حكمت 208

''من حاسب نفسه ربح....''

علامه سيدرضى رحمه الله درباره فرمايش على عليه السلام كه ''آنكه حساب نفس خود كرد، سود برد....'' مى گويد:''اگر در اين عبارت فقط جمله اخير آن "دوستى با نادان سبب گرفتارى و مشكل است" هم بود چيزى غير آن نبود، باز كفايت مى كرد كه نور و روشنائى و حكمت اين فرمايش همه جا را درنوردد و شگفت نبود كه از چشمه نورانى حكمت سرازير گردد و بلاغت در بهار آن شكوفه دهد''

"خصائص الائمه عليهم السلام ص 119"

شايان ذكر است كه در نهج البلاغه اين جمله اخير ''صديق الجاهل فى تعب'' نيامده است در حالى كه سيدرضى در خصائص الائمه عليهم السلام آن را ذكر كرده است.

حكمت 262

''يا حارث، انك نظرت تحتك و لم تنظر فوقك....'' دكتر طه حسين مصرى مى گويد:''من پس از وحى و سخنان خداوند، جوابى باشكوهتر و شيواتر از اين جواب نديده و نمى شناسم''

"سيرى در نهج البلاغه ص 18، كاوشى در نهج البلاغه ص 72"

حكمت 464

''ان لبنى اميه مرودا يجرون فيه....''

علامه سيدرضى رحمه الله مى فرمايد:''اين "فرمايش على عليه السلام" از فصيح ترين و غريبترين سخنان است''

"ذيل حكمت 464"

حكمت 466

''العين و كاء السه''

علامه سيدرضى رحمه الله در عظمت اين حكمت مى فرمايد:''اين از استعاره هاى شگفت انگيز است. گويى نشستنگاه را به آوند و چشم را به سربند همانند فرموده و چون سربند بگشايد آنچه در آوند است برون آيد....''

"نهج البلاغه، ترجمه شهيدى، ص 443"

حكمت 472

''اللهم اسقنا ذلل السحاب دون صعابها''

علامه رضى رحمه الله مى فرمايد:''اين "فرمايش على عليه السلام" از گفتار فصيح عجيب است!''

"نهج البلاغه، ترجمه شهيدى، ص 444"

آشنايى با شرحها و ترجمه هاى نهج البلاغه

منهاج البراعه راوندى

نام مولف: قطب الدين ابوالحسن سعيد راوندى "وفات: 573 ه. ق"

سبك: ادبى، كلامى و تاريخى

تاريخ تاليف: قرن ششم ه. ق به زبان عربى نگارش يافته است. سال اتمام آن: 556 ه. ق مى باشد.

اهميت آن: يكى از منابع شرح ابن ابى الحديد مى باشد.

توضيحات: جمعى اين شرح را نخستين شرح نهج البلاغه دانسته اند. "يعنى: ابن ابى الحديد و صاحب رياض العلماء"

اعلام نهج البلاغه

نام مولف: على بن ناصر

سبك: ادبى و كلامى

تاريخ تاليف: قرن پنجم ه. ق. به زبان عربى نگارش يافته است اهميت آن:''مختصرترين و موثق ترين و متقن ترين شرحهاست''

"كشف الحجب ص 53"

توضيحات: نخستين شرح نهج البلاغه مى باشد "طرفداران اين نظريه: علامه امينى صاحب الغدير، حجه الاسلام دكتر سيد جواد مصطفوى هستند" ولى مصحح اين شرح "آقاى عزيز الله عطاردى" دلايلى آورده است كه اين نظريه را رد مى نمايد و ظاهرا اين اشتباه از مولف ''كتاب كشف الحجب'' مى باشد كه ديگران نيز از وى نقل كرده اند.

"ر. ك: مقدمه ''اعلام نهج البلاغه'' و ''كاوشى در نهج البلاغه'' مقاله آقاى عطاردى، كشف الحجب سيد اعجاز حسين ص 53"

حدائق الحقائق بيهقى

نام مولف: ابوالحسن قطب الدين محمد بن حسين كيدرى بيهقى

سبك: ادبى، كلامى، تاريخى

تاريخ تاليف: 573 ه ق. به زبان عربى مى باشد. "الذريعه 146:14"

اهميت آن: يكى از منابع مهم شرح نهج البلاغه ابن ميثم مى باشد و از جامع ترين شروح نهج البلاغه به حساب مى آيد.

توضيحات: كيدرى در اين شرح از شرح نهج البلاغه امام وبرى و راوندى و بيهقى نام برده و مطالبى از ابن سينا و غزالى نقل نموده است.

شرح ابن ابى الحديد

نام مولف: عبدالحميد بن محمد معروف به ''ابن ابى الحديد''

سبك: تاريخى و ادبى و اخلاقى بخصوص در بحثهاى تاريخى از حد اعتدال خارج شده است.

تاريخ تاليف: سال اتمام آن 640 ه ق مى باشد كه در مدت چهار سال و هشت ماه آن را به زبان عربى نگاشته است.

اهميت آن: يكى از مهمترين و كاملترين و متين ترين شرحهاى نهج البلاغه مى باشد "نظر علامه شوشترى و دكتر سيد جواد مصطفوى" و با توجه به اينكه به فضايل بى شمار على عليه السلام و مطاعن مخالفان او اعتراف كرده است بعضى از دانشمندان اهل سنت او را متمايل به تشيع يا شيعه دانسته اند!!

"ر. ك: مقدمه فضائل الصحابه احمد حنبل، ج 37:1" توضيحات: اين بزرگترين شرح از علماى اهل سنت بر نهج البلاغه است.

معارج نهج البلاغه

نام مولف: ابوالحسن على بن زيد بيهقى

سبك: ادبى، تاريخى، كلامى

تاريخ تاليف: در سال 552 ه ق از تاليف آن فراغت يافته است.

اهميت آن: نخستين كسى است كه همه خطبه هاى نهج البلاغه را شرح كرده و از خطبه هاى مختلف آن بحث نموده است.

توضيحات: على بن زيد بيهقى گويد:''من نهج البلاغه را نزد پدرم خواندم و با اين كتاب آشنا شدم و از حقايق و دقايق آن اطلاع يافتم و بعد، خود را آماده كردم تا شرحى مبسوط براى آن بنويسم تا همگان از اين كتاب بهره مند شوند''

"كاوشى در نهج البلاغه ص 279، الذريعه 139:14"

اين شرح را نبايد با ''المعارج فى شرح نهج البلاغه'' قطب الدين راوندى اشتباه گرفت.

انوار الفصاحه

نام مولف: نظام الدين على گيلانى

سبك: ادبى، كلامى و تاريخى

تاريخ تاليف: در سال 1036 ه ق از شرح جلد اول آن فراغت يافته است.

اهميت آن: ترجمه نهج البلاغه به فارسى در قرن يازدهم است.

توضيحات: انوار الفصاحه خلاصه شرح ابن ميثم با اضافاتى از شرح ابن ابى الحديد است. "الذريعه: ج 436:2 و ج 136:14"

شرح نهج البلاغه، ابن ميثم

نام مولف: كمال الدين ميثم بن على بن ميثم بحرانى "وفات: 679 يا 699 ه ق"

سبك: كلامى و فلسفى و ادبى

تاريخ تاليف: در سال 677 ه ق اتمام يافته و در پنج جلد به زبان عربى مى باشد. "الذريعه 149:14"

اهميت آن:''فقط لغت را دقيق معنا كرده است اما از نظر تحليل هاى اجتماعى، تاريخى و اخلاقى نهج البلاغه، شرح خوبى نيست.'' "''پرتوى از نهج البلاغه'' دكتر مصطفوى ص 139"

''ابن ميثم چون مذاق فلسفى داشته تاويلات غيرصحيح زيادى در شرح مرتكب شده است و در فهم مراد به اشتباه افتاده و اطلاعات تاريخى او اندك بوده و در اين موارد نيز اشتباهاتى دارد.'' "علامه شيخ محمدتقى شوشترى، بهج الصباغه 24:1"

علامه محدث ارموى مى نويسد:''شايسته است اين شرح نهج البلاغه با نور بر حدقه هاى چشم انسان نوشته شود، نه با قلم روى كاغذها.'' "مقدمه ''شرح على المامه الكلمه''، ص 6"

توضيحات: ابن ميثم غير از اين، دو شرح نيز به نام متوسط و شرح صغير نهج البلاغه دارد كه هنوز چاپ نشده و نسخه هاى خطى آن موجود است

منهج الفصاحه اردبيلى

نام مولف: حسين بن شرف الدين معروف به ''الهى اردبيلى'' "وفات 950 ه ق" سبك: ادبى و عرفانى

تاريخ تاليف: قرن دهم ه ق

اهميت آن: در تثبيت مبانى فكر شيعى اوايل حكومت صفويه نقش مهمى داشته است.

توضيحات: جمعى اين شرح را نخستين شرح و ترجمه فارسى نهج البلاغه دانسته اند

منهاج البراعه خوئى

نام مولف: ميرزا حبيب الله هاشمى خوئى "وفات: 1324 ه ق"

سبك: ادبى و روايى "تقريبا به سبك تفسير مجمع البيان طبرسى مى باشد: اللغه، الاعراب، المعنى"

تاريخ تاليف: قرن چهاردهم و در سال 1300 ه ق از جلد اول آن فراغت يافته است.

اهميت آن:''ميرزا حبيب الله خوئى هم شرح خوبى دارد.... شروح نهج البلاغه پيش از خود را مطالعه كرده و مطالبى هم از خودش بر آن افزوده است و شرح بسيار خوبى نوشته است''

"دكتر سيد جواد مصطفوى ''پرتوى از نهج البلاغه'' ص 139" ولى علامه شوشترى مى نويسد:''شرح خوئى جز آوردن اخبار و روايات ضعيف از طريق راويان شيعه چيزى ندارد و آن هم براى غير شيعه حجت نمى تواند باشد و اطلاعات تاريخى زيادى هم نداشته و اكثر اشتباهات ابن ميثم را مرتكب شده است''

"بهج الصباغه 25:1"

توضيحات: مولف در مقدمه كتابش هفت امتياز براى شرح خود برشمرده است. اين كتاب در 21 جلد با تصحيح و منقح چاپ شده كه پنج جلد آخر آن به وسيله آيت الله حسن زاده آملى نگارش يافته است.

فى ظلال نهج البلاغه

نام مولف: جواد مغنيه لبنانى

سبك: اجتماعى، كلامى و ادبى

تاريخ تاليف: 1392 قمرى "1350 شمسى"

اهميت آن: از افراط و تفريط پرهيز كرده و با جملات مختصر به شرح مراد امام على عليه السلام پرداخته است.

توضيحات: اين كتاب تحت عناوين ''اللغه، الاعراب، المعنى'' شرح شده است و مولف محترم آن بعد از نوشتن ''الكاشف'' در تفسير قرآن كه در هفت جلد مى باشد، به شرح نهج البلاغه در چهار جلد پرداخته است.

شرح نهج البلاغه، استاد جعفرى

نام مولف: شيخ محمد تقى جعفرى تبريزى

سبك: فلسفى و بحث تطبيقى با مسلك ها و معارف، به ويژه معارف غربى "مجله حوزه، شماره 19"

تاريخ تاليف: قرن 14 و 15 ه ق

اهميت آن: بزرگترين شرح فارسى نهج البلاغه مى باشد كه تاكنون به چاپ رسيده است.

توضيحات: تاكنون از اين شرح 24 جلد چاپ شده است كه تا خطبه 151 نهج البلاغه مى باشد.

شرح قزوينى بر نهج البلاغه

نام مولف: محمد صالح قزوينى روغنى

سبك: ادبى و تاريخى تاريخ تاليف: قرن 11 ه ق

اهميت آن:''شرح نهج البلاغه ملا صالح كه هر چه نگاه كردم در آن غلطى نديدم...''

"پرتوى از نهج البلاغه دكتر مصطفوى، ص 140"

''از نافع ترين و مفيدترين شرحهاى نهج البلاغه است''

"علامه تهرانى: الذريعه 128:14"

تنبيه الغافلين و تذكره العارفين

نام مولف: ملا فتح الله كاشانى "''صاحب منهج الصادقين''" "وفات: 988 ه ق"

سبك: ادبى و تاريخى

تاريخ تاليف: قرن دهم ه ق

اهميت آن: ''اين دو شرح "شرح ملا فتح الله و شرح ملا صالح" دقيق و خوبند''

"دكتر جواد مصطفوى ''پرتوى از نهج البلاغه'' ص 140"

توضيحات: اين شرح را مى توان تلخيص و ترجمه اى از شرح ابن ميثم دانست و خود نويسنده نيز در مقدمه كتابش به اين مطلب اشاره دارد. اين كتاب به كوشش آقاى منصور پهلوان در سال 1364 شمسى در تهران به زيور چاپ آراسته شده است.

شرح و ترجمه فيض الاسلام

نام مولف: آقا سيد على نقى معروف به ''فيض الاسلام اصفهانى''

سبك: ادبى و تاريخى "به اختصار"

تاريخ تاليف: سال 1365 ه ق

اهميت آن: ''جز دانشوران و خواص، كسى از نهج البلاغه جز نامى نمى دانست، اولين ترجمه اى كه "در عصر حاضر" از آن شده، از مترجم روحانى محترمى است كه اول بار نهج البلاغه را ''همه فهم'' كرده به دست مردم داد، آقاى سيد على نقى فيض الاسلام بود. من از ايشان قدردانى مى كنم و كار ايشان كار مهمى بود كه من به آن ارج مى گذارم.''

"آيه الله خامنه اى، ''بازگشت به نهج البلاغه''، ص 21"

توضيحات: بنا به اظهار خود مولف تا سال 1351 شمسى حدود يك ميليون جلد از اين كتاب چاپ و به فروش رسيده است.

ترجمه نهج البلاغه، فاضل

نام مترجم: جواد فاضل

سبك: ترجمه حماسه اى با عبارات ادبى بسيار زيبا

تاريخ ترجمه: سال 1321 شمسى

اهميت آن:''جواد فاضل قلم خوبى دارد عبارات كتابش جذاب و خواندنى است.''

"''پرتوى از نهج البلاغه'' دكتر مصطفوى ص 139"

''پس از شهريور 1320 شمسى، از مرحوم جواد فاضل مجموعه اى منتشر شد كه هر چند انشاى آن روان مى نمود، در بسيارى موارد با سخنان امام عليه السلام ارتباطى نداشت.''

"دكتر شهيدى- مقدمه نهج البلاغه ص ''يح''"

بهج الصباغه علامه شوشترى

نام مولف: شيخ محمدتقى شوشترى معروف به ''صاحب قاموس الرجال'' "وفات: 1375 شمسى" سبك: تاريخى، ادبى، روايى، كلامى و...

تاريخ تاليف: قرن چهاردهم هجرى قمرى، تنظيم اين كتاب در شوشتر بوده است "كيهان فرهنگى سال 1364 شماره يك"

اهميت آن: بهترين و جامع ترين شرح نهج البلاغه كه در آن شرح هاى مشهور نهج البلاغه را نقد و نقاط ضعف و اشتباهات آنها را نشان داده است و از توضيحات اضافى خوددارى نموده است و سعى كرده فقط مراد و مقصود امام عليه السلام را تفهيم نمايد.

توضيحات: نخستين شرح موضوعى كل نهج البلاغه مى باشد و ويژگيهاى شرح خود را در مقدمه كتابش آورده است. اين شرح در چهارده جلد مى باشد

ترجمه نهج البلاغه، شهيدى

نام مترجم: دكتر سيد جعفر شهيدى

سبك: ترجمه دقيق با عبارات ادبى بسيار زيبا و دلنشين

تاريخ ترجمه: سال 1368 شمسى

اهميت آن: يكى از بهترين ترجمه هاى نهج البلاغه مى باشد

توضيحات: اين ترجمه در سال 1369 شمسى به عنوان كتاب سال برگزيده شد و در مدت بسيار كم در تيراژ زياد بارها تجديد چاپ گرديد.

اطلاعات عمومى درباره نهج البلاغه

اطلاعات عمومى

عنوان: صاحب نهج البلاغه، نام: امام على عليه السلام، توضيحات: ابوالحسن اميرالمومنين عليه السلام

عنوان: گردآورنده ى نهج البلاغه، نام: محمد بن ابى احمد حسينى، توضيحات: ابوالحسن سيدرضى قدس سره "359 - 405 ه ق"

عنوان: گردآورنده نهج البلاغه ثانى، نام: شيخ جعفر حائرى، توضيحات: شامل: 139 خطبه 71 نامه، 366 كلمه قصار

عنوان: نخستين شرح نهج البلاغه، نام: سيد فضل الله راوندى، توضيحات: بنابر آخرين تحقيق

عنوان: نخستين ترجمه فارسى نهج البلاغه، نام: ترجمه حسين اردبيلى، توضيحات: قرن دهم قمرى ولى حدس مى زنند نسخه تصحيح دكتر جوينى قرن ششم باشد .

عنوان: نخستين مستدرك نهج البلاغه، نام: التذييل عبدالله حلبى، توضيحات: 24 نفر از علما براى نهج البلاغه مستدرك نوشته اند .

عنوان: نخستين ترجمه ى برگزيده سال، نام: ترجمه دكتر سيد جعفر شهيدى، توضيحات: در سال 1369 شمسى به عنوان كتاب سال انتخاب شد .

عنوان: نخستين كنگره نهج البلاغه، نام: سال 1360 شمسى، توضيحات: اين كنگره هر سال در 13 رجب در تهران برگزار مى گردد. عنوان: نخستين گردآورنده ى خطبه ها، نام: شهيد زين بن وهب، توضيحات: از ياران على عليه السلام كه در جنگ صفين به شهادت رسيد "الذريعه ج 192:7" قول ديگر: حارث اعور "يادنامه محقق عبدالعزيز طباطبائى ج 1245:3"

عنوان: نخستين معجم الفاظ نهج البلاغه، نام: كتاب الكاشف، توضيحات: دكتر سيد جواد مصطفوى در ظرف 11 سال اين معجم را با بيست هزار كلمه ارائه داده است.

عنوان: نخستين خطبه ى على عليه السلام در كوفه، نام: خطبه ى 22، توضيحات: الحمد لله الذى .... اسال الله منزل الشهداء. "نهج البلاغه ثانى"

عنوان: نخستين خطبه ى على عليه السلام در فرمانداريش در مدينه، نام: خطبه ى 87، توضيحات:اما بعد، لايرعين مرع الا على نفسه .

عنوان: قديم ترين نسخه خطى نهج البلاغه، نام: نسخه كتابخانه شخصى آيت الله حسن زاده، توضيحات: سال 421 ه. ق مى باشد و سيدرضى رحمه الله نهج البلاغه را در سال 400 ه ق نوشته است

عنوان: قديم ترين ماخذ موجود نهج البلاغه، نام: كتاب '' پيكار صفين''، توضيحات: تاليف نصر بن مزاحم "وفات: 202 ه ق" كه موجود مى باشد و در دسترس همگان است.