن گويد. (براى پيغام فرستادن بايد كسى را انتخاب نمود كه دانا و شايسته باشد و بهتر از آن نامه نوشتن است زيرا فرستاده‏ هر قدر هم فهميده و هوشمند باشد بهتر از خود انسان كه مقصودش را در نامه قيد ميكند نخواهد بود).

133-  كسى كه بشدّت و سختى بلاء گرفتار شده است از كسى كه عافيت داشته و از درد و بلاء آسوده نيست بدعا نيازمندتر نمى‏باشد. (هر دو نيازمند دعا هستند گرفتار براى رفع گرفتارى و صاحب عافيت براى دوام عافيت).

134-  مردم پسران دنيا هستند و مرد بر دوستى مادرش ملامت نمى‏شود.

135-  مسكين و نيازمند (كه پيش ديگرى رود و چيزى خواهد) فرستاده خداست پس كسى كه او را ردّ كند و باز دارد خدا را ردّ كرده است و هر كه بدو چيزى دهد بخدا داده است.

136-  دوستى پدران در ميان فرزندان (آنها) نزديكى و خويشاوندى است و خويشاوندى بدوستى نيازمندتر از دوستى بخويشاوندى است.

137-  ايمان بنده‏اى تا وثوق و اعتمادش بدانچه در دست (قدرت) خداوند سبحان است بيشتر از آنچه در دست خود دارد نباشد درست نيست.

138-  براى دلها رو آوردن و رو برگرداندنى است (گاهى شوق و رغبت عبادت دارند و گاهى خسته و بى‏ميل‏اند) پس هر گاه (بسوى عبادت) رو نهادند آنها را بانجام نوافل و مستحبّات وادار نمائيد و زمانى كه رو برگردانيدند بانجام واجبات اكتفاء كنيد.

139-  از انجام گناهان و نافرمانيها بخدا، در خلوت‏ها و پنهانيها بترسيد زيرا كه شاهد و بيننده خود داور و حكم كننده است.

140-  پيروز نشد آنكه گناه بدو چيره گشت و غلبه كننده با شرّ و بدى (غالب نيست بلكه) مغلوب است:

141-  كمترين چيزى كه شما براى خداوند سبحان الزام داريد اينست كه از نعمتهاى او براى انجام گناهان كمك نطلبيد (نعمتهائى را كه خداوند بشما ارزانى داشته در راههاى نامشروع تباه نسازيد).

142-  بى‏اعتنائى و اميد نداشتن بدانچه در دست مردم است بزرگترين توانگرى است.

143-  اگر بنده (با ديده دل) اجل خود و جاى بازگشتش را ببيند آرزو و فريب آن (نفس) را دشمن دارد.

144-  براى مال و دارائى هر كسى دو شريك وجود دارد: يكى ارث برنده و ديگرى حوادث روزگار (حوادث و پيشامدها مال او را فانى و نابود ميكنند و پس از مرگ نيز بازماندگانش آنرا بارث مى‏برند).

145-  پاكدامنى زينت فقر و تهيدستى است و سپاسگزارى زينت توانگرى است.

146-  مدح و تمجيد (در باره اشخاص) بيش از استحقاق و شايستگى تملّق و چاپلوسى است و كمتر از استحقاق، درماندگى و ناتوانى در سخن و يا از رشك و حسد است.

147-  سختترين گناهان (در نزد خدا) گناهى است كه مرتكب و انجام دهنده‏اش آنرا سبك و كوچك شمارد.

148-  كسى كه (براى اصلاح خويشتن) بعيب خود نگريست از توجّه بعيب ديگرى باز ماند. و كسى كه بروزى خدا داد راضى و خرسند گشت بدانچه (از مال دنيا) از دست رفت اندوهگين نشد. و هر كه (بديگران) شمشير ستم كشيد خود بدان كشته گرديد. و هر كه در كارهاى سخت خود را برنج افكند هلاك شد و آنكه خود را در گردابهاى (مهالك) انداخت غرق گرديد و كسى كه‏ بجاهاى بد داخل شد تهمت زده گشت. و كسى كه پر حرفى كرد خطاء و اشتباهش زياد گرديد و كسى كه خطايش بسيار شد حياء او اندك گرديد و آنكه حياءش اندك شد پارسائى‏اش كم گرديد و كسى كه پارسائى وى كم شد دلش مرده گشت و آنكه دل مرده شد داخل آتش گرديد.

149-  سختى چون بمنتهاء درجه خود رسد گشايش حاصل شود و هنگام تنگ شدن حلقه‏هاى بلاء و گرفتارى آسايش فراهم آيد. (در چنين مواردى بايد بخداوند پناه برد و استغاثه و دعا نمود تا خداوند مهربان گشايش و فرجى مرحمت فرمايد).

150-  بزرگترين عيب و زشتى آنست كه (در باره ديگران) عيب بدانى آن چيزى را كه مانند آن در خود تو باشد.

151- هرگاه از خداوند سبحان حاجتى خواهى پس حاجت خود را با صلوات بر پيغمبر او صلّى اللّه عليه و آله شروع كن سپس حاجت خود را بخواه زيرا خداوند كريمتر از آنست كه از او دو حاجت خواسته شود يكى را روا سازد و ديگرى را رد كند.

152-  هر كه بآبروى خود بخل ورزد (علاقه‏مند شود) بايد جدال و ستيزه (با مردمان پست و بى‏آبرو) را رها سازد.

153-  تعجيل و شتابزدگى در كارها پيش از امكان (قدرت بانجام آنها) و سستى و درنگ پس از بدست آمدن فرصت از حماقت است.

154-  فكر و انديشه (براى نشان دادن صورت معقولات) آيينه صاف و روشنى است و عبرت گرفتن (از تحوّلات روزگار) بيم دهنده موعظه كننده‏اى است و دورى تو از چيزهائى كه بديگران نپسندى براى تأديب نفس تو كفايت ميكند.

155-  علم و دانش بكردار و عمل مقرون و پيوسته است پس كسى كه دانست عمل نمود، و علم عمل را (بسوى خود) مى‏خواند اگر پاسخش داد (در اين صورت انسان از عملش بهره‏مند شود) و الّا از آن كوچ كند.

156-  هيچ شرافتى برتر از (شرافت) اسلام و هيچ عزّتى گرامى‏تر از پرهيزكارى و هيچ پناهگاهى بهتر از پارسائى و هيچ شفاعت كننده‏اى رهاننده‏تر از توبه (بسوى خدا) و هيچ گنجى توانگر كننده‏تر از قناعت نيست و هيچ مالى فقر برنده‏تر از خشنود شدن بروزى رسيده نمى‏باشد. و كسى كه بقدر كفاف اقتصار كرد براحتى چيره گرديد و در بستر آسايش فرود آمد و طمع (بمال دنيا) كليد رنج و مركب باركش بلاء و گرفتارى است و حرص و تكبّر و رشك بردن (آدمى را) براى افتادن بگناهان دعوت ميكنند و بد كارى جمع آورنده بديها و عيب‏ها است.

157-  بخل جمع كننده بديها و زشتى‏ها است و آن مهارى است كه (انسان بوسيله آن) بسوى هر بدى كشيده مى‏شود.

158-  بسا بصبح رو آورنده‏اى كه آنرا پشت سر نگذاشت (مرد و بشب نرسيد) و بسا كسى كه در اوّل شب (مردم در اثر جاه و مقام و مال و نعمتى كه داشت) باو غبطه مى‏خوردند و در آخر شب گريه كنندگان (بخاطر مرگ او) برخاستند.

159- سخن را تا نگفته‏اى مالكش مى‏باشى (در اختيار تست) و آن گاه كه بزبان آوردى مملوك او گشتى پس زبانت را (در محفظه دهان) نگه دار همچنان كه طلا و نقره‏ات را در خزينه نگه ميدارى (زيرا) چه بسا كلمه‏اى موجب سلب نعمت شده و رنج و گرفتارى بوجود مى‏آورد.

160-  آنچه را كه نمى‏دانى مگو بلكه تمام آنچه را هم كه مى‏دانى مگو زيرا خداوند سبحان بتمام اعضاء و جوارح تو تكاليفى واجب كرده كه در روز قيامت به آنها بر تو حجّت و دليل مى‏آورد.

161-  بترس از اين كه خداوند ترا در موقع نافرمانى و گناه ببيند و هنگام طاعتش نيابد كه در اين صورت از زيانكاران مى‏باشى و چون قوى و توانا باشى بر طاعت و بندگى خدا توانا باش و زمانى كه ضعيف و ناتوان گشتى از انجام معصيت خدا ناتوان باش.

162-  هر خير و خوشى كه بدنبال آن آتش باشد خير و خوشى نيست و آن شرّ و رنجى كه بعدش بهشت باشد شرّ و رنج نيست و هر نعمتى نسبت به بهشت بسيار حقير و كوچك است و هر بلاء و محنتى در برابر آتش دوزخ عافيت و آسايش است.

163-  آگاه باشيد كه از جمله بلاها فقر و تنگدستى است و سخت‏تر از فقر، بيمارى بدن است و سخت‏تر از بيمارى بدن بيمارى دل است (نيست بيمارى چو بيمارىّ دل). آگاه باشيد كه از جمله نعمتها نيز دارائى زياد است (بشرط اين كه در راه نامشروع صرف نشود) و بهتر از دارائى زياد تندرستى بدن و بهتر از تندرستى بدن سلامت و پرهيز دل است.

164-  در (مال و متاع) دنيا بيرغبت و بى‏اعتنا باش تا خدا ترا بزشتيهاى آن بينا گرداند و (از عبادت و بندگى خدا و حيله و فريب شيطان و نفس امّاره) غافل مشو كه از تو غافل نيستند.

165-  سخن گوئيد تا شناخته شويد زيرا كه مرد در زير زبانش پنهان است.

166-  چه خوش و نيكوست فروتنى توانگران بدرويشان براى بدست آوردن پاداشى كه (براى اين عمل) در نزد خداوند است و از آن نيكوتر بى‏اعتنائى فقراء بر توانگران است بجهت اعتماد و توكّلى كه بر خداوند دارند.

167-  كسى كه با حقّ كشتى گيرد (مخالفت حقّ كند) بخاك افتد.

168-  (اين سود و فايده) از عقل تو برايت كافى است كه راههاى گمراهيت را از راه راست و هدايت (دين) تو برايت آشكار سازد.

169-  هر كه فكر و باطن خود را اصلاح كند خداوند ظاهرش را نيكو گرداند و هر كه براى دين و آخرتش كار كند خداوند كارهاى دنياى او را كفايت ميكند.

170-  بردبارى پرده‏اى است پوشاننده و عقل شمشيرى است برّنده، پس عيوب اخلاقى خود را با (پرده) حلم بپوشان و هوى و تمايلات (نفسانيت) را با (شمشير) عقلت بكش.

171-  براى بنده شايسته نيست كه بدو خصلت عافيت و توانگرى اعتماد كند (زيرا) در اثنائى كه او را سلامت و تندرست بينى ناگاه بيمار شود و در حينى كه توانگرش بينى ناگهان نيازمند گردد.

172-  در روز قيامت بزرگترين حسرتها و ندامت‏ها حسرت و پشيمانى مردى است كه (در دنيا) مالى را از راه حرام بدست آورد و مرد ديگرى آنرا ارث برده و در راه خداوند سبحان اتفاق كند (در نتيجه مرد دومى بوسيله اين عمل) داخل بهشت گردد و اوّلى داخل آتش شود.

173-  روزى دو قسم است: يكى ترا مى‏جويد و ديگرى را تو مى‏طلبى. پس كسى كه (بيش از اندازه تلاش كند و) دنيا را بخواهد مرگ او را مى‏طلبد تا از دنيا خارجش سازد و كسى كه آخرت را بطلبد دنيا خود او را طلب كند تا او از دنيا روزى خود را تمام و كمال دريابد.

174-  (هنگام عيش و نوش و انجام منهيّات) بياد تمام شدن و بريده گشتن لذّتها و باقيماندن گناهان باشيد.

175-  چنين نيست كه خداوند بر بنده‏اى در شكر را بگشايد و در زيادتى (نعمت) را بر وى او بندد (كسى كه از نعمتى سپاسگزارى كند خدا نعمتش را بر او افزون كند). و در دعا و تقاضاى حاجت را بر بنده‏اى بگشايد و در اجابت دعا را بروى او بندد (هر كه با توجّه بشرايط و آداب دعا از خدا حاجتى خواهد بر آورده مى‏شود). و در توبه و بازگشت را بر بنده‏اى باز كند و در رحمت و آمرزش را بر وى او بندد.

176-  تمامى زهد ميان دو كلمه از قرآن است كه خداوند سبحان فرمود: (تا هيچگاه بدانچه از دستتان رفته‏اند و هناك نشويد و بدانچه بدستتان مى‏رسد شادمان نگرديد) و كسى كه بر گذشته غم نخورد و از آينده خوشحالى نكرد حقيقة زهد را از دو طرفش گرفته است.

177-  كار اندك و مداوم بهتر از كار زياد خسته كننده است.

178-  هر كه مصيبت‏هاى كوچك را بزرگ شمارد خداوند بمصيبت‏هاى بزرگ گرفتارش كند.

179-  هر كه عزّت نفس داشت شهوات و تمايلاتش نزد او پست و خوار گردند.

180-  بى‏اعتنائى تو بكسى كه (بمعاشرت و همنشينى تو) راغب و مايل است (سبب) كاهش بهره است و رغبت و ميل تو بكسى كه بتو بى‏اعتنا است (موجب) خوارى و ذلّت نفس است.

181-  فرزند آدم را كه اوّلش نطفه و آخرش مردار گنديده است با فخر و ناز چكار نه روزى خود را مى‏تواند بدهد و نه مرگش را مى‏تواند مانع شود.

182-  توانگرى و نيازمندى پس از عرضه نمودن (اعمال در قيامت) بر خداوند دانسته شود.

183-  آيا آزاد مردى نيست كه اين (دنيا را كه مانند) باقيمانده غذا در دهان است رها كرده و باهلش وا گذارد (بدانيد كه) براى نفسهاى شما بها و قيمتى جز بهشت نيست پس آنها را جز بقيمت بهشت نفروشيد.

184-  دو بسيار حريص‏اند كه سير نمى‏شوند: جوينده علم (كه هر چه ياد گيرد بيشتر شيفته و شايق علم گردد) و خواهان دنيا (كه هر چه بدست آرد حريص‏تر شود).

185-  علامت ايمان آنست كه راستگوئى را در جائى كه بتو زيان مى‏رساند بر دروغگوئى در جائى كه بتو سود بخشد اختيار كرده و ترجيح دهى و اين كه در گفتار تو زياده بر علمت چيزى نباشد (چيزى را كه ندانى نگوئى) و اين كه در باره سخن ديگرى از خدا بترسى (از كسى عيبگوئى نكنى و يا سخن ديگرى را تغيير ندهى).

186-  مقدّرات (خداوند) بر اندازه‏گيرى و محاسبه (بندگان) چيره مى‏شود و سبقت گيرد تا اين كه (گاهى) آفت در تدبير و دور انديشى آنان پديد آيد.

187-  دنيا براى غير خود آفريده شده و براى خود خلق نشده است.

188-  خداوند از نادانان براى ياد گرفتن پيمان نگرفت تا اين كه از دانشمندان براى ياد دادن پيمان گرفت.

189-  بدترين برادران (دوستان) كسى است كه (انسان بخاطر او) برنج و زحمت افتد.

190-  كسى كه چيزى را بطلبد آنرا يا مقدارى از آنرا (بسته بميزان كوششى كه كند) بدست آورد.

191-  فخر و نازت را كنار گذار، و كبرت را بشكن، و (تنگى) گورت را بياد آر.

192-  هر چيزى كه (از روزى و مال دنيا) مى‏توان بآن اكتفا نمود (براى گذراندن زندگى) كافى است.

193-  روزگار (براى تو) دو روز است: روزى بنفع و خوشى تست و روزى بزيان و ناراحتى تو، پس روزى كه بسود تو شد سركش مباش و هنگامى كه بزيان تو شد شكيبا باش.

194-  دل دفتر و كتابچه ديده است:

(ز دست ديده و دل هر دو فرياد

كه هر چه ديده بيند دل كند ياد)

195-  پرهيزكارى و ترس از خدا رئيس و فرمانرواى تمام خوهاى نيكوست.

196-  دنيا (با زرق و برق خود مردم را) مى‏فريبد و (با ناملائماتش) زيان مى‏رساند و مى‏گذرد (بهمين جهت و بعلّت پستى و خوارى آن) خداوند سبحان راضى نشد كه آنرا براى دوستانش پاداش و براى دشمنانش كيفر قرار دهد.

197-  بردبارى قبيله و قوم و خويش (انسان) است.

198-  هر كه بدون فقه (دانستن شرايط و احكام خريد و فروش از نظر دين) تجارت و كسب كند در ربا افتد.

199-  بى‏نيازى از عذر خواهى بهتر از عذر راست و مقبول آوردن است.

200-  سينه خردمند گنجينه اسرار اوست و گشاده روئى (و حسن خلق) دام دوستى و محبّت است و حلم و بردبارى پوشنده عيبها و زشتى‏ها است.

201-  كسى كه مهار آرزويش را بكشد (دنبال هوى و هوس خود رود) بوسيله مرگش لغزش ميكند (بآرزويش نرسد مرگش فرا رسد).

202-  عمل و كردار هر كسى كه موجب عقب افتادگى او باشد (اعمال عبادى را انجام نداده و دستورات شرع را اجراء نكند) مقام و حسبش او را جلو نمى‏برد.

203-  كسى چيزى را در دلش مخفى نكرد مگر اين كه از لغزشهاى زبان و تغيير حالات صورتش نمايان گرديد (زيرا رنگ رخساره خبر مى‏دهد از سرّ ضمير.)

204-  تا درد ترا راه مى‏برد تو هم با آن راه برو (باندك ناراحتى و بيمارى دوا نخور و بسترى مباش).

205-  صبر و شكيبائى دو قسم است: يكى صبر بر آنچه مورد اكراه تست (مانند صبر كردن بر تشنگى و گرسنگى روزه) و ديگرى صبر بر اجتناب از آنچه دوست دارى (غلبه بر تمايلات و هواهاى نفسانى در اثر عفّت و پاكدامنى).

206-  نادان ديده نمى‏شود مگر در حال افراط و تفريط (كارهاى او از روى نظم و قاعده نيست).

207-  از شخص نااميد (از رحمت و عفو خدا) در شگفتم در حالى كه با او طلب آمرزش ميباشد.

208-  هر كه (بحرف) سخن چين گوش دهد دوستش را تباه ميكند (از دست مى‏دهد).

209-  تقاضا كننده بى‏عمل مانند تير اندازى است كه كمانش زه نداشته باشد، (با انجام واجبات بايد از خداوند درخواست نمود).

210-  (از على عليه السلام در باره توحيد و عدل پرسيدند فرمود:) توحيد آنست كه خدا را در وهم و انديشه نياورى (زيرا خداوند منزه از تجسّم در فكر و انديشه است) و عدل آنست كه او را متهم نسازى (كارهاى ناشايستى كه انجام مى‏دهى از ناحيه او ندانى).

نگارنده همچنان كه ابتداى كتاب را با شرح توحيد خدا شروع نموده است در پايان نيز با قيد كلمه توحيد آنرا خاتمه داده و از خداوند منان مسألت مى‏نمايد كه مطالعه كنندگان گرامى را بمفهوم و معناى سخنان گهربار مولى الموحدين و المتقين على عليه السلام آشنا ساخته و همه را به پيروى از بيانات عاليه و حكيمانه آن حضرت براى پيمودن راه توحيد و تقوى و ايمان و يقين موفق و مؤيد فرمايد.

الحمد للّه ربّ العالمين و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّيّبين الطّاهرين.